RUCH WĘDRÓWKOWY LUDNOŚCI



























Spis treści

Kryteria podziału i typy migracji 3
Napływ, odpływ i migracje netto 4
Elementy polityki migracyjnej 6
Literatura 9










































- 3 -


1. Kryteria podziału i typy migracji

Migracja jest pojęciem różnie definiowanym przez znawców tematu. W literaturze
można spotkać odmienne definicje tego pojęcia, ale zawsze podkreślony jest
element ruchu ludności. Tradycyjnie do analizy zjawisk migracyjnych stosuje się
trzy podstawowe kategorie: liczebność, miejsce zamieszkania oraz narodowość
(obywatelstwo), oddając pierwszeństwo charakterystykom demograficznym.

Istnieje wiele kryteriów podziału i typów migracji. Jeżeli podziału migracji
dokonamy ze względu na obszar (terytorium), to wyróżnić można:
- migrację wewnętrzną
czyli wszelkie ruchy ludności wewnątrz ustalonego
obszaru,
- migrację zewnętrzną
czyli przepływ ludności poza granicę ustalonego
obszaru,
- migrację zagraniczną
czyli migrację zewnętrzną, jeżeli badanie dotyczy
terytorium całego kraju.

Innym kryterium podziału migracji może być czas jej trwania. Wyróżnić tu możemy
następu-jące typy migracji:
- migrację okresową
czyli taki ruch ludności, który zmienia stan ludności
obecnej na danym obszarze, nie zmieniając zaś liczby ludności zamieszkałej na
tym obszarze, np. wyjazd do bursy szkolnej podczas roku szkolnego,
- migrację sezonową
czyli taką, w której osoba migrująca przenosi się ze
stałego miejsca zamieszkania, a następnie powraca; różnica między migracją
okresową polega na tym, że wędrówki te powtarzają się w identycznych porach
roku, np. wyjazd na zbiór ziemiopłodów,
- migrację wahadłową
charakteryzującą się dużą systematycznością, dość
krótkim okresem trwania np. wycieczki turystyczne, wyjazd do miejsca pracy lub
nauk.

Kolejnym kryterium podziału migracji mogą być przyczyny powstania migracji.
Wyróżnić tu można:
- migrację dobrowolną
kiedy osoba migrująca zmienia miejsce zamieszkania z
własnej woli,
- migrację przymusową
spowodowaną przyczynami niezależnymi od osoby
migrującej np. migracja spowodowana uchodźstwem, przesiedleniem, deportacją.

Ze względu na sposób organizacji migrację podzielić można na indywidualną i
grupową. Migracje grupowe obejmują rodziny i grupy rodzin.

Przytoczone powyżej przykłady kryteriów podziału i typów migracji mimo, że nie
są jedy-nymi, pozawalają jednak dojść do wniosku, iż podstawowe znaczenie
podziałów i typów migracji mają:
- obszar i zasięg,
- czas,
- przyczyny,
- sposób organizacji.

Na marginesie dodać można, że według definicji rekomendowanych przez
Organizację Naro-dów Zjednoczonych i Unię Europejską migracje zagraniczne
ludności podzielić można na:
- migracje krótkookresowe
jeżeli przebywanie poza granicami kraju miejsca
zamieszkania trwa poniżej jednego roku,
- migracje długookresowe
jeżeli przebywanie poza granicami kraju miejsca
zamieszkania trwa jeden rok i dłużej, a więc również wyjazdy za granicę
(przyjazdy z zagranicy) na pobyt stały.

- 4 -


2. Napływ, odpływ i migracje netto

W celu obliczeń natężenia ruchu migracyjnego używa się określonych mierników,
do których zalicza się:
- wielkość migracji brutto
która jest sumą ludności napływowej na dany teren
i ludności odpły-wowej z tego terenu w określonym czasie,
- wielkość migracji netto
nazywana też migracją czystą lub saldem migracji,
jest to różnica między napływem ludności na dany teren w określonym czasie i
jej odpływem w tym czasie.
Ze względu na to, że oba te mierniki mają małą wartość poznawczą, gdyż nie
uwzględniają ludności zamieszkałej na danym terenie w badanym okresie czasu,
stosuje się do obliczeń współczynniki migracji. Zazwyczaj stosuje się trzy
współczynniki natężenia ruchu wędrówkowego:
- współczynnik napływu wędrówkowego (migracji), informujący o tym, ile procent
(promili) ludności tego obszaru jest ludnością napływową i jest to stosunek
napływu wędrówkowego w okresie czasu, do średniej liczby ludności w tym
okresie,
- współczynnik odpływu wędrówkowego (emigracji), informujący o tym, ile procent
(promili) ludności tego obszaru wyemigrowało, oblicza się go w ten sposób, że
dzieli się odpływ wędrów-kowy w danym okresie czasu przez średnią liczbę
ludności w tym okresie,
- współczynnik ruchliwości ludności (mobilności), informujący o tym, ile
procent (promili) ludności zmieniło dotychczasowe miejsce zamieszkania, a
oblicza się go dzieląc migrację brutto w danym okresie czasu przez średnią
liczbę ludności w tym okresie.

Zmiana granic państwa polskiego po II wojnie światowej spowodowała konieczność
masowych przemieszczeń ludności. Na ruchliwość przestrzenną ludności wpływ
wywarły także przemiany polityczne i społeczno-gospodarcze. W szczególności
rozwój przemysłu w miastach i tendencje do kolektywizacji stanowiły główną
przyczynę przemieszczeń ludności wiejskiej do miast, powodując nasilenie
procesów urbanizacyjnych.
Analiza migracji wewnętrznej ludności w Polsce pozwala stwierdzić, że w
ostatnim dziesięcioleciu nastąpiło gwałtowne zatrzymanie migracji ludności ze
wsi do miast. O ile w 1995 roku saldo migracji w miastach wynosiło + 28,6 tyś.
osób, o tyle w 1999 roku niespełna 2,8 tyś. osób in plus, co przedstawia
poniższy wykres.


Migracje zagraniczne ludności na pobyt stały w ostatnim dziesięcioleciu
sukcesywnie spadały, by ustabilizować się w latach 1998 i 1999 na poziomie
odpowiednio 13 i 14 tyś. osób, na korzyść emigracji. Ciekawym spostrzeżeniem
jest fakt, że najwięcej emigrujących osób było w przedziale wieku 30-44 i 18-24
lat, w przeważającej mierze z wykształceniem średnim.
- 5 -


Sieć osadnicza gminy w której mieszkam
Krzyż Wlkp.
składa się z 11 sołectw,
w skład których wchodzi 17 miejscowości, z tego 11 wsi oraz 6 pozostałych
miejscowości. Proces migracji zewnętrznych na tym terenie w ostatnim
dwudziestoleciu przedstawia poniższy wykres.
W nowo powstałym województwie wielkopolskim w 1999 roku saldo migracji
zewnętrznych wynosiło
64 osoby, a w pierwszej połowie br.
70 osób.
Duże znaczenie na odpływ ludności z mojej miejscowości ma sytuacja gospodarcza
regionu, a wszczególności fakt, że jest to region o wysokim poziomie
bezrobocia. Również znaczna liczba młodych osób po ukończeniu nauki na
studiach, nie widząc dla siebie perspektyw na przyszłość, decyduje się na
opuszczenie swojej miejscowości.





















- 6 -


3. Elementy polityki migracyjnej

Nasilające się procesy migracyjne ukazują, że ruchy migracyjne rozszerzają się
współcześnie na cały świat. Międzynarodowe ruchy migracyjne stają się problemem
o wciąż rosnącym znaczeniu i są wynikiem wielu współdziałających ze sobą
czynników, takich jak pogarszające się stosunki gospodarcze, rosnąca bieda,
konflikty etniczne, kryzysy polityczne, rozpad jednych państw, powstawanie
drugich, pogłębiająca się degradacja środowiska naturalnego. Współcześnie
migracje wewnętrzne ustąpiły w znacznym stopniu migracjom zagranicznym.

Założyć należy, że migracje w przeważającej mierze nie były i nie są zjawiskiem
żywiołowym kierującym się w przypadkowym kierunku. Wyjąwszy może ofiary
kataklizmów, ludzie nie opuszczają na ogół swoich domów, kierując się "byle
gdzie", lecz zmierzają w z góry określonym kierunku i do z góry określonego
miejsca i kraju. Założenie to trafnie oddaje kategoria międzynarodowych szlaków
migracyjnych. Podstawowymi czynnikami powodującymi powstanie szlaków
migracyjnych są:
1) czynnik geograficzny, czyli sąsiedztwo sprzyjające penetracji względnie
blisko położonych krajów, do których dostęp ułatwiają relatywnie niskie koszty
podróży;
2) czynnik kulturowy, czyli bliskość kulturowa, przede wszystkim w sferze
religijnej i językowej;
3) czynnik ekonomiczny, czyli istnienie różnic w poziomie rozwoju gospodarczego
pomiędzy krajami, ściślej istnienie popytu na siłę roboczą na rynku krajowym,
istnienie znacznych różnic płacowych, znacznych różnic standardów życia
pomiędzy krajami wysyłającymi i przyjmującymi;
4) czynnik polityczny, czyli przyjmowanie imigrantów, np. uchodźców w ramach
podpi- sanych konwencji humanitarnych, lub ograniczenie ich napływu z racji
politycznych, np. dla dobra bezpieczeństwa państwa;
5) czynnik prawny, czyli określona polityka imigracyjna i odpowiadające jej
przepisy imigra-cyjne, procedury administracyjne etc.
Wymienione i podstawowe
jak się wydaje
czynniki, tutaj wyróżnione
analitycznie, zwykle działają łącznie. Bez wątpienia tworzenie się oraz
przemiany szlaków to zjawisko wieloczynnikowe, trudno uchwytne i opierające się
teoretycznym systematyzacjom i w ograniczonym tylko stopniu przewidywalne.
Z tych też powodów wiele państw na świecie do których napływa ludność
migrująca, zmuszonych jest prawnie regulować te zjawiska. Dla przykładu,
podstawowym prawem we Wspólnocie Europejskiej
do której być może za kilka lat
dołączy i Polska
jest zagwarantowanie swobodnego przepływu osób, a stąd
tworzenie przepisów prawnych, które dają każdemu obywatelowi Unii Europejskiej
prawo do przemieszczania się i osiedlania w dowolnym kraju "piętnastki".
Zgodnie z postanowieniami traktatu rzymskiego, do wiążących decyzji
podejmowanych przez organ Wspólnoty Europejskiej, a dotyczących polityki
migracyjnej należą:
1) rozporządzenie
które ma zasięg ogólny (odpowiednik ustawy); obowiązuje ono
w cało-ści i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich
Wspólnoty, jakby było wydawane przez organy krajowe;
2) dyrektywa
czyli wytyczna, wiążąca państwo do którego jest skierowana, w
zakresie rezultatów, celów, jakie powinny być osiągnięte, pozostawiając władzom
państwowym swobodę wyboru form oraz środków jej realizacji;
3) decyzja
jest indywidalnym aktem administracyjnym, nie ma charakteru
prawnego ogólnego, reguluje konkretną sprawę i obowiązuje ona w całości strony,
do których jest skierowana.
Większość krajów na świecie ma uregulowane bariery prawne i instytucjonalne,
określające i realizujące określoną politykę migracyjną. Dotyczą one zasad
napływu ludności i emigracji.
- 7 -


Stosowanie określonej polityki migracyjnej w dużym stopniu zależy od sytuacji
społecznej, gospodarczej, politycznej danego kraju. Na przykład, bardzo wymowne
są dane obrazujące udział imigrantów w przyroście naturalnym wielu krajów
przyjmujących. Dla Stanów Zjednoczonych wskaźnik ten wynosi 25%, dla Niemiec,
Włoch, Grecji jest to praktycznie jedyne źródło przyrostu naturalnego. Jest to
zjawisko szeroko obserwowane w całej Europie Zachodniej, dla której wskaźnik
udziału imigrantów w przyroście ludności wynosi 60%. Sytuacja ta zrodziła z
kolei wiele problemów natury prawno-administracyjnej, społecznej i kulturowej.
Dla tzw. krajów osiedleńczych jak USA, Kanada, Australia problemem jest
poszukiwanie powiązania różnorodności etnokulturowej z jednością
narodowo-państwową. Dla Niemiec jest to groźba nawrotu rasizmu. Dla Wielkiej
Brytanii natomiast rodzi się pytanie, jak wcielić (zintegrować) i zasymilować w
większości azjatyckich imigrantów. Szwajcarzy, u których jedną trzecią siły
roboczej stanowi imigracja, szukają formuły pozwalającej na " maksimum
tolerancji i maksimum separacji".
W prawie wszystkich wieloetnicznych państwach coraz wyraźniej zarysowuje się
niewydolność podejmowanych rozwiązań, zarówno w sferze prawnej (kwestia
stosunków między kategoriami: obywatelstwo, narodowość, członek społeczeństwa),
jak i w sferze kulturowej, z religijną włącznie (we Francji islam jest drugą
religią w kraju!).

Istotnym elementem strukturalnym współczesnej migracji międzynarodowej są
migracje zarobkowe. W wielu przypadkach, migracje zarobkowe są ważnym źródłem
dewiz i środkiem zapobieżenia nędzy w kraju lub regionie wysyłającym. Według
danych Banku Światowego w 1980 roku, wszystkie przekazy pieniężne
pracowników-imigrantów do krajów rozwijających się wyniosły netto prawie 37 mld
$. Emigracja zarobkowa zmniejsza bezrobocie w krajach emigracyjnych. Obecnie
ogółem na świecie zatrudnia się legalnie około 20-25 mln migrujących
pracowników z rozmaitych krajów i tendencja ta zapewne będzie się nadal
utrzymywać. Często "migrodolary" (pieniądze zarobione za granicą), przesłane do
kraju rodzinnego w formie transferów są inwestowane i przyczyniają się do
wzrostu gospodarczego.
Znaczące są również efekty migracji w dziedzinie gospodarczej. Wzrost "drenażu
mózgów" spowodował emigrację bardzo dużej liczby naukowców, fachowców wysokiej
klasy do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Wielkiej Brytanii, a także do Francji,
Arabii Saudyjskiej, krajów nad zatoką Perską oraz do Australii. Następuje
transfer wiedzy i technologii, który przyczynił się do szybszego wzrostu
gospodarczego krajów przyjmujących migrantów. W 1990 r. W Stanach Zjednoczonych
20% naukowców było obcokrajowcami, a 20% członków Akademii Nauk Związku
Radzieckiego przebywało na zagranicznych kontraktach. Emigracja związana z
"drenażem mózgów" dotyczy głównie krajów Europy Środkowej i Wschodniej, Ameryki
Łacińskiej, Afryki, Azji.
Jak widać, wymienione wyżej problemy związane z migracją ludności nie są i nie
będą problemami łatwymi do rozwiązania zarówno dla krajów biednych jak i
bogatych. Innym, bardzo ważnym problemem są konflikty międzynarodowe i
wewnątrzkrajowe, które prowadzą do wzrostu liczby uciekinierów starających się
o azyl w państwach ościennych, a następnie starających się o emigrację do
najbardziej rozwiniętych krajów świata. Nielegalne przekraczanie granic i
deportacje schwytanych migrantów stały się bardzo powszechnym zjawiskiem, można
rzec
plagą krajów rozwiniętych.
Działalność wielu organizacji, zajmujących się problemem migracji ludności,
prowadzi do pewnych międzynarodowych akcji w zakresie reulacji prawnych i
ukierunkowanej migracji. Dotyczy to jednak legalnych migracji, podczas gdy
stale wzrasta migracja nielegalna, niekontrolowana. Migracja ta przyczynia się
do rozwoju wielu negatywnych zjawisk, w tym rozwoju "szarej strefy", "pracy na
czarno" jako nieodłącznego marginesu życia gospodarczego krajów, a także
wzrostu przestępczości, która przybiera charakter coraz bardziej międzynarodowy
i zorganizowany, splataląc się pasożytniczo z procesami migracyjnymi, z bardzo
negatywnymi skutkami dla ogółu migrantów.

- 8 -


Omawiając elementy polityki migracyjnej należy wspomnieć, że problemami
migracji ludności w skali międzynarodowej zajmują się dzisiaj cztery wielkie
organizacje związane z ONZ, są to:
UNHCR
United Nations High Commissioner for Refugees;
UNFPA
United Nations Population Found;
ILO
International Labour Organisation;
IOM
International Organisation for Migration.

Na zakończenie chciałbym przedstawić te czynniki powodujące migracje, które
wydają się być najważniejsze, a które mają znaczny wpływ na prowadzenie
określonej polityki migracyjnej przez poszczególne państwa:
- gwałtownie narastającą współzależność państw, regionów, narodów, ale też
związany z tym wzrost napięć na obszarach stykowych
konflikty o ziemię,
surowce, wodę, o historyczne zaszłości,
- globalizacja ekonomiki, jej oderwanie od ram narodowo-państwowych (rozkład
układów społecznych, upadek tradycyjnych zajęć i sfer produkcji, zmiany w
sferze świadomości etc.),
- zmiana struktury etniczno-rasowej masy migracyjnej, narastająca w niej
dominacja ludności azjatyckiej, afrykańskiej, latynoskiejł
- zrastanie się różnych potoków migracyjnych
ekonomicznych, uchodźczych,
azylanckich, kulturowych w jedno wewnętrznie zróżnicowane , wielokierunkowo
ewoluujące zjawisko społeczne,
- globalizacja i uniwersalizacja migracji, zacieranie się podziału na państwa
emigracyjne i imigracyjne;
- narastający udział imigrantów w naturalnym przyroście krajów przyjmujących
przy pesymistycznych prognozach demograficznych dla ich ludności rodzimej,
- pojawienie się problemu integracji migrantów jako czynnika o pierwszorzędnym
znaczeniu dla zachowania wewnętrznej równowagi i "harmonii" społecznej,
umiędzynarodowianie problemów migracyjnych, poszukiwanie formuł dla skutecznego
absorbowania społeczności imigrackich, zarówno w skali poszczególnych państw,
jak i w skali międzynarodowej,
- kształtowanie się, w następstwie masowości imigrantów i ich lokowania się w
przeważa-jącej mierze w dolnych sferach drabiny społecznej, nowej kategorii
społecznej-etnoklasy, czego następstwem są między innymi takie zjawiska, jak
bunt, zwłaszcza w środowiskach młodzieżowych, przeciw marginalizacji społecznej
i kulturowej, nawet przy formalnoprawnej równoprawności, czy też ksenofobijne
nacjonalizmy, do ekspulsjonizmu włącznie,
- tworzenie się "nowych mniejszości narodowych", ze wszystkimi tego
konsekwencjami, zwłaszcza w sferze akceptacji
tak lub nie
"obcych".
















- 9 -


4. Literatura

Cieślak M. (red.). "Demografia". Metody analizy i prognozowania, Wydawnictwo
Naukowe PWN,
Warszawa 1992.
Zdrojewski E.Z., "Podstawy demografii", WSI, 1995.
Holzer J.Z., "Demografia", PWE, Warszawa 1994.
Zamojski J.E. (red.), "Migracje 1945
1995", Wydawnictwo Neriton, Warszawa
1999.
"Mały rocznik statystyczny Polski" , GUS, Warszawa 2000.