Opracowano na podstawie:
www.wojnarowski.org.pl
Kpt. poż. inż. Andrzej Wojnarowski

Sporządził:
asp. Sztab. Chojnowski Mariusz

Rys historyczny Ratownictwa Chemicznego w Polsce.

Rys historyczny Ratownictwa Chemicznego w Polsce.

„ RATOWNICTWO CHEMICZNE” jest to organizacja powołana do
prowadzenia działalności organizacyjno - technicznej, zmierzającej do
zapobiegania awariom chemicznym, a w przypadku ich powstania, w
sposób zorganizowany, wyuczony i bezwypadkowy, ratowanie
poszkodowanych i zagrożonych, likwidowania awarii chemicznych i ich
skutków.

Rozwój przemysłu i coraz większy stopień chemizacji gospodarki,
stosowanie i magazynowanie przez zakłady coraz to większych ilości
substancji toksycznych i niebezpiecznych, przewóz tych materiałów
stwarzają wzrost potencjalnego zagrożenia zdrowia i życia ludzkiego oraz
środowiska.

Powyższy stan zagrożenia dokumentowało szereg awarii i katastrof
chemicznych.

Dostrzegając narastający stan zagrożenia 1967 roku, z inicjatywy
Dyrektora Zjednoczenia

Przemysłu Azotowego mgr inż. Jerzego FAZANA i Dyrektora Technicznego
Zakładów Azotowych w Tarnowie mgr inż. Zbigniewa SZCZYPIŃSKIEGO
zorganizowano w Tarnowie pierwsze / kiedy ? / spotkanie osób
odpowiedzialnych za bezpieczeństwo w Przemyśle Azotowym. Wszyscy
obecni zgodzili się, że koniecznością jest powołanie służby interwencyjnej
ratownictwa chemicznego, na wzór ratownictwa górniczego.

Poza w/w osobami do twórców polskiego ratownictwa chemicznego należy
zaliczyć inż. Jerzego Solarskiego, koordynatora w Ministerstwie Przemysłu
Chemicznego d/s ratownictwa chemicznego, inż. Eugeniusza Wielgusa z
Zakładów Azotowych w Tarnowie, mgr inż. Adama Stolińskiego z
Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku, inż.
Stanisława Kostkę Jałoszyńskiego z Zakładów Chemicznych „Zachem” w
Bydgoszczy, inż. A. Satanowskiego z Zakładów Chemicznych „Oświęcim” w
Oświęcimiu.

Efektem działań tej grupy były:

- Uchwała Rady Ministrów Nr 82/68 z 15 marca 1968 roku w sprawie dalszej
poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy. Uchwała powyższa, w § 16 pkt. 1
zobowiązywała Ministra Przemysłu Chemicznego
i Ministra Przemysłu Ciężkiego do zorganizowania awaryjnych służb
ratowniczych w zakładach o szczególnym stopniu zagrożenia.
- Uchwała Rady Ministrów Nr60/70 z dnia 06 MAJA 1970 ROKU w sprawie
zwalczania skutków związanych z przewozem substancji toksycznych i
niebezpiecznych w komunikacji lądowej.

Z tego też względu 06 MAJA 1970 ROKU jest oficjalną datą powołania

RATOWNICTWA CHEMICZNEGO W POLSCE.

RATOWNICTWA CHEMICZNEGO W POLSCE.

Od tej chwili w rejestrze urzędowym oprócz dobrze znanych służb
ratowniczych :

- Polskiego Ratownictwa Okrętowego

- Ratownictwa Górskiego

- Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego

- Sanitarnego Pogotowia Ratunkowego

pojawia się: RATOWNICTWO CHEMICZNE które posiada własne godło w
postaci okrągłego znaczka z wpisanym niebieskim krzyżem maltańskim na
białym tle z żółtą obwódką, zawierającą napis: ”Ratownictwo Chemiczne”, oraz
treść Roty Przyrzeczenia:

„ Wstępując w szeregi ratowników chemików przyrzekam, że na każde
wezwanie władz ratownictwa lub bezpośredniego przełożonego, bez względu
na porę dnia, stawię w oznaczonym miejscu i czasie, z odpowiednim sprzętem
ochrony osobistej, gotowy do udziału w akcji ratowniczej.

Przyrzekam wypełniać sumiennie i gorliwie wszystkie polecenia przełożonych
lub kierownika akcji, pamiętając, że od mego postępowania i skuteczności
działania zależy uratowanie życia ludzkiego i mienia.

W pełni świadomości przyjętych na siebie trudnych obowiązków i na znak
dobrej woli, powyższe przyrzeczenie składam „.

Dalsze uregulowania prawne:

Celem usprawnienia przebiegu akcji ratowniczej, na podstawie § 3 Uchwały
Rady Ministrów Nr 60/70 Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z
ministrami: Przemysłu Chemicznego, Komunikacji i Opieki Społecznej wydał
Zarządzenie Nr 171/71 z dnia 06.12.1971r w sprawie organizacji zwalczania
skutków wypadków związanych z przewozem substancji toksycznych w
komunikacji lądowej.

Następnie, Zarządzenie Nr 22/72 z dn. 08.03.1972r. Ministra Spraw
Wewnętrznych w sprawie jednolitego systemu organizacji ratownictwa i
zwalczania skutków awarii, wybuchów i pożarów w zakładach i w transporcie
materiałów toksycznych, cieczy palnych oraz materiałów wybuchowych,
rozszerzyło postanowienia Zarządzenia Nr 171/71 na awarie, pożary i wybuchy
w zakładach i transporcie materiałów toksycznych, cieczy palnych oraz
materiałów wybuchowych.

Nie ma wątpliwości, że głównym sprawcą zagrożenia chemicznego były
zakłady przemysłowe. Wynika to ze specyfikacji przemysłu, który w swych
procesach przemysłowych operuje substancjami o właściwościach
toksycznych, wybuchowych, żrących i parzących; a same procesy przebiegają
pod wysokim ciśnieniem i przy wysokiej temperaturze.

Te wszystkie elementy decydują o wystąpieniu wysokiego, potencjalnego
zagrożenia na terenie zakładów, na terenach przyległych / strefach / oraz w
transporcie.

Z tego też względu ogłoszone zostało:

- Zarządzenie Ministra Przemysłu Chemicznego z dn.21.07.1970 roku w
sprawie organizacji jednostek ratownictwa chemicznego dla likwidacji
zagrożenia spowodowanego działaniem substancji toksycznych w wyniku
awarii powstałych w przewozie środkami transportu lądowego.

Na mocy w/w Zarządzenia powołane zostały Jednostki Ratownictwa
Chemicznego w następujących zakładach:

1. Zakłady Azotowe „Azoty” w Tarnowie

2. Zakładach Chemicznych „Oświęcim” w Oświęcimiu

3. Zakłady Azotowe „Puławy” w Puławach

4. Zakładach Chemicznych „Zachem” w Bydgoszczy

5. Nadodrzańskich Zakładach Przemysłu Organicznego „Rokita” w Brzegu
Dolnym

6. Mazowieckich Zakładach Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku.

Natomiast:

-Zarządzenie Ministra Przemysłu Chemicznego z dn.18.05.1970 roku w
sprawie awaryjnych grup ratownictwa chemicznego powołało w 33
zakładach podległych nadzorowi Ministra Przemysłu Chemicznego.

Ze względu na brak możliwości dotarcia do oryginalnego dokumentu
trudno jest w chwili obecnej sporządzić wykaz tych zakładów.

Dalsze uregulowania prawne dotyczyły:

- Polskich Kolej Państwowych które Zarządzeniem Ministra Komunikacji z
dnia 17.01.1971 roku
w sprawie kolejowych służb technicznych do uczestnictwa w akcjach
zwalczania skutków wypadków związanych z przewozem substancji
toksycznych w transporcie kolejowym i wyposażeniu tych jednostek.

- Straży Pożarnych, które Zarządzeniem Komendanta Głównego Straży
Pożarnych z dnia 31.12.1971 roku w sprawie wyznaczenia jednostek
straży pożarnych, obowiązanych do uczestnictwa w akcji zwalczania
skutków wypadków związanych z przewozem substancji toksycznych.

Na tym zakończył się proces legislacyjny tworzenia służb ratownictwa
chemicznego w Polsce na etapie lat 70 - tych.

Problematyka Ratownictwa Chemicznego pojawia się ponownie, z
chwilą uchwalenia przez Sejm Ustawy z dnia 31.01.1980 roku o
ochronie i kształtowaniu środowiska /Dz.U.Nr 3 poz.6/.

Ustawa ta wprowadza pojęcie Nadzwyczajnego Zagrożenia Środowiska.

Zgodnie z treścią art.104 Ustawy przez Nadzwyczajne Zagrożenie
Środowiska rozumie się: zagrożenie spowodowane gwałtownym
zdarzeniem, nie będącym klęską żywiołową, które może wywołać
znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu, stanowiące
powszechne niebezpieczeństwa dla ludzi i środowiska.

Wykonując niniejszy zapis Ustawy Minister Administracji Gospodarki
Terenowej i Ochrony Środowiska pismem znak OS-1-9018/342/8 z
dn.16.04.1980r określił jednolity system postępowania w przypadkach
występowania Nadzwyczajnego Zagrożenia Środowiska.

Natomiast Główny Inspektor Ochrony Środowiska pismem znak ZI / 106 / 82

z dn.30.07.1882r. powołał Krajowy System Przeciwdziałania Nadzwyczajnemu
Zagrożeniu Środowiska zobowiązując wszystkie zakłady szczególnie uciążliwe
dla środowiska do:

- niezwłocznego informowania służb ochrony środowiska o nadzwyczajnym
zagrożeniu środowiska,
- zgromadzeniu niezbędnych materiałów i środków na wypadek wystąpienia
nadzwyczajnego zagrożenia środowiska,
- opracowanie, wprowadzenie i upowszechnienie instrukcji / planów /
postępowania w przypadkach nadzwyczajnego zagrożenia środowiska.

W kontekście w/w dokumentów oraz w związku ze zmianą zakresu działania i
kompetencji resortów gospodarczych nastąpiła dalsza regulacja prawna
zagadnień ratownictwa chemicznego poprzez:

-Zarządzenie Nr 18 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 15
maja 1984 roku w sprawie organizacji i działania służb ratownictwa
chemicznego, likwidacji zagrożenia awaryjnego w macierzystych zakładach
pracy i na terenie kraju, uzupełnione:

-Zarządzeniem Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 07
maja 1986roku w sprawie jak wyżej.

W/w Zarządzenia nakładały obowiązek opracowania zakładowych planów
awaryjnego ratownictwa chemicznego, zapewnienia tam, gdzie to było
wymagane jednostek lub awaryjnych grup ratownictwa chemicznego, określały
zasady i uprawnienia tych służb.

Obejmowało to zakłady:

01. Zakłady Chemiczne „Oświęcim” w Oświęcimiu
02. Zakłady Azotowe w Chorzowie
03. Zakłady Azotowe w Tarnowie
04. Zakłady Chemiczne „Blachownia „ w Kędzierzynie - Koźlu
05. Zakłady Azotowe „Kędzierzyn” w Kędzierzynie - Koźlu
06. Zakłady Azotowe „Puławy” w Puławach
07. Zakłady Azotowe „Włocławek” we Włocławku
08. Śląskie Zakłady Rafineryjne
09. Gdańskie Zakłady Rafineryjne w Gdańsku
10. Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne „Petrochemia” w Płocku
11. Podkarpackie Zakłady Rafineryjne w Jaśle
12. Zakłady Chemiczne „Organika - Zachem „w Bydgoszczy
13. Zakłady Chemiczne „Organika - Sarzyna” w Nowej Sarzynie
14. Zakłady Chemiczne „Organika - Azot” w Jaworznie
15. Zakłady Przemysłu Barwników „Organika - Boruta” w Zgierzu
16. Nadodrzańskie Zakłady Przemysłu Organicznego „Organika - Rokita” w Brzegu Dolnym
17. Zakłady Chemiczne „Organika - Benzyl” w Skarżysku - Kamiennej
18. Poznańskie Zakłady Nawozów Fosforowych w Luboniu k / Poznania
19. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Elana” w Toruniu
20. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Anilana” w Łodzi

21. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Celwiskoza „ w Jeleniej
Górze
22. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Wistom” w Tomaszowie
Mazowieckim
23. Grodzkie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Grodzisku Mazowieckim
24. Starogardzkie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Starogardzie
Gdańskim
25. Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Tarchominie k/
Warszawy
26. Zakłady Chemiczne „Police” w Policach k/ Szczecina
27. Zakłady Chemiczne „Tarnowskie Góry” w Tarnowskich Górach
28. Zakłady Chemiczne „Alwernia” w Kwaczale / Krakowa
29. Centrala Produktów Naftowych „CPN” w Warszawie
30. Kopalnia Siarki „Siarkopol” w Grzybowie
31. Dolnośląskie Zakłady Chemiczne „Organika” w Żarowie
32. Zakłady Aparatury Chemicznej „Metalchem” w Opolu
33. Pabianickie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Pabianicach
34. Kutnowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Kutnie
35. Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Warszawie
36. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Stilon” w Gorzowie Wlkp.
37. Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex - Wiskord” w Szczecinie
38. Chodakowskie Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex” w
Sochaczewie
39. Wrocławskie Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex” we Wrocławiu
40. Zakłady Celulozy i Papieru w Świeciu n/ Wisłą
41. Zakłady Celulozowo - Papiernicze we Włocławku
42. Zakłady Celulozowo - Papiernicze w Kwidzyniu
43. Kostrzyńskie Zakłady Papiernicze w Kostrzynie Odrzańskim
44. Kaletańskie Zakłady Celulozowo - Papiernicze w Kaletach
45. Niedomieckie Zakłady Celulozy w Niedomicach
46. Zakłady Papiernicze w Krapkowicach.

W tym również czasie problematyka zagrożenia chemicznego znalazła się w
polu widzenia władz administracyjnych Miasta Łodzi. Dopiero jednak, gdy
28 maja 1988r. na Stacji Kolejowej

Łódź - Olechów doszło do wykolejenia cysterny zawierającej 47 ton ciekłego
chloru, prace nad powołaniem w województwie specjalistycznej służby
ratownictwa chemicznego nabrały tempa.

W efekcie tych działań, już od 02 lutego 1991 roku, w strukturze ówczesnej
Komendy Wojewódzkiej Straży Pożarnych podjął służbę wydzielony

ODDZIAŁ RATOWNICTWA TECHNICZNO - CHEMICZNEGO.

Dowódcą oddziału jest mjr.poż.inż.Marek Płotica, a specjalistą ds.
ratownictwa chemicznego inż. Andrzej Wojnarowski.

Natomiast uchwalenie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 24

sierpnia 1991r. dwu ustaw:

- o ochronie przeciwpożarowej

- o Państwowej Straży Pożarnej

stało się punktem zwrotnym w doktrynie ratowniczej kraju również w

zakresie ratownictwa chemicznego.

Wynika to z Art.2 ust.1 który brzmi: Państwowa Straż Pożarna jest
koordynatorem Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego,
mającego na celu ochronę życia, zdrowia oraz mienia podczas:

1/ walki z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi,

2/ ratownictwa technicznego

3/ ratownictwa chemicznego

4/ ratownictwa medycznego.

Nałożone na Państwową Straż Pożarną zadania w zakresie
ratownictwa chemicznego
nie wykluczają możliwości funkcjonowania w Krajowym Systemie
Ratowniczo - Gaśniczym innych służb specjalistycznych, takich jak
Zakładowe Służby Ratownictwa Chemicznego.