dr Tomasz Walczyński
dr Tomasz Walczyński
dr Tomasz Walczyński
dr Tomasz Walczyński
Technologia informacyjna  Wykład 8
Technologia informacyjna  Wykład 8
I rok Biotechnologii
I rok Biotechnologii
I rok Biotechnologii
I rok Biotechnologii
8. Typografia
Typografia
Typografia
Typografia
Typografia
Typografia to termin mający szereg pokrewnych
znaczeń związanych z u\
yciem znaków pisarskich
znaczeń związanych z u\
yciem znaków pisarskich
w druku, prezentacją ich na ekranie monitora
w druku, prezentacją ich na ekranie monitora
komputerowego itp.:
ć% poligrafia, drukarstwo, raczej w znaczeniu
ć% poligrafia, drukarstwo, raczej w znaczeniu
tradycyjnym, związanym ze stosowaniem czcionek;
ć% technika druku wypukłego, zwanego inaczej
"typograficznym ;
"typograficznym ;
ć% ogół zagadnień dotyczących projektowania
drukowanych liter i innych znaków pisarskich
drukowanych liter i innych znaków pisarskich
(zarówno czcionek jak i fontów), oraz wzajemnych
(zarówno czcionek jak i fontów), oraz wzajemnych
relacji pomiędzy tymi znakami i grupami znaków;
ć% układ graficzny drukowanej strony;
ć% układ graficzny drukowanej strony;
ć% sztuka u\
ytkowa zajmująca się estetyką szaty
graficznej publikacji;
ć% układ graficzny strony na witrynie WWW.
ć% układ graficzny strony na witrynie WWW.
2
Typografia cd.
Typografia cd.
Typografia cd.
Typografia cd.
Tak więc typografia to słowo mające wiele
Tak więc typografia to słowo mające wiele
pokrewnych znaczeń.
ć% Tutaj będziemy u\
ywać tego słowa w znaczeniu
ć% Tutaj będziemy u\
ywać tego słowa w znaczeniu
sztuki formowania tekstu w publikacji tak, by
miała ona po\
ądane właściwości estetyczne
i zapewniała dobry odbiór treści.
i zapewniała dobry odbiór treści.
Większość z nas u\
ywa na co dzień edytorów
tekstowych do przygotowywania ró\
nych dokumentów,
tekstowych do przygotowywania ró\
nych dokumentów,
więc znane są zapewne zasady poprawnego
i estetycznego składu tekstów.
i estetycznego składu tekstów.
Przypomnimy teraz te zasady, uporządkujemy je oraz je
rozszerzymy.
rozszerzymy.
3
Spacja
Spacja
Spacja
Spacja
Spacje są stosowane zbyt często (niepotrzebnie).
Spacje są stosowane zbyt często (niepotrzebnie).
Podstawowym błędem jest ich stosowanie do
wyrównań, co jest absolutnie zabronione (do tego
wyrównań, co jest absolutnie zabronione (do tego
słu\
ą odpowiednie opcje albo tabulatory).
Ogólnie trzeba pamiętać, \
e błędem jest ka\
de
Ogólnie trzeba pamiętać, \
e błędem jest ka\
de
wystąpienie dwóch sąsiadujących spacji.
Nie nale\
y stosować spacji do pisma
Nie nale\
y stosować spacji do pisma
rozstrzelonego (do tego są tak\
e odpowiednie
opcje).
opcje).
4
Akapit
Akapit
Akapit
Akapit
Akapit jest logiczną jednostką tekstu, stanowiąca
Akapit jest logiczną jednostką tekstu, stanowiąca
treściową całość.
Taka jednostka wyró\
niona jest te\
w sposób
graficzny.
graficzny.
Nowy akapit rozpoczyna się zawsze od nowego
wiersza.
wiersza.
Pierwszy wiersz akapitu jest wcięty (przesunięty
w prawo w stosunku do lewego marginesu) albo
w prawo w stosunku do lewego marginesu) albo
(nie jednocześnie) cały akapit jest oddzielony od
poprzedniego i następnego dodatkowym
odstępem międzywierszowym.
odstępem międzywierszowym.
W całości publikacji nie nale\
y raczej mieszać obu
sposobów wyró\
nień.
sposobów wyró\
nień.
5
Akapit cd.
Akapit cd.
Akapit cd.
Akapit cd.
Ani pierwsza, ani ostatnia linia akapitu nie powinna
Ani pierwsza, ani ostatnia linia akapitu nie powinna
pozostawać samotna na stronie.
W czasie wprowadzania tekstu w edytorach tekstowych
W czasie wprowadzania tekstu w edytorach tekstowych
do rozdzielenia akapitów (i praktycznie jedynie do tego)
słu\
y klawisz ENTER.
ENTER nie mo\
e słu\
yć do wstawiania dodatkowych
odstępów międzywierszowych przed i po akapicie 
słu\
ą zwykle do tego opcje formatowania akapitu.
słu\
ą zwykle do tego opcje formatowania akapitu.
6
Justowanie
Justowanie
Justowanie
Justowanie
Tekst powinien być wyjustowany, czyli wyrównany do
Tekst powinien być wyjustowany, czyli wyrównany do
obu marginesów.
Ale powinno być wtedy tak\
e włączone dzielenie
Ale powinno być wtedy tak\
e włączone dzielenie
(przenoszenie) wyrazów miedzy wierszami.
W przeciwnym razie odstępy międzywyrazowe mogą
W przeciwnym razie odstępy międzywyrazowe mogą
zbytnio się poszerzyć tworząc białe  plamy , ( kanały ,
 rowki ).
7
Interlinia
Interlinia
Interlinia
Interlinia
Interlinia, czyli odstęp miedzywierszowy nie powinien
Interlinia, czyli odstęp miedzywierszowy nie powinien
być ani zbyt mały (domyślny jednokrotny to zwykle
trochę mało) ani zbyt du\
y (półtora to ju\
najczęściej za
trochę mało) ani zbyt du\
y (półtora to ju\
najczęściej za
du\
o).
8
Stopień (rozmiar) pisma
Stopień (rozmiar) pisma
Stopień (rozmiar) pisma
Stopień (rozmiar) pisma
Na stronach formatu A4 (najczęściej u\
ywanego
Na stronach formatu A4 (najczęściej u\
ywanego
w dokumentach) nale\
y zazwyczaj składać tekst
czcionką o stopniu (czyli wielkości) 11 12 punktów.
czcionką o stopniu (czyli wielkości) 11 12 punktów.
Ale tytuły i podtytuły powinny mieć rozmiar
odpowiednio większy.
9
Szeryfy
Szeryfy
Szeryfy
Szeryfy
Są to poprzeczne lub ukośne zakończenia kresek
głównych liter danego kroju pisma.
głównych liter danego kroju pisma.
Jego forma graficzna jest jednolita w danym kroju.
Jego forma graficzna jest jednolita w danym kroju.
Warto pamiętać, \
e w tekstach przeznaczonych do
druku zastosowanie czcionki szeryfowej jako głównej
druku zastosowanie czcionki szeryfowej jako głównej
daje lepsze efekty (szeryfy prowadzą wzrok ułatwiając
czytanie).
Z drugiej jednak strony, gdy spodziewamy się, \
e tekst
Z drugiej jednak strony, gdy spodziewamy się, \
e tekst
będzie czytany bezpośrednio z monitora, warto
rozwa\
yć zastosowanie czcionek bezszeryfowych.
Rozdzielczość wydruku jest dziś co najmniej kilkanaście
Rozdzielczość wydruku jest dziś co najmniej kilkanaście
razy lepsza od rozdzielczości monitorów a przy niskiej
rozdzielczości szeryfy zamiast pomagać w czytaniu,
rozdzielczości szeryfy zamiast pomagać w czytaniu,
zamazują tekst.
zamazują tekst.
10
Szeryfy cd.
Szeryfy cd.
Szeryfy cd.
Szeryfy cd.
Krój szeryfowy (po lewej) i bezszeryfowy (po prawej):
Krój szeryfowy (po lewej) i bezszeryfowy (po prawej):
Czcionka Times New Roman: Raj
Raj
Czcionka Arial: Raj
Raj
11
Krój pisma
Krój pisma
Krój pisma
Krój pisma
W jednym dokumencie nie nale\
y stosować wielu
W jednym dokumencie nie nale\
y stosować wielu
krojów.
Powinny wystarczyć dwa trzy fonty (na przykład jedna
czcionka szeryfowa i jedna bezszeryfowa)
czcionka szeryfowa i jedna bezszeryfowa)
w standardowych odmianach (kursywa, czcionka
pogrubiona).
pogrubiona).
Podkreślenie (które podobnie jak pismo rozstrzelone
jest reliktem maszynopisania) raczej nie powinno być
stosowane, chyba \
e w przypadkach zwyczajowych, jak
stosowane, chyba \
e w przypadkach zwyczajowych, jak
odnośniki do stron WWW.
W powa\
nych publikacjach nie nale\
y u\
ywać czcionek
W powa\
nych publikacjach nie nale\
y u\
ywać czcionek
niepowa\
nych (jak bardzo rozpowszechniona
Comic Sans MS).
Comic Sans MS).
12
Krój pisma cd.
Krój pisma cd.
Krój pisma cd.
Krój pisma cd.
Zastosowanie poszczególnych krojów, stopni
Zastosowanie poszczególnych krojów, stopni
(rozmiarów) i odmian powinno być jasne
i konsekwentne (np. tytuły rozdziałów i podrozdziałów
i konsekwentne (np. tytuły rozdziałów i podrozdziałów
czcionka bezszeryfowa, reszta szeryfowa).
Wyró\
nienia nie powinny być częste, bo tracą swój
sens.
sens.
Właściwie nie powinno się stosować podwójnych
wyró\
nień (na przykład kursywa dodatkowo
wyró\
nień (na przykład kursywa dodatkowo
pogrubiona).
13
Twarde spacje
Twarde spacje
Twarde spacje
Twarde spacje
W sytuacjach, gdy chcemy, by jakieś wyrazy nie zostały
automatycznie rozdzielone pomiędzy wiersze łączymy je
automatycznie rozdzielone pomiędzy wiersze łączymy je
twardą spacją zamiast rozdzielać zwykłą.
Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, gdy:
Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, gdy:
ć% wyraz jednoliterowy (i, o, u, w, z, a; czasem tak\
e dwu-
lub trzyliterowy) mógłby zostać przez automatyczne
lub trzyliterowy) mógłby zostać przez automatyczne
łamanie wierszy oddzielony od wyrazu następnego;
ć% w ostatniej linii akapitu pozostaje samotny, krótki
ć% w ostatniej linii akapitu pozostaje samotny, krótki
wyraz (nale\
y go za pomocą twardej spacji połączyć
z poprzednim);
ć% nie chcemy rozdzielić pewnych innych zestawów
ciągów znaków (np.: dr J. Kowalski, 60 km/h, czy
tel. [phone] ).
tel. [phone] ).
14
Znaki interpunkcyjne
Znaki interpunkcyjne
Znaki interpunkcyjne
Znaki interpunkcyjne
Wiele problemów sprawia skład znaków interpunkcyjnych.
Wiele problemów sprawia skład znaków interpunkcyjnych.
Nale\
y pamiętać:
W tytułach i podpisach pod rysunkami nie stawiamy na
końcu kropki.
Jedyny znak interpunkcyjny otaczany spacjami z obu stron,
to myślnik (dłu\
sza kreska pozioma).
Myślnik oznaczany jest w druku pauzą ( ) lub półpauzą ( ).
Znaki te mogą stosowane być zamiennie, ale na oznaczenie
myślnika w jednej publikacji nie nale\
y ich mieszać.
myślnika w jednej publikacji nie nale\
y ich mieszać.
Problemem jest tutaj tak\
e to, \
e pauzy ani półpauzy nie
ma na klawiaturze komputerowej.
ma na klawiaturze komputerowej.
15
Znaki interpunkcyjne cd.
Znaki interpunkcyjne cd.
Znaki interpunkcyjne cd.
Znaki interpunkcyjne cd.
Myślniki zastępowane są więc często (tak\
e w bardzo,
wydawałoby się, fachowych materiałach) dywizem
wydawałoby się, fachowych materiałach) dywizem
(krótka kreska: -) co daje fatalne efekty.
Pauzę i półpauzę wstawiać nale\
y więc jako znak
Pauzę i półpauzę wstawiać nale\
y więc jako znak
specjalny, aczkolwiek współczesne edytory tekstowe
same zwykle zamieniają dywiz na pauzę/półpauzę, gdy
same zwykle zamieniają dywiz na pauzę/półpauzę, gdy
jest otoczony spacjami.
Z kolei łącznik (oznaczany w druku dywizem (-), na
Z kolei łącznik (oznaczany w druku dywizem (-), na
klawiaturze jest obok zera) oraz apostrof ( ) ze spacjami
nigdy nie sąsiadują. Podobnie jak kreska oznaczająca
zakres.
zakres.
Trudność u wielu osób sprawia rozró\
nienie
zastosowania łącznika i myślnika.
zastosowania łącznika i myślnika.
16
Znaki interpunkcyjne cd.
Znaki interpunkcyjne cd.
Znaki interpunkcyjne cd.
Znaki interpunkcyjne cd.
A
ącznik (jak sama nazwa wskazuje) łączy wyrazy
w jeden (biało-czerwony), a myślnik wydziela zdania
w jeden (biało-czerwony), a myślnik wydziela zdania
wtrącone.
Zdarzają się częste błędy polegające na otaczaniu
Zdarzają się częste błędy polegające na otaczaniu
łącznika spacjami, a nawet zapisywaniu za pomocą pauzy,
szczególnie w nazwiskach dwuczłonowych.
szczególnie w nazwiskach dwuczłonowych.
Wszystkie pozostałe znaki interpunkcyjne muszą być
 przyczepione z jednej strony do słów.
Większość (. , ; : ! ? . . . ) jest przyczepiona do końca
Większość (. , ; : ! ? . . . ) jest przyczepiona do końca
wyrazu, podobnie jak nawiasy i cudzysłowy zamykające.
Po takich znakach zawsze stawiamy spacje.
Po takich znakach zawsze stawiamy spacje.
Nawiasy i cudzysłowy otwierające przyczepione są
z przodu wyrazu, więc tu spacje stawiamy zawsze przed
z przodu wyrazu, więc tu spacje stawiamy zawsze przed
nimi.
17
WERSALIKI
WERSALIKI
WERSALIKI
WERSALIKI
Wyrazy w całości pisane wersalikami (czyli wielkimi
Wyrazy w całości pisane wersalikami (czyli wielkimi
literami) mogą wystąpić tylko wyjątkowo.
Odbiorca czytając zwraca (nieświadomie) uwagę na
Odbiorca czytając zwraca (nieświadomie) uwagę na
rozmiar poszczególnych liter i ich obrys w wyrazie.
A wszystkie wielkie litery mają ten sam rozmiar i obrys
A wszystkie wielkie litery mają ten sam rozmiar i obrys
wyrazu napisanego nimi jest zawsze prostokątem 
utrudnia to rozró\
nienie wyrazów.
18
KAPITALIKI
KAPITALIKI
KAPITALIKI
KAPITALIKI
Kapitaliki (łac. capitalis  główny)  litery i cyfry
o wyglądzie wersalików i wielkości nieco powy\
ej
o wyglądzie wersalików i wielkości nieco powy\
ej
minuskuły bez wydłu\
eń górnych.
Minuskuła (mała litera, litera tekstowa)  ka\
da
z małych liter alfabetu. Antonim majuskuły.
z małych liter alfabetu. Antonim majuskuły.
Prawdziwe kapitaliki są zaprojektowane w foncie wraz
z majuskułą i minuskułą, dzięki temu grubości wszystkich
z majuskułą i minuskułą, dzięki temu grubości wszystkich
liter jak i światła między nimi jest optycznie
zrównowa\
ona.
Zastosowanie kapitalików:
Zastosowanie kapitalików:
ć% wyró\
nianie słów lub krótkich wyra\
eń  np. hasła
w słownikach, nazwy własne w podręcznikach;
w słownikach, nazwy własne w podręcznikach;
ć% tytuły i śródtytuły;
ć% inskrypcje nakamienne, nagrobki.
ć% inskrypcje nakamienne, nagrobki.
19
Nagłówek i/lub stopka
Nagłówek i/lub stopka
Nagłówek i/lub stopka
Nagłówek i/lub stopka
Warto zadbać o \
ywą paginę, coraz częściej zwaną
Warto zadbać o \
ywą paginę, coraz częściej zwaną
nagłówkiem (dodatkowe napisy nad właściwym
tekstem na ka\
dej stronie) i stopką (analogicznie, lecz
tekstem na ka\
dej stronie) i stopką (analogicznie, lecz
pod tekstem).
Obowiązkowe jest umieszczenie w stopce lub nagłówku
numeracji stron, ale warto czasem tak\
e podać tam
numeracji stron, ale warto czasem tak\
e podać tam
autora, tytuł, datę.
20
Na podstawie:
Na podstawie:
Na podstawie:
Na podstawie:
Wykładów dr Jarosława Byliny (Instytut Matematyki
Wykładów dr Jarosława Byliny (Instytut Matematyki
UMCS) Tworzenie materiałów multimedialnych (Studia
podyplomowe  Kształcenie zdalne w edukacji ).
podyplomowe  Kształcenie zdalne w edukacji ).
http://pl.wikipedia.org/wiki/Typografia
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kapitaliki
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kapitaliki
21