List do biskupów Kościoła katolickiego na temat przyjmowania Komuni św.

przez wiernych rozwiedzionych żyjących w nowych związkach

Ekscelencjo,

1. Międzynarodowy Rok Rodziny jest szczególnie ważną okazją, by przypomnieć świadectwa miłości i troski

Kościoła o rodzinę1, a jednocześnie uwypuklić nieocenione bogactwa kryjące się w małżeństwie

chrześcijańskim, które stanowi podstawę rodziny.

2. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługują trudności i cierpienia tych wiernych, których sytuacja

małżeńska odbiega od normy2. Pasterze powinni dokładać wszelkich starań, aby te osoby poczuły miłość

Chrystusa i macierzyńską bliskość Kościoła; przyjmować ich z miłością, wzywać do ufności w miłosierdzie

Boże i wskazywać im z roztropnością oraz szacunkiem konkretne drogi do nawrócenia oraz uczestnictwa w

życiu wspólnoty kościelnej3.

3. Świadomi jednak, że autentyczne zrozumienie i prawdziwe miłosierdzie nigdy nie są oderwane od

prawdy4, pasterze mają obowiązek przypominać tym wiernym naukę Kościoła o sprawowaniu sakramentów,

a zwłaszcza o przyjmowaniu Eucharysti . Odnośnie do tego zagadnienia zostały zaproponowane w ubiegłych

latach w różnych regionach rozwiązania duszpasterskie, zgodnie z którymi z pewnością nie jest możliwe

powszechne dopuszczenie wiernych żyjących w nowych związkach do Komuni św., lecz mogliby oni być

dopuszczeni do niej w określonych przypadkach, a mianowicie wtedy, kiedy według osądu ich sumienia

czuliby się do tego upoważnieni. Tak, na przykład, gdyby zostali opuszczeni bez powodu, mimo że starali się i

szczerze pragnęli uratować poprzednie małżeństwo lub gdyby byli przekonani w sumieniu o nieważności

poprzedniego małżeństwa, nie mogąc jednak tego udowodnić na forum zewnętrznym, bądź też gdyby mieli

już za sobą długą drogę refleksji i pokuty lub z istotnych względów moralnych nie mogliby spełnić obowiązku

separacji. Zostało również zaproponowane przez niektórych, aby dla dokonania obiektywnej oceny

rzeczywistej sytuacji żyjący w nowych związkach odbyli rozmowę z roztropnym i kompetentnym kapłanem.

Kapłan ten musiałby uszanować ich ewentualną decyzję o przystąpieniu do sakramentu Eucharysti , co

jednak nie byłoby równoznaczne z udzieleniem oficjalnego zezwolenia. Te rozwiązania duszpasterskie byłyby

wyrazem tolerancji i życzliwości oraz chęci sprawiedliwego potraktowania rozwiedzionych żyjących w nowych

związkach.

4. Chociaż wiadomo, że analogiczne rozwiązania duszpasterskie były proponowane przez niektórych Ojców

Kościoła i w pewnej mierze były stosowane w praktyce, to nie zostały one nigdy zaaprobowane przez Ojców i

w żaden sposób nie stanowiły powszechnej nauki Kościoła, ani nie znalazły się w jego dyscyplinie.

Obowiązkiem powszechnego Magisterium Kościoła, w imię wierności Pismu Świętemu i Tradycji, jest

nauczanie oraz autentyczne interpretowanie depozytu wiary.

Wobec wyżej wspomnianych nowych propozycji duszpasterskich Kongregacja Nauki Wiary czuje się więc

zobowiązana do przypomnienia nauki i dyscypliny Kościoła w tej materii. Kościół wierny słowu Jezusa

Chrystusa5, stwierdza, że nie może uznać ważności nowego związku, jeśli poprzednie małżeństwo było

ważne. Jeśli rozwiedzeni zawarli związek cywilny, znajdują się w sytuacji, która obiektywnie jest niezgodna z

prawem Bożym i dlatego nie mogą oni przystępować do Komuni św., dopóki trwa ta sytuacja6.

Norma ta nie ma bynajmniej charakteru kary, albo jakiejkolwiek dyskryminacji rozwiedzionych żyjących w

nowych związkach, ale wyraża raczej sytuację obiektywną, która sama przez się uniemożliwia

przystępowanie do Komuni św.: «Nie mogą oni być dopuszczeni do Komuni św. od chwili, gdy ich stan i

sposób życia obiektywnie zaprzeczają tej więzi miłości między Chrystusem i Kościołem, którą wyraża i

urzeczywistnia Eucharystia. Jest poza tym inny szczególny motyw duszpasterski: dopuszczenie tych osób do

Eucharysti wprowadziłoby w błąd wiernych lub powodowałoby zamęt co do nauki Kościoła o

nierozerwalności małżeństwa»7.

Dla wiernych, którzy pozostają w takiej sytuacji małżeńskiej, jedyną drogą do Komuni św. jest rozgrzeszenie

sakramentalne, które może być udzielone tylko tym, «którzy żałując, że naruszyli znak Przymierza i wierności

Chrystusowi, są szczerze gotowi na taką formę życia, która nie stoi w sprzeczności z nierozerwalnością

małżeństwa. Oznacza to konkretnie, że gdy mężczyzna i kobieta, którzy z ważnych powodów - jak na

przykład wychowanie dzieci - nie mogą uczynić zadość zobowiązaniu separacji, 'postanawiają żyć w pełnej

wstrzemięźliwości, czyli powstrzymywać się od aktów, które przysługują jedynie małżonkom'»8. Wtedy mogą

oni przystępować do Komuni św., przestrzegając jednak obowiązku uniknięcia zgorszenia.

5. Nauczanie i dyscyplina Kościoła w tej materii zostały przedstawione obszernie w okresie posoborowym we

wspomnianej już Adhortacji Apostolskiej Familiaris consortio. Adhortacja między innymi przypomina

pasterzom o obowiązku poprawnego rozeznania, w duchu umiłowania prawdy, różnych sytuacji i wzywa ich,

aby zachęcali rozwiedzionych żyjących w nowych związkach do uczestnictwa w różnych dziedzinach życia

Kościoła. Jednocześnie potwierdza stałą i powszechną praktykę, «opartą na Piśmie Świętym, niedopuszczania

do Komuni eucharystycznej rozwiedzionych, którzy zawarli ponowny związek małżeński»9. Struktura

Adhortacji i jej treść dają jasno do zrozumienia, że ta praktyka, przedstawiona jako wiążąca, nie może być

zmieniana w zależności od różnych sytuacji.

6. Wierny, który żyje stale na sposób małżeński (more uxorio) z osobą, która nie jest prawowitą małżonką

albo prawowitym mężem, nie może przystępować do Komuni św. Jeśli zaś sądzi on, że jest to możliwe, ze

względu na ciężkość materii i na to, czego wymaga dobro duchowe osoby10 oraz dobro wspólne Kościoła,

pasterze i spowiednicy muszą pouczyć go, że taki sąd sumienia jawnie sprzeciwia się nauczaniu Kościoła11.

Powinni także przypominać tę naukę w nauczaniu wszystkich wiernych im powierzonych.

Nie oznacza to jednak, że Kościołowi nie leży na sercu sytuacja tych wiernych, którzy nie są bynajmniej

wyłączeni z komuni kościelnej. Stara się on zapewnić im opiekę duszpasterską i zaprasza ich do uczestnictwa

w życiu Kościoła, w takim stopniu, w jakim pozwalają na to przepisy prawa Bożego, od których Kościół nie

ma żadnego prawa dyspensowania12. Z drugiej strony konieczne jest pouczenie zainteresowanych wiernych,

że ich udział w życiu Kościoła nie ogranicza się wyłącznie do kwesti przyjmowania Eucharysti . Należy

pomagać wiernym w głębszym zrozumieniu wartości udziału w eucharystycznej ofierze Chrystusa, komuni

duchowej13, modlitwy, medytacji Słowa Bożego, dzieł miłosierdzia i sprawiedliwości14.

7. Błędne przekonanie o możliwości przystępowania do Komuni św. przez rozwiedzionego żyjącego w nowym

związku rodzi się zazwyczaj z przyznania swojemu sumieniu ostatecznej władzy podjęcia decyzji na

podstawie własnego przekonania15 o istnieniu bądź nieistnieniu poprzedniego małżeństwa i o ważności

nowego związku. Przyznanie sobie takiej władzy jest jednak niedopuszczalne16. Małżeństwo bowiem, jako

obraz oblubieńczej jedności między Chrystusem i Kościołem oraz jako podstawowa komórka i ważny czynnik

w życiu społeczności świeckiej, jest ze swej istoty rzeczywistością publiczną.

8. Jest niewątpliwie prawdą, że sąd na temat własnych dyspozycji do przystąpienia do Komuni św. powinien

być wyrażony przez właściwie uformowane sumienie moralne. Jest jednak również prawdą, że zgoda, dzięki

której zaistniało małżeństwo, nie jest zwyczajną decyzją prywatną, gdyż stawia każdego z małżonków i oboje

razem w specyficznej sytuacji kościelnej i społecznej. Dlatego też sąd sumienia na temat własnej sytuacji

małżeńskiej nie dotyczy jedynie bezpośredniego stosunku pomiędzy człowiekiem i Bogiem, tak jak gdyby

można było pominąć pośrednictwo Kościoła, które obejmuje również przepisy kanoniczne obowiązujące w

sumieniu. Nieuznawanie tego istotnego aspektu w praktyce oznaczałoby zaprzeczenie faktu, że małżeństwo

istnieje jako rzeczywistość Kościoła, to znaczy jako sakrament.

9. Adhortacja Apostolska Familiaris consortio, wzywając pasterzy do właściwego rozeznania różnych sytuacji

rozwiedzionych żyjących w nowych związkach, przypomina także, że istnieją osoby, które w swym sumieniu

są subiektywnie pewne, że ich poprzednie małżeństwo, nieodwracalnie rozbite, nigdy nie było ważne17.

Powinno się oczywiście ustalić, czy na forum zewnętrznym, ustanowionym przez Kościół, taka nieważność

małżeństwa istniałaby obiektywnie. Potwierdzając wyłączną kompetencję trybunałów kościelnych w badaniu

ważności małżeństwa katolików, dyscyplina Kościoła proponuje także nowe sposoby wykazywania

nieważności poprzedniego związku, aby wykluczyć, o ile to możliwe, wszelkie rozbieżności pomiędzy prawdą

sprawdzalną w procesie a prawdą obiektywną poznaną przez prawe sumienie18.

Zdanie się na osąd Kościoła i przestrzeganie aktualnej dyscypliny, zgodnie z którą forma kanoniczna jest

koniecznym warunkiem ważności małżeństwa katolików, naprawdę służy duchowemu dobru

zainteresowanych wiernych. Kościół jest bowiem Ciałem Chrystusa, a życie w komuni kościelnej oznacza

życie w Ciele Chrystusa i karmienie się Ciałem Chrystusa. W sakramencie Eucharysti , komunia z Chrystusem

Głową nigdy nie może być oddzielona od komuni z Jego członkami, czyli z Jego Kościołem. Dlatego

sakrament naszego zjednoczenia z Chrystusem jest także sakramentem jedności Kościoła. Przyjmowanie

Komuni eucharystycznej wbrew temu, co głoszą normy komuni kościelnej, jest więc sprzecznością. Komunia

sakramentalna z Chrystusem zawiera i zakłada przestrzeganie, nawet jeśli czasem jest to trudne, porządku

komuni kościelnej. Nie może być ona prawdziwa i owocna, jeśli wierny, chcąc bezpośrednio zbliżyć się do

Chrystusa, nie respektuje tego porządku.

10. Zgodnie z tym, co zostało dotychczas powiedziane, należy w pełni realizować życzenie wyrażone przez

Synod Biskupów, potwierdzone przez Ojca Świętego Jana Pawła II i z zaangażowaniem wprowadzane w

życie poprzez godne uznanie inicjatywy biskupów, kapłanów, zakonników i wiernych świeckich, którzy z

troską i miłością czynią wszystko, co może umocnić w miłości Chrystusa i Kościoła wiernych, którzy znajdują

się w nieregularnej sytuacji małżeńskiej. Jedynie w ten sposób będą oni mogli przyjąć w pełni orędzie o

małżeństwie chrześcijańskim oraz przezwyciężyć w wierze cierpienie, którego źródłem jest ich sytuacja. W

działalności duszpasterskiej powinno się dołożyć wszelkich starań, aby było jasne, że nie chodzi o żadną

dyskryminację, lecz jedynie o absolutną wierność woli Chrystusa, który przywrócił i na nowo nam powierzył

nierozerwalność małżeństwa jako dar Stwórcy. Pasterze i wspólnota wiernych muszą zatem cierpieć i

miłować wraz z zainteresowanymi osobami, aby mogły one dostrzec także w swym ciężarze słodkie jarzmo i

lekkie brzemię Jezusa19. Ich ciężar nie jest słodki i lekki, dlatego że mały czy nieznaczący, lecz staje się

lekki, bo dzieli go z nimi Pan, a wraz z Nim cały Kościół. Ofiarowanie tej pomocy, opartej na prawdzie i

równocześnie na miłości, jest zadaniem duszpasterstwa, które winno być prowadzone z całkowitym

oddaniem.

Zjednoczony w kolegialnym zadaniu ukazywania blasku prawdy Jezusa Chrystusa w życiu i praktyce Kościoła,

łączę wyrazy szczerego oddania w Panu.

W czasie audiencji udzielonej Kardynałowi Prefektowi, Jego Świątobliwość Jan PawełIl zatwierdził ten List,

uchwalony na zebraniu plenarnym tej Kongregacji i zarządził jego opublikowanie.

Rzym, w siedzibie Kongregacji Nauki Wiary, 14 września 1994 r., w Święto Podwyższenia Krzyża Świętego.

Kard.

JOSEPH

RATZINGER

Prefekt

Abp tyt. Cezarei Numidyjskiej

ALBERTO

BOVONE

Sekretarz

Przypisy:

1 Por. Jan Paweł II, List do Rodzin, (2 lutego 1994), n. 3.

2 Por. Jan Paweł II, Adhort. Apost. Familiaris consortio, 79-84: AAS 74 (1982), 180-186.

3 Por. tamże, n. 84: AAS 74 (1982), 185; List do Rodzin, n. 5; Katechizm Kościoła Katolickiego, 1651.

4 Por. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, 29: AAS 60 (1968) 501; Jan Paweł II, Adhort. Apost. Reconciliatio

et paenitentia, 34: AAS (1985) 272; Encyklika Veritatis splendor 95: AAS 85 (1993) 1208.

5 Mk 10, 11-12 «Kto oddala swoją żonę, a bierze inną, popełnia cudzołóstwo względem niej. I jeśli żona

opuści swego męża, a wyjdzie za innego, popełnia cudzołóstwo».

6 Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1650; por. tamże, n. 1640, oraz Sobór Trydencki, Sesja XXIV: Denz.-

Schón m. 1797-1812.

7 Adhort. Apost. Familiaris consortio, 84: AAS 74 (1982) 185-186.

8 Tamże, n. 84: AAS 74 (1982) 186; por. Jan Paweł II, Homilia na zakończenie VI Synodu Biskupów, 7: AAS

72 (1980), 1082.

9 Adhort. Apost. Familiaris consortio, 84: AAS 74 (1982) 185.

10 Por. 1 Kor 11, 27-29.

11 Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 978, par. 2.

12 Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1640.

13 Por. Kongregacja Doktryny Wiary, List do biskupów Kościoła katolickiego o niektórych zagadnieniach

dotyczących szafarza Eucharysti , III/4: AAS 75 (1983), 1007; św. Teresa z Avili, Droga doskonałości, 35, 1;

św. Alfons Maria Liguori, Nawiedzenia Najświętszego Sakramentu i Najświętszej Maryi.

14 Por. Adhort. Apost. Familiaris consortio, 84: AAS 74 (1982) 185.

15 Por. Encyklika Veritatis splendor, 55: AAS 85 (1993) 1178.

16 Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1085, par. 2.

17 Por. Adhort. Apost. Familiaris consortio, 84: AAS 74 (1982) 185.

18 Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kanony 1536, par. 2 i 1679 oraz Kodeks Kanonów Kościołów

Wschodnich, kanony 1217, par. 2 i 1365, o mocy przekonywającej deklaracji stron w owych procesach.

19 Por. Mt 11, 30.