System pomocy społecznej w Polsce1
Pomoc społeczna jest jednym z elementów polityki społecznej państwa i tym samym stanowi fragment systemu zabezpieczenia społecznego. Wynika to z celów jakie przed nią stoją: zaspokajania niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka, przy czym pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz do ich integracji ze środowiskiem, a także zapobiegać powstawaniu trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie sami rozwiązać.
Podstawowe znaczenie dla funkcjonowania pomocy społecznej w dobie transformacji w Polsce miało uchwalenie przez Sejm Ustawy o pomocy społecznej, regulując zarówno zakres, jak i sposób funkcjonowania pomocy społecznej w naszym kraju. Zgodnie z dotychczasowymi uregulowaniami prawnymi zadania pomocy społecznej wykraczają znacznie poza działania o charakterze naprawczym obejmując m.in. zapobieganie powstawaniu sytuacji mogących powodować konieczność udzielania świadczeń w przyszłości i pomoc o charakterze niematerialnym w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych. Instytucja pomocy ma dążyć do upodmiotowienia świadczeniobiorcy przez współdecydowanie o rodzaju najbardziej skutecznej pomocy.
W myśl obowiązującej ustawy pomoc społeczna jest „instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia”.
Celem pomocy społecznej jest udzielanie wsparcia zmierzającego do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej. Istnieją dwa powody, dla których udzielanie wsparcia musi być regulowane prawem. Po pierwsze, aby przeciwdziałać marginalizacji czy wykluczaniu z rodzin osób zagrożonych. Powstaje też obawa izolacji całych kategorii społecznych. Po drugie, aby każdy miał możliwość zaspokajania podstawowych potrzeb, aby mógł godnie żyć, wychowywać dzieci, przerwać proces dziedziczenia biedy, patologii czy choroby. Ponadto celem pomocy społecznej jest zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych osoby lub rodziny, umożliwienie bytowania im w warunkach odpowiadających godności ludzkiej oraz doprowadzenie do życiowego usamodzielnienia podopiecznych i ich integracji ze społeczeństwem.
Prawo do świadczeń pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom z powodu przyczyn, do których należą: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, potrzeba ochrony macierzyństwa, bezrobocie, upośledzenie fizyczne lub umysłowe, długotrwała choroba, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz w prowadzeniu gospodarstwa domowego, alkoholizm, narkomania, trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego oraz klęski żywiołowe lub ekologiczne. Osoba uboga zgłaszająca się po pomoc, otrzymuje ją wtedy, gdy jej trudna sytuacja dochodowa związana jest z jednym z wyżej wymienionych powodów.
Uprawnienie do pomocy materialnej zależne jest od wysokości dochodu w rodzinie i występowania jednej ze wspomnianych wcześniej okoliczności. Uprawnienia do świadczeń materialnych przysługują rodzinom, w których dochód nie przekracza ustalonej kwotowo wysokości. Wysokość dochodu upoważniającego do ubiegania się o świadczenie materialne określa się przy wykorzystaniu skali ekwiwalentności OECD. Według tej skali niezbędny dochód dla drugiej osoby i kolejnych w wieku powyżej 15 lat powinien wynosić po 0,7 dochodu pierwszej osoby, a dla każdego z członków gospodarstwa domowego w wieku do 15 lat ustala się współczynnik 0,5. Kwoty dochodu, będące podstawą do ubiegania się o świadczenie pomocy społecznej, podlegają corocznej waloryzacji.
Podstawowe zadanie zapewnienia pomocy społecznej spoczywa na administracji rządowej i samorządowej. Pomoc społeczna to działalność instytucji państwowych, samorządowych, społecznych oraz kościołów, umożliwiająca i ułatwiająca zabezpieczenie podstawowych potrzeb osobom i rodzinom niezdolnym do uczynienia tego samodzielnie w ramach istniejącego podziału dóbr, usług oraz świadczeń.
1 Literatura:
Nitecki Stanisław, Pomoc społeczna, GASKOR, 2009.
Sierpowska Iwona, Ustawa o pomocy społecznej komentarz wyd. 2, WOLTERS KLUWER, 2009.
Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń
Strona 1
Istniejący w obecnej rzeczywistości system instytucji i organizacji – realizatorów pomocy społecznej – obejmuje nie tylko organizowanie pomocy społecznej, ale także głębsze rozeznanie środowiska osób najbardziej potrzebujących. W związku z tym celem pomocy społecznej jest tworzenie, stałe doskonalenie i rozwijanie systemu urządzeń, świadczeń i usług socjalnych służących organizowaniu skutecznej pomocy w przypadku zaistnienia zdarzeń losowych, utraty lub ograniczenia zdolności do pracy, sytuacji wymagającej opieki zewnętrznej poza rodziną, prowadzenie odpowiedniej działalności profilaktycznej, a także przeciwdziałanie skutkom patologicznych zjawisk oraz udzielanie świadczeń łagodzących przypadki rażąco niskich warunków życia.
Struktura organizacyjna i zadnia pomocy społecznej w Polsce
Reforma administracyjna państwa, wprowadzona w styczniu 1999 roku, zasadniczo zmieniła strukturę organizacyjną pomocy społecznej. Na szczeblu województwa, w miejsce wojewódzkiego zespołu pomocy społecznej (WZPS), utworzono regionalny ośrodek polityki społecznej podległy wojewodzie i realizujący zadania administracji rządowej. Na szczeblu powiatu i gminy powołano jednostki organizacyjne będące organami administracji samorządowej – odpowiednio w powiecie: centrum pomocy rodzinie, natomiast w gminie: ośrodek pomocy społecznej.
Struktura organizacyjna pomocy społecznej w Polsce od 1 stycznia 1999 roku
Rząd
Ministerstwo Pracy
i Polityki Społecznej
Minister
Departament
Rada Pomocy
ds. Zabezpieczenia
Pomocy Społecznej
Społecznej
Społecznego
Województwo
Samorządowe
Regionalny Ośrodek
Wojewoda
Polityki Społecznej
Marszałek
Powiat
Centrum
Starosta
Pomocy Rodzinie
ORGANIZACJE
POZARZĄDOWE
Gmina
Prezydent
Ośrodek
Burmistrz
Pomocy Społecznej
Wójt
ośrodki pomocy społecznej działające w każdej gminie, udzielające pomocy pieniężnej, usługowej i rzeczowej oraz kierujące do domów pomocy społecznej
powiatowe centra pomocy rodzinie (w miastach na prawach powiatu - miejskie centra pomocy rodzinie), powiaty prowadzą domy pomocy społecznej, zapewniają opiekę nad dziećmi w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (tj. domach dziecka, pogotowiach opiekuńczych) i w rodzinach zastępczych
regionalne ośrodki polityki społecznej (przy urzędach marszałkowskich) zajmują się koordynacją polityki społecznej w zakresie pomocy na terenie województw samorządowych
Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń
Strona 2
w urzędach wojewódzkich wydziały polityki społecznej - kontrola i nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych pomocy społecznej (jednak tylko w zakresie zadań zleconych)
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej - zajmuje się koordynacją polityki społecznej na obszarze całej Polski oraz przygotowywaniem zmian w obowiązującym prawie
Zakres oraz formy pomocy społecznej w Polsce
System pomocy społecznej obejmuje pomoc środowiskową, przyznawaną rodzinie lub osobie w miejscu zamieszkania, oraz pomoc instytucjonalną, świadczoną w oderwaniu od dotychczasowego miejsca zamieszkania podopiecznych.
Rodzaje pomocy społecznej w Polsce po 1 stycznia 1999 roku
RODZAJE POMOCY SPOŁECZNEJ
POMOC ŚRODOWISKOWA
POMOC INSTYTUCJONALNA
pomoc finansowa
domy pomocy społecznej
pomoc w naturze
schroniska dla bezdomnych
usługi opiekuńcze
rodzinny zastępcze
praca socjalna
ośrodki interwencji kryzysowej
ośrodki wsparcia:
środowiskowe domy samopomocy,
dzienne domy pomocy,
noclegownie
jednostki specjalistycznego poradnictwa
hospicja
(1) Domy pomocy społecznej
Dom pomocy społecznej świadczy, na poziomie obowiązującego standardu, osobom wymagającym całodobowej opieki z powodu: wieku, choroby lub niepełnosprawności usługi: bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w formach i zakresie wynikających z indywidualnych potrzeb.
Domy, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone dzielą się na domy dla:
1) osób w podeszłym wieku,
2) osób przewlekle somatycznie chorych,
3) osób przewlekle psychicznie chorych,
4) dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,
5) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie,
6) osób niepełnosprawnych fizycznie.
(2) Placówka opiekuńczo-wychowawcza
Placówka opiekuńczo-wychowawcza zapewnia dzieciom i młodzieży pozbawionym częściowo i całkowicie opieki rodzicielskiej oraz niedostosowanym społecznie dzienną lub całodobową, ciągła lub okresowa opiekę i wychowanie, jak również wspiera działania rodziców w wychowaniu i sprawowaniu opieki.
Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń
Strona 3
Placówki ze względu na specyfikę działań dzielą się na:
1. Placówki wsparcia dziennego:
a) wspierają rodzinę w sprawowaniu jej podstawowych funkcji,
b) zapewniają pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacja, przestępczością lub uzależnieniami,
c) współpracują ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.
2. Placówki interwencyjne:
a) zapewniają dziecku pozbawionemu częściowo lub całkowicie opieki rodziców, znajdującemu się w sytuacji kryzysowej:
•
doraźną, całodobową opiekę,
•
kształcenie dostosowane do jego wieku i możliwości rozwojowych,
•
opiekę i wychowanie do czasu powrotu do rodziny lub umieszczenia w rodzinie zastępczej, placówce rodzinnej albo placówce socjalizacyjnej,
b) przygotowują diagnozę stanu psychofizycznego i sytuacji życiowej dziecka oraz ustalają wskazania do dalszej pracy z dzieckiem.
3. Placówki rodzinne - zapewniają dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym opieki rodziców całodobowa opiekę i wychowanie w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego oraz opiekę, do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia.
4. Placówki socjalizacyjne - zapewniają całodobową opiekę i wychowanie dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej, dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej.
(3) Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze
Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy to:
1. Ośrodek lub zespół wsparcia rodziny naturalnej, prowadzący: poradnictwo dla dzieci i rodziców oraz terapię rodzinną, w tym dla rodziców dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.
2. Ośrodek lub zespół wsparcia rodziny zastępczej lub adopcyjnej, inicjujący i wspomagający zastępcze formy opieki i wychowania rodzinnego, szkolący i kwalifikujący kandydatów na rodzinę zastępczą albo adopcyjną, prowadzący: poradnictwo rodzinne i terapię rodzinną dla dzieci i rodziców dzieci umieszczonych w rodzinnej opiece zastępczej.
(4) Ośrodki wsparcia
Ośrodek wsparcia jest środowiskową forma pomocy półstacjonarnej służącą utrzymaniu osoby w jej naturalnym środowisku i przeciwdziałaniu instytucjonalizacji, a w szczególności:
1) środowiskowe domy samopomocy
2) dzienne domy pomocy
3) noclegownie
4) ośrodki opiekuńcze
(5) Ośrodki interwencji kryzysowej
Rolą ośrodków interwencji kryzysowej jest świadczenie specjalistycznych usług, zwłaszcza psychologicznych, prawnych, hotelowych, które są dostępne przez cała dobę osobom, rodzinom i społecznościom będącym ofiarami przemocy lub znajdującym się w innej sytuacji kryzysowej w celu zapobieżenia powstawania lub pogłębiania się dysfunkcji tych osób, rodzin lub społeczności.
(6) Samorządowe Stowarzyszenie Ośrodków Pomocy Społecznej "FORUM"
•
działalność prowadzi od 1991 roku, a w swoich szeregach skupia dyrektorów, zastępców dyrektora i kierowników filii Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej i Miejskich Ośrodków Pomocy Rodzinie z miast na prawach powiatu,
•
celem Stowarzyszenia jest min. rozpowszechnianie dobrych praktyk w zakresie skutecznych metod i technik pracy socjalnej w rozwiązywaniu problemów społecznych, a także formułowanie stanowisk w sprawach dotyczących polityki społecznej, stanowiących przedmiot rozstrzygnięć organów centralnych administracji rządowej.
Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń
Strona 4