Historyczne podstawy wychowania dr Witold Brzezioskie
15.10
Temat czym jest historia
1. historia
wydarzenie(dzieje)-res gestie
opowieśd o wydarzeniach-historia rerum gestarum
Historia- dyscyplina naukowa, która w określony sposób bada i opisuje wydarzenia związane z
historycy - tworzą opowieści (np. piszą prace naukowe, prowadzą wykłady) dotyczące wydarzeo
które badają
histografia- opowieśd tworzona przez historyków w zgodzie a metodami historii jako nauki nazywa
się historiografią
2. jakie wydarzenia są przedmiotem badao historycznych
- co związane jest z człowiekiem pojmowanym jako istota społeczna i kulturowa(zajmuje sie historia
wraz z innymi naukami humanistycznymi)
- człowiekiem jako istotą naturalną - nauki medyczne, biologiczne, antropologiczne
3. różnice między człowiekiem naturalną a kulturalną i społeczna
Przedmiotem badao człowieka jako istoty naturalnej nie na jego działanie podejmowane przez niego
świadomie, ale działanie które zachodzi w organizmie
4. człowiek jako twórca kultury
* węższe znaczeni
kultura = sztuka( literatura, film, teatr)
-zbiór norm i zwyczajów właściwego zachowania
- człowiek o wysokiej kulturze a człowiek bez kultury
*szerokie rozumienie kultury - antropologiem rozumiemy kultury
- wszystkie wytwory i zachowania człowieka, które wchodzą w skład dorobku społecznego
Historia obecnie zajmuje sie wszystkim co należy do kultury i życia społecznego bez względu na
znaczenie czy wagę tych zdarzeo i wydarzeo i ma to, czy dotyczą wybitnych jednostek czy osób
zwykłych
Historyczne wydarzenia
- wydarzenia wielkiej wagi występujący nadal w języku potocznym lecz nie oznacza pola badawczego
histografii
- użyty w odniesieniu do zjawiska oznacza, ze podlega ono zmianom w czasie
Historia a inne dyscypliny naukowe
- wydarzenia jako przedmiot badania historii stanowi a co s co minęło(czego nie ma) i nie ma z nim
prawidłowego kontaktu
- historyk nie ma odczynienia z przeszłą rzeczywistością lecz z informacjami o niej
Historia a nauki społeczne i humanistyczne
- nie wyznacza zjawiska w obrębie kultury i życia społecznego, którymi interesuje się bardziej niż
innymi np. ekonomia koncentruje się na zjawiskach , pedagogika na wychowaniu
- bardziej niż inni nauki humanistyczne zajmują się zmiennością zachodzącą w ramach kultury, życia
społecznego
- nauka o człowiek w czasie
Człowiek a środowisko naturalne
- historyka nie interesuje bezpośrednio zjawisko związane z historią Ziemi (zwierząd, roślin ), ale
interesuje wiedza jaką człowiek posiadał w dawnych czasach i miejscach na ich temat. bo przynależy
ona do historii
-historycy stawiają sobie jako cel zrozumienie wydarzeo, których sprawcą jest człowiek musi
pamiętad że człowiek żyjący w dawnym środowisku naturalnym nie tylko je zmieniała ale i ono ma na
niego wpływ
Historia jako naukowa powieśd
- to nie tylko rekonstrukcja przeszłości( możliwa jedynie w stosunku do pojedynczych faktów) lecz
konstrukcja przeszłości tak sporządzona aby jak najwierniej oddawała to so sie wydarzyło.
y
ródeł historyczne
- historyk tworzy swą opowieśd o przeszłości w oparciu o informacje zawarte w z
ródle historycznym
- z
ródło historyczne - wszystko to skąd możemy czerpad informacje o przeszłości
29.10
Dziecko i dzieciostwo w dawnych czasach w perspektywie demograficznej
dzietnośd dzisiaj
-współczynnik dzietności( określa liczbę urodzeo dzieci przypadający an jedną kobietę w wieku
rozrodczym15-49 lat)
-obecni średni współczynnik dla krajów UE wynosi 1.57
1. dzietnośd
2. śmiertelnośd dziecięca
3. czas dzieciostwa w perspektywie przedwczesnego tracenia życia
1. Dzietnośd
obecnie wyróżniki dzietności są efektem przemian demograficznych dokonywały się na przełomie
XIX i XX w.
Określone są one mianem przejścia demograficznego.
Przejście od reżimu demograficznego charakteryzowało się wskaz
nikiem wysokich poziomów
rozrodczości i umieralności.
y
ródła badao demograficznych w przeszłości
- pierwsze księgi metrykalne chrztów i pogrzebów - 1 połowa XIV w. w niektórych parafiach w
krajach zachodnioeuropejskich
-obowiązek powszechnych praw ksiąg chrztów i pogrzebów wprowadził sobór trydencki 1563
- obowiązek rejestracji zmarłych wprowadzał reguła rzymska z 1614r
-w kościołach protestanckich prawie ,że od początku wprowadzono obowiązek prowadzenia ksiąg
metrykalnych.
- w związku z procesem sekularyzacji instytucji małżeostwa i prawa małżeostwa księgi metrykalne
przekształciły się w akta stanu cywilnego
Dzietnośd w XVI i XVIII w
Przerwy miedzy urodzeniem kolejnych dzieci w małżeostwie  średnio od 20 do 30 mc.
Przeciętna liczba dzieci urodzonych w 1 małżeostwie  średnio 4 lub 5. Jest to średnia statystyczna, w
rzeczywistości mielibyśmy do czynienia z małżeostwami bezdzietnymi (3-4%) oraz posiadających
kilkanaścioro dzieci.
Dzietnośd w dawnych czasach i współczesności a pozycja społeczeostwa.
- dzietnośd powiązana z pozycją społeczno  ekonomiczną rodziny
Dzisiaj rodzina usytuowana wyżej w hierarchii społecznej posiada mniej dzieci.
w okresie XVIII/XIX w sytuacja odwrotna.
Czynnik warunkujący dzietnośd ze względu na pozycje społeczną:
- stan zdrowia
-wiek pierwszego wyjścia za mąż
-przerwy między porodami, powodowane przez karmienie piersią dziecka
- przerwy między porodami powodowane powstrzymywanie się od współżycia ze względów
religijnych i ekonomicznych
Śmiertelnośd dzieci
-współczynnik umieralności niemowląt  liczba zgonów niemowląt (0-1) w danym przedziale
czasowym przypadający na 1000 urodzeo żywych
San Marino -1.8 Niemcy -4 Polska 5.8
-zmieszenie umieralności niemowląt to stosunkowo niedawny zwyczaj
- w 2011 roku w Polsce umarło 58/1000 dzieci
-w 1990 roku w Polsce umarło 15/1000 dzieci
- w latach 80 XX w płed męska 13.4/1000, płed żeoska 10.3/1000
Śmiertelnośd XVI-XVIII i w średniowieczu
- szacunkowe dane wskazywały że w ciągu 1 roku życia następował zgon od 200-300 na 1000
- w ciągu dzieciostwa i młodości (1-5 lat) umierało 250/1000
-wieku dorosłego dożywało mniej niż 50%
Barkhard Zink  XV w. Ausburg
-ogółem zawarł 4 małżeostwa
1. trwające 20 lat miał 9 dzieci przeżyło tylko 2 , zmarło 2 po urodzeniu i 4 przed 1 r. ż.
2. 8 lat brak dzieci
 3. 5 lat 4 dzieci, 3 przeżyło
4. 1 córka
Do tego 3 dzieci z 2 związków pozamałżeoskich .
Śmiertelnośd 65%
Stosunkowo wysoka dzietnośd w danych czasowych wskazuje wysokiej śmiertelności w rezultacie
dawała stosunkowo niską liczbę dzieci w rodzinie.
Dane dla Poznania z 1950
Odnotowano 784 gospodarstw, z czego 163 gospodarstw jednoosobowych . W pozostałych 621 30%
rodzin niemiało dzieci.
W pozostałych rodzinach 39.3- 1 dziecko, 24.9 -2 dzieci, 16, 5 -3 dzieci
Czas dzieciostwa przeciętnośd trwałośd życia
Dzieciostwo definiowane w kategoriach biologii to okres do rozpoczęcia dojrzewania płciowego to
jest od narodzin do około 11-12 lat.
W 2011 roku w Polsce przeciętna długośd życia wyniosłą prawie 78 lat, Szwecja, Szwajcaria i Francja -
81, Rosja -66
W okresie przemian ustrojowych przeciętna długośd życia wynosiła około 35 lat. W połowie XIX w-
40lat. Przełom XIX i XX w -50 lat
Długośd dzieciostwa vs średnie trwanie życia ludzkiego
78-81/ 11-12= około 1/7 życia
35/11-12 = około 1/3 życia
Regulacja dzietności
Początki stosowania kontroli dzietności poprzesz stosowanie metod antykoncepcji w szerszym
wymiarze sposób można już kłaśd na XVII w., przede wszystkim wskazując na obszarze Francji i
wyższe warstwy społeczne. Dopiero w okresie póz
niejszym czasie zjawisko to się upowszechnia w
obrębie pozostałych grup społecznych i innych krajach.
Ustalenia te wynikają z badao demograficznych pokazują nam wyraz
ny spadek liczby dzieci
rodzonych przez kobiety np. w niższych warstwach mediolaoskiej arystokracji, liczba dzieci
rodzonych przez kobiety obniżyła się z 6.7 w I połowie XVII w. do 3.3 w II połowie XVIII w.
Regulacja dzietności w średniowieczu u progu nowożytności
- występowanie praktyk antykoncepcyjnych w okresie wcześniejszym jest przedmiotem debaty wśród
historyków zwłaszcza w odniesieniu do średniej w starszej literaturze.
- w świetle nowych badao można przyjąd, że praktyki antykoncepcyjne nie miały charakteru
masowego zjawiska. Niemniej ich występowanie & & się byd bezsporne.
y
ródła : Barchard z Wormacji, Decretum, XI w
 Czy czyniłeś to, co zwykły czynid kobiety , które uprawiają nierząd i pragną uśmiercid owoce swego
ciała, mianowicie tak sprawiają za pomocą środków magicznych i ziół, że płód zabijają i usuwają bądz

nie chcą poczud, tak z urządzają , że nie zachodzą w ciąże? Jeśli coś takiego uczyniłaś..."
Katalog magii Rudolfa, XIII w.
 stosują liczne niedorzeczne praktyki, aby nie zajśd w ciąże
Zapisy przesłuchao prowadzonych przez Jakuba Fourniern mieszkaocy jednej z wiosek leżącej w
Okcytanii na przełomie XIII i XIV w. Zeznanie Beatrycze o jej relacji z duchownym o imieniu Piotr
Clerojue.
Śmierd dziecka z przyczyn nienaturalnych : dzieciobójstwo, wypadki i zaniedbania, zabobony i
przesądy.
Dzieciobójstwo
Zabójstwo dziecka z punktu widzenia prawa karane na różni się do kwalifikacji prawnej od każdego
innego zabójstwa.
Dzieciobójstwo jest przestępstwem indywidualnym, nie może go popełnid każdy jedynie matka.
Istotny jest czas popełnienia występku oraz stron psychicznych: przestępstwo musi byd dokonane w
okresie porodu pod wpływem jego przeciągu. Ze względu na ten stan zmniejsza karalnośd.
Dzieciobójstwo jako zabicie własnego dziecka przed 1 z rodziców w okresie porodu lub w czasie
niezbyt odległym. Zabójstwo dziecka w żadnym społeczeostwie ludzkim nigdy nie było akceptowane
społecznie, to zabójstwo nowonarodzonego dziecka w określonych kulturach mogło byd
akceptowane.
Dzieciobójstwo mogło stanowid formę regulacji liczności danej populacji czy też populacji między
płciami poszkodowane miały byd najczęściej dziewczynki.
Dzieciobójstwo w okresie wczesnego średniowiecza
O praktykach dzieciobójstwa przez społeczeostwo germaoskie i słowiaoskie doby ponad
chrześcijaoskiej informują przekazów z
ródłowych.
- o praktyce dzieciobójstwa u Fryzów  żywot św. Ludgiera  IXw.  historia matki św. Ludgera
-o praktyce dzieciobójstwa u Pomorzan  żywot św. Ottona  XIIw.
Nie wiadomo na ile są wiarygodnie relacje z
ródłowe o praktykach dzieciobójstwa przez
społeczeostwo germaoskie i słowiaoskie.
Pozwalano an zabijanie dzieci tylko w określonych warunkach np. trudna sytuacja materialna czy
narodziny dziecka z wadami i w okresie kiedy dziecko nie zostało nakarmione i nie nadano mu
imienia.
W pozostałych przypadkach pozbawienie życia dziecka traktowano jako zabójstwo i poddawano
penalizacji.
Dzieciobójstwo w okresie X  XVIII w.
W czasach chrześcijaoskich  w średniowieczu i wczesnej nowożytności  brak akceptacji społecznej
dla praktyki dzieciobójstwa między innymi wpływ na to miało przyjęcie chrześcijaostwa które
zabójstwo noworodka traktowano jako dzieciobójstwo.
Potępienie dzieciobójstwa i wprowadzenie j ego praktyki nie oznaczało jego wyrugowanie z
rzeczywistości społecznej.
O dzieciostwie informują nas:
-piśmiennictwo kaznodziejów
- zakładanie domów dla podrzutków
-przepisy prawa kanonicznego i księgi spowiednicze ( kary pokutne za zabicie noworodków)
- przepisy i praktyka prawa świeckiego
Kary za dzieciobójstwo
Dzieciobójstwo przy dowiedzeniu popełnionego czynu i braku okoliczności łagodzących skazywano na
karę śmierci, przy czym wykonywano ją w zaostrzony sposób, np. w średniowieczu w połowie
Niemczech poprzez utopienie, na północy poprzez pogrzebanie żywcem i dodatkowo przecięcie
palem. We Francjie spalano na stosie/ pogrzebanie żywcem.
Tę praktykę & & & & & & & & w okresie nowożytnym( wczesno nowożytnym)
Bartłomiej Groicni  XVI w.  napisanie prawa miejskiego  Białogłowa, jeśli by która płód swój który
był już żywy, a członki na nim było rozeznad, zabiła, to według obyczaju na żywo byd zakopana a
palem przybita. Wszakoż przestrzegając tego , żeby druga za sromowością takowego skarania w
desperacją nie przyszła, może byd utopiona. Ale gdyby takowy okrutny uczynek w której ziemi, albo
mieście przygodziła się często, dla większego strachu i przypadku drugim..."
19.11
temat: społeczno- kulturowe obrazy dziecka i dzieciostwa w przeszłości
1. Dziecko człowiek od urodzenia do okresu dojrzewania (rozpoczyna się między 13-14r.ż)
2. Dzieciostwo- okres rozwoju w życiu człowieka poprzedzający dojrzałośd i okres młodzieoczy
dane definicje powiązane są z fizycznym rozwojem człowieka. dziecko i dzieciostwo przynależą do
rzeczywistości naturalnej, biologicznej. Postrzeganie poprzez biologię miało charakter uniwersalny.
3. Dziecko to nie tylko istota niedojrzała biologicznie, a dzieciostwo to nie tylko okres niedojrzałości
biologicznej.
Dziecko i dzieciostwo mogą byd rozumiane w różny sposób w różnych społeczeostwach i kulturach
rozumienie dziecka i dzieciostwa nie jest uniwersalne określone ale specyficzne kultury i zmienia się z
czasem i miejscem.
dziecko i dzieciostwo - konstruowane przez społeczeostwo poprzez sposób ich rozumienia i
przedstawianie w kulturze.
4. wybrane obrazy dziecka
a)dziecko grzeszne
b) dziecko jako niepełny dorosły
c)dziecko niewinne
a)dziecko grzeszne
- Austyn z Hippony IV/V w. n.e. - filozof i teolog chrześcijaoski
- wypowiedzi o dzieciach i dzieciostwie zawarł w :
"o wadze i odpuszczeniu grzechów i małych dzieci"
"wyznania"
" o paostwie Bożym"
- postrzega ma małe dziecko poprzez pryzmat jego słabości fizycznej i umysłowe - b Augustyn
- słabości fizyczna, umysłowa dziecka - następstwo grzechu pierworodnego - b Augustyn
- konsekwencja grzechu pierworodnego jest nie tylko słabośd fizyczna i umysłowa dziecka, ale nade
wszystkie jego grzeszna natura
- dziecko - kieruje się popędem(żądzą) - następstwo, zazdrośd, gniew, agresja. jako istota grzeszna i
skłonna do złą może byd powstrzymana od popełnienia grzechy przez surowe wychowanie.
26.11
1. dziecko niepełny dorosły
- obraz dziecka jako niepełnego dorosłego konstruowany jest na zasadzie przeciwieostwa wobec
dorosłego -dziecko nie posiada określonych cech i umiejętności właściwych dla dorosłego. właściwie
dla dziecka cechy i zachowania są odwrotnością dorosłego.
-słabości intelektualna i fizyczna dziecka traktowano jako związaną ze specyfiką ich rozwoju
Wilhelm z Conches- postrzega dziecko przez pryzmat braku umiejętności. dziecko nie potrafi myśled
przez rozwój
Bartłomiej Arglik  XIII w. autor encyklopedii "O właściwościach rzeczy"
-są beztroskie, boją się kar, bezwstydne, lubią jeśd , łatwo się ranią, złoszczą, ekscytują , żyją chwilą,
lubią zabawy, nie chcą pracowad, nie znoszą pracy fizycznej, utrata jedzenia-płacz, krzyk, zapominają
o okazanych dobrodziejstwach, szują rówieśników, myślą tylko o jedzeniu i picu, chcą mied wszystko,
niewdzięczne, zmienny nastrój
Wilhelm Peraldus XIII w. traktat "O wychowaniu władców"
-dziecinne mówienie - bez myślenia, bez namysłu
- dziecinne rozmyślanie- zwracanie uwagi na drobiazgi, rzeczy doczesne, przemijające
- dziecinne myślenie - myślenie jedynie o teraz
niejszości, nie uwzględnianie przyszłości
- nieczystośd dziecięca - przebywają w brudzie
- dziecinna niestałośd - oznaka głupoty, niestałośd
-bojaz
o dziecięca - lęka się urojonych niebezpieczeostwa, błahych rzeczy
- miłośd dziecięca - pożądanie tego, co jest piękne mimo że może przynieśd szkodę
-bezczelnośd dziecięca
Puer senex- dziecko mędrzec
Arystoteles IV w. p.n.e.
-"Etyka nikomechejska" w jego dziełach znajdujemy również myśli o dzieciach
-"Polityka"
2. Co sprawia że stajemy się dorośli
- z przyzwyczajenia
-nauka
-naturalny rozwój
nauczanie o wyrobieniu nawyków powinny iśd w parze.
Człowiek składa sie z 2 części - ciało i dusza. Stanowią one całośd. Jedno na drugie ma wpływ
Najpierw przyzwyczajenie do zachowao- kształtuje charakter a potem kształtuje (formacja intelektu)
poprzedzanie jednak troski o ciało
W 1r.ż nie ma zdolności umysłowych. Zdolnośd tę zyskuje po 7rż. Do tego czasu wymaga wychowania
fizycznego i moralnego. Póz
niej następuje rozwój intelektualny, właściwa nauka szkolna.
Do 7 r. ż powinno byd w domu rodzinnym:
- opieka nad ciałem
-kształtowanie obyczajów przez przyzwyczajanie
W wieku do 5 lat nie do roboty, ale dbad o ruchliwośd, zabawy dostosowane.
Pierwsze lata życia:
- rodzice odpowiednie wzorce i zachęta
- rodzice odsuwają niewłaściwe wzorce
- wykorzystanie naturalnego popędu do poznawania świata, nauka umiejętności powtarzania co
słyszy (widzi u dorosłych)
3.12
Recepcja myśli Arystotelesa:
1) Traktowanie pierwszego okresu życia dziecka, do czasu osiągnięcia właściwego rozwoju
umysłowego jako czasu przede wszystkim opieki
2) Przestrzeganie rozwoju dziecka ku dorosłości jako procesu dokonującego się przede
wszystkim w wyniku oddziaływao ze strony innych osób
Spór natura a środowisko-obecny w dawnych czasach; człowiek z natury jest zły i jest do kooca życia-
August z Hipony
Sebastian Petrycy z Pilzna (1554-1626):
-,,Przydatki do ekonomiki i polityki Arystotelesowej  (Kraków 1605,1618):
*w dzieciostwie należy skupid się na jego rozwoju fizycznym
*większe dzieci od lat 7 rozwój ciała i duszy- co jest dobre a co złe
*nauka przez zabawę- jeżeli we wczesnych latach chcemy wpoid coś dzieciom
Dziecko jako czysta karta (tabula rasa) jako miękki wosk:
-Sebastian Petrycy: A jako kto chce swego syna mied, a takim będzie miał, umysł bowiem dziecinny
goły jest jakoby tablica jaka, na której możemy, co chcemy, napisad
-Mikołaj Rej: Bo się gołą tablicą tak nasz rozum rodzi, a co na niej napiszą, to już więc z tym chodzi
(wizerunek człowieka poczciwego, XVIw)
-John Locke (1632-1704)- ,,o rozumie ludzkim  , ,,myśli o wychowaniu  ; czysta karta (tabula rasa)
*ponieważ był w tedy mały, uważałam go tylko za nie zapisaną kartę lub wosk, który można ugniatad i
ukształtowad, jak się komu podoba
-Stanisław ze Skarbimierza, XV w. profesor Uniwersytetu Krakowskiego
John Locke- trakt:
-istnieją wprawdzie ludzie o tak silnej ii tak dobrze przez naturę ukształtowanej konstytucji ciała i
duszy, że nie potrzebują wielkiej pomocy od innych, gdyż od kołyski już siła swego wrodzonego
geniuszu są kierowani ku temu, co doskonałe *& +
-sądzę, że umysł dziecka można równie łatwo skierowad na tę czy inną drogę, jak nurt wody
Dziecko niewinne:
-Jan Jakub Rousseau, ,,Emil, czyli o wychowaniu  (1762)
*wszystko wychodzące z rąk Stwórcy jest dobre, wszystko wyrodnieje w rękach człowieka
Dziecko romantyków :
*w ich ocenie dziecko jest nie tylko istotą dobrą i niewinną .Ale i istotą bardziej istotą wartościową od
człowieka dorosłego, który utracił przedmioty właściwe dla okresu dzieciostwa. W tym sensie dziecko
staje się swego rodzaju wzorem do naśladowania przez dorosłych. Romantycy uważali, że dziecko ze
względu na świeżośd spojrzenia, uczciwośd, niewinnośd, prawośd, potrafi dostrzegad i wyczuwad
tajemnice świata, rzeczy zakryte przed oczami dorosłych
*dziecko w ocenie romantyków jest samoistnym etapem życia, posiadającym sens i wartośd sam w
sobie, a nie tylko jako stadium, którego jedynym celem jest stanie się dorosłym
Jezus Chrystus:
*,,Zaprawdę powiadam wam: jeżeli się nie odmienicie i nie staniecie się znowu jako dzieci, nie
wejdziecie do królestwa niebieskiego. Kto zatem stanie się tak mały i pokorny jako to dziecię, ten
bezie największy w królestwie niebieskim  (Mat. 18,3-6)
*,,Dopuście dzieci i nie przeszkadzajcie im przyjśd do Mnie; do nich bowiem należy królestwo
niebieskie  (Mt 19, 13-15)
Hieronim ze Strydonu (IV-Vw):
-komentarz do Ewangelii św. Mateusza
*to, co odróżnia dzieci od dorosłych, to zdolnośd do wybaczania, wolnośd od pokus ciała,
prawdomównośd. Są to cechy tkwiące w naturze dziecka
*w wezwaniu, by apostołowie znowu stali się jako dzieci, Chrystus nie nawołuje ,,, by apostołowie
wiekiem dziedmi się stali, lecz by niewinnośd, którą one z racji lat posiadają, ci posiedli ją pilnym
staraniem 
Izydor z Sewilli (VI/VII w.):
*,,Puer (chłopiec, dziecko) zwany jest tak od puritas (czystośd), ponieważ jest purus (czysty) 
Dante, ,,Boska komedia  :
*Wiara, niewinnośd dziś chyba się chowa
wśród dzieci: zanim broda stanie w krasie
już poplami się ta szata godowa.
Ów, który dzieckiem pościł, w prędkim czasie,
Gdy przyjdzie piątek, głodem się nie morze;
Tłustą potrawą chciwe gardło pasie&
10.12
Szkolnictwo kościelne (pozauniwersytecki) w średniowieczu powstanie i organizacja
Specyfika systemu szkolnego średniowiecza
Początek średniowiecza przynosi narodziny nowego typu szkoły, odmiennego w stosunku do
systemu szkolnego czasów antycznych
Odmiennośd dotyczy nie tyle sposobu nauczania lecz jego zakresu i celu, któremu nauczanie
miało służyd. Powstała wówczas szkoła kościelna, tak jak i piśmiennośd, będzie przed wszystkim
związana ze sferą religii i kręgiem ludzi kościoła i ich potrzebą będzie służyd.
W miarę upływu kolejnych stuleci, wraz z przemianami w dziedzinach gospodarki, kultury,
paostwowości a także przemianami w społeczeostwie i organizacji społecznej szkoła i realizowana w
niej edukacja będą w określonym stopniu dostosowywad się do zmieniającej się rzeczywistości i
stawianych przez nią w stosunku do edukacji szkolnej nowych zadao.
Idee szkoły jako instytucji podporządkowanej kościołowi, utrzyma się przez całe
średniowiecze i z pewnymi zmianami będzie kontynuowana w praktyce światowej również w okresie
wczesno nowożytnym (XVI-XVIIIw). Podporządkowanie szkolnictwa paostwu to proces, którego
początki przydają zasadniczo dopiero na koniec XVIII w a na dobre rozwinęło się on dopiero w
stuleciu XIX.
Co zadecydowało o postaniu szkół kościelnych we wczesnym średniowieczu:
1) Brak zapotrzebowania ze strony wczesnośredniowiecznego społeczeostwa (gospodarki,
administracji paostwowej, sądownictwa) na instytucję wyposażającą w umiejętności
potrzebę do użytkowani pisma. W konsekwencji tak zapotrzebowania na alternatywny
wobec kościelnego system edukacji szkolnej .
2) Upadek antycznego systemu szkolne i powiązany z tym rozwój analfabetyzmu i radykalny
spadek liczebny wykształconych osób, spośród których kościół mógł rekrutowad kandydatów
a. na duchownych
3) Rozwój u schyłku starożytności nowego modelu edukacji na gruncie ruchu monastycznego w
związku z oddawaniem dzieci na wychowanie do klasztoru
Piśmiennośd a system szkolny
Piśmiennośd jako pewien model kultury, w którym pismo stanowi ważny środek komunikacji
międzyludzkiej i środek wykorzystywany w szeroko rozumianym zarządzeniu różnym sferami
działalności człowieka.
Relacje między piśmiennością a rozwojem instytucji szkoły ma charakter sprzężenia
zwrotnego. Szkoła i stopieo jej upowszechniania w danym społeczeostwie pozostaje w ścisłym
związku ze stopniem alfabetyzacji i wykształcenia jego członków. Z drugiej strony oddziałuj na rozwój
instytucji szkolnych w jej obrębie.
Piśmiennośd a społeczeostwo świeckim we wczesnym średniowieczu
Osiedlające się na obszarze dawnego imperium zachodnio rzymskiego ludy, zwane umówieni
barbarzyoskimi- przede wszystkim plemiona germaoskie- były społecznościami, które nie posługiwały
się pismem.
Tworzony przez nie świat jest cywilizacją, w którym różne dziedziny działao praktycznych
człowieka odbyły się generalnie bez znajomości i użytkowani pisma.
Życie codzienne ludzi, zarówno prywatne jak i publiczne, upływało w świecie tradycji kultury
pamięci, opartej na komunikacji oralnej.
System administracji i funkcjonowaniu paostwa, życie prawne, zarządzeniu dobrami
ziemskimi i wymian handlowa- wszystkie te dziedziny życia społecznego radzą sobie doskonale bez
pomocy pisma, a jeśli się nim posługują to w pewnym tylko stopniu i w szczególny sposób.
Niewielkie stosunkowo jeszcze potrzeby ówczesnego świeckiego społeczeostwa i administracji
paostwowej w tym zakresie w zupełności zaspokoję z społeczności ludzkie.
Pismo ma minimalne znaczenie dla podstawowych struktur życia społecznego i politycznego:
1) Społeczności wczesnośredniowieczne i tworzone przez nie struktury paostwowe reprezentują
na tyle niski stopieo rozwoju cywilizacyjnego że nie wytwarzają szerokiego zapotrzebowani
na oparte na piśmie bardziej zawansowane technologie zarządzania administracją
paostwowa, gospodarką oraz innymi dziedzinami działalności człowieka
2) Mole piśmienności, za jakim przede wszystkim się spotykają to model piśmienności sakralnej,
nastawionym na realizację na odmienne zdania niż te, jakie niesie życie społeczne w jego
świeckim wymierzę
Model piśmienności sakralnej:
Powstał jeszcze w świecie póz
nego antyku, wraz z rozwojem chrześcijaostwa.
Chrześcijaostwo póz
nego antyku postrzegało i posługiwało się pismem w sposób odmienny od tego,
w jaki pismo było stosowane przez społeczeostwo starożytnego świata.
Chrześcijaoska kultura piśmienna skoncentrowana była na realizacji- za pomocą pisma- zadao życia
społecznego i ułatwienia życia codziennego, lecz na ,,życiu  rozumianym w sensie religijnym i
perspektywie eschatologicznej.
 O charakterze chrześcijaoskiej kultury piśmiennej decydowano przede wszystkim fakt, że
chrześcijaostwo jest religią Księgi świętej. Przedmiotem i treścią chrześcijaoskiej kultury piśmiennej
byłą zatem Biblia oraz teksty religijne, które były niezbędne do zrozumienia Bożego Objawienia,
realizacji w życiu wskazao Ewangelii i wykonywaniu służby bożej.
Podział społeczeostwa kościelnego:
Litteratus= clevicus
Podział społ świeckiego:
Illitteratus=laicus
07.01.2015
Kościół a edukacja szkolna
Duchowni muszą się posługiwad pismem, albowiem religia jakiej służą  chrześcijaostwo jest religią
Księgi .Podstawowe prawdy wiary zawarte są w piśmie św.
Do jego zrozumienia i objaśnienia innym potrzebne jest też szersze wykształcenie ,wykraczające poza
proste umiejętności czytania i pisania .Duchowny musi byd zatem osobą w jakimś stopniu
wykształconą
Tak jak kościół ze względu na specyfikę chrześcijaostwa nie może funkcjonowad poza sferę kultury
pisma i książki , tak i też nie może obyd się bez instytucji wyposażającej w umiejętnośd umożliwiające
funkcjonowanie w odrąbie kultury pisma i książki
Kościół a edukacja szkolna w dobie antycznej
W dobie antycznej przygotowanie do roli kapłaoskiej polegało na tym, że dorosły człowiek świecki
który pragnął służyd Kościołowi dołączał do grupy kleru w swojej miejscowości i tam otrzymywał
pewien rodzaj kształcenia o charakterze profesjonalnym
Odpowiednie ku takiej informacji podstawy z zakresu edukacji umysłowej zdobywał wcześniej, w
okresie dorastania, uczęszczając do działających wówczas szkół świeckich
Kandydaci na duchownych rekrutowali się z absolwentów tychże szkół
Kościół a edukacja szkolna w dobie antycznej
W starożytności istniał rozbudowany system szkolny oparty na szkołach elementarnych
,gramatycznych i retorycznych
Na elementarnym poziomie szkoła dawała umiejętności czytania i pisania oraz elementy rachunków ,
natomiast realizowania poprzez szkoły gramatyczne i retoryczne edukacja językowo-literacka dawała
umiejętnośd z zakresu sztuki wymowy oraz znajomośd literatury
Beneficjentem tego systemu był także kościół chrześcijaoski
Upadek struktur paostwowych cesarstwa rzymskiego sprawia że następuje upadek systemu
szkolnego funkcjonującego w oparciu o zapewnienie przez paostwo środki
Wskutek odcięcia od bezpłatnego kształcenia szerszych warstw społecznych bardzo szybko rośnie
liczba osób analfabetów
Elity społeczne są dalej w stanie zapewnid swojemu potomstwu tradycyjną edukację umysłową:
poprzez zatrudnienie prywatnych nauczycieli bądz
oddając na naukę do wykształconych
przedstawicieli swoich rodzin.
Warstwa ta nie jest w stanie sprostad liczebnie zapotrzebowaniu zgłaszanemu przez instytucję
kościoła ,której zapotrzebowania na sposoby wykształcone nawet wzrasta ,m.in. w związku z
prowadzoną chrystianizacją
Początki szkół kościelnych
527- synod w Toledo (Hiszpania) podjęto decyzje o prowadzeniu nauczania przy siedzibie biskupiej
Kan.1: Odnośnie tych, których wola rodziców od pierwszych lat dzieciostwa przeznaczyła do stanu
duchownego postanawiamy aby przestrzegani tego aby zaraz po wystrzyżeniu tonsury przekazani
zostali do domu kościelnego pod pieczą biskupa powinny byd kształcenie przez mistrza wyznaczonego
to tej funkcji
529- synod w Vaison (Prowansja) każdy ksiądz wiejski będzie przyjmował u siebie lektorów i nauczał
ich psałterza, świętych tekstów i prawa bożego
Ten tekst jest zazwyczaj uważany za akt który dał początek szkołom parafialnym
Przeznaczanie pierwotnie do kształcenia kleru, wkrótce zaczęły przyjmowad dzieci przeznaczone do
życia świeckiego
Nauczania w klasztorach
Jego początki wiążą się z istniejąca już pod koniec starożytności praktyką oddawania dzieci do
powstających wówczas wspólnot monastycznych by doznawały tam wychowania  z dla od świata i
jego zasadzek
Dziecko oddane do klasztoru zanim zaczęto pobierad nauki od nauczyciela w szkole, przede
wszystkim miało byd poddane wychowaniu religijno-moralnemu ,niemniej nie się obejśd bez
chociażby elementarnego wykształcenia umysłowego umożliwiającego mu lectio divina
W ramach zatem jego procesu wychowania miało miejsce również pewne elementarne nauczania
Praktyka ta wraz z ideami monastycyzmu początkowo rozwijającymi się przede wszystkim ,we
wschodnich obszarach cesarstwa rzymskiego (Egipt, Palestyna), dotarły w IVw. również do Europy
Zachodniej
Monastycyzm zachodni w odróżnienie od swego zachodniego pierwowzoru szczególnie kład nacisk na
kształcenie umysłowe mniszek i mnichów
Podyktowanie to było potrzebami akcji chrystianizacji tej części Europy w której duchowieostwo
zakonne przyszło odegrad bardzo dużą rolę.
Regułą św. Benedykta z Nursji  początek VI w.
Lektura tekstów świętych powinna na równi obok modlitwy i pracy wypełniad życie codzienne mnicha
Reguła św. Benedykta dopuszczała też do wspólnoty dzieci-oblatów ofiarowanych klasztorowi przez
rodziców
W rezultacie grupa chłopców w wieku 7 lat i starszych stanowiła normalny element wspólnoty
benedyktyoskiej we wczesnym średniowieczu
Obecnośd dzieci w klasztorze wymagały zatem również prowadzenia nauczania szkolnego
Charakter zakresu nauczania w szkole kościelnej we wczesnym średniowieczu
Od kiedy kościół wziął na siebie formację kulturową i kształcenie swoich sług, edukacja ta ostatecznie
została oczyszczona z całej tradycji klasycznej , przynajmniej na tyle na ile tradycja ta jest
spadkobierczynią pogaostwa , a zarazem bezużyteczna dla nabycia wiedzy chrześcijaoskiej
W szkołach nauczanie ograniczone było nauki czytania , pisania, gramatyki łacioskiej , śpiewu
liturgicznego , pisma świętego, akt męczenników , żywotów świętych i komputu kościelnego czyli
zasad budowy kalendarza liturgicznego
W szkole nie było już miejsca dla autorów pogaoskich. Ich powrót do programów szkolnych zostanie
zainicjowany dopiero przemianami, jakie nastąpią za panowania Karola Wielkiego i jego następców
nazwane w historiografii renesansem karolioskim
Renesans karolioski
Okres odnowy w dziejach kultury w Europie Zachodniej przypadający na czasy panowania Karola
Wielkiego i jego następców (VIII-IX w.) który przyniósł rozkwit sztuki, architektury, literatury i nauki.
Reformy oświatowe
Poczynania Karola Wielkiego na polu oświaty ściśle się wiążą z zainicjowaną przez niego i
kontynuowana przez jego następców , reformą życia religijnego .Wprowadzenie jednolitego oraz
przede wszystkim poprawnego kultu bożego wymagało posiadania przez duchownych , zarówno
mnichów jak i księży skupionych wokół siedzib biskupich znacznie wyższego poziomu wykształcenia
.Temu celowi służyło zakładanie szkół przy klasztorach i biskupstwach
Podsumowanie
W okresie renesansu karolioskiego szkolnictwo przeszło znamienna ewolucję nie tylko w zakresie
struktur organizacyjnych ale i w dziedzinie programów nauczania
Poprawne posługiwanie się jeżykiem łacioskim poprzez ścisłe zachowanie reguł językowych
określonych przez starożytnych gramatyków , czyniło niezbędnym oparcie nauczania na lekturze
poetów i rerów starożytnych .Dokonało się to w ciągu IX-XII wieku .Ukształtował się wówczas kanon
autorów szkolnych (auctores) najpierw chrześcijaoskich z epoki schyłkowego antyku, póz
niej także
pogaoskich
14.01.15
Szkolnictwo kościelne (pozauniwersyteckie) w średniowieczu : organizacja i rozwój
Typy szkół kościelnych
�� Szkołą parafialna
�� Szkoła biskupia ( katedralna)
�� Szkoła kolegiacka
�� Szkoła klasztorna
Ich nazwy wywodzą się do środków kościelnych , przy których owe szkoły powstawały i
działały
v� Szkoła klasztorna
Szkoły klasztorne  rozkwit we wczesnym średniowieczu . Klasztory są niezwykle ważnymi w
tym czasie ośrodkami uprawiania nauki- co niewątpliwie przekładało się na jakośd
przeprowadzanego nauczania jak i też dają one największe możliwości dla edukacji szkolnej
osób świeckich
W odrąbie wspólnoty klasztornej działała :
Szkoła  wewnętrzna (scholainterior, schola claustri)gdzie nauki pobierali chłopcy  przyszli
członkowie zakonu
Szkoła  zewnętrzna (scholaexterior) gdzie nauki mogły pobierad osoby nie związane z daną
wspólnotą zakonną
Synody w Akwizgranie w 816 i 817 : reforma życia klasztornego
Wydano postanowienie zakazujące nauczania osób spoza wspólnoty klasztornej
 Niech w szkole w klasztorze nie znajduję się nikt ,oprócz tych którzy zostali ofiarowani
Intencją tego zakazu było zapewnienie wspólnocie monastycznej spokoju i oddzielenia od świata
zewnętrznego. Jego realizacja oznaczała zamknięcie szkół zewnętrznych
Postanowienie to nie znalazło natychmiastowego odzwierciedlenia w praktyce edukacyjnej
klasztorów. Pochodzące z IX i X stulecia z
ródła chociaż już bardzo rzadko, informują nas jeszcze obu
typach szkół klasztornych
Okres pełnego i póz
nego średniowiecza w przypadku szkol klasztornych to czas działalności
ukierunkowanej na edukację wyłącznie własnych członków zakonu
W odrąbie zakonów powstały trzy typy szkół
-Szkoły przy zakonie
-Studia Particularia które kształciły na poziomie ponad podstawowych zakonników
-Studia generalia czyli szkoły wyższe funkcjonowały w ramach struktur uniwersyteckich bądz
jako
osobne uniwersytety
Powrót do nauczania osób świeckich ( dotyczy tylko chłopców )nastąpił dopiero w wieku XVI wieku (
klasztor jezuicki)
Szkoły katedralne czyli szkoły biskupia rozkiwały się w okresie wczesnego średniowiecza
Synody w AkwizgraniePodjęto reformę życia kanonickiego : Narzucono regułę wspólnego życia-
regułą akwizgrandzka ( początek IX wieku)
Znalazł się w tej regule nakaz prowadzenia przez nie nauczania szkolnego. Nauczania zazwyczaj
wiązało się z urzędem. Za nauczane odpowiedzialny był scholastyk w scholasterio. W XI i XII wieku te
wspólnoty duchowne podlegały strukturze instytucjonalizacji. Stają się instytucją funkcjonującą przy
biskupie. Taką instytucją była kapituła katedralna .Szkoły katedralne przejawiają rozwój w XII i XII
wieku
Szkoła kolegiacka przy kościele kolegiackim czyli przy kolegiacie
Szkoły kolegiackie tworzą kapituły kolegiackie. Te wspólnoty również było zobligowane do
prowadzenia nauczania  szkoła kolegiacka.
Postanowienia dwóch soborów lateraoskich :
-III sobór lateraoski 1179 roku odbył się trzeci z rzędu sobór. W ramach uchwał znalazło się
postanowienie dotyczące szkół prowadzonych przez ośrodki kościelne. Z góry zostało wyposażone
uposażenie pewnemu nauczycielowi(gramatykowi) którzy miał uczyd bez konieczności uiszczania
przez uczniów żadnych uczniów. Postanowienia tego trzeciego soboru powtórzono w 1215 i dodano
do tego dodania drugiego beneficjum dla teologa (IV sobór luteraoski)
W wieku XIII pojawiają się uniwersytety. Uniwersytety zagarnęły najlepszych nauczycieli. Najlepsi
uczniowie również przenoszą się do uniwersytetów. Szkoły katedralne w taki sposób tracą na
znaczeniu .
21.01.15.
Szkoły parafialne i ( miejskie )
Istniały Już w okresie wczesnego średniowiecza , ale do ich upowszechnienia dochodzi dopiero wraz
odrodzeniem gospodarki i życia miejskiego w Europie XI XII w.
Rozwój tych szkol należy sprzężenia zwrotnego, z przypadającymi na stulecia XII/XIII rozwojem
kultury piśmiennej , związanej z pojawieniem się piśmiennośd pragmatycznej
Piśmiennośd pragmatyczna
Termin  pragmatyczna piśmiennośd został wprowadzony przez grupę badaczy z niemieckiego
uniwersytetu w Muester
Poprzez termin ten należy rozumied z jednej strony stosowanie pisma dla potrzeb praktyki życiowe,
potrzeb wyrastających z różnych działao człowieka w sferze , a z drugiej jako wytwór tego rodzaju
użytkowania pism ukierunkowanego na okres potrzeby np. działalnośd handlowa- księga rachunkowa
Nowe potrzeby praktyki życiowej pozostają ścisłe z rozwojem Europy średniowiecznej , który
pociągnął ze sobą włączanie pisma do dziedzin życia w których było ono dotąd nieobecne . Na
przykład:
Rozwój gospodarki towarowo  pieniężnej związanej z nim odrodzenie życia miejskiego, rozwój i
intensyfikacja handlu oraz operacji finansowo- bankowych wymagają pisemnych form utrwalania ,
prowadzenia racjonalnej  księgowości
Jest to okres tworzenia podstaw europejskiej paostwowości , której towarzyszy standaryzacja prawa
dzięki pismom pisanym i tworzeni a sytemu zarzadzania ( administracji ) i opartego na piśmie
Piśmiennictwo przekazujące wiedzę potrzebą księciu i ludziom jego dworu : wprowadzenie do życia na
dworze i  sztuki dworskiej ,podręczniki dobrego zachowania przy stole, opisy uroczystości dworskich,
aż do podręczników fechtunku i polowao.
Pojawienie się pragmatycznej piśmienności w łacioskim średniowieczu towarzyszyły równoległe inne
ważne w kulturze europejskiej zjawiska :
- rozwój filozofii i nauki związanym z recepcją dorobku tych dziedzinach uczonych i filozofów świata
greckiego i arabskiego
- tradycyjna literatura / poezja w jeżykach rodzimych tworzenia i istniejąca dzięki mechanizmom
przekazu pamięciowego i oralnego, zaczyna byd utrwala w piśmie, a ponadto kształtowana wg
wzorów i technik literackich łacioskiej kultury piśmiennej
Wszystkie te przemiany nazywane były Renesansem XII wieku
W okresie dynamicznego rozwoju pragmatycznej piśmienności, który w krajach Europy Zachodniej
przypada na XII-XII w. zostaje też złamany tradycyjny schemat: litteratus- clericus , illteratus-laicus.
Słowo clericus staje się synonimem litteratus dla oznaczenia umiejętności intelektualnej ,a nie
statusu społecznego.
Pojawienie się piśmienności to początek podstawowych dla kultury europejskiej procesów
 upiśmiennienia lub  alfabetyzacji życia zbiorowego i indywidualnego , ze wszystkimi
konsekwencjami intelektualnymi i społecznymi tych procesów . Uruchomiony został proces
prowadzący do wprowadzenia pisma jako najważniejszego środka przekazu i komunikacji w Europie
nowożytnej
Szkolnictwo parafialne ( i miejskie)
Inicjatywa powołania szkoły przy kościele parafialnym często wychodziło od samych mieszczan
Budynki szkolne wznoszone były najczęściej na gruntach miejskich i za pieniądze mieszczan
Szkołą i nauczyciel często byli w części lub całości utrzymywani przez miasto
Zgodę na powołanie szkoły należało uzyskad zgody od miejscowego biskupa i kapituły
Rady miejskie starały się wyegzekwowad również możliwośd wpływu na mianowanie nauczycieli ,
która to prerogatywa przysługiwała kościelnym władzom diecezjalnym
XIX XV wiek to okres upowszechnienia się tego typu szkół . Odnajdujemy je przede wszystkim w
ośrodkach miejskich, ale są one upowszechniania w parafiach wiejskich
W starszej historiografii łączono upowszechnienie tych szkół dopiero z okresem wczesno
nowożytnym , szkolnictwo parafialne było zjawiskiem powszechnym przed reformacją
Na ziemiach polskich u progu czasów wczesno nowożytnych szkoły funkcjonowały w prawie 90 %
parafii miejskich i wiejskich
Struktura
Szkodnictwo średniowieczne nie tworzyło systemu edukacji , w którym istniałaby wyraz
ny podział na
kolejne szczeble kształcenia Innymi słowy, określonemu etapowi kształcenia jak np. nauczania
elementarne
Podział szkół na katedralne kolegiackie i parafialne wynikał ze ścisłego zespolenia szkół z określonym
ośrodkiem kościelnym
W szkołach parafialnych zazwyczaj oferowano nauczania na poziomie elementarnym , Niekiedy
próbowano odgórnie ograniczyd do takiego poziomu nauczanie w tychże szkołach
W ten sposób stare szkoły katedralne i kolegiackie walczyły z konkurencyjnymi szkołami parafialnymi
w miastach, i zmuszały uczniów do kontynuowania nauki w swych miastach . Było to zjawisko
ogólnoeuropejskie
Monopolu szkół kataralnych i kolegiackich na nauczanie na poziomie średnim nie udało się utrzymad
Szkoły parafialne w znaczących ośrodkach miejskich, które były w stanie zapewnid odpowiednią
obsadę nauczycielską, często wychodziły poza program nauczania elementarnego i realizowały ten
sam program nauczania co w szkołach katedralnych
Szkoły katedralne i kolegiackie
- częstokrod przyjmowały na uczniów chłopców nie pobierających wcześniej żadnych nauk szkolnych
-Prowadziły także nauczania w zakresie elementarnym
Próba podziału szkolnictwa średniowiecznego na elementarne któremu odpowiadały szkoły
parafialne oraz średnie które odpowiadały szkoły katedralne i kolegiackie nie oddaje w pełni realiów
szkolnych tej epoki
Nauczanie elementarne
Czas nauki elementarnej
- na ogół od 2 do 3 lat , zatem do 9 lub do 10 roku życia
- zazwyczaj w wieku 7 lat , chociaż nie było to bezwzględna zasada
Ukooczenie epoki na poziomie elementarnym dawało na ogół umiejętnośd czytania i pisania w języku
łacioskim , znajomośd podstawowych pojęd gramatycznych oraz łatwiejszych konstrukcji łacioskich , a
ponadto modlitw, pieśni, psalmów, prawdopodobnie ministrantury i prostych działao rachunkowych
Ten zakres kształcenia elementarnego miał szansę na pełną realizację w szkołach parafialnych w
znaczniejszych ośrodkach miejskich
W szkołach usytuowanych na wsi i w małych miasteczkach program ten kiedy mógł sprowadzid
 średnie
Uczniowie tych szkół parafialnych , gdzie kapituł nie pozwoli na rozszerzenia programów nauczani,
musieli przenosid się do szkół katedralnych i kolegiackich dla kontynuowania nauki się do znajomości
pacierz i niektórych psalmów, opanowania melodii i tekstom najważniejszych pieśni kościelnych
Czas Nauczania to od 5,6 lat do 13, 14 lat
Zakres i treści nauczania szkolnego na tym etapie kształcenia za podstawę programowa miały 
siedem sztuk wyzwolonych
Program ten jednocześnie był podstawą studiów uniwersyteckich na wydziale sztuk , stanowiąc
podstawę dalszych studiów z zakresu medycyny , prawa oraz teologii
Nie należy utożsamiad ze sobą programu sztuk wyzwolonych nauczonych w szkole z programem sztuk
wyzwolonych wykładanych na uniwersytecie
Ten pierwszy ograniczał się z reguły do wybranych sztuk ,a w ich obrębie do określonych zagadnieo
Siedem sztuk wyzwolonych
Średniowieczne artes liberales swymi początkami sięgają rozwiniętego w starożytności przez greckich
sofistów programu enykyklios paideia  powszechnego , ogólnego kształcenia
Program ten przyjęty przez Rzymian  po łacinie nazywany artes liberales
U schyłku starożytności ograniczony do siedmiu sztuk i w tej postaci przyjęty przez świat
średniowiecznej uczonej kultury
W okresie wczesnego średniowiecza podział sztuk na dwie grupy :
- trivium : gramatyka , retoryka , i dialektyka ( logika )
-quadrivium : arytmetyka , geometria, astronomia , muzyka
Nauczanie na poziomie szkolnym  średnim koncertowało się przede wszystkim na dwóch pierwszych
sztukach : trivium : gramatyce i retoryce
Gramatyka
Za ogólną nazwą ars gramtica kryły się dwa nurty teorii:
1) Gramatyczny w ścisłym rozumieniu ( który używając dzisiejszej terminologii nazwalibyśmy 
językoznactwem
2) Sztuka objaśnienia dzieł literackich . Byłą to sztuka wyprzedzająca w pewien sposób dzisiejsze
literaturoznawstwo
Nauczanie gramatyki nie oznaczała jedynie pamięciowego opanowania reguł gramatycznych i
słownictwa .Gramatyka jako sztuką objaśnienia autorów przenikała się z retoryką . Granice między
tymi dwiema sztukami nie nigdy ścisłe wyznaczone
Lektura tekstów wybranych autorów nie tylko wzbogacało słownictwa i demonstrowała w praktyce
zastosowanie reguł gramatycznych , ale także uczyła zasad pięknego stylu pisarskiego tak porozą , jak
i wierszem . Lekturę autorów uważano za niezbędny element literackiego kształcenia
Retoryka
W obrębie średniowiecznej ars rhetorica rozwijała się tradycyjna retoryka jako sztuka wymowy ( ars
oratoria)
Obok niej pojawiały się nowe kierunki myślu retorycznej:
- sztuka wymowy kaznodziejskiej czyli ars preadicandi
-sztuka układania tekstów pisanych ( listów i dokumentów ) czyli ars dictaminis.