Partie śpolityczne śtworza śKonstytucje, śuchwetlu jt1 t,t'sltt-
wy, monopo lizuj a faktycznie Å›wy bory,,s a pclr l u nt c öó t t l t, tl t,
|luorza śrzad, śkontro luj a administrac'j e, kie n| t1 p rztl l -
siebiorstwami śi instytucjami śpublicznymi śo raz śdct'lr l t t-
ja śswobodnie, śjak śi kiedy musimy je ./inansow(|c 'śI . J. Gonzz|ez |]ncitlarś
jest dla studentów Moz,wykorzystywany do uczenia przedmiotów: wspólczesne systemy partyjnc orazśwl|p(t czos po| teZ pomocnicze.ś
Sl | nc systemy ityczne badz jako materialy ( )d dirwna obserwujemy brak aktualnych opracowan dydaktycznych. Prezentowa-()prucowanie luki wtym zakresie. Zagadnieniadotyczacc
jest zatemtuupelnieniem pl|rtii i systcmów partyjnych na|eZado wymagajacych stalej aktualizac1i i coraz tośl|()wych sylltcz w zwiaZkvze zmieniajacasie Nie ulega
rzeczywistoscia. watpliwoSci,w 1lrtlccsic ftlnnowania przyszlego politologa problemy systemów paAjnych, śsz.cr,c-wiedzy o nich na|eZado centralnych.
i syrrtctyczrrej Zagadnien
Skrypt zawicra opracowania o wybranej grupie panstw wysoko rozwinietych.party.inc Stanów Aednoczonych, Wielkiej Brytanii' Niemiec i Franc'ji saśmlieertnc tltl grupy systemówwiodacych i sanajbardziej pomocne w fonnulowaniuś
bardzicj uniwersalnych ocen i opisów. Tematyka pozostalych rozdzial(lw
|'Ltw|lych ztls|ttlu wyscIc|(c.ionowana badz,to braku w polskim pismiennictwic
z powodu opra-lwllli tlil tcn tcmat,badz:ze wzgledu na niewielkaliczbe pub|ikac.ji
o przcdstawia-lye h zl|gt|dllictliaclr. to oczywiscie . Zamlerz.eniem
Nic wyczerpuje calosci autortiwśies| przyg()t(lwatric czesci zawiera.jace.| par-
l688-1689. Ten okres sie w1raznym t|wtt tttltagonistyczne Poczatkowo luZne par|a-
ouozy-jrysawlutg9y. śugrupowania l|lclrlilt.|.lc na mocv refonny wvborczej z |832 r. przeksfalcily ttlrysi
sie w parric; t tl wt lrz,y I i Parti g-Konserwatyw"a-@a. śWspol uc zcstIl i czi1cśspotecznych, formowA śswojastrukture sons
partie i przedstawialy
w 1lrzcobraicniach istltierria w slowach' pisrnach Na przelomie
i czynach2. wiekÓw XIX i XX śnasta:ilaśnrriullir,.icclnak utrwalonej parlamentarnei
bez naruszenia struktury - Parlia Libcralnaśzastapiona przezPartiePracy. Uklad ten trwa do dzisiaj3. Spolecze stwo bry-ś',tlstitlit ś
masie na dwie czesci rcrwittywnc.i tabela 1).Å›
|y'jskic w swo.iei dzieli sie generalnie - zwolennikÓw Pa ii Korr-ś
i zwolennikÓw Partii Prac/ ś(zob.
l l ry ty.i sk i system partyj ny, bedacy czescia politycznego ednoczo11c
systernu Z.i gośKrri|estwa' w wiekszej mierze opiera sie na tradycji i historycznym ewo|ucy.illylllśrttzwtl'itl tra prawa System od ponad
niz nornrach pisanego. wyborczy, obowiazujaoy
l /, rlhszcl.llo.j Iitcratury brytyjskiej na wskazanie zaslrrguje kilka śnajbardz,icj syntc'l,ycznycllśtlainrrwszyclr tlpracowa : A. R' Ba||: Briti,sh Political Partie's, Macnlillan. Londolt l9tll: S. IngIc:śl'he llrlti,tlt l'tu'l.y Basil Blackwe ll. l,ondon 1987;Organi,sation ol'
l | 50 lat, sprzy.iautrwalonemu ukladowi partyjn-eEu5$rawa dotyczacewyborÓw nieˆÅ›I'ormu.jaealrcs,|iS ˆ
verbis odniesieri do partii politycznych,
jednak to ich rywalizacjaśnadaic wyborom wlasciwy W tradycji brytyjskiej zasada,iZpartia
sens. obowiazuje p() wygraniu wyborÓw-musi tworzyc rzad ,,odpowiedzia|ny,, (system of responsibleśgovernment), a wiec dzialajacy dla dobra calego narodu. Wyklucza to rozwiazaniaśczy przeobrazenia
,,radykalnc'' ,,rewolucyjne'', chociaZw propagand zie po|itycznejśtc o| czestokroc I)arlamcnt okreslonej na mocy ustawy
brytyjski nie ma kadencii czasowo; z|9|I r,śnic nrozc ona jednak przekraczac pieciu |at, Decyzja o rozwiaZaniu parlamentuśi rtlzpisaniu nowych wyborÓwjest wolnym wyborem premiera. Wplywa nari w oczy-świsty sposclb pozycja gabinetu w Izbie Gmin, Sytuacja ekonomiczna kraju, stosunkiś
i popularnosc
, tllieclzynaroclowc par1ii w spolecze stwie - ,,Premier doprowadza dośl wy[.l Mcdy, kicdy sadzi, iiiest to najbardziej moment
. Å›(.lrar.akterystyka
brytyiskiego systemu politycznego zostala na gruncie literattlry polskie.i dokonanaÅ›
Nie ttstatlna rywaliZac.ia w l)aI.lilIllcIlcie aktywnoSc p()litycZIla
1lrtt|lt.zytlltrjc kir:lr |lurtii kaIl.l|)ittliq: w srodkach lllas()wcgo prz'cka,/'||.
oraz perlTlancntna rvylrtlt.cza ˆ .|.ra wiosna badZ wczcslla.jcsicIli11Å›w czwartki. od Å›l993 r. Zjednoczonc Krolestwo podzielone jest na 659 okregtiwÅ›wylrrlrozyclr (constituencies) i tyle miejs9 posiada lzbaGmin1 . ogÓlna Å›liczba upraw-Å›ttitllryclr do glosowania wynosi obecnie 44 rn|n, aprzecietna frekwencja wyborczaÅ›
ltie |apidarnie charakteryzllje brytyjski śsystem Y'jekszo'selw.zgl.e5|rya rryyE1any, qawet gdy
tlzyskal 4ajwje1<91aEzbe glosÓw w dany.m okregp, ZQStaj'e tluyskol ftbkwencji niZ50% uprawnionych, aIc i
mni9j nizszej
!E5,9:c.EF^.:p.yTrzy (|lrzylllal chocby jeden glos wiecej niz kontrkanQy,.ilat''śW przcciwie siwie do Ia1 w wyborachzlat 1979,1983,1987
poprzednich ' |992ś'v1997 w kazdym okregu wyborczym startowalo co najmniej trzech kandydatÓw.ś'l.rirtlycy.jnie toczy sie zacieta
iednak, choeiaiz o kazde miejsce parlamentarne walkaśwybtlrcza, stosunkowo niewiele z nich (okolo stu) przypada kandydatom z inne.jśpl|rtii niz ta, ktÓra v,ygrala w poprzednich wyborach. W praktyce okregi dziela sie 'ś
(,,niepewne''). (,,bcz-
i ,,fflargina[pe1l
,,beznadziejne''
llH ',pcwtlc'', okreg ',pewly''
pirt}ny'') to taki, w ktÓrym dana partia tradycyjnie ma poparcie elektoratu i wygry-śwtr kazdc okreg,,pewny'' szans
wybory. dla jednej partii oznacza,,beznadzieinosc'' toczy sie zasadnicza wy-
W okregach ,,marginalnych,, kampania lxlrcz,a. i,aclnazpart1inie cieszy sie tam zdecydowanapreferencjawyborcÓw;teore-ślye zllic kaZda ich na swojastrone. jest uzna-ś
dltt 1ltlzostalych.
moze przeciagnac okolo 150 okregÓw wtttlych e,,, chociaZ trwala.
nie jest to wlasciwosc Na skutck-riiigfacjiÅ›
za ,,niepewn l ttt| rrrlsc i, wy ty czanianowych granic okregÓw, zmian w opiniach politycznyclr spo-ś|ccztttlsci okregi uwazane za ,,marginalne'' moga stac sie w kolejnychś
loka|nych wylrtlrach okregarni,,pewnymi''
i odwrotnie.ˆÅ›l}ryty'iski system rÓwniez insE,tucje ˆ
praktykuje wyborÓw uzupelniajacych,przc-św przypadku wakatu. Koniecznosc taka wystepuje kilkakrotnic
1trtlrvitdzanych w ciilgtt | Poola, Partii Konserwatywnej D' Leonarcl:
.. S|rlwil I.rlt.cla przewodniczacego w 1963 r,,cy|.za
1roIityczrryrrrzagadnicnicnrwytyczaniaokregÓwwyborczycl-rwz'alcZnosci |||ir:liz|\l||ici)w, wiIrttIrl< w gcograliczrryclr i tradyc.ji zajmqie sie pa45twowa Komisja Denrarkaoy.|rraś
(l|rrtttltlrtl'y Nic zirwszc .jcst nlozliwc zachowanie ludnosciowych
(.rrtlltltisitlrr). proporc.ji w okregach.Å›
sk|atllriacy
N1l. w rvybtlrirc|l .l, |992 f. wyspa Wight. na.iwiekszy okreg wyborczy, miala clc| _23 507 nricszlialictlw.Å›
I l)rl 1lt.zyczyn konicczntlsc wylrtlrtiw nltIcZY:
l ql{ 6l)'l tlticsz|rilrict,lw, a Wcslcrn Islcs, okleg rrajmnic.jszy
rcgtlIill.l1c' Si1 lrrlwionl nic tylko prtiba sil nriedzy kantlytllttilttli, r w-św itlttych |Ilic/ lr:rle ltl t||it rzi1tltt sposoburozwiazywarria prclblcrntiw' Kandy-śwaIka rla hltsltt i sltlglrś
rtit ( )lrtyruallly wick osohy roz;roczyrrirjrlccf o uzyskanie mandatu,to
starania 3545śIrrt' W rlit:ktrirycIl zllcta.icst tnic.iscowc ptlclrodzcnic' w innych wreczprze-
tl|ciwttie . l(cgitlrlalIlc przcsady lzatlkrl ujawniajasie wAnglii' W Walii i Szkocji pra-świc nigtly llic wygrywa osoba spoza rcgionu. Przyna|eZnosc
religijna kandydata nieśtldgrywir rrl|i poz.a Irlandia PÓlnocrra. Jcs|i chodzi o preferencje kandydatÓw na po-ś
przedstawiciele śzawodÓw śprawniczych ś(we wszystkichśprrrtiach), tlattczyciclc (glÓwnie Partia Pracy), przedstawiciele wielkiego bimesu (Par-ślirt Kotlscrwatywna), śdziennikarze ś(wszystkie partie), farmerzy (Paftia Konserwa-ś
sltlw, ttl sa (o nirjczescie.j
tywlra). W l)artii Pracy najczeSciej wybierani sa dziaLacze zwiazkowi, śale rÓwnieiśgtirllioy] w wiclu śwypadkach nowi kandydaci pochodzaz środzin śrobotniczych, aleś
wyksztalcenie i czesto tzw' wolny śzawod' PartiaPracy oraz
1lrlsiada.jajuZwyZsze pitrtic tzw' trzecie o wiele czesciej wystawiajakobiety i przedstawicieli mniejszo-Å›
sci ctnicznychniZPartia śKonserwatywna. śosobistazamoZnosc kandydata nie jestśtlbconic warunkiem śniezbednynr dla kariery politycznej - partie pokrywajawszy-śsikic śwydatki śkampanii śwyborczej (a poniewaz rosnaone ścorazbardziej, od wielirślat sa clyskutowane projekty zwracariia kosztÓw śwyborÓw z funduszy pub|icznych)9.ś
w czasie kadencji. liczba wyborÓw uzupe,|nia.iacychznacznieśzrnrrf irla. 7cb. C. C o o k, J. R a m s de n: By-elections in British Politics. Macmi llan. l,ondon I 973.ś" Zob. M. P into-Duschinsky: śBritish Political Finance 1830-19110. linterprisc:ś
Irlb tyttrlrrrnych W okresie powojennym
Anrcricarr llrs(ilrllc. Washington D. C. l98l;D. Lconard: śPayingfor Party Politic,s. l,ondon
Macmillan. 1975.śIritt.tiit wystept1jc kosztÓrv wybrlr w tllt sl przeciwko przenoszeniu pltlistwa,ś(|1}l.ycIlcZi|s()wy lrrlwicm wobcc mnicisz,ych IilrltllstlwycIlś
Ktllrscl.wiltywnc z,r,asac|y systcnr dziala na jej korzysc relatywnic sl.txlht,lw
Argumenty sazazwyczaj wyraZane tradycji narodowej, wartosci i niepowtarzalnosc
angielskiej kultury
cylrl ciaglosc role rodzin-y, sie jednoczesnie jednost.
wolnosc
i instytucii; podkreslajac akcentuje ochrona wlasnosci i gospodarka
a.be,zwzg\edna prywatnej ijcgtlÅ›
ki. Ri'wii"osc wo6bc ii"ibw
t.q.zasadJi idee spoleczefrstwaorganicznego przy .akcept1gj! Systemu politycznego, Korony
woInoryrr(owa odzwierciedlajaee
cwolLlcyjnegg..{g-?.w.Eu ist'n'|ejacego i Kosciolall.Å›|)anc statystyczne wskazuj 4 Ze od korica lat siedemdziesiatych
do Partii Kon-śzr6Znychwarstw spolecznyclr.
Pocl-
naIezaiglosujana.niaobywatele sll|wowiL najszersza grupe jej zwolennikÓw stanowi szeroko rozumiana klasa srcd-śrri.rr przcdsiebiorcy' meqelzero\dcie.kadtaur?L4nic_?a-]-|*d-zi[ffish zaw<1dclwr2ś
t|clwittywnc.j
,|irrrlycy.inym
oparciem jest dla tej partii rÓwniez ziemiatistwo i wielki kapital.śW sl.crzc finansowania partii te ostatnie grupy udZGIaa jdj-Wddtndm*pobarciaśllrylZ to przez darowizny i clotacje,badz' poprzez organizac.|cś
w sposÓb posredni rpolccznc, np. British United Industrialistl3.ś
I\trlle,t Å›,s.\l',('ptttt,tttln),'(ut,lltitttin.,,ArtAttllttitll(t'vlcrr"'l()xlirrrlll()()l(litl ˆ tul ('rtttlrnl[olitr t' llt ilirlr l lt',lrrt ll ll l ir l' rvr l l )ˆ
]1l.lsIriw z Iirw tyIrlyc|l. lltu'li-llt,tlt:h,,l r=$::P:L.t
Mcmbcts.ulw9rzvl! u Å›|2
..witcIl i 1lrlsl(rw l922 (Corrrrllittcc I922), kt(tr.y g|tlsotll sw9gqp!?cw.odnlc11ceE9-YraZ-a9pi!19j?9śrcgtlwych prlsltiw. Korllitct odgrywa istotna role w wyborach przywÓdcy śpartii,śa takZc w przckazywaniu na forum par|amentu nastrojÓw śspolecznych.ś
' Å›l,lnia ajtlwAest. ‡AratE-Wa!!' Jel*sg-
I(I &dge%a-Elqwar:xze:rpt.regpyry"en
r.u., o fu .,. n.1 ‡.o'!py-
n r o
n j ::rg*::-l Å›!.gjL.Ig"@9'9y Å›
wrriir wlasne ziazdy.śt śnada C.qi'uto-r-te,ntral Unii Krajowej, kgzdy =og.eg]"ybor-
Council) w k1orqi (.Zy11]a5reprezentani_ÓwJq."49 jE.9!9lsl-Ó00-czj!NÓy-gpgly-h,eia.
jljudg.a"g cc sie raz w r-oklr st11oy!9kolo obrad .ujac}ch
w LondynEE-gze(uty*e l50 osÓb, c t l d admini stracyj lia wykonywan
a j est pr zez tzw. po d-
wa lrlgryBioiacapraca śkonris;e dffiiE'egÓlnych śzagadnieil: administracji lokalnei, kandydatÓw par1a-ś
9'{garr'ip.a9je.-d"o.ro.ozny.c.h.ko.nfe-r-encj!.partyjnyc|l|/' Ich zadaniem jcst wyraZit.
W ktlrll.cicnlich bierze udzial okolo 4500 delegatÓw' ttic swoich okregÓw w istotnych kwestiach politycznych' udziclanic li.
1ltlgIadÓw deluwi ,,rad'' i opracowywanie rezolucji. ostatni przywÓdcy party.jni ' śEdwart|ś||cirtll, Margaret Thatcher i John Major - przywiazuja do wystapieó na konlcrctl-ś
w licznych posiedzeniach znacznte wieksze znaczcllicśtriz przyw dcy dawniejsi. Bezposredni z nimi kontakt mazlagodzic imagc si|llicśt ra I i zo w anej i zhi er archi zowanej or ganizacji'ś
e iirch i udzialu ‡roboczych
s c c öó t t
r ,Z,'
w partiach dziala wiele ugrupowan
Niozalcznie od tej struktury formalnej sie zapatrywaniami na|iczne kwestie tak dalece, ze uprawomocniony.icst
tlir1cyclr W ramach ostatniego nurtu dziala Klub Ponicdzial.
p.'it'i.t na ,,lcwice'' i ,,prawice''. Monday Club) oraz Grupa Seldson i Krajowe Stowarzyszenie na Rzccz
kowy {'l'hc
Grupa Rcftlrtrl
WtllltttSci. W nurcie umiarkowanym miesci sie m.in. Torysowska ('l'lrc'l'ory Reform GrouP)18.śPartia wydawala sie znacznie bardziei,,idcologicz-
thatchcryZmu'', a poglady dominujace w partii miano ,,Nowej nirrJiriac lcgitymacje demokratycznadzieki wygraniu wyborÓw w 1979' |9tt3śil9t{7r.,partiareaIlzowal'azasadesilnegorzAdu@)' p.pi.e...-aEq1e-1-a.
lj.ofil'*'ii6affiuslli'"v. gnj..ealizacja ‡ od ptl.
;i;* śy *|i'cciw śziviazr.ow zawodowych. Stanowisko rzadu oscylowalo
glr1tlriw calkowicie prawo istnienia ruchuzwiazkowego w paristwic cltl
lrcgujacych jedynie praw pracowrriczych.
uznajacego jakiejkolwiek polityczncj dzia-
xtrllrrlwiska ich podmiotowosc w zakresie
nie uznaje ˆ ItlI i zwiry-kÓw ˆ
l)urlil l(onscrwatywna i nie akceptuje
trtlsc zawodowychl9.Å›
l5 Dol965r.liderbylwybieranynadrodzepoufnychkonsultacjiczolowychdzialaczypartyjnychˆÅ›w czasie pozostawania par{iiˆ
parlamentu. obecny system opracowal sirA. Douglas-Home ‡tllt
i czlonk(lw ‡iplZc|z,icrlliIttt
i PartiiPracy odbywjasie wc wrzcsrlirt
wladze' wydaje sie wielu mocno kontrowersyjnyÅ›,, K.,,.|..',].'il.[ll.ilii K.,lrscrwatywne.i
w o1roz,ycji. w chwili, gdy partia sprawuje ‡zlriritlrril1
Zastosowany ‡w kttlrych to miciscowrlsciaclr siq
lJout.ncmtruth
nad wotum zaufania dla premiera w lonie wlasnej partii.Å›|l| /ctllIl||l w llllrcl<1lrlo|. lrrb Brighton,
oznac,laon wszak praktycznie glosowanie ˆ rfrrstrtlrr:zllic ccntlt ltorrl'crcnoy.inc i zaplcczc lrotclowc'ˆ
rviclliie
I,iclcr ‡podlegac corQcznei reelekcji, ale nie dopelnia sie tego obowiazku, dopÓki cieszy sie onÅ›tclrZc: ,\l''r/t,lll
ktlnservltt|.|lztn ‡l)Ilt.l|'llt|'
1rowirrien ‡lI Ztlll. A' Ziella: Å›W,s1x,llt'zt,srt,v, b|.vI.||i'\ki.'.; i I,lltI!(Å›
i parlamentarnej.śocl l975 r. i na czele gabinetu ocl l979 r. I'oc1 lnllltll',.ttl,lI,it,thit,iI]t.'l,tttttii..,Stut|iaNittlll|'tllityczllycll''l()t,i(l'rlr.l'
oczywi stym poparcicm frakc.i
koliicc |990 r..
|., M. ].hathcr stala na czclc partii ‡,l,ltt,llt'ct,lit'tltttlttt|,(ll!|l,\l|'t)lll.\/.l/r,' Å›|()liX.
WicIkie'i I}rytlrIrii tlkl.cs l.ity2.,. h()|licc |()()() w gos1rtldatI.cc kryzystlwc. Spole.
1rrzyllitisl tIzicsiecirlIctlli ;lttls;le I,odÅ›
r' wysti1pi|y.jcdllak liczllc z.iawiska
t.f(.listw() llyIrl z,lllecztltlc inflacja śnickoóczacylni sie sporaIrri
wzrasta.|aca wokÓlśZjcdnoczoncgo KrÓlestwa do WspÓlnoty śEuropejskiej, a takZe
wc.iscia ˆ ttIt.zi|tlttrvtllt)|)c ˆ
1ltrlllIctlttt
Z wprowadzcnia podatku poglÓwnego, gospodarki wydatkami pu-ś
Il|tr.u,ttvltti wybrany
i cltlylll stylorl śrzadzenia' Na śprzyw śdce partyjnego Zostal
w wiclu sferach zmienil polityke rzadu'w ś1992 r. zmniej-ś
!j.ll||t|| krlpit|li do zamkniecia w obrebie pa/rstwo-Å›
| |v|ir1rrt r ;irl'tl 1lt't.rlticr
/ l I r|rl |() licz|l{,' przeznaczonych
i\'cp|| ||l.itisll Coal i zapowiedziano zwiekszonapomoc paristwa
llllr.r|lltelltrltslwIr ˆ tr r eItt l|.\.\\.l(.!!|!| |'tltrirrrrliltrr.y, tll). l)rzy przebudorl,ie infrastruktury i promowaniuˆÅ›,.t.llltrt ltt.' W ..|\ ||| t It. t l|ll'tvltlt.lsliic. program poprawy efek-ˆ
j'' prcmier przedstawil ˆ l1ttttrrlr rltt.r szliriI i szpitali po koleje i policje22. Wystapil rÓw-ˆ
l r.ltt;!.1ltt|rItr It Å›rltI ˆ Ilil.l l|*l|r.ttl |'t.zl,lltsrlrvr.l:tl'', ˆ
ar.ti'l|\t'it w ktÓrym ludzie powinni byc ocenia-
'.!ll||t|+'t iti lt. ' r1 *gIEtltl !l\\.tlif. ltIrlIlrrlst'i a nie wedtug pochodze-
tr. lllttIte tt, 1rllt.li1.rlgriIltrlttittrldtlwa' Jako lider pragnal ˆ r /\,t. ltlZ|lt. rIrthIl.}'tlitlltt. l)|.()gfllIt] szcrokiego elektoratu.ˆ
It.lttIt.ttr.1t' | |)l(}|x'||(rvviIc t||a ( )l)(.(.|||r lrtlllse|'rVllIyWIti| ;rtlwazlry Jeden
|,itlllit kryzys tozsamosci.
;lt'zccIlrlc|zi ˆ tlrtt'l ltl lr.lrtIycy l()l.yZlll, c|o kt jlry |)|.ilF'llIlllycZlIy ˆ t.yzttl s;ttlIecZlly, w | wiilr.il spclniania ˆ cy.ilrycIl i ttpic| tlraz, funkcjonowania Wielkiej Bryta-Å›
nii w ralnach Wsp ślnoty Europo.jskic.j. Drugi nurt reprezentujaneoliberalowie, post-śthatc|rerysci '- zwolennicy śskrajnego indywidualizmu śpolitycznego śoraz wolnegośrynku i przeciwnicy ś,,federalistycznej" Europy, sterowanej przez,,socialistycznychśbiurokratÓw'' z Brukseliz3. To śztlZnicowanie śpogladÓw w lonie partii nie ulatwiaśliderowi śprowadzenia konsekwentnej polityki śrzadowej, ale nie musi teZ byc inter-śprctowane jako objaw slabosci. Przegrane v\rybory wmaju ś|997 r' wykazA śjednakśznieohecenie elektoratu do tej formacji i poglebily problemy śkonserwatystÓw. śCzlon.śktlstwo spadlo do okolo 400 tysiecy osÓb, a ich przecietny wiek to 62-65lat. śNaś,'t'iczdzie partyjnym w czerwcu ś|997 r. John Major śustapil, a nowym śprzywÓdcaś
zostal William śHague (36 lat), brak doswiadczenia przywodczego śnadrabiajacy śau-ś
tc ntyczny-m entuzj azmem śi wi ara w dzi ej owa ro | e konserwatyzmu.ś
20 P. R' śddel śThe Thatcher Decade. How Britain has Changed during I9BOs. Basil Blackwellśl,td. oxfbrd l989. Sylwetke M. Thatcher przedstawiaA. BiIik: śPolityka, poli|ycv. Warszawa |992.ś2l W gospodarce bryty.iskiej ciagu negatywne. W l 99l r. produkt
w da|szym wystepujazjawiska kririowy brutto w stosunku o 2,5 o/o, I %r do
spadt do loku poprzedniego w 1992 r. o por-rad w stosl.rnku
(/Å›
Partln Pracy(The Labour
tr*tl. )Å›
sie u schy,l|byly to przedc wszystkinl śl.wit1'lki zaw9-{-o-y-e*.(lrgdeyyl,,, licdcrit-ś
W rozwi.ia.jaoym X IX rv' l.ttclltl wystepowaltl kilka silÅ›
socjaldemokratycznej W l!9J.l. Kei:*l;liut|icll|w()IZyl Partie Labour Party). W l899 r. KongrcsÅ›
NiczaleZna Pracy (Independent lwir1zk wia.wb.d6E1c 9-re.[i.ff"9-:{9i,.rff's ocharaktc-
uc|$Ei]l *iiip.9jiirc!1iiij ˆ rzc nlbotnidzyrii.,.fu] r. na Londynie dotyihcziis ˆ
sqo konfere-ngji*w wszystkie dzia-ś|ajr1ccorganizacjep'-6T{c*zffi ffi eW-Kffi śgej]f zip.ourRc-śplr.zcntation pj?y-jel? Party.
C9r''p-i!1"il. Labour
.}Y".l2'0s'"r'*q"r'ganiza.-cj"a"..1a
.:3.?*e
Wprrl-śwtlt|zolrtl polityczny i przyjeto Statut' na podstawie ktÓrego par1ia dzialaś
W lq l g i. wprowidzono - obok zwiazkowegg*-*gl'l'qn] program "'l'llc Clonstitution and Standing Orders of the Labour Party". Od tej daty Partiaśl'lttcy, pozostajac zwieku śorganizacyjnym
w scislym Ze zwiazkami zawodowymi,śwyslepu.ic
jako niezalezna i silna reprezentacja po|ityczna' Wzrost popularrroSciśi ztlitc:zcnia w zmeczonym wojnaspoleczeristwie do przegrupowallilr
doprowadzil ˆ w llryty.iskim systemie parryjnyrn. W wyborach 1922 r' Partia Pracy zaieta drugicˆÅ›tttie'jscc ugruntowala jako glÓwrry ˆ
i w latach nastepnych swojapozycje oponent Par.śIii Ktlnscrwatywnej, natomiast Partia Liberalna stopniowo tracila swÓj elektorat2a'śt)artia Pracy powstala klasy robotniczej i przez wiele lat sktl-ś
jako reprezentant pirrlir swoja uwage na wprowadzeniu polityki odpowiadajacej interesom tej grupyśn1trl|c:cz,nc.j' wyborcze. Wrazze zmicnia.|iy
W niej tez glÓwnie znajdowalapoparcie eyrlri sie warunkami spoleczno-gospodarczymi, (potcnc.jal-
wzrostem klasy sredniej lre i klicntcli Partii Konserwatywnej) zmniejszaniu sie klasy robotni.
i ilosciowemu ˆ czr1| (tzw. blekitnych kolnierzykÓw) partia poszerzala swoj prograrr1, ˆ
'W ten sp9s('!1śr.yrlkrrla spoleeznycfmniejszosci etnicznyclr' drob-
popraci-e.rowniez-inrwgh'grup , flye h ttrzedrrikow kolnierzykÓw), rolnikÓw, ludzi wolnych 13wod(1w
(tzw. bialych ˆ _TliTiia Å›i poprzez zNieVi Å›zawocltl-ˆ
l'ek,s|,kltśltt ti's i tt t tt..', s. 43 9.śIlltivcr'siIy śItt'css' ()xlilrt| śl]l,'yl|,islill l>ttt,lil l,rttt,l'' ś.N: śl'ttt'Iit,'ltlt'jttltlrttnlhrttIrt':ttt,
l tv'l,lv |()77; A, śZielllr: ś1 rr M. O s t r o w s k i'. \'ov,r t tlo kru ju dziec' iitstwu.,,Polityka" 1 993. rrr 1 4.śbW r,1 rl, /t rt t,,\ t, I tt lk I ! ) I ) tt hl':. t t t,. WirrSzirr.Vlt | ()l{2.ś.. l{cIlrcieztlstatlricIlkonl.crcncjipartyjnych1lrzcdstawilM.ltylrrrrczyk '. śl)ittlcrlt'r|rltt|rtll;Itvic||i|||/,()|'!:|llli'\lltiltttttll\lltItt'ttll,tttItl's śIt) śl.;ttltzt.;lrltIltttrr|;1t/||;ll.lIltl\.ś
ry ideowe o poszukiwanie wyrazistej ,,ideologii labouryzmu"21.ˆÅ›l, i ôó r r r r l r.l t' y' r l .,., t nlffi Å›W specyficznych warunkach, w jakich odbywaly sie wybory w i945 r., I,itrtiltˆ
l I r '':*lximff:' | :ijr{ill,,jl il,;';.,lolt=Å›
na dcpqloya-Å›|lracy odniosla spektakularny sukces, tworzac rzad po wygraniu wybor w z rllrj-
rvylxrrctt"l; 1]] śkanclydaci
p,r,rv
o""Jn*i. oraz. wiekszaw XX wieku wiekszoscia( W ciagu pieciu Iat tr.rrtIśa
l B6)' nastepnych pod.jela rea|izacji oczekiwari powojennego spolecze stwa - serie politycznych refbrln itli1-
:;i,l;l:l1:.Yrul#óP
lllillrlli.T;!:Eiy.i[{l,*}'f;
:s*'';:ffi
systcrnowl-q9':i:;i;"oo;;]*'"r.u cych w strone interwencjoniznu paristwowego i stworzenia pa/rstwa opiekuriczcgtl.
I)zieki oplacajacyc!:!!4
|..,,u.,.,".,.l.,wych
(1945-l950,1964-|9]0,19]4-1979) labtltt-
rch iila zitrownośW okresie sprawowaniawtadzy rzady
ëðîöû½µÄ„źµ°Å‚łó inlty;l#:3.11 nie dcljdzie J" Å›*t".l,v' Å›lccz jt.sli sie ztllicni, czyÅ›Naturalnym SDP byla Par1ia Liberalna. Dla jej przyw I)avitlllÅ›
1,l..cy sie nie zmieni,3u,,'igay śStecla nowo powstala jawila sie jako konkurent, ale i potencjalny sprzylllie-
partia ˆ i.'*.rl. to nadal Labour Party? Å›'..^.:f^.^iA .whrlrczvln Å›Zap.opoll()wal Ncw La-Å›rIlcl)icc wyborce. Znaleziono wiele plaszczyzn ˆ
w walce o ,,umiarkowanego'' rl,sptjl-
'l'ony w programowvm.qranife:"i"";i'1",1";i'il:'illlobcc:
Blair sp.lcozefr-śr|ziirlania
i ogloszono wspÓlny program. obie partie wyraZaly
w nim poparcic d|lr
lr rl i c n i.
i lt t r z y tlr idci spoleczeristwa podstawowych
liberalnego,przestrzegajacego pryncypiÓw
wrlIllrl-
ji li:T'ffi l,fffi 1.tT,.'''''
lr ;': iixl*'ll'j; $Ji.ffi
i tolerancji. W sferze gospodarczej
{ci, wlasnosci optowaly zauznanieln rriwntlsci
gcktora publicznego i pryr,vatneg
*r.i"ii"n*:i',:|r$fnilT"lJffi l,l.'|;:1i{!.
:^ ślJi1',.iJ'':"'ffi
o oraz zwiekszeniem uczestnictwa pracown i | ttilt dtl uspoleczntentl
przedsiebiorstwanri.
',.#rili;św r,lrzadzaniu W sferze politycznej postulowaly
wprowaclzcrlic
;."-.:.:ji:ili:*.mlk*t'il$:ffi
:fi
wyborczego jako nowoczesniejszego
';.n;ffi l c m'
iea"y
;;;iJ" *,"r *: u"t.',* obywatc [il : o
lff :-'" wych
l ll ilfiTl ś"'JJiIi' wyborcze B1airowi na ośbun-
refonn decentralizaolnych w administracji paristwowc.j.śKonferencje obydwu partii formalnie zaakceptowaly l9|l3 I..ś
unie i w wyboraclr ˆ ig[ ,,Sojusz'' (,,The Alliance'') postanowil wystapic wspÓlnie32ˆÅ›Nowe ugrupowanie zyskalo ogromnapopularnosc c :ˆ
poczatkowo w spoleczclistwi ˆ w wyborach uzupelniajacych 2 mandaty, a okolo 70 tysiecy osÓb -. 7, c,lcgoˆ
uzyskalo dwie trzecie nigdy nie nalezacyclr do zadnych partii - wstapilo badz do Partii Srl-ś0jaldcnrokratycznej,badz. Liberalnej. twÓrcawizji,,trzecit.j
do Par1ii David Steel,
iˆÅ›r||y'' centrum'', jako SZanSe tla nlit'jsceˆ
traktowal E|ttlrlwane przezpaltie sto lat wczesniej. sie stwtl llI.y'.Å›
i ,,zwycieskiego wybory powrotll
okazalo jednak, ii spolecze
ty.i'lkic bylo w danym momencie zadowolone z polityki prowadzonej prz,c'l' r,l,:,\dÅ›
lottscrwatywny i pobudzony zwycieska wojna o Falklandy patriotyzm tlaroc|tlw.YÅ›
ls{lwocowal wyrazistyn poparciem .Iakkrllwicti
w wyborach dla Margaret T|iatcher. ˆ Pertirr l,racy uzyska|a najgorszy wynik w historii, ,,Sojusz'' wysl'ttli1c ˆ
nic zclolal siqśne dttlga pozycje. Zasady prawa wyborczego raz jeszcze okazaly sie lrczlitosrlcślg|tttllitdzenie25Yo oddanych pozwo|ilo 23 rtlic'iscś
ogw pttrlamoncie, 17 przypadlo ˆ
z czego Iiberaloln33.Å›
t|tt lticgrl l.riwnicZ 1rt.zcc|stawicicIe Partii I'racy. W czasic drr"rgic.j wo.iny swiattlr'vt. t.zi1tl
par|amcnttiw i Wlrlii ()|lll Zl1t1)|||iItIzcti rv Arr1'Illśl)artia utrzyrnujc sie zc skIaclcli czItlrr|irltvsliicIt ylr,l,c,l,1lritrvie
ttiszczallyc|.l 8'. Irśr|ecy osÓb35. Jedna trzecia czlonkow.|cst s| w tlkolo l9 okregach' Ilśfilflia zdobywa zreg,ily śmandaty do parlamcntu. W wyborach 1992 r. ztlob.ylrr
ir lrÅ›
30. I.unkcje lidera partii petni aktualnie Paddy Aslrdown.Å›
partie odgrywajawsystemie r.t Walijska Partia Narodowa (The Welsh National Party - Plaid Cynrrtr) trl\orlśtt}tuowala sie w 1925 r. Jej siedziba miesci sie w Cardiff, a obecnyr-l-l
lidcrelll je:lIśDatydd V/igley, deputowany do Izby Gmin' wybrany jesienia l991 r.śSzkocka Partia Narodowa (Scottish National Party) powstalir
w l()3'l r' '|c;śllcdziba miesci sie w Edynburgu, a przywÓdcajest obecnie posel Alcx SitIttlrlltr|.tytul National Convener. Liderem SNP na forum parlamentu Ic M itr
poztlstlt
llrot Ewing, deputowana do Izby Gmin od 1987 r.śobydwa ugrupowania przeZywaE okres ogromnej popularnosci
w Ilttitcll sit.śdo obu wielkich partii.
na fali spadku zaufaniaspolecznego Zltl.ilrvÅ›[0 w |atach osiemdziesiatych, 1992 bardzie'i
domdziesiatych,
jak i w wyborach r. nie odniosly zrr;rśa Szkrlcklr ill