Język prasłowiański
1
Język prasłowiański
Język prasłowiański jest to należący do rodziny języków indoeuropejskich wspólny prajęzyk dawnych Słowian, z
którego pózniej wykształciły się poszczególne języki słowiańskie. Za koniec istnienia języka prasłowiańskiego
uznaje się przełom V i VI wieku n.e.
Nie istnieją żadne zabytki pisane w nim sporządzone. Historycy języka odtwarzają jego formy metodami lingwistyki
historycznej, na przykład metodą porównawczą tj. zestawiając słowa z różnych języków słowiańskich.
Fonologia
Samogłoski
samogłoski i, L, e, ę, %1ł, a, o, %Eł (ą), J, y, u
L, J jery, czyli bardzo krótkie samogłoski o niewyraznej wymowie (wywodzące się z dawniejszych krótkich
*i i *u), dzielą się na miękki (pierwszy) i twardy (drugi);
ę, %Eł (ą) e i o nosowe, podobne do polskich ę, ą, wymawianych przed szczelinowymi (np. w kęs, wąs);
%1Å‚ tzw. jać, samogÅ‚oska dÅ‚uga o wymowie [ä] (IPA ć:), czyli poÅ›rednia miÄ™dzy [e] a [a], jak w angielskim
słowie cat;
y tylnojęzykowe, inne od dzisiejszego polskiego, przypominające raczej tureckie 1 (IPA o:);
sonanty (spółgÅ‚oski tworzÄ…ce sylaby) l, l´, r, r´; wielu badaczy uważa, że w epoce prasÅ‚owiaÅ„skiej sonantów
nie było, i zamiast nich rekonstruuje grupy Jl, Ll, Jr, Lr.
Wielu lingwistów uważa, że ps. *o było wymawiane jako /a/, natomiast *a było samogłoską długą /a:/. Dowodem na
to sÄ… zapożyczenia sÅ‚owiaÅ„skie w innych jÄ™zykach, np. nowogreckie ºÄ…ÁżÅÄÄ… 'koryto', gdzie prasÅ‚owiaÅ„skiemu *o
odpowiada greckie /a/.[1]
Spółgłoski
System głosek prasłowiańskich okresu póznego
SPÓAGAOSKI wargowe zębowe zębowe miękkie dziąsłowe dziąsłowe miękkie środkowojęzykowe tylnojęzykowe
zwarte p, b t, d k, g
zwarto-szczelinowe c´, Å‚´ (dz´) %0Å„, ï (d~)
szczelinowe v s, z s´ a, ~ x
nosowe m n
spółgłoski płynne l r j
x oznacza to samo, co polskie ch,
v oznacza to samo, co polskie w, choć prasłowiańskie v musiało być pierwotnie wargowe i zbliżone do
angielskiego w,
ł (dz) oznacza spółgłoskę zwartoszczelinową zapisywaną w polskiej ortografii dwuznakiem dz,
ï (d~) oznacza spółgÅ‚oskÄ™ zwartoszczelinowÄ… zapisywanÄ… w polskiej ortografii dwuznakiem dż,
spółgÅ‚oski c´, Å‚´ (dz´), %0Å„, ï (d~), a, ~ byÅ‚y bardziej miÄ™kkie niż polskie c, dz, cz, dż, sz, ż.
Ponadto wszystkie spółgłoski twarde (w końcowej fazie istnienia prasłowiańskiego z wyjątkiem s, z, k, g, x) miały
warianty miękkie przed j.
Język prasłowiański
2
Intonacja
W języku prasłowiańskim istniała pierwotnie intonacja akutowa (wznosząca) i cyrkumfleksalna (opadająca). W
wyniku przemian akcentowych związanych z redukcją praindoeuropejskich i, u krótkich do jerów pojawiła się
intonacja nowoakutowa. Niekiedy mówi się też o intonacji nowocyrkumfleksalnej.
Iloczas
i, ę, %1ł, a, %Eł (ą), y, u były długie. e, o były krótkie, ale w grupach typu TorT[2] nieco dłuższe (Stąd ich rozwój w grupy
typu TraT w grupie południowej). Jery były półkrótkie (bardzo krótkie).
e, o, L, J były w pewnym sensie krótkimi odpowiednikami odpowiednio %1ł, a, i, y.
" %1ł to w zasadzie e długie. Niekiedy mówi się o opozycji %1ł (jać czyli e długie) (e krótkie).
" o to prawdopodobnie było w rzeczywistości krótkie. (zobacz akanie)
" L prawdopodobnie przynajmniej w okresie wczesnym wymawiano jak krótkie i.
" J prawdopodobnie przynajmniej w okresie wczesnym wymawiano jak krótkie u lub y [o]. (zobacz delabializacja)
Ponadto te głoski wymieniały się np. przy zmianie akcentu:
zametÄ… zam%1Å‚tajÄ… ? > pol. zamiotÄ™ zamiatam
vyrobjÄ… vyrabjajÄ… > pol. wyrobiÄ™ wyrabiam
vytLnÄ… vytinajÄ… > pol. wytnÄ™ wycinam
nadJmÄ… nadymajÄ… > pol. nadmÄ™ nadymam
Różnice między dialektami
Postać Grupa zachodnia Grupa wschodnia Grupa południowa
pierwotna
TorT, TolT, TerT, TroT, TłoT, TrzeT/TrzoT, ToroT, TołoT, TereT, TołoT TraT, TlaT, Tr%1łT, Tl%1łT (z dialektami czeskimi i
TelT TleT\TloT (bez dialektów czeskich ros. :>@>20 (korowa), 1>;>B> słowackimi)
(Zobacz też i słowackich) (bołoto), 15@53 (bierieg), <>;>:> scs. :@020 (krawa), 1;0B> (blato), 1@c3J (br%1łgJ),
przestawka) pol. krowa, bÅ‚oto, brzeg\trzoda, (moÅ‚oko) <;c:>(ml%1Å‚ko) cz. kráva, bláto, bYeh, mléko; schorw.
ps. korva, bolto, mleko\plotka krava, blato, brijeg, mlijeko
bergJ, melko
olT-, orT- loT-, roT- (pod intonacjÄ… cyrkumfleksalnÄ…) / laT-, raT- (pod intonacjÄ… laT-, raT-
ps. olkJtL, ordlo akutowÄ…) schorw. lakat, ralo
pol. Å‚okieć, radÅ‚o; cz. loket; ros. ;>:>BL (Å‚okot´), @0;> (raÅ‚o)
D. l.p., M. i B. l.m. dua%1Å‚ D. l.p., M. i B. l.m. duaÄ™
reka ? reky ? (może odwrotnie)
kv%1Å‚, kvi, gv%1Å‚, gvi, bez zmian c´v%1Å‚, c´vi, z´v%1Å‚, z´vi, s´v%1Å‚, s´vi
xv%1Å‚, xvi pol. kwiat, gwiazda schorw. cvijet, zvijezda
ps. kv%1Å‚tJ, gv%1Å‚zda
tl, dl tl, dl l, l
tj, dj c´, Å‚´ (dz´) %0Å„, ~ rozmaite kontynuanty*
ps. sv%1Å‚tja, medja pol. Å›wieca, miedza; cz. svíce, ros. A25G0 (swiecza), <560
meze (mieża)
* na przykład
słń. %0ń, j: sve%0ńa, meja;
schorw. ć, dz: sveća, mea [medza] (w innych dialektach także dj > j, d~, d´, ~; tj > %0Å„, t´ ? wszystkie pięć
wariantów rozwoju dj (i trzy rozwoju tj ?) pojawia się już w dialekcie kajkawskim);
Język prasłowiański
3
bułg. at, ~d: A25I0 (sweszta), <5640 (meżda);
scs. at, ~d (również): sveata, me~da;
maced. k´, g´
Te zmiany dotyczą często pózniejszego rozwoju, po rozpadzie wspólnoty prasłowiańskiej.
Powstanie i rozwój
Język prasłowiański rozwinął się według niektórych szacunków na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. Większość
badaczy jest zdania, że wyodrębnienie się języka prasłowiańskiego ze wspólnoty indoeuropejskiej poprzedził pewien
okres wspólnego rozwoju z dialektami, z których uformowały się języki bałtyckie: litewski, łotewski, pruski. Z
uwagi m.in. na różnice leksykalne między językami słowiańskimi a bałtyckimi niektórzy zaprzeczają jednak
możliwości istnienia języka prabałtosłowiańskiego.
Przez długi czas swojego istnienia (prawdopodobnie około 2000 lat) język prasłowiański podlegał różnym zmianom.
Na język prasłowiański wpływały języki ludów sąsiednich, zwłaszcza germańskie (gocki) i celtyckie, jak też irańskie
(scytyjski), tureckie i ugrofińskie. Fakt ten, a także różne rozumienie procesów językowych przez różnych
lingwistów, jest przyczyną istnienia różnych rekonstrukcji form prasłowiańskich. Niektórzy próbują wyróżniać kilka
faz rozwojowych tego języka, najczęściej trzy, nie jest to jednak podejście powszechne.
Przed pierwszą palatalizacją system głosek języka prasłowiańskiego wyglądał najprawdopodobniej następująco: p, b,
v (dwuwargowe lub u niesylabiczne), m, t, d, s, z, n, l, r, j, k, g, x (ch); i, %2Å‚, u, k, e, , a, , ei, eu, ai, au, oraz
najprawdopodobniej samogłoski nosowe ę i ą, szczególnie przed spółgłoskami szczelinowymi i na końcu wyrazu.
Nie istniały wówczas sylabiczne r, l (w dialektach wschodniosłowiańskich najpewniej nigdy nie zaistniały), lecz
grupy ir, ur, il, ul.
Przemiany samogłosek przy powstaniu języka prasłowiańskiego
i1 < PIE *%2Å‚, *ei,
i2 < *ai zredukowane (*i lub *ui) < PIE *ai, *oi,
L < *i < PIE *i, czasem także ze zredukowanego PIE *e,
e < PIE *e,
Ä™ < PIE *en, *em,
%1Å‚1 < PIE ,
%1Å‚2 < *ai < PIE *ai, *oi,
a < * < PIE *, *M,
o < *a < PIE *a, *o, *Y (w sylabach wewnętrznych *Y zanikło bez śladu),
%EÅ‚ (Ä…) < *an, *am < PIE *an, *on, *am, *om,
J < *u < PIE *u, czasem także ze zredukowanego PIE *o
y < PIE *k
u < *au < PIE *au, *ou (PIE *eu rozwinęło się prawdopodobnie w *jau, z czego prasłowiańskie ju)
Samogłoski i2, %1ł2 powstały pózniej niż i1, %1ł1. W końcowej fazie istnienia języka prasłowiańskiego obie samogłoski
par i1, i2 oraz %1ł1, %1ł2 wymawiane były już jednakowo, wcześniej jednak wywołały różne zmiany poprzedzających
spółgłosek tylnojęzykowych, por. niżej.
Język prasłowiański
4
Przemiany spółgłosek przy powstaniu języka prasłowiańskiego
" p < PIE *p;
" b < PIE *b, *bh;
" t < PIE *t;
" d < PIE *d, *dh;
" k < PIE *k, *kw;
" g < PIE *g, *gh, *gw, *gwh;
" s < PIE *s, *k´;
" z < PIE *g´, *g´h (rzadko także z < PIE *s [z] przed spółgÅ‚oskÄ… dzwiÄ™cznÄ…);
" x < PIE *s po *r, *u, *k, *i, prawdopodobnie także po *l;
" m < PIE *m;
" n < PIE *n;
" l < PIE *l;
" r < PIE *r;
" v < PIE *w;
" j < PIE *j.
W niektórych wyrazach prasłowiańskie x rozwinęło się z innych dzwięków PIE, np z grup *kH, *ks, *sk.
Na końcu wyrazu spółgłoski często zanikały (ewentualnie pojawiał się jer, jak w (j)azJ < *e:g^h), co dało
poczÄ…tek zasadzie sylaby otwartej.
Ponadto:
" c´ < k (II palatalizacja);
" Å‚´ (dz´) < g (II palatalizacja);
" s´ < x (II palatalizacja);
" %0Å„ < kj, k (I palatalizacja);
" a%0Å„ < stj, skj, sk (I palatalizacja);
" ~ï (~d~) < zdj, zgj, zg (I palatalizacja);
" a < sj, xj, x (I palatalizacja);
" ~ < zj, gj, g (I palatalizacja).
Procesy fonetyczne w okresie prasłowiańskim
Palatalizacje
" pierwsza palatalizacja
k, g, x > %0Å„, ï (d~), a przed i1, %1Å‚1, e, Ä™, L, j i sonantami l´, r´(ï uproÅ›ciÅ‚o siÄ™ potem do ~ wszÄ™dzie, w niektórych
językach z wyjątkiem pozycji po z); zachodziła w III VI w.n.e.;
" druga palatalizacja
k, g, x > c´, Å‚´ (dz´), s´ przed i2, %1Å‚2 (s´ zmieszaÅ‚o siÄ™ potem z s lub a w poszczególnych dialektach
sÅ‚owiaÅ„skich, Å‚´ (dz´) uproÅ›ciÅ‚o siÄ™ do z, z wyjÄ…tkiem m.in. polskiego); zachodziÅ‚a ok. VI-VII w.n.e.;
" trzecia palatalizacja
k, g, x > c´, Å‚´ (dz´), s´ po samogÅ‚oskach przednich (i, L, %1Å‚, e, Ä™) i sonantach l´, r´ ? w przeciwieÅ„stwie do
dwóch poprzednich miała charakter postępowy i zachodziła niekonsekwentnie, tylko w niektórych wyrazach;
zachodziła ok. VIII w. n.e.
" jotacyzacja
sj, zj > a, ~;
Język prasłowiański
5
tj, dj przetrwaÅ‚y i rozwijaÅ‚y siÄ™ rozmaicie w poszczególnych dialektach (w grupie zachodniosÅ‚owiaÅ„skiej w c´,
Å‚´ (dz´));
stj, zdj > a%0Å„, ~ï (~d~);
kj, gj, xj > %0Å„, ï (d~), a (nastÄ™pnie ï (d~) > ~);
skj, zgj > a%0Å„, ~ï (~d~);
rj, lj, nj przetrwaÅ‚y do koÅ„ca epoki prasÅ‚owiaÅ„skiej, nastÄ™pnie rozwinęły siÄ™ w r´, l´, n´;
pj, bj, vj, mj przetrwaÅ‚y do koÅ„ca epoki prasÅ‚owiaÅ„skiej, nastÄ™pnie rozwinęły siÄ™ w pl´, bl´, vl´, ml´ w
większości dialektów (zasięg tej zmiany jest przedmiotem dyskusji)
" czwarta palatalizacja (polska)
ky, gy > k'i, g'i
ke, ge > k'e, g'e
zachodziła ok. XV w.
Uproszczenie grup spółgłoskowych
-gti, -kti > -c´i (w grupie zachodniej, ogólnie kt (również < gt) w pozycji pierwszej palatalizacji rozwijaÅ‚o siÄ™
jak tj)
ps. mogti > moc´i ? > pol. móc, ale ps. moglJ > pol. mógÅ‚
ps. pekti > pec´i ? > pol. piec, ale ps. peklJ > pol. piekÅ‚
-dti, -tti > -sti
ps. j%1łdti > j%1łsti > pol. jeść, ale ps. j%1łdlJ > pol. jadł
ps. pletti > plesti > pol. pleść, ale ps. pletlJ > pol. plótł
pn, bn > n, stn > sn, bv > b
ps. sJpnJ (sJpati (>pol. spać) + -nJ) > sJnJ > pol. sen (ale ps. sedmL > pol. siedem)
Przemiany samogłosek
Po spółgłoskach miękkich (j, %0ń, ~, a) o, y, J > e, i, L. Natomiast %1ł > a (%0ńasJ < %0ń%1łsJ). Stąd pochodzi różnica między
odmianÄ… w tematach na -o-, -a- a -jo-, -ja-.
W pózniejszym okresie kJnęgJ > kJnędzL (ksiądz)
Prejotacja i prelabializacja
W nagłosie (na początku wyrazów) przed i, L, %1ł, e, ę, pojawiło się j. Analogicznie przed y, J pojawiło się w > v, co
świadczy o tym, że y wówczas jeszcze brzmiało jak k, a J jak u krótkie.
Język prasłowiański
6
Leksyka wspólna z innymi językami
z językami wczesnogermańskimi
xl%1Å‚bJ (por. ang. loaf), xl%1Å‚vJ, m%1Å‚%0Å„L, stLklo, aelmJ (por. ang. helmet), plugJ por. ang. plough, l%1Å‚kJ (por. ang. leech)
z pózniejszymi językami germańskimi
p%1Å‚nÄ™dzL (por. ang penny), kJnÄ™dzL (por. ang. king, SWN kuning), istJba (por. SWN stuba) tjudjL por. got.þiuda
zapożyczenia z greki i łaciny za pośrednictwem języków germańskich
kupiti (got. kaupMn, Lat. caupM(właściwie z etruskiego)), dJska (SWN tisk), %0ńeran'a (ang. cherry, lat. ceresia), osLlJ
(lat. asinus, got. asilus), velLb%EÅ‚dJ (gr. elephas, got. ulbandus)
bezpośrednie zapożyczenia z greki i łaciny
konopja (lat. canapis), poganJ (lat. paganus), k>lÄ™da (lat. calendae) korabjL (biz. karábion), polata (biz. palátion)
z językami tureckimi
xom%Ełto, kJnęga/kJniga, kolpakJ/klobukJ
z językami dackimi i północnotrackimi
mogyla, kurhan (dac. kurgan)
Fleksja
Obok liczby pojedynczej i mnogiej istniała liczba podwójna.
Deklinacja
Rzeczowniki
Deklinacja zależała raczej od tematu, a nie od rodzaju.
rodzaj męski nijaki żeński
I1 I2 II IV1 V2 I1 I2 V2 V4 V5 III1 III2,3 IV2 V1 V3
Deklinacja
temat -o- -jo- -u- -i- -en- -o- -jo- -en- -ent- -es- -a- -ja- -i- -u:- -er-
M. l.p. vl´k-J konj-L syn-J gost-L kam-y l%1Å‚t-o polj-e im-Ä™ tel-Ä™ slov-o ~en-a dua-a kost-L kr-y mat-i
(c%1Å‚sarj-L) (bogynj-i,
zemj-a ?)
D. l.p. vl´k-a konj-a syn-u gost-i kam-en-e l%1Å‚t-a polj-a im-en-e tel-Ä™t-e slov-es-e ~en-y dua-%1Å‚ kost-i kr-Jv-e mat-er-e
(bogynj-%1Å‚,
zemj-i ?)
C. l.p. vl´k-u konj-u syn-ovi gost-i kam-en-i l%1Å‚t-u polj-u im-en-i tel-Ä™t-i slov-es-i ~en-%1Å‚ dua-i kost-i kr-Jv-i mat-er-i
B. l.p. vl´k-J konj-L syn-J gost-L kam-en-L l%1Å‚t-o polj-e im-Ä™ tel-Ä™ slov-o ~en-Ä… dua-Ä… kost-L kr-Jv-L mat-er-L
N. l.p. ~en-ojÄ… dua-ejÄ… kost-LjÄ… kr-Jv-LjÄ… mat-er-LjÄ…
vl´k-omJ konj-emJ syn-JmL gost-LmL kam-en-LmL l%1Å‚t-omL polj-emL im-en-LmL tel-Ä™t-LmL slov-es-LmL (bogynj-LjÄ…
? -omL ? -emL ?)
Msc. l.p. vl´c-%1Å‚ konj-i syn-u gost-i kam-en-e l%1Å‚t-%1Å‚ polj-i im-en-e tel-Ä™t-e slov-es-e ~en-%1Å‚ dua-i kost-i kr-Jv-e mat-er-e
Język prasłowiański
7
W. l.p. vl´%0Å„-e konj-u syn-u gost-i kam-en-i l%1Å‚t-o polj-e im-Ä™ tel-Ä™ slov-o ~en-o dua-e kost-i kr-Jv-i mat-i
MBW. vl´k-a konj-a l%1Å‚t-%1Å‚ polj-i ~en-%1Å‚ dua-i
l.podw.
DMsc. vl´k-u konj-u l%1Å‚t-u polj-u ~en-u dua-u
l.podw.
CN. dua-ama
l.podw. vl´k-oma konj-ema l%1Å‚t-oma polj-ema ~en-ama
MW. l.m. vl´c-i konj-i syn-ove gost-Lje kam-en-e l%1Å‚t-a polj-a im-en-a tel-Ä™t-a slov-es-a ~en-y dua-%1Å‚ kost-i kr-Jv-i mat-er-i
(c%1Å‚sarj-e)
D. l.m. vl´k-J konj-L syn-ovJ gost-LjL kam-en-J l%1Å‚t-J polj-L im-en-L tel-Ä™t-J slov-es-J ~en-J dua-L kost-LjL kr-Jv-L mat-er-L
C. l.m. dua-amJ
vl´k-omJ konj-emJ syn-JmJ gost-LmJ kam-en-LmJ l%1Å‚t-omJ polj-emJ im-en-LmJ tel-Ä™t-LmJ slov-es-LmJ ~en-amJ kost-LmJ kr-Jv-amJ mat-er-LmJ
B. l.m. vl´k-y konj-%1Å‚ syn-y gost-i kam-en-e l%1Å‚t-a polj-a im-en-a tel-Ä™t-a slov-es-a ~en-y dua-%1Å‚ kost-i kr-Jv-i mat-er-i
N. l.m. vl´k-y konj-i l%1Å‚t-y polj-i im-en-y tel-Ä™t-y slov-es-y dua-ami
syn-Jmi gost-Lmi kam-en-Lmi ~en-ami kost-Lmi kr-Jv-ami mat-er-Lmi
Msc. l.m. konj-ixJ syn-JxJ gost-LxJ kam-en-LxJ l%1łt-%1łxJ polj-ixJ im-en-LxJ tel-ęt-LxJ slov-es-LxJ ~en-axJ dua-axJ kost-LxJ kr-Jv-axJ mat-er-LxJ
vl´c-%1Å‚xJ
Niekiedy tematy na -ja- typu bogynji (deklinacja III3) nazywa siÄ™ tematami na -i-, a tematy na -en-, -er-, -ent-, -es-
odpowiednio tematami na -n-, -r-, -t-, -s-.
Deklinacja V (tematy na -u:- i spółgłoskowe) powstała w wyniku ciekawych procesów:
*u: (w mianowniku, przed *s) > ps. y
*u: (w przypadkach zależnych, przed samogłoską) > *uw > ps. Jv
*en (w mianowniku, na końcu wyrazu) > ps. ę
*en (w przypadkach zależnych, przed samogłoską) > ps. en
*er (w mianowniku, na końcu wyrazu) > *e (pod intonacja cyrkumfleksalną) > ps. i
*er (w przypadkach zależnych, przed samogłoską) > ps. er
*ent (w mianowniku, na końcu wyrazu) > ps. ę
*ent (w przypadkach zależnych, przed samogłoską) > ps. ęt
*os (w mianowniku, postać oboczna na końcu wyrazu) > ps. o
*es (w przypadkach zależnych, przed samogłoską) > ps. es
Przymiotniki
podana odmiana rzeczownikowa, zasadniczo wg wzoru tematów na -o- i -a- lub -jo- i -ja-; odmiana przymiotnikowa
z zaimkiem jL
Język prasłowiański
8
typ twardotematowe miękkotematowe
rodzaj męski nijaki żeński męski nijaki żeński
M. l.p. star-J star-o star-a p%1Å‚a-L p%1Å‚a-e p%1Å‚a-a
D. l.p. star-a star-a star-y p%1Å‚a-a p%1Å‚a-a p%1Å‚a-%1Å‚
C. l.p. star-u star-u star-%1Å‚ p%1Å‚a-u p%1Å‚a-u p%1Å‚a-i
B. l.p. star-J star-o star-Ä… p%1Å‚a-L p%1Å‚a-e p%1Å‚a-Ä…
N. l.p. star-omL star-omL star-Ä… ? -ojÄ… p%1Å‚a-emL p%1Å‚a-emL p%1Å‚a-Ä… ? -ejÄ…
Msc. l.p. star-%1Å‚ star-%1Å‚ star-%1Å‚ p%1Å‚a-i p%1Å‚a-i p%1Å‚a-i
M. l.m. star-i star-a star-y p%1Å‚a-i p%1Å‚a-a p%1Å‚a-%1Å‚
D. l.m. star-J star-J star-J p%1Å‚a-L p%1Å‚a-L p%1Å‚a-L
C. l.m. star-omJ star-omJ star-amJ p%1Å‚a-emJ p%1Å‚a-emJ p%1Å‚a-amJ
B. l.m. star-y star-a star-y p%1Å‚a-%1Å‚ p%1Å‚a-a p%1Å‚a-%1Å‚
N. l.m. star-y star-y star-ami p%1Å‚a-i p%1Å‚a-i p%1Å‚a-ami
Msc. l.m. star-%1Å‚xJ star-%1Å‚xJ star-axJ p%1Å‚a-ixJ p%1Å‚a-ixJ p%1Å‚a-axJ
Zaimki rodzajowe
typ twardotematowe miękkotematowe
rodzaj męski nijaki żeński męski nijaki żeński
M. l.p. on-J on-o on-a moj-L moj-e moj-a
D. l.p. on-ogo on-ogo on-oj%1Å‚ moj-ego moj-ego moj-ej%1Å‚
C. l.p. on-omu on-omu on-oji moj-emu moj-emu moj-eji
B. l.p. on-J on-o on-Ä… moj-L moj-e moj-Ä…
N. l.p. on-%1Å‚mL on-%1Å‚mL on-ojÄ… moj-imL moj-imL moj-ejÄ…
Msc. l.p. on-omL on-omL on-oji moj-emL moj-emL moj-eji
M. l.m. on-i on-a on-y moj-i moj-a moj-%1Å‚
D. l.m. on-%1Å‚xJ on-%1Å‚xJ on-%1Å‚xJ moj-ixJ moj-ixJ moj-ixJ
C. l.m. on-%1Å‚mJ on-%1Å‚mJ on-%1Å‚mJ moj-imJ moj-imJ moj-imJ
B. l.m. on-y on-a on-y moj-%1Å‚ moj-a moj-%1Å‚
N. l.m. on-%1Å‚mi on-%1Å‚mi on-%1Å‚mi moj-imi moj-imi moj-imi
Msc. l.m. on-%1Å‚xJ on-%1Å‚xJ on-%1Å‚xJ moj-ixJ moj-ixJ moj-ixJ
Zaimki bezrodzajowe
Język prasłowiański
9
M. azJ t-y m-y v-y k-Jto %0Å„-Lto
D. men-e teb-e seb-e n-asJ v-asJ k-ogo %0Å„-Lso %0Å„-eso %0Å„-ego
C. mLn-%1Å‚ m-i tob-%1Å‚ t-i sob-%1Å‚ s-i n-amJ v-amJ k-omu %0Å„-emu
B. men-e m-Ä™ m-e teb-e t-Ä™ t-e seb-e s-Ä™ s-e n-y n-asJ v-y v-asJ k-ogo %0Å„-Lto %0Å„-Lso
N. mJn-ojÄ… tob-ojÄ… sob-ojÄ… n-ami v-ami c-%1Å‚mL %0Å„-imL
Msc. mLn-%1Å‚ tob-%1Å‚ sob-%1Å‚ n-asJ v-asJ k-omL %0Å„-emL
Zaimki kto, co pierwotnie miały mianownik wg wzoru zaimków rodzajowych: kJ, %0ńL (%0ńL to również pierwotna forma
biernika zaimka co). Pózniej dodana została partykuła wzmacniająca -to. Natomiast pierwotny dopełniacz zaimka
co: %0ńLso, %0ńeso jako nietypowy został wyparty do biernika.
Liczebniki
Liczebniki porządkowe, mnożne i wielorakie odmieniały się jak przymiotniki.
Jeden
Liczebnik jedinJ odmieniał się jak zaimek, ponieważ był pierwotnie zaimkiem o znaczeniu 'jakiś, pewien'.
Dwa cztery
M. r.m. dJv-a tr-Lje %0Å„etyr-e
r.ż. i n. dJv-%1ł tr-i %0ńetyr-i
D. dJv-oju tr-LjL %0Å„etyr-J
C. dJv-%1Å‚ma tr-LmJ %0Å„etyr-LmJ
B. r.m. dJv-a tr-i %0Å„etyr-i
r.ż. i n. dJv-%1ł
N. dJv-%1Å‚ma tr-Lmi %0Å„etyr-Lmi
Msc. dJv-oju tr-LxJ %0Å„etyr-LxJ
Pięć dziesięć
Te liczebniki odmieniały się zasadniczo jak rzeczowniki o tematach na -i- typu kostL.
Sto
Liczebnik sJto odmieniał się jak rzeczownik o temacie na -o-.
Jedenaście dziewiętnaście
Rolę tych liczebników odgrywały zestawienia typu dJva na desęte, tri na desęte.
Dwadzieścia dziewięćdziesiąt, dwieście dziewięćset
Rolę tych liczebników odgrywały zestawienia typu dJva desęti, tri desęti ?, pętL desętJ, dJv%1ł sJt%1ł, tri sJta, czyli o
naturze podobnej jak polskie dwa tysiÄ…ce.
Język prasłowiański
10
Liczebniki zbiorowe
Liczebniki zbiorowe odmieniały się według deklinacji rzeczownikowej (dJvoj-L, troj-L) lub zaimkowej (%0ńetver-J,
pętor-J...).
M. dJvoj-L, dJvoj-a, dJvoj-e
D. r.m. dJvoj-ego ale %0Å„etver-a
W staropolskim zachowało się pierwotne użycie: na dwoich stajach, z pieciora chleba.
Koniugacja
Formy tworzono od tematu czasu przeszłego:
" bezokolicznik
" imiesłowy czasu przeszłego
" imperfekt
" aoryst sygmatyczne (I i II) z głoską s
lub terazniejszego:
" czas terazniejszy (przyszły czasowników dokonanych)
" imiesłowy czasu terazniejszego
" aoryst asygmatyczny bez głoski s
Bezokolicznik
Bezokolicznik miał końcówkę -ti:
by-ti, nes-ti, dvignÄ…-ti, pisa-ti, xvali-ti, mog-ti > moci ?, plet-ti > ples-ti
Czas terazniejszy
Czas terazniejszy i tryb rozkazujÄ…cy:
koniugacja I -o-||-e- II -no-||-ne- III -jo-||-je- IV -i- V atematyczne (wszystkie ?)
1. os. l.p. nes-Ä… (rek-Ä… ?) dvig-n-Ä… my-j-Ä… xval-j-Ä… da-mL v%1Å‚-mL j%1Å‚-mL jes-mL
2. os. nes-e-aL (re%0Å„-e-aL ?) dvig-ne-aL my-je-aL xval-i-aL da-si v%1Å‚-si j%1Å‚-si je-si
3. os. nes-e-tJ dvig-ne-tJ my-je-tJ xval-i-tJ das-tJ v%1Å‚s-tJ j%1Å‚s-tJ jes-tL
jes-tJ
1. os. l.podw. nes-e-v%1Å‚ dvig-ne-v%1Å‚ my-je-v%1Å‚ xval-i-v%1Å‚ da-v%1Å‚ ? v%1Å‚-v%1Å‚ ? j%1Å‚-v%1Å‚ ? jes-v%1Å‚
2. os. nes-e-ta dvig-ne-ta my-je-ta xval-i-ta das-ta v%1Å‚s-ta j%1Å‚s-ta jes-ta
3. os. nes-e-te dvig-ne-te my-je-te xval-i-te das-te v%1Å‚s-te j%1Å‚s-te jes-te
1. os. l.m. nes-e-mJ dvig-ne-mJ my-je-mJ xval-i-mJ da-mJ v%1Å‚-mJ j%1Å‚-mJ jes-mJ
2. os. nes-e-te dvig-ne-te my-je-te xval-i-te das-te v%1Å‚s-te j%1Å‚s-te jes-te
3. os. nes-ątJ dvig-n-ątJ my-j-ątJ xval-ętJ dad-ętJ v%1łd-ętJ j%1łd-ętJ s-ątJ
2. i 3. os. l.p. tr. rozkazujÄ…cego nes-i (rec-i ?) dvig-n-i my-j-i xval-i dad-jL v%1Å‚d-jL j%1Å‚d-jL bÄ…d-L ?
1. os. l.podw. nes-%1Å‚-v%1Å‚ (rec-%1Å‚-v%1Å‚ ?) dvig-n%1Å‚-v%1Å‚ my-j-i-v%1Å‚ xval-i-v%1Å‚ dad-i-v%1Å‚ v%1Å‚d-i-v%1Å‚ j%1Å‚d-i-v%1Å‚ bÄ…d-i-v%1Å‚ ?
2. i 3. os. l.podw. nes-%1Å‚-ta (rec-%1Å‚-ta ?) dvig-n%1Å‚-ta my-j-i-ta xval-i-ta dad-i-ta v%1Å‚d-i-ta j%1Å‚d-i-ta bÄ…d-i-ta ?
1. os. l.m. nes-%1Å‚-mJ (rec-%1Å‚-mJ ?) dvig-n%1Å‚-mJ my-j-i-mJ xval-i-mJ dad-i-mJ v%1Å‚d-i-mJ j%1Å‚d-i-mJ bÄ…d-i-mJ ?
2. i 3. os. l.m. nes-e-te ? -%1Å‚-te (rec-%1Å‚-te dvig-n%1Å‚-te my-j-i-te xval-i-te dad-i-te v%1Å‚d-i-te j%1Å‚d-i-te bÄ…d-i-te ?
?)
Język prasłowiański
11
Końcówki -ą, -ątJ pochodzą od -o-mL, -o-ntJ.
Czasy przeszłe
czas aoryst imperfekt
1. os. l.p. by-xJ xvali-xJ (vid%1Å‚-xJ) xvalja-axJ (vid%1Å‚-axJ)
2. os. by xvali xvalja-aae
3. os. by xvali xvalja-aae
1. os. l.m. by-xomJ xvali-xomJ xvalja-axomJ
2. os. by-ste xvali-ste xvalja-aaete
3. os. by-aÄ™ xvali-aÄ™ xvalja-axÄ…
Prócz tego istniał czas przeszły złożony typu bylJ jes-mL (perfekt) i czas zaprzeszły.
Czas przyszły
Formy formalnie terazniejsze czasowników dokonanych miały znaczenie przyszłe.
Czas przyszły od czasowników niedokonanych tworzono przez łączenie form typy bądą i bezokolicznika lub
imiesłowu przeszłego: bądą xvaliti lub bądą xvalilJ.
Tryb warunkowy
Tryb warunkowy tworzono przy pomocy form typu bimL xvalilJ.
1. os. l.p. bi-mL
2. os. bi
3. os. bi
1. os. l.m. bi-mJ
2. os. bi-ste
3. os. b-Ä…
Imiesłowy
" imiesłów czasu terazniejszego czynny, np.
deklinacja I -o-||-e- II -no-||-ne- III -jo-||-je- IV -i-
M. l.p. r.m. nes-y nes-Ä™ dvig-n-y dvig-n-Ä™ vÄ™~-Ä™ sv%1Å‚t-Ä™
M. l.p. r.ż. nes-ątji dvig-n-ątji vę~-ątji sv%1łt-ętji
B. l.p. r.m. nes-ątji dvig-n-ątjL vę~-ątjL sv%1łt-ętjL
" imiesłów czasu terazniejszego bierny
przyrostek -m-, odmiana jak przymniotnik, np.
sv%1Å‚do-m-J, reko-m-a, reko-m-o
" imiesłów czasu przeszłego czynny I
przyrostki -Ja- po spółgłoskach, -vJa- po samogłoskach, np.
końcówka -J, -vJ w M. l.p. r.m., -Jai, -vJai w M. l.p. r.ż.:
nes-J, sv%1Å‚ti-vJ, r%1Å‚k-J, nes-Jai, sv%1Å‚ti-vJai, r%1Å‚k-Jai
Język prasłowiański
12
" imiesłów czasu przeszłego czynny II
przyrostek -l-, odmiana jak przymiotnik, np.
by-l-J, nes-l-o, dvignÄ…-l-a, pisa-l-J, xvali-l-o, mog-l-a, plet-l-J
" imiesłów czasu przeszłego bierny
przyrostki -t-, -n-, -en-, odmiana jak przymiotnik, np.
bi-t-J, klÄ™-t-o, vi-t-a, pozna-n-J, vid-en-o, ved-en-a, plet-en-J
yródła
" Moszyński, Leszek. Wstęp do filologii słowiańskiej. PWN. Warszawa, 1984.
" Stanisław Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, PWN, Warszawa-Wrocław 2005
Zobacz też
" Prasłowianie
Przypisy
[1] Zarys gramatyki historycznej języków słowiańskich. Zdzisław Stieber, Warszawa 2005
[2] grupy spółgłoskowo-samogłoskowe, w których "T" oznacza dowolną spółgłoskę
Linki zewnętrzne
" Historia języków słowiańskich (http:/ / www. asusilc. net/ asugh/ ) (ang.)
yródła i autorzy artykułu
13
yródła i autorzy artykułu
Język prasłowiański yródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24129060 Autorzy: BaQu, BartekChom, Boraczek, Chrumps, Derbeth, Garcia 2.0, Grzegorj, IJzeren Jan, JRS, Julo,
Jwitos, Kpjas, Kreaitor, Kurka Wodna, LambendiL, Marcin Suwalczan, Mathiasrex, Mpfiz, Muzyk98, Natalieee, Nolik, OTB, Pawelkg, Paweł Ciupak, Pe7er, Pernambuko, Picus viridis, Piotr J,
Polimerek, Remigiu, Sagi2007, Smyru, Xul, Ymar, Żowan, * > # ? ( ? , 40 anonimowych edycji
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
JĘZYK SZTUKI OBRAZ JAKO KOMUNIKATJezyk angielski arkusz I poziom podstawowy (5)Język niemiecki dwujęzyczna arkusz IIJęzyk angielski Owoce2015 matura JĘZYK NIEMIECKI poziom rozszerzony TESTjezyk ukrainski lekcja 03Matura Zbiór zadań Język rosyjski PPwięcej podobnych podstron