Ma∏gorzata Urban
Poszukiwanie biologicznych markerów schizofrenii Searching for schizophrenia biological markers
ITS, VI rok Wydzia∏u Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w ¸odzi; Klinika Zaburzeƒ Afektywnych i Psychiatrii M∏odzie˝y UM w ¸odzi. Opiekun/kierownik: prof. dr hab. n. med. Jolanta Rabe-Jab∏oƒska Correspondence to: ul. Bia∏ostocka 14/10, 93-355 ¸ódê, tel.: 503 009 339, e-mail: malgorzata.urban1@wp.pl Source of financing: Department own sources Streszczenie
Schizofrenia jest jednym z najistotniejszych problemów wspó∏czesnej psychiatrii, w zwiàzku z czym od-krycie biologicznych markerów tej choroby mia∏oby niebagatelne znaczenie. Zgodnie z definicjà biologicznymi markerami danego zaburzenia lub choroby sà stabilne, genetyczne, biochemiczne, fizjologiczne lub anatomiczne cechy specyficzne wy∏àcznie dla danego zaburzenia lub choroby. Pojawia si´ jednak wàtpliwoÊç, czy którekolwiek z ocenianych cech/parametrów spe∏niajà warunki przytoczonej powy˝ej definicji, a zatem czy mogà stanowiç biologiczny marker dla schizofrenii sensu stricto. Poni˝ej przedstawiono przeglàd piÊmiennictwa na temat cech/parametrów najcz´Êciej traktowanych jako potencjalne markery biologiczne tej psychozy, tzn. wskaêników neurofizjologicznych, dysfunkcji pamići operacyjnej, mi´kkich objawów neurologicznych i ma∏ych anomalii anatomicznych. W pracy zaprezentowano tak˝e przyk∏ady ba-daƒ nad innymi czynnikami, które mogà stanowiç potencjalne biologiczne markery schizofrenii. Jednym z nich sà zaburzenia identyfikacji zapachów stwierdzane u osób z pierwszym epizodem psychozy, które nigdy nie by∏y leczone neuroleptykami. Jednak˝e obecnie zaburzenia identyfikacji zapachów znajdujà za-stosowanie w diagnozowaniu choroby Alzheimera. Pojawiajà si´ ju˝ w bardzo wczesnym okresie tej choroby i sà zwiàzane z post´pujàcà degeneracjà neuronów nab∏onka wćhowego. Niestety, ˝aden z analizo-wanych dotychczas potencjalnych markerów nie wykazuje ca∏kowitej swoistoÊci dla schizofrenii. Nie bez znaczenia jest równie˝ fakt, ˝e w wielu przypadkach dysponujemy zbyt ma∏à iloÊcià badaƒ, aby wysnuç jednoznaczne wnioski z ich nierzadko sprzecznych wyników. Istotne sà tak˝e ró˝nice dotyczàce metodologii badaƒ prowadzonych nad potencjalnymi markerami schizofrenii.
S∏owa kluczowe: schizofrenia, markery biologiczne, swoistoÊç, dysfunkcja ruchów ga∏ek ocznych, bram-kowanie sensoryczne, dysfunkcja pamići operacyjnej, mi´kkie objawy neurologiczne, ma∏e anomalie anatomiczne
Summary
Schizophrenia is one of the most important problems of psychiatry nowadays. That is why there is a great need to discover biological markers for that disease. According to the definition, biological markers of a disease are permanent, genetic, biochemical, physiological or anatomical features characteristic exclusively of a special disease or disfunction. As for schizophrenia it is doubtful whether any of these features can be definitely a biological marker. The aim of this article is to present the literature survey on potential schizophrenia biological markers, i.e. neurophysiological measures, working memory disfunction, neurological soft signs and minor physical anomalies. The article also deals with other studies aiming to esti-207
PSYCHIATRIA I PSYCHOLOGIA KLINICZNA Vol 5 Numer 4
mate usefulness of other features as biological markers. One of them are olfactory identification deficits present in first episode psychosis, neuroleptic-naive patients. However, these deficits are used in the diag-nosis of Alzheimer’s disease. They appear in the early stage of this illness and they are connected with pro-gressive degenerative process of olfactory neurons. Unfortunately, none of the above-mentioned features shows exclusive specificity for this psychosis. Apart from this, we do not have enough measures, and what is more, some of them have different results. Moreover, there are also significant discrepancies in method-ology of schizophrenia marker studies.
Key words: schizophrenia, biological markers, specificity, smooth pursuit eyes movements, sensory gating, working memory deficits, neurological soft signs, minor physical anomalies We wszystkich geograficznych i kulturowych
rofizjologicznych markerów schizofrenii. Wyst´pujà regionach Êwiata ryzyko zachorowania na
one u 40-80% chorych, u ok. 25-40% ich zdrowych schizofreni´ w ciàgu ˝ycia wynosi ok. 1%.
krewnych I stopnia oraz u mniej ni˝ 10% osób zdro-Jest to choroba bardzo z∏o˝ona, o wcià˝ dyskutowa-wych(4). Najwa˝niejsza dysfunkcja dotyczy zaburzeƒ
nej pozycji nozologicznej, etiopatogenezie oraz boga-wodzenia, w których obserwuje si´ wyst´powanie
tej symptomatologii psychopatologicznej. Jej przebieg licznych skokowych ruchów wtràconych, a tak˝e nie-oraz stosunkowo wczesny poczàtek sprawiajà, ˝e cho-prawid∏owych ruchów antycypacyjnych wyprzedzajà-
rzy wymagajà d∏ugotrwa∏ego i kompleksowego lecze-cych, które ca∏kowicie oddalajà oko od obserwowania, wielop∏aszczyznowego wsparcia spo∏ecznego
nego, liniowo poruszajàcego si´ punktu. Efektem oraz Êwiadczeƒ zwiàzanych z niepe∏nosprawnoÊcià(1).
tych zaburzeƒ mo˝e byç znaczna redukcja ruchu wo-Z tego powodu zaburzenia schizofreniczne nale˝à do dzàcego i zastàpienie go czśtymi ruchami skokowy-najwa˝niejszych problemów wspó∏czesnej psychiatrii.
mi(5). Wi´kszoÊç badaƒ potwierdzi∏a dysfunkcjŃie dziwi zatem fakt, ˝e wiàzano du˝e nadzieje z od-SPEM u chorych na schizofrenióraz u osób z grup kryciem biologicznych markerów tej choroby.
wysokiego ryzyka rozwoju tej choroby(6,7). W bada-Przyjmuje si´, ˝e biologicznymi markerami danego niach genetycznych wykazano mo˝liwoÊç sprz´˝enia zaburzenia lub choroby sà stabilne, genetyczne, bio-dysfunkcji p∏ynnego ruchu ga∏ek ocznych z regionem chemiczne, fizjologiczne lub anatomiczne cechy cha-6p21-23. Jest to locus zwiàzane ze zwi´kszonym ryzy-rakterystyczne wy∏àcznie dla tego zaburzenia lub kiem rozwoju schizofrenii oraz z g∏ównym uk∏adem choroby(2). W przypadku schizofrenii pojawia si´ jed-zgodnoÊci tkankowej – HLA. Podj´to tak˝e próby
nak wàtpliwoÊç, czy którekolwiek z ocenianych do tej wykazania zwiàzku tych zaburzeƒ z wybranymi loci pory cech/parametrów spe∏niajà warunki powy˝szej na chromosomach 8, 9, 20 i 22, ale uzyskano nega-definicji, a zatem czy mogà stanowiç marker choroby tywne wyniki(4). Istniejà tak˝e sceptyczne opinie doty-sensu stricto. Poni˝ej przedstawiono przeglàd piÊ-
czàce specyfiki dysfunkcji SPEM. W badaniu Kath-miennictwa na temat cech/parametrów najcz´Êciej manna i wsp. oceniano nienaruszalnoÊç uk∏adu Êle-traktowanych jako potencjalne markery biologiczne dzenia poprzez pomiar przyrostu szybkoÊci ruchu schizofrenii.
ga∏ek ocznych w stosunku do szybkoÊci poruszania sióbiektu. Âredni przyrost szybkoÊci by∏ istotnie ni˝-
WSKAèNIKI NEUROFIZJOLOGICZNE
szy u pacjentów ze schizofrenià i pacjentów z chorobà afektywnà dwubiegunowà w porównaniu ze zdro-
Wskaêniki neurofizjologiczne, przypuszczalnie po-wà grupà kontrolnà. Zdrowi krewni I stopnia pacjen-wiàzane z patogenezà schizofrenii, np. deficyt uwagi tów z obu badanych grup tak˝e wykazywali podobne w teÊcie trwa∏oÊci uwagi (CPT), deficyt bramkowania deficyty (ok. 50% deficytu pacjentów)(8). Autorzy uzna-za∏amka P50 s∏uchowych potencja∏ów wywo∏anych,
li, ˝e nie ma dowodów na specyficznoÊç diagnostycz-dysfunkcja ruchów ga∏ek ocznych ( smooth pursuit eyes nà tej dysfunkcji. Wykazano, ˝e w chorobie afektyw-movements, SPEM), nazywane sà tak˝e endofenoty-nej dwubiegunowej wyst´pujà zaburzenia fiksacji pami genetycznej podatnoÊci(1). Sà one prostsze dla oraz globalny deficyt ruchu wodzàcego, ale nie zaob-badaƒ genetycznych ni˝ same zespo∏y chorobowe, co serwowano charakterystycznych dla schizofrenii ru-ma istotne znaczenie dla identyfikacji genów predys-chów wtràconych antycypacyjnych. Chorzy na cho-
ponujàcych do rozwoju schizofrenii(3,4).
robáfektywnà dwubiegunowà mieli w próbie fiksacji Przez wielu badaczy zaburzenia ruchów ga∏ek ocznych wyniki istotnie gorsze ni˝ zdrowa grupa kontrolna, 208 sà obecnie uwa˝ane za jeden z najwa˝niejszych neu-ale znacznie lepsze ni˝ chorzy na schizofreni´(5).
PSYCHIATRIA I PSYCHOLOGIA KLINICZNA Vol 5 Numer 4
U osób ze schizofrenià prawdopodobnie dochodzi
schizofreni´, ju˝ w pierwszym epizodzie choroby. Pa-do zaburzenia funkcji tzw. filtrów informacyjnych, cjenci z chorobà afektywnà dwubiegunowà uzyskujà które stanowià ochron´ przed nadmiarem bodêców
w badaniu pamići operacyjnej wyniki znacznie gor-docierajàcych do mózgu. Elektrofizjologicznym wy-sze od osób zdrowych, ale lepsze ni˝ chorzy na schi-k∏adnikiem dzia∏ania filtrów informacyjnych jest zja-zofreni´(5).
wisko bramkowania potencja∏ów wywo∏anych pole-
gajàce na wyt∏umianiu odpowiedzi elektrofizjologicznej na kolejne bodêce w serii(9). Osoby zdrowe, któ-
MI¢KKIE OBJAWY NEUROLOGICZNE
rym prezentuje si´ pary bodêców s∏uchowych z prze-I MA¸E ANOMALIE ANATOMICZNE
rwà 0,5 s pomi´dzy poszczególnymi bodêcami i prze-rwà 6-10 s mi´dzy kolejnymi parami, cechuje znacz-Wed∏ug neurorozwojowej teorii schizofrenii gene-ne zmniejszenie amplitudy odpowiedzi na drugi bo-tycznie uwarunkowane neurobiologiczne uszkodze-
dziec (min. o 80%) w zakresie sk∏adowej P50(10). Zja-nie nak∏ada sińa w∏aÊciwy proces rozwojowy. Cz´-
wisko bramkowania sk∏adowej P50 jest zaburzone
sto jednym z nast´pstw tych nieprawid∏owoÊci sà u ok. 80% chorych na schizofreni´, ale u niektórych mi´kkie objawy neurologiczne ( neurological soft signs, pacjentów reakcja neurofizjologiczna przy odst´pach NSS) oraz ma∏e anomalie anatomiczne ( minor physi-0,5 s pomi´dzy bodêcami jest prawid∏owa(11,12). Wyka-cal anomalies, MPAs).
zano, ˝e osoby zdrowe t∏umià znacznie silniej odpo-Zaburzenia neurologiczne dotyczà trzech g∏ównych wiedê na drugi bodziec s∏uchowy w porównaniu z pa-obszarów: integracji sensorycznej, koordynacji moto-cjentami ze schizofrenià i ich zdrowymi krewnymi rycznej oraz sekwencji z∏o˝onych czynnoÊci rucho-I stopnia. Nie stwierdzono te˝ istotnej ró˝nicy w tej wych. Objawami sà np.: nieprawid∏owe u∏o˝enie koƒ-
odpowiedzi neurofizjologicznej pomi´dzy chorymi czyn, ruchy mimowolne, zaburzenia równowagi i ko-i ich zdrowymi krewnymi I stopnia(9). Najprawdopo-ordynacji motorycznej, zaburzenia koordynacji wzro-dobniej zaburzenia bramkowania sk∏adowej P50 sà kowo-czuciowej oraz s∏uchowo-wzrokowej(22). Znako-cechà sta∏à, niezale˝nà od stanu klinicznego oraz od mita wi´kszoÊç badaczy wykaza∏a istotnie czśtsze stosowania klasycznych neuroleptyków(13,14). Istnieje wyst´powanie i wi´ksze nasilenie NSS u chorych na hipoteza o zwiàzku tych zaburzeƒ z dysfunkcjà re-schizofrenióraz osób z grup wysokiego ryzyka roz-ceptora nikotynowego(15,16). Obserwowano normaliza-woju choroby ni˝ u zdrowej cz´Êci populacji. Symp-cjódpowiedzi na drugi bodziec s∏uchowy w zakresie tomy te sà obecne ju˝ w poczàtkowym, bezobjawo-sk∏adowej P50 trwajàcà ok. 30 minut po podaniu ni-wym okresie psychozy. Zaobserwowano je tak˝e u dzie-kotyny chorym na schizofreni´. Podobny skutek uzy-ci, u których w póêniejszym wieku rozwin´∏a siśchi-skano po podaniu nikotyny ich zdrowym krewnym
zofrenia(23,24). Udowodniono ponadto, ˝e dysfunkcje I stopnia(15). Niektórzy badacze odnoszà siśceptycz-neurologiczne u osób z pierwszym epizodem psycho-nie do dotychczasowych wyników badaƒ w zwiàzku
zy nie tylko nie zmniejszajà si´ pod wp∏ywem lecze-ze zmiennoÊcià czasowà bramkowania sk∏adowej
nia, ale mogà nawet pog∏´biaç si´ w przewlek∏ym P50. Sugerujà oni, ˝e zmiennoÊç czasowa fa∏szuje przebiegu choroby(25). Nadal nie jest jednoznacznie dodatnio wyniki, a po wyeliminowaniu tego czynnika okreÊlony wp∏yw leków przeciwpsychotycznych na
nie obserwuje siŕó˝nic pomi´dzy chorymi na schi-wyst´powanie NSS. Wi´kszoÊç badaczy nie opisa∏a zofreniá osobami zdrowymi(17).
˝adnej znaczàcej korelacji pomi´dzy ekspozycjà na neuroleptyki a wyst´powaniem nadmiaru NSS(26-29), DYSFUNKCJA PAMI¢CI OPERACYJNEJ
niemniej jednak nie mo˝na ca∏kowicie wykluczyç ich znaczenia dla wyst´powania zaburzeƒ neurologicz-W wielu badaniach stwierdzono, ˝e deficyty poznaw-nych. Zaproponowano m.in. hipotez´ protekcyjnego cze, uznawane za podstawowe cechy schizofrenii, na-dzia∏ania leków na dysfunkcje neurologiczne. W jed-silajà si´ w czasie 2 lat poprzedzajàcych pierwszy epi-nym z badaƒ odnotowano zwi´kszony odsetek NSS
zod choroby, a w czasie jego trwania sà ju˝ bardzo u pacjentów po up∏ywie 5 lat od wystàpienia pierw-wyraênie zaznaczone(18,19). W schizofrenii najbardziej szego epizodu choroby. By∏ on istotnie wy˝szy u tych charakterystycznym obszarem dysfunkcji poznaw-chorych, którzy nie byli w tym czasie leczeni farma-czych sà zaburzenia pamići operacyjnej. OkreÊla kologicznie(30). Okazuje si´ jednak, ˝e wyniki badaƒ
ona zdolnoÊç do przechowywania informacji przez poÊwićonych czśtoÊci wyst´powania oraz nasilenia krótki okres czasu, co ma istotne znaczenie w kontro-NSS u chorych na schizofreniśà zbli˝one do wyni-li zachowania. Zdrowi krewni I stopnia osób ze schi-ków uzyskanych u pacjentów z zaburzeniami osobo-zofrenià tak˝e wykazujà zaburzenia pamići opera-woÊci, zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym oraz
cyjnej(20,21). Stwierdzono równie˝ zaburzenia pamići ADHD(31).
operacyjnej u osób z chorobà afektywnà dwubiegu-MPAs sà to drobne nieprawid∏owoÊci morfogenezy, nowà. Wyst´pujà one, podobnie jak u chorych na
najcz´Êciej dotyczà struktur wywodzàcych siź ekto- 209
PSYCHIATRIA I PSYCHOLOGIA KLINICZNA Vol 5 Numer 4
dermy, które nie majà znaczenia medycznego. Sà
przedchorobowym markerem stanu przejÊciowego,
to np.: obwód g∏owy odbiegajàcy od normy, epican-który poprzedza rozwój schizofrenii. Nie pozwala jed-thus, hiper- i hipoteloryzm, malformacje ma∏˝owin nak na bardziej ogólne przewidywanie psychozy(40,41).
usznych, klinodaktylia(32). Poniewa˝ uk∏ad nerwowy Obecnie zaburzenia identyfikacji zapachów sà wyko-rozwija si´ w∏aÊnie z ektodermy, wyst´powanie MPAs rzystywane zw∏aszcza w diagnozowaniu choroby
mo˝e sygnalizowaç nieprawid∏owoÊci w jego rozwo-Alzheimera. Efektem zmian degeneracyjnych w neu-ju. MPAs mogà tak˝e oznaczaç pojawienie si´ prena-ronach nab∏onka wćhowego sà zaburzenia identyfi-talnego II uderzenia. Stwierdzono, ˝e chorzy na schi-kacji zapachów, które pojawiajà si´ w bardzo wcze-zofreni´ majà znacznie wićej MPAs ni˝ zdrowa gru-snym okresie choroby. Zwykle stwierdza si´ podwy˝-
pa kontrolna, ale nie uda∏o siústaliç istotnej zale˝-
szony próg detekcji zapachów oraz zaburzenia zwià-
noÊci pomi´dzy czynnikiem dziedzicznym a wyst´po-zane z ich zapami´tywaniem. Dysfunkcje te pog∏´-
waniem anomalii anatomicznych(33). Lawrie i wsp.
biajà si´ wraz z narastaniem objawów ot´piennych.
opisali natomiast wi´kszà czśtoÊç wyst´powania
Zaburzenia identyfikacji zapachów obserwowane
MPAs u osób z grupy wysokiego ryzyka rozwoju psy-u osób z ∏agodnymi zaburzeniami poznawczymi mo-
chozy. Udowodniono równie˝, ˝e MPAs wyst´pujà
gà stanowiç marker wczesnego rozwoju choroby
licznie tak˝e w zaburzeniach neurorozwojowych in-Alzheimera(42,43).
nych ni˝ schizofrenia, takich jak: zaburzenia mowy i s∏uchu, ADHD, autyzm, p∏odowy zespó∏ alkoholo-PODSUMOWANIE
wy, pora˝enie mózgowe(34). W dwóch badaniach nie wykazano przewagi wyst´powania MPAs u chorych
Dotychczas nie uda∏o siódnaleêç markera schizo-
na schizofreni´(35,36).
frenii. ˚aden z ocenianych parametrów czy cech nie Zarówno NSS, jak i MPAs istotnie cz´Êciej sà stwier-wykazuje ca∏kowitej swoistoÊci dla tego zaburzenia.
dzane u osób chorych na schizofreni´, a tak˝e u ich Poza tym w wielu przypadkach dysponujemy zbyt
krewnych I stopnia ni˝ w populacji ogólnej. Ze wzgl´-
ma∏à iloÊcià badaƒ, aby wysnuç jednoznaczne wnio-du jednak na fakt, ˝e ich rozpowszechnienie u pacjen-ski z ich nierzadko sprzecznych wyników. Nie bez tów z innymi zaburzeniami psychicznymi jest tak˝e znaczenia sà tak˝e ró˝nice w metodologii badaƒ po-wy˝sze ni˝ u osób zdrowych, trudno uznaç je za mar-tencjalnych markerów.
kery schizofrenii.
PRZYK¸ADY INNYCH POTENCJALNYCH
MARKERÓW SCHIZOFRENII
PIÂMIENNICTWO:
Opisane powy˝ej zaburzenia pamići operacyjnej,
BIBLIOGRAPHY:
a tak˝e deficyty uwagi zwiàzane sà z dysfunkcjà p∏ata 1. Wciórka J.: Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe czo∏owego u osób chorych na schizofreni´. Elektrofi-i schizoafektywne. W: Bilkiewicz A. (red.): Psychiatria.
zjologicznym odzwierciedleniem hipoaktywnoÊci p∏ata Urban&Partner, Wroc∏aw 2002; t. 2: 213-317.
2. Copolov D., Crook J.: Biological markers and schizo-czo∏owego jest zmniejszenie w tym obszarze przep∏y-phrenia. Aust. N. Z. J. Psychiatry 2000; supl. 34: 108-112.
wu krwi, wykorzystania glukozy oraz spadek aktywno-3. Gottesman I.I., Gould T.D.: The endophenotype con-
Êci w badaniu EEG. Dotychczasowe badania wykaza-cept in psychiatry: etymology and strategic intentions.
∏y, ˝e osoby z ostrà psychozà wykazujàce ma∏o symp-Am. J. Psychiatry 2003; 160: 636-645.
4. Rybakowski J., Hauser J. (red.): Genetyka molekularna tomów negatywnych, jak równie˝ chorzy z pierwszym zaburzeƒ psychicznych. Komitet Redakcyjno-Wydawniczy epizodem psychozy majà cechy nie hipo- a hiperak-PTP, Kraków 2002.
tywnoÊci kory czo∏owej(37,38). W jednym z badaƒ odno-5. Borkowska A., Leszczyƒska-Rodziewicz A., Kaperski P.
towano silnie wyra˝ony wzrost aktywnoÊci delta i beta i wsp.: Zaburzenia ruchów oczu i deficyty pamići u chorych na schizofrenióraz spadek aktywnoÊci p∏a-operacyjnej w chorobie afektywnej dwubiegunowej.
Psychiatria Pol. 2005; 39: 481-495.
ta czo∏owego w EEG u pacjentów z depresjà(39). Wyni-6. Lee K.H., Williams L.M.: Eye movement disfunction as ki sugerujà, ˝e zmniejszenie aktywnoÊci p∏ata czo∏owe-a biological marker of risk for schizophrenia. Aust. N.
go nie mo˝e byç markerem schizofrenii, lecz bez wàt-Z. J. Psychiatry 2000; supl. 34: 91-100.
pienia EEG nie ma wystarczajàcej czu∏oÊci, aby wy-7. Trillenberg P., Lencer R., Heide W.: End psychiatric disease. Curr. Opin. Neurol. 2004; 17: 43-47.
kryç subtelne dysfunkcje w tym obszarze.
8. Kathmann N., Hochrein A., Uwer R., Bondy B.: Deficits U osób z pierwszym epizodem psychozy nieleczonych in gain of smooth pursuit eye movements in schizophre-farmakologicznie stwierdzono zaburzenia identyfika-nia and affective disorder patients and their unaffected cji zapachów. Wyst´pujà one tak˝e u osób z grup wy-relatives. Am. J. Psychiatry 2003; 160: 696-702.
9.
sokiego ryzyka rozwoju psychozy, które w przysz∏oÊci W´grzyn J., Wciórka J.: Sk∏adowa P50 s∏uchowych potencja∏ów wywo∏anych u chorych na schizofreniŕozwin´∏y zaburzenia ze spektrum schizofrenii. Upo-i ich krewnych pierwszego stopnia. Psychiatria Pol.
210 Êledzenie identyfikacji zapachów mo˝e okazaç si´
2004; 38: 395-408.
PSYCHIATRIA I PSYCHOLOGIA KLINICZNA Vol 5 Numer 4
10. Singel C., Waldo M., Miner G. i wsp.: Deficits in sen-27. Ismail B.T., Cantor-Graae E., McNeil T.F.: Neurologi-sory gating in schizophrenic patients and their relatives.
cal abnormalities in schizophrenic patients and their Evidence obtained with auditory evoked responses.
siblings. Am. J. Psychiatry 1998; 155: 84-89.
Arch. Gen. Psychiatry 1984; 41: 6607-6612.
28. Browne S., Clarke M., Gervin M.: Determinants of 11. Judd L.L., McAdams L., Budnick B., Braff D.L.: Sen-neurological disfunction in first episode schizophrenia.
sory gating deficits in schizophrenia: new results. Am.
Psychol. Med. 2000; 30: 1433-1441.
J. Psychiatry 1992; 149: 4488-4493.
29. Wegner J.T., Catalano F., Gibralter J., Kane J.M.: 12. Freedman R., Waldo M., Bickford-Wimer P., Nagamo-Schizophrenics with tardive dyskinesia. Neuropsycho-to H.: Elementary neural disfunctions in schizophrenia.
logical deficit and family psychopathology. Arch. Gen.
Schizophr. Res. 1991; 4: 233-243.
Psychiatry 1985; 42: 860-865.
13. W´grzyn J.: Zaburzenia bramkowania sk∏adowej P50
30. Madsen A.L., Vorstrup S., Rubin P.: Neurological s∏uchowych potencja∏ów wywo∏anych – neurobiologia abnormalities in schizophrenic patients: a prospective filtrów informacyjnych i ich dysfunkcja w schizofrenii.
follow-up study 5 years after first admission. Acta Psy-Psychiatria Pol. 2004; 38: 833-845.
chiatr. Scand. 1999; 100: 119-125.
14. Myles-Worsley M.: P50 sensory gating in multiplex 31. Dazzan P., Murray R.M.: Neurological soft signs in schizophrenia families from a Pacyfic Island isolate.
first-episode psychosis: a systematic review. Br. J. Psy-Am. J. Psychiatry 2002; 159: 2007-2012.
chiatry Suppl. 2002; 43: 50-57.
15. Adler L.E., Hoffer L.J., Griffith J. i wsp.: Normaliza-32. Urban M.: Mi´kkie objawy neurologiczne i ma∏e anomalie tion by nicotine of deficient auditory sensory gating in anatomiczne w schizofrenii. Psychiatr. Psychol. Klin.
the relatives of schizophrenics. Biol. Psychiatry 1992; 1: 2004; 2: 104-108.
7607-7616.
33. Gourion D., Goldberger C., Burdel M.C.: Neurological 16. Adler L.E., Ocincy A., Waldo M. i wsp.: Schizophrenia, soft signs and minor physical anomalies in schizo-sensory gating and nicotine receptors. Schizophr. Bull.
phrenia: differential transmission within families.
1998; 24: 2189-2202.
Schizophr. Res. 2003; 63: 181-187.
17. Patterson J.V., Jin Y., Gierczak M. i wsp.: Effects of 34. Lawrie S.M., Byrne M., Miller P.: Neurodevelopmental temporal variability on P50 and the gating ratio in indices and the development of psychotic symptoms in schizophrenia. Arch. Gen. Psychiatry 2000; 57: 57-64.
subjects at high risk of schizophrenia. Br. J. Psychiatry 18. Friis S., Sundet K., Rund B.R. i wsp.: Neurocognitive 2001; 178: 524-530.
dismensions characterising patients with first-episode 35. Alexander R.C., Mukherjee S., Richter J., Kaufmann C.A.: psychosis. Br. J. Psychiatry Suppl. 2002; 43: 85-90.
Minor physical anomalies in schizophrenia. J. Nerv.
19. Bilder R.M., Goldman R.S., Robinson D. i wsp.: Neu-Ment. Dis. 1994; 182: 639-644.
ropsychology of first-episode schizophrenia initial 36. Sigmundsson T., Griffiths T., Birkitt P.: Minor physical characterisation and clinical correlates. Am. J. Psychia-anomalies in schizophrenics patients and their rela-try 2000; 157: 549-559.
tives. Schizophr. Res. 1996; 18: 170.
20. Conklin H.M., Curtis C.E., Katsanis J., Iacono W.G.: 37. Fenton G.E., Fenwich P.B., Dollimore J. i wsp.: EEG
Verbal working memory impairment in schizophrenia spectral analysis in schizophrenia Br. J. Psychiatry and their first-degree relatives: evidence from the digit 1980; 136: 445-455.
span task. Am. J. Psychiatry 2000; 157: 275-277.
38. Williamson P., Mamelak M.: Frontal spectral findings 21. Hintze B., Bembenek A., Kühn-Dymecka A. i wsp.: in acutely in schizophrenics. Biol. Psychiatry 1987; 22: Dysfunkcja pamići operacyjnej u osób chorujàcych 1021-1024.
na schizofrenií ich krewnych pierwszego stopnia. Psy-39. Wuebben Y., Winterer G.: Hipofrontality – a risk-marker chiatria Pol. 2004: 38: 847-860.
related to schizophrenia? Schizophr. Res. 2001; 48: 22. Jarema M. (red.): Pierwszy epizod schizofrenii. IPiN, 207-217.
Warszawa 2002.
40. Moberg P.J., Arnold S.E., Doty R.L. i wsp.: Impairment 23. Crow T.J., Done D.J., Sacker A.: Childhood precursors of odor hedonics in man with schizophrenia. Am. J.
of psychosis as clues to its evolutionary origins. Eur.
Psychiatry 2003; 160: 1784-1789.
Arch. Psychiatry Clin. Neurosci. 1995; 245: 61-69.
41. Brewer W.J., Wood S.J., McGorry P.D. i wsp.: Impair-24. Cannon M., Jones P., Huttunen M.O.: Motor coordi-ment of olfactory identification ability in individuals as nation deficits as predictors of schizophrenia among ultra-high risk for psychosis who later develop schizo-Finnish school children. Hum. Psychopharmacol. Clin.
phrenia. Am. J. Psychiatry 2003; 160: 1790-1794.
Exp. 1999; 14: 491-497.
42. Mesholam R.I., Moberg P.J., Mahr R.N., Doty R.L.: 25. Smith R.C., Hussain M.I., Chowdhury S.A., Stearns Olfaction in neurodegenerative disease: a meta-analy-A.: Stability of neurological soft signs in chronically sis of olfactory functioning in Alzheimer’s and Parkin-hospitalized schizophrenic patients. J. Neuropsychiatry son’s diseases. Arch. Neurol. 1998; 55: 84-90.
Clin. Neurosci. 1999; 11: 91-96.
43. Devanand D.P., Michaels-Marston K.S., Liu X. i wsp.: 26. Mohr F., Hubmann W., Cohen R.: Neurological soft Olfactory deficits in patients with mild cognitive signs in schizophrenia: assessment and correlates. Eur.
impairment predict Alzheimer’s disease at follow up.
Arch. Psychiatry Clin. Neurosci. 1996; 246: 240-248.
Am. J. Psychiatry 2000; 157: 1399-1405.
KOMUNIKAT
Informacja uzupe∏niajàca od autorów do pracy pt.: „Badania rodzinno-genetyczne i badania funkcji poznawczych w chorobie afektywnej dwubiegunowej: zwiàzek z efektem profilaktycznym w´glanu litu”
autorstwa A. Permody-Osip i J. Rybakowskiego, opublikowanej w nr 3/2005 „Psychiatrii i Psychologii Klinicznej”: Praca wykonana w ramach grantów KBN Nr 6PO5B 01226 i 2PO5B 04430.
211
PSYCHIATRIA I PSYCHOLOGIA KLINICZNA Vol 5 Numer 4