heart failure. Circulation 2001, 104, 2417 2423.
sociation Congress, Birmingham 1998.
58. Lubsen J., Just H., Hjalmarsson A. C., Framboise D., Rem- 68. Gheorgiade M., Orlandi C., Burnett J. C.: Rationale and
me W. J.: Effect of pimobendan on exercise capacity in pa- design of the multicenter, randomized, double-blind, pla-
tients with heart failure:main results from the pimoben- cebo-controlled study to evaluate the efficacy of vasopres-
Lekarz wet. R. Niziołek, ul. van Gogha 3B/36, 03-188
dan in congestive heart failure (PICO) trial. Heart 1996, sin antagonism in heart failure: outcome study with to-
76, 223 231. lvaptan (EVEREST). J. Card. Fail. 2005, 11, 260 269. Warszawa, e-mail: [e-mail]
Early neutering of dogs and cats
Wczesna kastracja i sterylizacja psów
i kotów
Baś M., Cywińska A. " Division of Pathophysiology,
Department of Preclinical Sciences, Faculty
of Veterinary Medicine, Warsaw Agricultural
University.
Monika Baś, Anna Cywińska
Early spaying and neutering of dogs and cats is wide-
z Zakładu Patofizjologii Katedry Nauk Przedklinicznych Wydziału Medycyny
ly recommended in US, Australia, New Zealand and
Weterynaryjnej w Warszawie
also in some European countries to control pet over-
population. Prepubescent neutering has been shown
to have several beneficial consequences in protecting też coraz częściej w Europie, np. w Wiel- dojrzałości płciowej, poza kontrolą popula-
female dogs and cats against mammary tumors and kiej Brytanii czy w Niemczech (1). Kilka- cji bezpańskich zwierząt, za wskazanie do
pyometra. However, it is also assumed to have phy- naście lat temu wprowadzono w USA na takich zabiegów uważają profilaktykę no-
sical and behavioral, short- and long-term side ef- szeroką skalę program wczesnych kastra- wotworów gruczołu mlekowego i układu
fects. Here, we discuss the effects of early neutering cji i sterylizacji bezpańskich, niedojrzałych rozrodczego, profilaktykę ropomacicza, za-
on skeletal system, urogenital system, skin, growth płciowo psów i kotów. Głównym celem burzeń dermatologicznych na tle hormo-
and behaviour of companion animal. Also certain tego programu było zmniejszenie popula- nalnym oraz eliminację niepożądanych
health problems, commonly believed to be associa- cji bezpańskich zwierząt. Wśród zwolenni- zachowań (np. agresji) u zwierząt towa-
ted with early spaying, such as urinary incontinen- ków wczesnych gonadektomii znajdują się rzyszących (2). Do najpowszechniej wymie-
ce are analyzed. również hodowcy rasowych psów i kotów. nianych możliwych negatywnych konse-
Ten rodzaj zabiegów uważają za pożądany kwencji wczesnej gonadektomii u szcze-
Keywords: early neutering, cats, dogs. w przypadku wystąpienia w miotach zwie- niąt i kociąt należą: zaburzenia wzrostu,
rząt niespełniających wzorców rasowych otyłość, zapalenie zewnętrznych narzą-
i takich, których przyszli właściciele nie dów płciowych, zapalenie pochwy, nietrzy-
czesna kastracja i sterylizacja to za- zamierzają przeznaczyć do rozrodu w ra- manie moczu u samic, niedrożność cewki
Wbiegi przeprowadzane u szczeniąt mach zalegalizowanych hodowli. moczowej u kocurów, zaburzenia rozwojo-
i kociąt między 6 a 14 tygodniem życia. Pomimo upowszechniania programu we jamy napletkowej u kocurów, obniżenie
Zwolennikami gonadektomii u psów i ko- wczesnych gonadektomii u psów i kotów odporności, zaburzenia endokrynologiczne
tów przed osiągnięciem dojrzałości płcio- zagadnienie wieku, w którym należy ka- oraz niekorzystne, z punktu widzenia właś-
wej są organizacje zajmujące się proble- strować i sterylizować psy i koty jest nadal cicieli, zmiany behawioralne (1). Istotnym
mem bezpańskich zwierząt, liczni hodowcy tematem dyskusji pomiędzy zwolennikami problemem związanym z omawianym za-
oraz lekarze weterynarii, przede wszyst- i przeciwnikami programu. Zwolennicy ka- gadnieniem jest także znieczulenie szcze-
kim w USA, Australii, Nowej Zelandii, ale stracji i sterylizacji zwierząt przed okresem niąt i kociąt do zabiegów (3).
Życie Weterynaryjne " 2006 " 81(4)
246
Prace poglądowe
Zaburzenia wzrostu ny i testosteron zwiększają masę kości po nych pochwy oraz sromu u suk i kotek po-
okresie dojrzewania (9). Podawanie testo- zbawionych chirurgicznie jajników (12).
Zaburzenia wzrostu są jedną z najczęściej steronu osobnikom z niewydolnością hor- U zwierząt poddanych wczesnej steryliza-
wymienianych negatywnych konsekwen- monalną jąder prowadzi, między innymi, cji i kastracji obserwuje się zazwyczaj nie-
cji wczesnych kastracji i sterylizacji. W piś- do zwiększenia masy szkieletu, przy czym dorozwój zewnętrznych narządów płcio-
miennictwie na ten temat można spotkać wzrost masy kośćca może mieć charakter wych. U kotów niedorozwój ten jest ob-
dane dotyczące nieprawidłowości rozwo- wtórny do wzrostu masy mięśniowej (9). serwowany częściej niż u psów i dotyczy
ju układu kostnego u psów i kotów pod- Badania nad odległymi skutkami wczes- przede wszystkim samców. Istnieją donie-
danych gonadektomii przed osiągnięciem nej gonadektomii u zwierząt nie wykaza- sienia, że następstwem niedorozwoju ze-
dojrzałości płciowej. Nieprawidłowy roz- ły różnic w przyroście masy ciała u wyka- wnętrznych narządów płciowych są zrosty
wój szkieletu u wcześnie wykastrowanych strowanych szczeniąt i kociąt poddanych w obrębie fałdu żołędziowo-napletkowego
zwierząt tłumaczy się przede wszystkim dłutrwałej obserwacji (10). u kocurów, nie ma jednak danych o nega-
zaburzeniem w dojrzewaniu osteoklastów, tywnych konsekwencjach takich zrostów,
wywołanym brakiem hormonów płcio- Otyłość np. podczas zabiegu cewnikowania pęche-
wych. Z opóz
nienia aktywności osteokla- rza moczowego (12).
stów wynika opóz
niony zanik chrząstek Otyłość należy do często wymienianych
nasadowych w kościach długich, co przy- następstw zabiegów kastracji i steryliza- Niedrożność cewki moczowej u kocurów
czynia się do nadmiernego ich wzrostu za- cji. Wynika ona bezpośrednio z błędów
równo u samców, jak i u samic psów róż- żywieniowych, popełnianych przez właś- W publikacjach internetowych informuje
nych ras (4). Salmeri i wsp. (5), prowadzili cicieli psów i kotów. Nie wykazano różnic się hodowców kotów, że kastracja kocura
15-miesięczną obserwację trzech grup do- w tempie wzrostu, w przyroście masy cia- przed osiągnięciem dojrzałości płciowej
świadczalnych, z których pierwszą stanowi- ła, ani grubości tkanki tłuszczowej u jed- prowadzi do niedorozwoju układu mo-
ły psy poddane gonadektomii w 7 tygodniu nakowo karmionych, wysterylizowanych czowego, czego częstym objawem jest nie-
życia, drugą  w 7 miesiącu życia, a trzecią lub wykastrowanych zwierząt w różnych drożność cewki moczowej (14). Jednocześ-
 niewykastrowane psy kontrolne. Nie wy- grupach wiekowych. Wiadomo, że zarów- nie sugeruje się, że takie zaburzenia naj-
kazano różnic w tempie wzrostu zwierząt no zwierzęta poddane wczesnej gonadek- częściej dotyczą wcześnie wykastrowanych
w poszczególnych grupach doświadczal- tomii, jak i te, u których zabieg przeprowa- kocurów, które były żywione suchymi kar-
nych, natomiast stwierdzono póz
ny efekt dzono po osiągnięciu dojrzałości płciowej, mami bytowymi. Autorzy tych publikacji
wczesnej gonadektomii (przeprowadzonej wykazują tendencję do pobierania zwięk- podają, że zwiększona predyspozycja do
w 7 tygodniu życia) w postaci nadmiernego szonej ilości pokarmu, w porównaniu do wystąpienia niedrożności cewki moczo-
wzrostu na długość kości promieniowych zwierząt z zachowaną możliwością rozro- wej u wcześnie wykastrowanych kocurów
i łokciowych. Podobny schemat doświad- du. Dlatego, szczególnie w przypadku wy- jest jedynym argumentem przeciw wyko-
czeń, ale w odniesieniu do kotów, zastoso- kastrowanych kotów, zaleca się odstąpienie nywaniu takich zabiegów, ale równocześ-
wali Stubbs i wsp. (6). Wykazali oni opóz
- od żywienia ad libitum (11). Jeżeli właści- nie informują o możliwości zapobiegania
nione kostnienie chrząstek nasadowych ciele wykastrowanych zwierząt nie stosują temu zaburzeniu poprzez karmienie zwie-
u wcześnie wykastrowanych kotów (fizjo- odpowiednio zbilansowanej diety (o obni- rząt wyłącznie specjalistycznymi karmami
logicznie chrząstki przynasadowe ulega- żonej kaloryczności) bądz
nie zwiększają regulującymi pH moczu. Przeprowadzone
ją zanikowi u kotów w wieku 7 9 miesię- aktywności fizycznej swoich podopiecz- przez Howe i wsp. (15) badania nad wystę-
cy; 7), przy czym nie stwierdzili zaburzeń nych (spacery i zabawy w ruchu), to takie powaniem niedrożności cewki moczowej
we wzroście kości długich tych zwierząt. zwierzęta będą miały zwiększoną masę u kocurów, wykastrowanych przed 24 tygo-
Istnieją jednak doniesienia o zwiększonej ciała i grubszą tkankę tłuszczową, w po- dniem życia i u kocurów dojrzałych płcio-
skłonności do spontanicznych złamań gło- równaniu do zwierząt nie poddanych go- wo wykazały jednoznacznie, że nie ma ko-
wy kości udowej u kocurów w wieku od 5 nadektomii. relacji między wiekiem kota, w którym
do 24 miesiąca życia, poddanych wczesnej poddawany jest on gonadektomii, a jego
gonadektomii (7). Najczęściej stwierdzano Zaburzenia układu moczowo-płciowego predyspozycją do zapadalności na tę cho-
u tych zwierząt obustronne złamania przy- robę. Ponadto w trakcie badań profilome-
nasadowe oraz zmiany lityczne w struk- Zapalenie zewnętrznych narządów trycznych nie stwierdzono istotnych róż-
turze przynasad kości udowych. Histolo- płciowych nic w średnicy cewki moczowej wcześnie
gicznie nie stwierdzono nieprawidłowości wykastrowanych kocurów w porówna-
ani w chrząstkach stawowych, ani w nasa- U kobiet po ustaniu czynności jajników niu do pacjentów poddanych temu zabie-
dach kości udowych, natomiast wykazano błona śluzowa dróg rodnych staje się bar- gowi po osiągnięciu dojrzałości płciowej,
ogniska martwicy w chrząstkach nasado- dziej podatna na zakażenia. Zachodzą a także u kocurów z zachowaną możliwoś-
wych, które były także znacznie grubsze wówczas zmiany metaboliczne i zaniko- cią rozrodu (4).
niż u kotów niekastrowanych (7). U psów we w narządach i tkankach estrogenoza-
za najczęstszą konsekwencję nadmiernego leżnych. Procesy zanikowe dotyczą sromu, Nietrzymanie moczu u suk
wzrostu kości długich uważa się skłonność pochwy i macicy. Zmiany te mają tendencję
do zaburzeń ortopedycznych związanych do pogłębiania się. Nabłonek pochwy sta- U zwierząt towarzyszących nabyte nie-
z funkcją więzadeł krzyżowych kolana (8). je się cieńszy, a ilość glikogenu w komór- trzymanie moczu występuje najczęściej
Istnieją ponadto sugestie na temat korelacji kach wyraz
nie się zmniejsza. Obniżenie u suk, a jego bezpośrednią przyczyną jest
między czasem zaniku chrząstek nasado- ilości glikogenu  substratu do produkcji niewydolność cewki moczowej. Na pod-
wych i częstością występowania dysplazji kwasu mlekowego przez pałeczki kwasu stawie oceny profilometrycznej, w bada-
stawów biodrowych u psów (8). mlekowego, powoduje wzrost wartości pH nych przypadkach niewydolności cewki
Poza udowodnionym wpływem hor- i w konsekwencji zwiększoną podatność na moczowej, stwierdzono osłabione napięcie
monów płciowych na funkcjonowanie os- stany zapalne dróg rodnych (13). mięśniowe tego narządu. Niektórzy lekarze
teoklastów i związany z tym proces kost- Wyniki badań klinicznych nie potwier- weterynarii uważają, że zabieg sterylizacji
nienia chrząstek nasadowych, estroge- dzają przesłanek o częstych stanach zapal- znacznie podnosi ryzyko wystąpienia nie-
Życie Weterynaryjne " 2006 " 81(4)
247
Prace poglądowe
wydolności cewki moczowej, tłumacząc to narządów rozrodczych zarówno u samic, Od wielu lat za wskazanie do zabie-
niedoborem estrogenów u suk pozbawio- jak i u samców. W związku z tym w ramach gu kastracji uważa się agresywne zacho-
nych gonad (16, 17). Z innych publikacji profilaktyki tych chorób zaleca się prze- wanie zwierząt (20). Szczególnie widocz-
wynika, że nietrzymanie moczu u wyste- prowadzanie wczesnej owariohisterekto- ne zmiany dotyczą agresji w obrębie ga-
rylizowanych suk dotyczy jedynie 2% pa- mii u suk i kotek (2). Obie jednostki cho- tunku. Większość wykastrowanych psów
cjentek. Autorzy tych publikacji informu- robowe występują z jednakową częstością nie wykazuje agresji wobec innych sam-
ją, że ten rodzaj komplikacji pooperacyj- u wszystkich ras psów i kotów. Wiadomo, ców. Obserwuje się u nich także zmniej-
nej można całkowicie zlikwidować, stosując że ryzyko ich rozwoju wzrasta wraz z wie- szoną skłonność do szczekania (21). Kocu-
zastępczą terapią hormonalną, przy czym kiem. Z kolei wczesną kastrację psów i ko- ry poddane kastracji mają słabo wyrażony
najczęściej skuteczne jest już jednorazowe curów traktuje się jako profilaktykę chorób instynkt znakowania własnego terytorium,
podanie hormonu (2). Część lekarzy prak- gruczołu krokowego, takich jak zapalenie rzadziej też podejmują walkę z innymi sam-
tyków uważa natomiast, że leczenie estro- i przerost prostaty (2, 16). cami. W wielu przypadkach zmniejsza się
genami przypadków nietrzymania moczu także agresywne zachowanie psów czy ko-
często nie przynosi spodziewanego rezul- Obniżenie odporności tów w stosunku do właścicieli. Możliwe sta-
tatu (17). Estrogenozależne nietrzymanie je się wówczas spokojne przeprowadzanie,
moczu jest jednostką chorobową występu- Obniżona odporność organizmu i zwią- np. niezbędnych zabiegów pielęgnacyjnych
jącą u kobiet w okresie przekwitania. Zabu- zana z tym zwiększona podatność na cho- czy leczniczych (22).
rzenie to wynika ze zmian metabolicznych roby zakaz
ne jest jedną z możliwych kon- Nie stwierdzono większej skuteczności
i zanikowych w narządach i tkankach estro- sekwencji wczesnej gonadektomii. W ba- wczesnych kastracji w zwalczaniu prob-
genozależnych. Zmiany w układzie moczo- daniach przeprowadzonych u kotów nie lemu agresji u zwierząt towarzyszących,
wym są w dużym stopniu zależne od nie- stwierdzono korelacji między wiekiem ko- w porównaniu do zabiegów wykonywanych
doboru estrogenów i prowadzą do zwiot- ciąt poddawanych gonadektomii a zapa- w tradycyjnym czasie, tj. po osiągnięciu
czenia zwieraczy, częstomoczu i wreszcie dalnością na choroby zakaz
ne (4). Howe dojrzałości płciowej. W licznych badaniach
nietrzymania moczu (13). i wsp. wykazali zwiększoną zachorowal- wykazano, że brak oddziaływania hormo-
Patogeneza nietrzymania moczu u suk ność na parwowirozę u szczeniąt poddawa- nów płciowych, przede wszystkim testo-
w następstwie sterylizacji nie została do- nych sterylizacji bądz
kastracji przed ukoń- steronu, na układ neurohormonalny zwie-
tychczas dokładnie wyjaśniona. Wia- czeniem 24 tygodnia życia, w porównaniu rząt, jest bezpośrednią przyczyną zmian
domo, że hormony płciowe są jednym do szczeniąt operowanych w póz
niejszym ich behawioru (23). Czasami odmieniony
z wielu czynników wpływających na pracę wieku (5). Jednak z większości przeprowa- temperament zwierzęcia, którego kastracja
mięśniówki pęcherza moczowego i cewki dzonych dotychczas badań wynika, że nie była przeprowadzona ze wskazań innych
moczowej. Ich niedobór może nasilać ob- ma różnic w zachorowalności na wiruso- niż agresja, może być powodem niezado-
jawy niewydolności zwieracza pęcherza we choroby zakaz
ne (parwowiroza, koro- wolenia jego opiekuna. W takich przypad-
moczowego i niewydolności cewki mo- nawiroza, nosówka) szczeniąt wcześnie ka- kach właściciele psów i kotów skarżą się na
czowej, jednak nie ma jednoznacznych da- strowanych i sterylizowanych, w porówna- ociężałość swoich podopiecznych, mówią
nych o bezpośrednim wpływie braku hor- niu do szczeniąt z zachowaną zdolnością o ich szybkim  zestarzeniu się i straceniu
monów płciowych na nietrzymanie mo- do rozrodu, ale poddawanych zabiegowi chęci do zabawy (4).
czu u suk (17). Wiadomo też, że nie ma znieczulenia (19). Wykazano, że środki i za- Przeciwnicy wczesnych kastracji i ste-
różnic w stężeniu estrogenów w surowi- biegi anestetyczne nie wpływają znacząco rylizacji zwierząt wymieniają także inne
cy suk poddanych owariohisterektomii na jakość odpowiedzi humoralnej u szcze- niepożądane efekty gonadektomii prze-
i w surowicy suk z zachowaną zdolnoś- niąt, jednak pewnemu upośledzeniu może prowadzanej przed osiągnięciem dojrza-
cią do rozrodu, znajdujących się w fazie ulegać komórkowa odpowiedz
immunolo- łości płciowej. Wśród nich jest np. nietrzy-
anoestrus cyklu płciowego. Suzi Arnold giczna (4). Lekarze uczestniczący w pro- manie moczu u wykastrowanych samców
sugeruje, że czynnikiem, mogącym wy- gramie wczesnych gonadektomii kociąt (4). Jako odległy skutek wczesnych gona-
wierać istotny wpływ na powstawanie za- i szczeniąt zalecają, aby zabiegi steryliza- dektomii Panciera (25) wymienia różne-
burzenia może być, obserwowana po za- cji i kastracji przeprowadzać najwcześniej go rodzaju zaburzenia endokrynologicz-
biegu owariohisterektomii u suk, zmiana po 7 dniach od podania przypominającej ne. Ware i Hopper (26) podają z kolei, że
stężenia gonadotropin w surowicy (4). Ta dawki szczepionki (1). u suk poddanych zabiegowi sterylizacji
sama autorka wykazała w swoich doświad- (bez względu na wiek wykonania zabiegu),
czeniach zaburzenie nietrzymania moczu Zmiany behawioralne czterokrotnie zwiększa się ryzyko wystą-
u 20,1% suk wysterylizowanych po pierw- pienia nowotworu serca o charakterze he-
szej cieczce, wśród których 75% stanowiły Wśród niektórych hodowców krąży opi- mangiosarkomy. Ci sami autorzy twierdzą,
samice, u których rozwinęło się ono w cią- nia, że następstwem wczesnej gonadek- że u wykastrowanych samców ten rodzaj
gu 3 lat od przeprowadzenia zabiegu (4). tomii u psów i kotów jest ich długotrwały, guza jest także częściej diagnozowany niż
Stocklin-Gautschi i wsp. (18) wykazali młodzieńczy temperament, utrudniający u psów z zachowaną zdolnością do rozro-
znacznie niższy odsetek (9,7%) odnotowa- szkolenie i ułożenie zwierzęcia. Przepro- du. Ru i wsp. (27) w swoich badaniach wy-
nych przypadków nietrzymania moczu, ale wadzone dotychczas badania nie potwier- kazali, że u psów, niezależnie od płci, za-
w grupie suk pozbawionych chirurgicznie dzają tej opinii (4, 5). Nie zaobserwowano bieg gonadektomii dwukrotnie podwyższa
jajników jeszcze przed osiągnięciem doj- różnicy w zakresie przyswajania wyuczo- ryzyko wystąpienia procesu nowotworo-
rzałości płciowej. nych zachowań w grupie szkolonych psów, wego w układzie kostnym.
Kastracja i owariohisterektomia są za- poddanych wczesnej gonadektomii, w po- Najpowszechniejszymi argumentami
biegami, które traktuje się jako podstawę równaniu z grupą szkolonych psów z za- skłaniającymi do zabiegów wczesnej ka-
postępowania terapeutycznego w wielu chowaną zdolnością do rozrodu (5). Ka- stracji i sterylizacji psów i kotów, poza kon-
jednostkach chorobowych zwierząt. Poza stracja eliminuje problem nadmiernych trolą populacji zwierząt bezpańskich i eli-
guzami nowotworowymi w gruczole sut- zachowań seksualnych u zwierząt towa- minacją niepożądanych zachowań zwierząt
kowym, należą do nich także ropomacicze rzyszących, jakimi są m.in. ucieczki sam- towarzyszących, profilaktyka nowotworów
u suk i kotek oraz zmiany nowotworowe ców psów do suk w rui. gruczołu mlekowego i układu rozrodcze-
Życie Weterynaryjne " 2006 " 81(4)
248
Prace poglądowe
go u suk, są profilaktyka ropomacicza oraz warstwa naskórka i szorstka okrywa wło- dawanie psom metylotestosteronu 1 mg/
profilaktyka zaburzeń dermatologicznych sowa i stwierdza się zwiększoną czynność kg m.c. (maksymalnie 30 mg), doustnie
na tle hormonalnym (2, 16). gruczołów łojowych (32). co 48 godzin, do czasu odrośnięcia wło-
U zwierząt towarzyszących wyróżnia sów, czyli około 3 miesięcy, a potem raz
Nowotwory gruczołu sutkowego się kilka jednostek chorobowych przebie- lub 2 razy w tygodniu. Z uwagi na możli-
gających z objawami dermatologicznymi wość działania hepatotoksycznego nale-
Guzy nowotworowe gruczołu sutkowego w patogenezie, których istotną rolę od- ży kontrolować aktywność transaminaz.
należą do najczęstszych chorób nowotwo- grywają hormony płciowe. Są to: zależne U suk skuteczne było leczenie dietylostil-
rowych u psów i kotów. Wykazano, że guzy od hormonów dermatozy niekastrowa- bestrolem, obecnie wycofanym z użycia.
sutka występują częściej u starszych zwie- nych i kastrowanych suk i psów, alopecja U niektórych suk dobre efekty daje lecze-
rząt (2, 28). Ryzyko wystąpienia tej choro- X, choroba skóry ustępująca po kastracji, nie metylotestosteronem według sche-
by u suk jest jednakowe u wszystkich ras, hiperandrogenizm, hiperestrogenizm i hi- matu stosowanego u psów. Zaburzenie
natomiast w przypadku kotek guzy sut- poestrogenizm (31). to u obu płci ma charakter jedynie kos-
ką są najczęściej diagnozowane u rasy sy- Zależna od hormonów dermatoza nie- metyczny i nie wpływa na jakość życia
jamskiej (28). Wykazano, że w patogenezie kastrowanych psów i suk wynika ze zwięk- zwierzęcia (30, 32).
nowotworów gruczołu sutkowego istotną szonego wytwarzania hormonów płcio- Alopecja X jest zaburzeniem hormo-
rolę odgrywają żeńskie hormony płcio- wych w gonadach lub prekursorów tych nalnym, które może wiązać się z niedobo-
we. Obecność receptorów dla estrogenów hormonów w nadnerczach (u psów). Wy- rem hormonu wzrostu lub nadmiernym
i progesteronu stwierdza się w 40 70% gu- stępuje zwykle u zwierząt w średnim wie- wytwarzaniem androgennych hormonów
zów nowotworowych izolowanych z listwy ku lub starszych, obu płci, może też poja- steroidowych w nadnerczach. Występu-
mlecznej u suk. W przypadku kotek więk- wić się u sterylizowanych suk leczonych je rzadko, zwykle u ras: chow-chow, po-
szość guzów zawiera receptory dla proge- estrogenami z powodu nietrzymania mo- meranian, szpic wilczy, samoyed i pudel
steronu, natomiast tylko w 10% pośród nich czu. Charakteryzuje się symetrycznymi wy- miniaturowy, w wieku 2 5 lat, kastrowa-
stwierdza się obecność receptorów estroge- łysieniami na szyi, bokach, krzyżu i kroczu. nych lub nie. Objawia się stopniową utra-
nowych (29). W licznych publikacjach do- Wyłysienia mogą dotyczyć całego tułowia, tą włosów prowadzącą do rozległych, sy-
tyczących chorób gruczołu sutkowego po- nigdy jednak nie występują na głowie i koń- metrycznych wyłysień na głowie, tułowiu
dawane są dane na temat związku między czynach. Czasami stwierdza się hiperpig- i kończynach. Może im towarzyszyć hi-
rozwojem procesu nowotworowego w ob- mentację skóry oraz wtórny łojotok i po- perpigmentacja i scieńczenie skóry oraz
rębie tego narządu a wiekiem zwierzęcia wierzchowne, ropne zapalenie skóry. Psy niewielki wtórny łojotok i łagodne po-
poddanego sterylizacji. Jeżeli sterylizacja bywają agresywne, dotyczy to szczególnie wierzchowne ropne zapalenie skóry. Nie
zostanie przeprowadzona przed pierwszą nietypowych zachowań seksualnych wo- występują ogólne objawy choroby. Ba-
cieczką, prawdopodobieństwo, że rozwiną bec innych psów i ludzi. Właściciele suk danie histopatologiczne wycinków skó-
się guzy sutka wynosi około 0,05%. Jeżeli sygnalizują często wcześniejsze zaburze- ry nie ma wartosci diagnostycznej. Przy-
zabieg będzie przeprowadzony po pierw- nia cyklu rujowego, ciąże urojone lub nim- datny może być test stymulacji ACTH,
szej cieczce, prawdopodobieństwo wzra- fomanię. W badaniu histopatologicznym podwyższone mogą być również pozio-
sta do 8%, a po drugiej  26%. Sterylizacja nie stwierdza się swoistych zmian, bada- my hormonów płciowych, często jednak
przeprowadzona po trzeciej i każdej na- nie poziomu hormonów płciowych w su- wyniki są fałszywie pozytywne lub nega-
stępnej cieczce nie zapobiega rozwojowi rowicy również nie ma wartości diagno- tywne. Zaburzenie ma charakter wyłącz-
guzów sutka (2, 28). stycznej, choć u suk poziom estrogenów nie kosmetyczny, dlatego obserwacja, bez
może być nieznacznie podwyższony. Po podejmowania leczenia, jest zasadna. Od-
Zaburzenia dermatologiczne wykluczeniu innych przyczyn zaburzeń rastanie włosów można stymulować far-
zaleca się gonadektomię. Rokowanie jest makologicznie, podając melatoninę, cy-
W wielu badaniach wykazano, że istnieje w takich przypadkach dobre, a włosy od- metydynę, metylotestosteron (u kastro-
ścisły związek pomiędzy stężeniem hormo- rastają zwykle w ciągu 3 4 miesięcy po wanych psów), prednizon, mitotan, octan
nów płciowych we krwi a wzrostem wło- zabiegu (32). leuprolidu lub goserelin. U niekastrowa-
sów zarówno u ludzi, jak i zwierząt (30). Zależna od hormonów dermatoza ka- nych psów gonadektomia może okazać
Poszczególne hormony wywierają różny strowanych psów i suk wynika z zaburzeń się skuteczną metodą leczenia i spowo-
wpływ na funkcjonowanie skóry i cykl roz- w syntezie lub metabolizmie hormonów dować, czasowo lub trwale, odrastanie
wojowy włosów (31). płciowych. Występuje rzadko i dotyczy włosów (30, 32).
Estrogeny hamują wzrost włosów zwykle starszych, wcześnie kastrowa- Choroba skóry ustępująca po kastracji
u psów. Wydaje się, że nie tylko wstrzy- nych zwierząt obu płci. U psów objawia diagnozowana jest u niewielu psów. Naj-
mują rozpoczęcie wymiany starych włosów, się symetrycznymi wyłysieniami na tuło- częściej występuje u ras: szpic wilczy, ala-
lecz także wydłużają okres ich wzrostu. Po- wiu, głowie i kończynach, którym może skan malamut, husky syberyjski i pomera-
nadto wpływają na zmniejszenie czynno- towarzyszyć hiperpigmentacja skóry. A
y- nian. Wśród objawów tego zaburzenia wy-
ści wydzielniczej gruczołów łojowych i ich sienie może być poprzedzone rozjaśnie- mienia się zmatowienie i nadmierne wy-
wielkości oraz stymulują podziały mito- niem włosów. U suk natomiast wyłysienia suszenie sierści, utratę pigmentu włosów,
tyczne w naskórku. U niektórych gatun- pojawiają się na bokach, brzuchu, klat- suchy łupież i łysienie. Objawom tym to-
ków zwierząt zwiększają zawartość mela- ce piersiowej i kroczu, często stwierdza warzyszy podwyższony poziom 17-estra-
niny w melanocytach (32). Progesteron nie się również niedorozwój zewnętrznych diolu w surowicy. W przypadku tej choro-
wywiera wpływu na wzrost włosów u psów, narządów płciowych. Zarówno u psów, by gonadektomia prowadzi do całkowite-
natomiast stwierdzono jego hamujące od- jak i u suk brak objawów ogólnych, ba- go ustąpienia objawów.
działywanie na ten proces u kotów. Andro- danie histopatologiczne skóry i poziomu U psów dotkniętych hiperandrogeni-
geny prawdopodobnie stymulują podzia- hormonów w surowicy nie ma wartości zmem obserwuje się przerost gruczołu
ły mitotyczne w naskórku i w niewielkim diagnostycznej, a podstawą do rozpo- ogonowego, zmiany o charakterze gruczo-
stopniu wpływają na wzrost włosów. Pod częcia leczenia jest wykluczenie innych laków lub przerostu w gruczołach okołood-
wpływem tych hormonów powstaje gruba przyczyn zaburzeń. Skuteczne jest po- bytowych i przerost gruczołu krokowego.
Życie Weterynaryjne " 2006 " 81(4)
249
Prace poglądowe
13. http://www.warman.com.pl/~osteo/hrt.html
Także w przypadku tego zaburzenia sku- wykluczyć ewentualnego wystąpienia ich
14. http://www.vetserwis.pl/kastracja_kot.html
teczną terapią jest kastracja psa. negatywnych efektów. Najsilniejszym argu- 15. Howe L. M.: Short-term results and complications of
prepubertal gonadectomy in cats and dogs. J. Amer. Vet.
Na skutek podwyższenia stężenia mentem w aspekcie zdrowia zwierząt, skła-
Med. Assoc., 1997, 211, 57 62.
estrogenów we krwi u suk może wystą- niającym do przeprowadzania wczesnych
16. http://www.schronisko.org.pl/index.php?option=com_
content&task=view&id=159&Itemid=62
pić zespół objawów opisywanych jako hi- kastracji i sterylizacji, jest profilaktyka no-
17. Ingarden M. K., Ingarden J., Atamaniuk W. :Nietrzyma-
perestrogenizm (30). Choroba ta wystę- wotworów gruczołu sutkowego i zaburzeń
nie moczu u psów i kotów. Cz. I. Uwarunkowania anato-
puje jedynie u suk niewysterylizowanych, układu rozrodczego u zwierząt towarzyszą- miczne i patofizjologia. Magazyn Weterynaryjny. 2005,
10, 40 45.
a towarzyszą jej, poza torbielami na jaj- cych. Z kolei najważniejszy argument prze-
18. Stocklin-Gautschi N. M., Hassig M., Reichler I. M., Hubler
nikach, symetryczne wyłysienia, prze- ciwników takich zabiegów stanowi poten-
M., Arnold S.: The relationship of urinary incontinence
to early spaying in bitches. J. Reprod. Feryil. Suppl., 2001,
barwienia i lichenizacja skóry w okoli- cjalne zagrożenie wystąpienia problemów
57, 233 236.
cy narządów płciowych. Ponadto u suk ortopedycznych u zwierząt (głównie psów)
19. Crenshaw W. E., Carter C. N.: Should dogs in animal shel-
z hiperestrogenizmem obserwuje się ło- poddanych takim zabiegom.
ters be neutered early? Vet. Med., 1995, 90, 756 760.
20. Neilson J. C., Eckstein R. A., Hart B. L.: Effects of castra-
jotok, liczne zaskórniki oraz woskowi- Wydaje się, że udzielenie jednoznacz-
tion on problem behaviors in male dogs with reference
nowe zapalenie zewnętrznych przewo- nej odpowiedzi na pytanie:  kiedy należy
to age and duration of behavior. J. Am. Vet. Med. Assoc.
dów słuchowych. kastrować psy i koty? będzie możliwe do- 1997, 211, 180 182.
21. Kim H. H., Yeon S. C., Houpt K. A., Lee H. C., Chang H.
Hipoestrogenizm jest zaburzeniem, piero po analizie większej liczby obserwacji
H., Lee H. J.: Acoustic feature of barks of ovariohysterec-
którego etiologii dotychczas dokładnie klinicznych, które, miejmy nadzieję, prowa-
tomized and intact German Shepherd bitches. J. Vet. Med.
Sci., 2005, 67, 281 285.
nie opisano. Istnieje jednak przypuszcze- dzą, właściwie dokumentują i opublikują
22. Spain C. V., Scarlett J. M., Houpt K. A.: Long-term risks
nie, że jest ono związane z usunięciem jaj- lekarze wykonujący omawiane zabiegi.
and benefits of early-age gonadectomy in cats. J. Am. Vet.
ników i macicy we wczesnym wieku suki.
Med. Assoc. 2004, 224, 372 329.
23. Pinna G., Costa E., Guidotti A.: Changes in brain testo-
W przebiegu tej choroby poza słabym wy- Piśmiennictwo
sterone and allopregnanolone biosynthesis elicit aggres-
rażeniem narządów płciowych zewnętrz-
sive behavior. Proc. Natl. Acad. Sci. U S A. 2005, 102,
1. http://ourworld.compuserve.com/homepages/GCCF_
nych, obserwuje się symetryczne łysie- 2135 2140.
CATS/neuter.htm
24. http://www.courageouscaucasians.com/neutering.htm
nie, przede wszystkim na brzusznej po-
2. http://www.vetserwis.pl
25. Panciera D. L.: Hypothyroidism in dogs: 66 cases
3. Mastalerz T.,Januchta M., Galanty M.: Anastezja w pe-
wierzchni tułowia, ale też na kończynach
(1987 1992). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1994, 204, 761 767.
diatrii weterynaryjnej. Magazyn Weterynaryjny 2004, 9,
26. Ware W. A., Hopper D. L.: Cardiac tumors in dogs:
miednicznych, szyi i małżowinach usznych.
14 17.
1982 1995. J. Vet. Intern. Med. 1999, 13, 95 103.
W większości przypadków skóra w miej- 4. Kustritz M. V. R.: Early spay-neuter: clinical conside-
27. Ru G., Terracini B., Glickman L. T.: Host related risk fac-
rations. Clin. Tech. Small. Anim. Pract. 2002, 17, 124
scach wyłysień jest cienka, miękka i pla-
tors for canine osteosarcoma. Vet. J. 1998, 156, 31 39.
128.
28. Chun R., Garrett L. W: Urogenital and mammary gland
styczna bez śladów przebarwienia i liche-
5. Salmeri K. R., Bloomberg M. S., Scruggs S. L., Shille V.:
tumors. W: Ettinger S.J., Feldman E.C: Veterinary Inter-
nizacji. Włosy są cienkie, miękkie i słabo Gonadectomy in immature dogs: Effects on skeletal, phy-
nal Medicine, 6th ed., Saunders Company., St. Louis, 2005,
sical, and behavioral development. J. Am. Vet. Med. As-
osadzone (31). 784 789.
soc. 1991, 198, 1193 1203.
29. Sartin E. A., Barnes S., Kwapien R. P., Wolfe L. G.: Estro-
6. Stubbs W. P., Salmeri K., Bloomberg M. S. W: Early neu-
gen and progesterone receptor status of mammary car-
tering of the dog and cat. Bonagura J. D: Kirk s Current
Podsumowanie
cinomas and correlation with clinical outcome in dogs.
Veterinary Therapy, XII, W. B. Saunders Company., Phi-
Am. J. Vet. Res. Nov. 1992, 53, 2196 2200.
ladelphia, 1995, 1037 1040.
30. Scott D. W., Miller W. H., Griffin C. E. W: Endocrine and
Kastracje i sterylizacje u psów i kotów
7. Johnson K. A., Watson A. D. J.: Skeletal diseases. W: Et-
metabolic diseases. Small Animal Dermatology. 6th ed., W.
tinger S. J., Feldman E. C.: Veterinary Internal Medicine.
przed osiągnięciem dojrzałości płciowej
B. Saunders Company, Philadelphia 2001, s. 780 886.
W: B. Saunders Company, St. Louis 2005, s. 1965 1991.
31. Wilkinson G. T., Harvey R. G.: Schorzenia skóry na tle za-
przeprowadzane są na świecie już od kil-
8. Todhunter R. J., Zachos T. A., Gilbert R. O., Erb H. N.,
burzeń wydzielania zewnętrznego. W: Atlas dermatolo-
kunastu lat. Wielu badaczy prowadziło ob- Williams A. J., Burton-Wurster N., Lust G.: Onset of
giczny małych zwierząt. Przewodnik diagnostyczny. San-
epiphyseal mineralization and growth plate closure in
serwację zarówno wczesnych, jak i póz
- medica, Warszawa 1996, 157 170.
radiographically normal and dysplastic Labrador retrie-
32. Medleau L., Hnilica K. A.: Endocrine diseases. W: Small
nych możliwych efektów takich zabiegów,
vers. J. Am. Vet. Med. Assoc., 1997, 210, 1458 1462.
Animal Dermatology. A Color Atlas and Therapeutic
choć stosunkowo niewiele prac doświad- 9. Dziedzic-Gocławska A.: Tkanka kostna. W: Ostrowski
Guide,. W: B. Saunders Company, Philadelphia 2001,
K.: Histologia, PZWL, Warszawa 1995, s. 244 304.
165 182.
czalnych udokumentowano w ostatnich
10. Stubbs W. P., Bloombeerg M. S.: Implications of early neu-
latach (4, 18, 22). Opinie na temat wczes- tering in the dog and cat. Semin Vet. Med. Surg (Small
Anim), 1995, 10, 8 12.
nej gonadektomii są bardzo zróżnicowa-
11. Nguyen P. G., Dumon H. J., Siliart B. S., Martin L. J., Ser-
ne, jednak analiza opublikowanych danych
gheraert R., Biourge V. C.: Effects of dietary fat and ener-
Dr M. Baś, Zakład Patofi zjologii, Katedra Nauk Przedkli-
pozwala na stwierdzenie, że, pomimo wie- gy on body weight and composition after gonadectomy
nicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Ci-
in cats. Am. J. Vet. Res., 2004, 65,1708 1713.
lu zalet omawianych zabiegów, nie można
12. http://www.netcat.org/symposium/early-neuter-spay.html szewskiego 8, 02-786 Warszawa
Życie Weterynaryjne " 2006 " 81(4)
250