ĆWICZENIA III

•

Charakterystyka mięśnia sercowego

• Układ bodźcowo-przewodzący serca
• Czynność elektryczna serca
• Zjawiska mechaniczne zachodzące w sercu
• Wskaźniki sprawności serca
• Pojęcie i cechy tętna

Charakterystyka mięśnia sercowego (1)

• Komórki ‘robocze’ mięśnia sercowego

mają długość ok. 120µm, a ich jądra
leżą w środku komórek. Kanały T i
siateczka sarkoplazmatyczna są słabiej
rozwinięte.

• Komórki mięśnia sercowego układają

się szeregami, jedna za drugą, a na
powierzchniach ich styku wytwarzają
się wyspecjalizowane połączenia
zwane wstawkami

• Wstawkę budują między innymi

połączenia komunikacyjne typu
neksus, które zapewniają łatwe i
szybkie rozprzestrzenianie się jonów i
substancji drobnocząsteczkowych
między komórkami mięśnia – mięsień
sercowy stanowi więc rodzaj
syncytium fizjologicznego

Ryc. 1 Schemat budowy komórek
mięśnia sercowego

# Z: Sawicki i wsp. (1993)

Charakterystyka mięśnia sercowego (2)

AUTOMATYZM SERCA

•

Obok włókien roboczych w sercu znajdują się również ośrodki
rozrusznikowe złożone ze specjalnych komórek przypominających
komórki embrionalne i zawierających liczne ziarna glikogenu. Komórki te
charakteryzują się słabszym prążkowaniem, mniejszą zawartością białek
kurczliwych i mioglobiny.

•

Są to komórki układu bodźcowo-przewodzącego, leżące
bezpośrednio pod wsierdziem i tworzące następujące skupienia:

1.

Węzeł zatokowo-przedsionkowy; nadrzędny względem pozostałych,
zlokalizowany w prawym przedsionku blisko ujścia żyły głównej górnej

2.

Węzeł przedsionkowo-komorowy

3.

Pęczek przedsionkowo-komorowy (Hisa), który dzieli się na dwie
odnogi i kończy komórkami mięśniowymi przewodzącymi, czyli
włóknami Purkiniego.

•

Przewodzenie impulsów elektrycznych w obu węzłach jest zwolnione i
wynosi ok. 0,05 m/s, warunkując pewną zwłokę między skurczami
przedsionków i komór (dla porównanie szybkość przewodzenia w obrębie
pęczka Hisa i włókien Purkiniego wynosi ok. 4m/s)

Układ bodźcowo-przewodzący

Prawy przedsionek

Lewy przedsionek

Prawa komora

Lewa komora

Pęczek Hisa

Odnoga lewa pęczka Hisa

Węzeł zatokowo-
przedsionkowy

Włókna Purkiniego

Węzeł przedsionkowo-
komorowy

Odnoga prawa pęczka
Hisa

Lewa komora

Ryc. 2 układ bodźcowo-przewodzący serca

Charakterystyka mięśnia sercowego (3)

REGULACJA ZEWNĄTRZNA CZYNNOŚCI SERCA

Regulacja poprzez układ autonomiczny

1.

Współczulny (poprzez uwolnienie adrenaliny)

2.

Przywspółczulny (poprzez uwolnienie acetylocholiny) –
nerwy błędne

Działanie:
•

Chronotropowe – zmiana częstotliwości skurczów

•

Inotropowe – zmiana siły skurczów mięśnia sercowego

•

Dromotropowe – zmiany w przewodzeniu stanu czynnego

•

Batmotropowe – zmiany pobudliwości

Charakterystyka mięśnia sercowego (4)

CZYNNOŚĆ BIOELEKTRYCZNA SERCA

• Potencjał spoczynkowy w miocycie roboczym serca jest równy -90 mV, a

czynnościowy w stanie pobudzenia składa się z 5 faz ponumerowanych 0 – 4

Faza 0 – oznacza bardzo szybko narastającą depolaryzację z nadstrzałem (czyli z

pojawieniem się dodatniego potencjału powyżej 0 mV)

Faza 1 – niewielka wstępna repolaryzacja
Faza 2 – faza palteau (ok. 250 ms)
Faza 3 – końcowa repolaryzacja
Faza 4 – przywrócenie wartości spoczynkowej potencjału błonowego
• Fazy od 0 – 2 to czas trwania bezwzględnej refrakcji (bezwzględnej

niewrażliwości na bodźce, nawet te o maksymalnym natężeniu)

• Faza 3 jest czasem refrakcji względnej, czyli częściowej pobudliwości na

bodźce

• Łącznie, czas trwania niewrażliwości na bodziec, jest dłuższy od trwania

skurczu mięśnia sercowego, dzięki temu w warunkach fizjologicznych nie
zachodzą w tym mięśniu skurcze tężcowe

MIĘSIEŃ SERCOWY KURCZY SIĘ WYŁĄCZNIE SKURCZEM POJEDYNCZYM I

ZAWSZE MAKSYMALNYM ZGODNIE Z ‘ZASADĄ WSZYSTKO ALBO NIC’

Charakterystyka mięśnia sercowego (4)

CZYNNOŚĆ BIOELEKTRYCZNA SERCA

• Potencjał spoczynkowy

komórek układu bodźcowo-
przewodzącego wynosi 60mV

• Ich potencjałom

czynnościowym brak typowej
szybko narastającej fazy
depolaryzacji (fazy 0)

• Najważniejsza różnica

pomiędzy kardiocytami
roboczymi, a komórkami
układu bodźcowo-
przewodzącego to
niestabilny potencjał
spoczynkowy w fazie 4
zwany również potencjałem
rozrusznikowym lub
prepotencjałem

Ryc.3 Potencjał czynnościowy węzła
zatokowo-przedsionkowego

# Z: Konturek i wsp. (2000)

Charakterystyka mięśnia

sercowego (5)

Zapis funkcji elektrycznej serca - EKG

Załamek

P

Czas przewodzenia depolaryzacji w mięśniu

przedsionków

100 ms

Odcinek

PQ

Czas przejścia depolaryzacji przez węzeł i pęczek

przedsionkowo-komorowy

50 ms

Odstęp

PQ

Czas przewodzenia depolaryzacji od węzła

zatokowo-przedsionkowego do mięśnia komór

150 ms

Zespół

QRS Czas szerzenia się depolaryzacji w mięśniu komór

90 ms

Odcinek

ST

Okres depolaryzacji mięśnia komór

120 ms

Załamek

T

Czas szybkiej repolaryzacji mięśnia komór (faza 3)

120 ms

Odstęp

ST

Czas wolnej i szybkiej repolaryzacji mięśnia komór

(fazy 1-3)

280 ms

Odstęp

QT

Depolaryzacja i repolaryzacja mięśnia komór

370 ms

Odstęp

RR

Czas trwania jednego cyklu pracy serca

800 ms

Tab. 1 Średni czas trwania załamków, odcinków i odstępów w EKG

# Z: Traczyk i wsp. (2002)

Charakterystyka mięśnia sercowego (5)

Zapis funkcji elektrycznej serca - EKG

Charakterystyka mięśnia

sercowego (6)

Wskaźniki sprawności serca

OBJĘTOŚĆ WYRZUTOWA SERCA (SV) – ilość krwi wtłaczanej

przez jedną z komór serca do odpowiedniego zbiornika
tętniczego. W końcu skurczu pozostaje w każdej z komór
około 50mL krwi stanowiącej objętość krwi zalegającej,
która warunkuje objętość późnoskurczową komór.

POJEMNOŚĆ MINUTOWA SERCA – jest to ilość krwi tłoczonej

przez jedną z komór serca w czasie jednej minuty i
wynosi w spoczynku okło 5,4 L/m

FRAKCJA WYRZUTOWA lewej komory serca określana jest jako

stosunek objętości wyrzutowej (ok. 75 mL) do całkowitej
objętości późnoskurczowej (75 mL + 50 mL = 125 mL)

Charakterystyka mięśnia

sercowego (7)

Tony i szmery serca

• S1 (pierwszy ton serca) – powstaje w związku z następującymi

zjawiskami dynamicznymi: początek skurczu mięśnia sercowego,
zamknięcie zastawek przedsionkowo-komorowych, wzrost ciśnienia
wewnątrzkomorowego, otwarcie zastawek półksiężycowatych i
odpływ krwi do pni naczyniowych.

• S2 (drugi ton serca) – jest głównie spowodowany napięciem

zamykających się zastawek półksiężycowatych aorty i pnia tętnicy
płucnej na początku rozkurczu komór i jest następstwem drgań tych
zastawek, a także ściany serca i dużych tętnic.

• S3 (trzeci ton serca) – występuje u ludzi młodych i występuje w

okresie rozkurczu w okresie wypełniania komór krwią napływającą z
przedsionków i spowodowany jest wibracją krwi wypełniającej jamy
komór.

• S4 (czwarty ton serca) – praktycznie niesłyszalny u osób dorosłych

i daje się go zarejestrować tylko fonokardiograficznie podczas
skurczu przedsionków.

Charakterystyka mięśnia

sercowego (8)

Tony i szmery serca

Ryc. 4 Miejsce najlepszego osłuchiwania tonów (szmerów) serca nad zastawką
trójdzielną (ZT), dwudzielną (ZD), zastawką aortalną (ZAo) i zastawką pnia tętnicy
płucnej (ZPTP)

# Z: Konturek i wsp. (2000)

Pojęcie i cechy tętna (1)

Promieniste rozciągnięcie aorty wstępującej przez wtłaczaną do

niej krew z lewej komory wywołuje falę ciśnieniową (tętno),

która wędruje z określoną prędkością wzdłuż aorty i

wszystkich jej rozgałęzień.

Wyróżnia się tętno objętościowe, tętno ciśnieniowe, oraz

przyspieszenie prądu krwi zwane także tętnem przepływowym.

Prędkość rozchodzenia się fali tętna zależy od elastyczności ścian tętnic

oraz ich przebiegu i mieści się w granicach od 5 – 9 m/s.

CECHY TĘTNA:
1.

Miarowość

2.

Napięcie albo twardość tętna

3.

Wypełnienie albo wysokość tętna (wysokość amplitudy)

4.

Chybkość tętna – oznacza stopień sztywności napełnienia i
opróżnienia tętnicy

Pojęcie i cechy tętna (2)

Bezpośredni zapis fali tętna

w aorcie to sfigmogram
czyli charakterystyczna
krzywa, która składa się
z:

• Ramienia

anakrotycznego
(wstępującego)

• Ramienia

katakrotycznego
(zstępującego)

• Wcięcia

dykrotycznego, które
odpowiada wibracjom
spowodowanym
zamknięciem zastawek
półksiężycowatych aorty i
chwilowemu cofaniu się
krwi

Ryc. 5 Zapis tętna ciśnieniowego za pomocą sfigmografu
w różnych tętnicach

# Z: Konturek i wsp. (2000)