Społeczno -
ekonomiczne aspekty
czasu wolnego

• Jedną z najbardziej

charakterystycznych cech
nowoczesnych społeczeństw jest
wzrost znaczenia czasu wolnego oraz
dążenie do powiększenia jego
rozmiarów.

• W dobie postępu naukowo-

technicznego czas ten stał się
przedmiotem masowej konsumpcji

• Od kilku dekad czas wolny jest również

obiektem rosnącego zainteresowania

wielu dziedzin nauki: filozofii,

antropologii, socjologii, psychologii,

pedagogiki oraz ekonomii.

• To zainteresowanie wynika z przekonania,

że odgrywa on ważną rolę w procesach

społecznych i ekonomicznych.

• Służąc realizacji indywidualnych celów,

życiowych aspiracji jednostek, przyczynia

się do wzrostu konsumpcji, a tym samym

pobudza rozwój gospodarki.

• Rozmiary czasu wolnego oraz formy

jego zagospodarowania stanowią, obok

dochodów pieniężnych, wskaźnik

poziomu i jakości życia ludności oraz

istotny czynnik strukturalizujący

współczesne społeczeństwa.

• Badania nad sposobem spędzania

wolnego czasu pozwalają lepiej

zrozumieć zachowania jednostek,

poznać ich rzeczywiste dążenia,

postawy i systemy wartości.

W budżecie czasu dorosłej osoby, obok

czasu wolnego, można wyróżnić:

• − czas przeznaczony na zaspokojenie

biologicznych potrzeb ludzkiego

organizmu (na sen, posiłki, higienę

osobistą),

• − czas związany z pracą zawodową,

służący zdobyciu środków finansowych

na zaspokojenie różnorodnych potrzeb,

• − czas obowiązków pozazawodowych,

wydatkowany głównie na zajęcia

domowe

Czas wolny oznacza

„czas pozostający do osobistej

dyspozycji człowieka po

spełnieniu przez niego

obowiązków zawodowych,

rodzinnych, szkolnych oraz po

zaspokojeniu potrzeb

biologicznych organizmu”

Tak pojęty czas wolny
posiada kilka specyficznych
cech:

1) jest czasem, za który nie otrzymuje się

wynagrodzenia, który nie jest sprzedawany i nie

jest poświęcany na czynności związane ze sferą

życia zawodowego.

• Oznacza to, że za czynności wykonywane w

czasie wolnym nie pobiera się opłaty i ich

wytworów się nie sprzedaje.

• Zdarza się jednak, że czas wolny zamieniany

jest na dodatkową pracę zarobkową. Uzyskane

w ten sposób środki pozwalają na zwiększenie

konsumpcji w przyszłości, czyli na

„dowartościowanie” czasu wolnego w terminie

późniejszym

2) czas wolny służy realizacji potrzeb

autotelicznych, a więc takich, których
zaspokojenie jest celem samym w sobie, a
nie środkiem do osiągania innych wartości.

• Wypełniają go zatem czynności, których

wykonanie sprawia jednostce dużo
satysfakcji.

• Należą do nich m.in. uprawianie sportu i

turystyki, uczestnictwo w kulturze,
spotkania towarzyskie, zabawa, różnego
rodzaju hobby;

3) czas wolny należy do sfery spraw

prywatnych, którą charakteryzuje

swoboda podejmowania decyzji.

O sposobach spędzenia wolnego czasu

rozstrzyga jednostka zgodnie z własną

hierarchią potrzeb i wartości, własnymi

preferencjami, obyczajami itp. Istnieją

jednak pewne ograniczenia tej swobody.

Wybór określonych zajęć uzależniony jest

przede wszystkim od długości czasu

wolnego, którym człowiek dysponuje.

Mamy również:

Mamy również:

• − krótki czas wolny, pojawiający się

w ciągu dnia roboczego,

• − średni czas wolny, występujący w

końcu tygodnia,

• − długi czas wolny, utożsamiany z

urlopem wypoczynkowym.

• Czynnikiem silnie determinującym

sposób gospodarowania czasem jest
poziom zamożności jednostki.

• Wiele zajęć wykonywanych w czasie

wolnym wymaga znacznych
nakładów finansowych, toteż niski
poziom dochodu zawęża możliwość
wyboru, ograniczając różnorodność
realizowanych form aktywności

• Czas wolny stanowi produkt cywilizacji

przemysłowej.

• Wraz z przekształceniem

społeczeństwa preindustrialnego w
industrialne nastąpiło wyraźne
rozdzielenie czasu pracy i czasu po
pracy oraz umasowienie czasu
wolnego, który odtąd stał się udziałem
wszystkich grup społecznych

Obserwowany w ostatnich dekadach

wzrost jego zasobów jest wynikiem dwóch

procesów.

1. Zmniejszenie wymiaru dziennego czasu pracy,

•

ograniczenie liczby dni pracy w tygodniu,

•

Wydłużenie urlopu wypoczynkowego o

•

obniżenie wieku emerytalnego doprowadziło

2. Rozwój rynku dóbr czasooszczędnych, będący pochodną

postępu technicznego, pozwala na redukcję czasu

obowiązków pozazawodowych np.

•

korzystanie z wyspecjalizowanych usług

(np..gastronomiczne) przejmujących od gospodarstw

domowych wiele obciążających je funkcji

•

używanie produktów pozwalających zaoszczędzić czas,

(kuchnie mikrofalowe, zmywarki do naczyń czy mrożona

żywność,) jest możliwe, gdy konsument dysponuje

odpowiednio wysokim dochodem.

Funkcje czasu wolnego

Funkcje czasu wolnego można

podzielić na dwie grupy.

• pierwszą grupę stanowią funkcje o

charakterze społeczno-
humanistycznym,

• natomiast drugą – funkcje o

charakterze gospodarczym.

Funkcje społeczno-

humanistyczne

• Społeczno-humanistyczne funkcje czasu

wolnego utożsamiamy z rolą, jaką ten

czas pełni wobec jednostki, grupy

społecznej i społeczeństwa jako całości.

• Zalicza się do nich funkcje edukacyjne,

• wychowawcze,

• kulturalne,

• kompensacyjne,

• rekreacyjne

• integracyjne

Funkcje edukacyjne czasu wolnego

pojmuje się jako:

• bezinteresowne i dobrowolne poszerzanie

własnego horyzontu intelektualnego,

• zaznajamianie się z osiągnięciami nauki,

podnoszenie kwalifikacji zawodowych.

• Spełniają je czynności zaspokajające potrzeby

poznawcze, potrzeby wiedzy i nowych

doświadczeń.

Czas wolny staje się obecnie coraz ważniejszym

okresem kształcenia nieformalnego, gdyż życie

w cywilizacji naukowo-technicznej zmusza

człowieka do ciągłego aktualizowania i

pogłębiania wiadomości zdobytych w trakcie

edukacji szkolnej.

Funkcje wychowawcze

• należy odnieść do zajęć polegających

na przyswajaniu sobie bądź wpajaniu

komuś (zazwyczaj własnym dzieciom)

określonych norm postępowania,

światopoglądu, idei, stylu bycia itp.

• Pewne formy aktywności

podejmowanej w czasie wolnym służyć

mogą kształtowaniu systemu wartości i

postaw moralnych jednostki.

Funkcje kulturalne

• realizowane są podczas zajęć służących tworzeniu

bądź też przyswojeniu wartości kulturowych.

– W pierwszym wypadku mówimy o „kulturotwórczym”,

– w drugim – o „kulturoodbiorczym” walorze czasu

wolnego.

• Badania potwierdziły ścisłą zależność pomiędzy

ilością, jakością i zasięgiem czasu wolnego a

poziomem kulturalnym społeczeństwa.

• Stwierdzony związek jest zrozumiały, gdyż czas

wolny stanowi tę sferę ludzkiego życia, w której

najpełniej zaspokoić można potrzebę ekspresji

zdolności twórczych, zgodnych z osobistymi

zainteresowaniami i aspiracjami.

Funkcje rekreacyjne

• zajęć czasu wolnego sprowadzają się

do usuwania zmęczenia fizycznego i
psychicznego jednostki
spowodowanego pracą zawodową
oraz innymi sytuacjami stresowymi.

• Racjonalny wypoczynek i rekreacja

wpływają korzystnie na stan zdrowia i
długość życia człowieka.

Funkcja integracyjna

• wyraża się w tworzeniu więzi między

jednostką a jej społecznym otoczeniem i bywa

najczęściej sprowadzana do integracji rodziny.

– Czas wolny sprzyja powstawaniu

niesformalizowanych, swobodnych kontaktów nie

ograniczających się tylko do kręgu zawodowego i

rodzinnego.

– Kontakty takie wzbogacają społeczne

doświadczenia jednostki.

• Czynniki, które mające wpływ na kurczenie się

czasu wolnego:

– Wzmożone tempo życia,

– wzrost aktywności zawodowej kobiet

– deficyt czasu odczuwany przez pracujących

zawodowo członków rodziny

• Czas wolny jest istotnym elementem strukturalizującym

współczesne społeczeństwo.

• Ważnym potwierdzeniem członkostwa jednostki w danej

zbiorowości jest:

– zgodność zajęć wykonywanych przez tę jednostkę w czasie wolnym z

poglądami i oczekiwaniami grupy, do której należy.

– pełnienie roli wzorotwórczej,
– naśladowanie form aktywności
– manifestowanie przynależność do grupy odniesienia, z którą wiąże się

wyższy status.

– wiele dóbr konsumowanych w czasie wolnym ma charakter prestiżowy,

jest synonimem sukcesu, a tym samym przedmiotem dążeń szerokich
mas społecznych.

• Uprawianie elitarnych czy ekstremalnych sportów,

spędzanie urlopu w ekskluzywnych bądź egzotycznych
miejscach umożliwia jednostce :

– identyfikację z osobami, które korzystają z takich form wypoczynku,
– pozwala wyróżnić się
– stanowią obecnie rdzeń, „wokół którego konstruowana jest jednostkowa

tożsamość i któremu podporządkowane są hierarchie potrzeb i
interesów”

Czas wolny może być istotnym źródłem

satysfakcji człowieka

• − przywrócenie więzi między człowiekiem a naturą

(rekreacja),

• − rozładowanie nacisków eskapistycznych (ucieczka,

oderwanie się od rzeczywistości) (kino),

• − zaspokojenie potrzeby sukcesu i ryzyka w sferze

pozazawodowej (sport, życie towarzyskie),

• − odnalezienie własnej autonomii i wartości (hobby),

• − przemyślenie własnego stosunku do

poszczególnych wartości,

• − odczucie wspólnoty z ludźmi poprzez spotykanie

innych ludzi, ich obserwację,

• wspólne doznawanie i odtwarzanie przeżyć (życie

towarzyskie).

zajęcia czasu wolnego przyczyniają się
do:

• zapewnienia człowiekowi długiego życia w

dobrym zdrowiu i samopoczuciu,

• – zwiększenia satysfakcji człowieka ze

swego życia,

• – powiększenia zasobów wiedzy, kwalifikacji

i możliwości twórczych człowieka,

• a więc ukształtowania jego osobowości i

systemu wartości,

• – poprawy stosunków międzyludzkich,

• – zwiększenia przestrzennej, zawodowej

oraz społecznej ruchliwości człowieka.

Funkcje ekonomiczne

• Funkcje ekonomiczne czasu wolnego

wyrażają się we wpływie, jaki czas
ten wywiera na aktywność
gospodarczą człowieka i całych
społeczeństw, której następstwem:

– w skali mikro jest wzrost zamożności

(lub ubóstwa) gospodarstwa domowego,

– w skali makro rozwój (lub regres)

gospodarczy

Można wyróżnić trzy aspekty

wpływu czasu wolnego na
procesy gospodarowania:

– aspekt strukturalny,
– aspekt reprodukcyjny,
– aspekt motywacyjny

ASPEKT STRUKTURALNY

• wyraża się we wpływie czasu wolnego na

strukturę:

– konsumpcji,

– produkcji

– oraz zatrudnienia, a więc strukturę gospodarczą kraju.

• Oddziaływanie to ma charakter pośredni. Czas

wolny wpływa na sferę ludzkich potrzeb istotnie

je pobudzając i różnicując. Wzrastające potrzeby

oddziałują – przy odpowiednim poziomie

dochodów ludności:

– na popyt, który następnie stymuluje rozwój produkcji i

podaży określonych dóbr konsumpcyjnych.

– sprzyja wzrostowi zapotrzebowania na dobra

czasooszczędne, pozwalające na ograniczenie

codziennych, powtarzalnych czynności.

– rodzi potrzebę jego atrakcyjnego zagospodarowania,

– Kreuje popyt na dobra czasochłonne

RYNEK CZASU WOLNEGO

Przez rynek czasu wolnego należy rozumieć taki

rynek, na którym celem transakcji jest
wygospodarowanie czasu wolnego, a
następnie jego sprzedaż.

Dążenie do posiadania określonych zasobów czasu

wolnego wzmaga u konsumentów:

– substytucję czasooszczędną przejawiającą się

zwiększonym popytem na dobra czasooszczędne

– na którym nabywcy poszukują towarów służących

zagospodarowaniu czasu wolnego,

– sprzedawcy takie towary oferują.

• Rynki dla czasu wolnego to rynki pośrednio

związane z czasem wolnym, obsługujące
wyodrębnione rynki czasu wolnego (np. rynek pracy
dla czasu wolnego w rejonach turystycznych).

• Wzrost czasu wolnego – przy równoczesnym

wzroście dochodów ludności umożliwia zwiększenie
popytu na dobra o wysokim stopniu przetworzenia,
oraz zatrudnienia wysoko wykwalifikowanej siły
roboczej, profesjonalistów o wąskich
specjalizacjach.

Dążenie do zagospodarowania czasu wolnego

sprzyja :

– rozwojowi branż charakteryzujących się wysokim

poziomem innowacyjności i kreatywności

– wysokim współczynnikiem zatrudnienia

ASPEKT REPRODUKCYJNY

reprodukcyjny efekt czasu wolnego oznacza, że w
czasie tym następuje reprodukcja głównego składnika sił
wytwórczych, jakim jest człowiek ze swoimi zdolnościami
twórczymi.

Analizując w mikroskali reprodukcyjny aspekt czasu wolnego,

należy mieć na uwadze reprodukcję człowieka w podwójnym

znaczeniu:

• jako bieżące, codzienne odtwarzanie

• jako wzbogacanie jego zdolności wytwórczych w ciągu

całego życia.

Prostą reprodukcję człowieka w czasie wolnym, polegającą

na regeneracji (a więc odtworzeniu na tym samym poziomie)

jego sił fizycznych i psychicznych, zapewnia wypoczynek.

Reprodukcja rozszerzona, podnosząca jakość czynnika

ludzkiego, dokonuje się m.in. poprzez :

– kształcenie i dokształcanie,

– uczestnictwo w kulturze,

– uprawianie sportu i turystyki.

• Reprodukcyjny aspekt czasu wolnego

należy analizować także w makroskali,

w odniesieniu do całych społeczeństw i

w długim okresie.

• Wzrastający (w wyniku zaspokojenia w

czasie wolnym potrzeb wyższego rzędu)

potencjał intelektualno- wytwórczy

społeczeństwa wpływa na tempo

rozwoju gospodarczego, przyśpieszając

osiąganie wyższych stadiów gospodarki

i życia społecznego.

ASPEKT MOTYWACYJNY

• Reprodukcyjny efekt czasu wolnego jest

wzmacniany przez efekt motywacyjny wyrażający

się we wpływie tego czasu na ilość i jakość pracy.

• Dążenie do zaspokojenia w czasie wolnym

różnorodnych potrzeb mobilizuje jednostkę do

intensywniejszej pracy.

• Czas wolny spełnia rolę czynnika pobudzającego

aktywność gospodarczą człowieka, który pracuje

więcej i wydajniej, by uzyskać dochody

pozwalające na zrealizowanie w czasie wolnym

własnych aspiracji, podniesienie swego prestiżu i

poziomu życia.

• Z kolei wyższa aktywność ekonomiczna ludności

prowadzi w skali makro do szybszego rozwoju

gospodarczego kraju.

• Czas wolny, zaliczany przez ekonomistów do

ważnych determinant kształtujących rozmiary i

strukturę konsumpcji, stanowi nie tylko miernik

osiągniętego dobrobytu, ale także istotny

czynnik rozwoju społecznego i gospodarczego.

• Jest dobrem szczególnie cennym i

niepowtarzalnym, nie można go bowiem ani

zmagazynować, ani rozmnożyć.

• Chociaż zwiększenie jego rozmiarów staje się

jednym z ważniejszych dążeń współczesnego

człowieka, czas bywa skracany na skutek

przymusowego lub dobrowolnego przedłużania

czasu trwania innych czynności.