Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
Krok...
w kierunku kreatywności
1
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
2
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
Mariola JÄ…der
Krok...
w kierunku kreatywności
Zabawy i ćwiczenia
Oficyna Wydawnicza  Impuls
Kraków 2008
3
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
© Copyright by Oficyna Wydawnicza  Impuls , Kraków 2005
Recenzent:
dr hab. Krzysztof J. Szmidt
Redakcja wydawnicza:
Daria Loska
Projekt okładki:
Agata Fuks
Korekta:
Agnieszka Hebda
ISBN 978-83-7308-701-9
Oficyna Wydawnicza  Impuls
30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5
tel. [phone], fax [phone]
www.impulsoficyna.com.pl
e-mail: [e-mail]
Wydanie III, Kraków 2008
4
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
Spis treści
Od Autorki ...........................................................................................17
Zabawy i ćwiczenia rozwijające poczucie bezpieczeństwa
i samopoznanie .....................................................................................11
Rozwijanie ekspresji twórczej ................................................................17
1. Werbalnej ....................................................................................17
2. Plastycznej...................................................................................28
3. Muzycznej...................................................................................33
4. Ruchowo-pantomimicznej ...........................................................38
Rozwijanie myślenia wyobrażeniowego ................................................41
Rozwijanie zdolności skojarzeniowych  transformacje,
analogie i metafory ...............................................................................48
Przykłady metod i technik twórczego rozwiązywania
problemów ...........................................................................................62
Techniki dyskusyjne ..............................................................................68
Literatura .............................................................................................73
5
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
6
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
Od Autorki
Problematyka stymulowania twórczości i metod rozwijania potencjału
twórczego staje się w ostatnich latach coraz bardziej popularna. Zajmują
się nią przedstawiciele tak różnych dyscyplin naukowych, jak: filozofia,
psychologia, pedagogika, socjologia, nauka o zarządzaniu i przedsiębior-
czości, inwentyka techniczna, a nawet parapsychologia. Ukazuje się na ten
temat coraz więcej opracowań. Mimo obfitości publikacji, brak jeszcze
należycie zweryfikowanych empirycznie koncepcji teoretyczno-dydaktycz-
nych i rozbudowanej dostatecznie metodyki kształcenia twórczego.
Powstały jednakże pierwsze publikacje programów dla młodzieży szkół
średnich i dzieci szkół podstawowych autorstwa K. J. Szmidta (zob. K. J. Szmidt,
B. Rakowiecka, K. Okraszewski, 1997; K. J. Szmidt, J. Bonar, 1998b). Ni-
niejsze opracowanie zaś jest jednym z pierwszych tego typu zbiorów ćwi-
czeń i zabaw dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym i tworzy
integralną część programu edukacyjnego Krok... w kierunku kreatywności.
Wielu z potencjalnych czytelników może życzliwie odnieść się do tezy,
że należy rozwijać myślenie twórcze u młodzieży. Ale czy można odnieść to
stwierdzenie do założeń pracy z małymi dziećmi?
Kontynuując myśl E. Nęcki (E. Nęcka, 1998), można postawić co naj-
mniej trzy pytania:
1. Czy trenowanie (stymulowanie, rozwijanie) twórczości u dzieci w wieku
3 7 lat jest w ogóle możliwe?
2. Jeśli tak, to czy warto się tym zajmować?
3. Jeśli tak, to w jaki sposób to czynić?
Ponieważ opracowanie to w całości jest odpowiedzią na pytanie trzecie,
zastanówmy się jeszcze nad pytaniem pierwszym i drugim.
Trenowanie twórczości jest możliwe tylko pod warunkiem, że przed-
miot naszych oddziaływań, czyli myślenie i działanie twórcze, potraktujemy
tak samo, jak każdy inny rodzaj aktywności dziecka. Jeżeli jest możliwe
7
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
ćwiczenie np. pamięci, dlaczego nie mielibyśmy ćwiczyć myślenia twórczego?
Z punktu widzenia psychologii poznawczej różnica jest tu mało istotna,
a poziom złożoności funkcji całkowicie porównywalny. Pojęcie twórczości
posiada jeszcze często wokół siebie otoczkę mityczności, magiczności
i czegoś nadzwyczajnego, tajemniczego, niedającego się ogarnąć. Spójrzmy
zatem na twórczość inaczej, jako na świadome działanie skierowane na
rozwój wybranych procesów myślowych. ,,Mięśnie twórczości należy więc
ćwiczyć, podobnie jak mięśnie ciała. Jeśli w wypadku tych drugich ozna-
cza to często ciężką pracę, to w wypadku tych pierwszych może być inte-
resujÄ…cÄ… zabawÄ….
Konieczność stymulowania twórczości już od wczesnych lat życia
wypływa z potrzeb współczesnej cywilizacji XXI wieku, w której do pod-
stawowych cech osobowych i umiejętności człowieka, począwszy od nauki
w szkole podstawowej, a skończywszy na wykonywanej pracy, życiu osobi-
stym i społecznym, powinny należeć: przedsiębiorczość, zdolność do nie-
zależnych ocen i sądów, krytyczne spojrzenie na wiedzę konwencjonalną,
dociekliwość, innowacyjność. Dzisiejsze czasy niosą nowe wyzwania dla
pokolenia, które dorasta i dojrzewa w środowisku bardziej otwartym i dy-
namicznym. Jest to S
rodowisko konkurencyjne, promujÄ…ce ludzi aktywnych
i pomysłowych. Pomoc w rozwijaniu twórczości i kształcenie twórcze nie
są więc kolejnymi hasłami w teorii pedagogicznej, ale nakazem, wyzwaniem
i jednocześnie koniecznością.
Wiek przedszkolny i wczesnoszkolny to okres, gdy dziecko jest szcze-
gólnie chłonne, plastyczne i podatne na rozwijanie cech i umiejętności.
Jeżeli nie zaczniemy już dzisiaj świadomie rozwijać u dzieci potrzebnych
predyspozycji, to skÄ…d wezmÄ… je za kilka lat?
Gwałtowny rozwój nauk społecznych, jaki dokonał się w ostatnich
latach, a szczególnie zwrócenie uwagi na człowieka jako podmiot wszelkich
oddziaływań społecznych, doprowadziły do zmiany form jego edukacji.
Możemy to dostrzec również w polskich placówkach oświatowych, w któ-
rych coraz częściej na zajęciach nauczyciele wprowadzają elementy form
pracy warsztatowej, pracÄ™ z zastosowaniem metod aktywizujÄ…cych, gry
symulacyjne, rozwiązywanie problemów dydaktycznych z zastosowaniem
formy myślenia dywergencyjnego czy zabawy rozwijające samopoznanie.
Warto więc zacząć stymulować rozwój predyspozycji dziecka już w przed-
szkolu, aby idąc do szkoły, dziecko potrafiło odpowiedzieć nie tylko na
pytanie:  Co wiesz? , lecz także umiało wyrazić swoje emocje, uczucia,
potrzeby, było już po treningu pracy zespołowej, miało rozbudzoną cie-
kawość poznawczą oraz bogaty zasób doświadczeń z różnych sytuacji wy-
magających samodzielnego myślenia i podejmowania decyzji.
8
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
Z prowadzonych przeze mnie obserwacji wynika, że dzieci, które prze-
szły  trening myślenia twórczego według programu Krok..., stają się bar-
dziej samodzielne, pewne siebie, otwarte na nowe doświadczenia, ciekawe
świata, zintegrowane społecznie. Natomiast badany przeze mnie poziom
myślenia twórczego w grupie dzieci sześcioletnich po jednym roku pracy
wzrósł prawie dwukrotnie.
Niniejszy zbiór ćwiczeń i zabaw kieruję do nauczycieli, psychologów
oraz trenerów twórczości. Przedstawione propozycje zabaw i ćwiczeń moż-
na wplatać w organizowane zajęcia, dostosowując je do tematyki dnia lub
prowadzić odrębnie w ramach imprez, zajęć integracyjnych i zabaw swo-
bodnych. Ideałem byłoby wygospodarowanie przynajmniej jednej godziny
w ciągu tygodnia na specjalne zajęcia stymulujące myślenie twórcze. Każde
z proponowanych ćwiczeń może być przeprowadzone w formie krótkiej
zabawy lub rozbudowane do dłuższych zajęć. Ćwiczenia te z powodzeniem
można upraszczać lub zwiększać stopień ich trudności w zależności od moż-
liwości dzieci i pomysłu nauczyciela.
Ćwiczenia zostały podzielone na sześć grup, przy czym przyporządko-
wanie danego ćwiczenia do określonej grupy jest płynne ze względu na
uniwersalność wielu ćwiczeń, które jednocześnie rozwijają kilka predys-
pozycji twórczych. Trudno więc o dokładną ich klasyfikację, a jeszcze
trudniej o wyodrębnienie umiejętności na poszczególnych poziomach
kształcenia. Na etapie przedszkolnym nie można mówić o ukształtowaniu
postawy twórczej dzieci w określonym zakresie i na określonym poziomie,
raczej o stymulowaniu twórczości. Jest to trudne, tym bardziej że jeśli cho-
dzi o przedszkole, każdego roku do danej grupy wiekowej dochodzą często
nowe dzieci, z którymi należy wrócić znów do etapu początkowego zgodnie
z zasadami przedstawionymi w programie Krok...
Szczególnie ważnymi zasadami, o których należy pamiętać w procesie
stymulowania twórczości, są nabywanie przez dzieci poczucia bezpieczeń-
stwa i integracja w grupie. Na bazie tych doświadczeń możemy dopiero
rozwijać twórcze predyspozycje dziecka.
W zbiorze zamieszczone są zarówno ćwiczenia publikowane w innych
opracowaniach (E. Nęcka, Trening twórczości, Kraków 1998, symbol: EN;
C. McGregor, Kształtowanie twórczej osobowości dziecka, Warszawa 1998,
symbol: CMG; S. Dorance, Zajęcia twórcze w przedszkolu, Warszawa 1999,
symbol: SD; M. Daszyńska, Techniki graficzne powielane i odbijane, War-
szawa 1992, symbol: MD; J. Krzyżewska, Aktywizujące metody i techniki
w edukacji, Suwałki 2000, symbol: JK; E. De Bono, Naucz się myśleć kre-
atywnie, Warszawa 1998, symbol: EdB; K. J. Szmidt, J. Bonar, Żywioły.
9
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
Lekcje twórczości w nauczaniu zintegrowanym, kl. I. Ziemia, Warszawa 1998,
symbol: SB; W. Limont, Rozwijamy wyobraz
nię twórczą,  Carpe Diem
1998, nr 2, symbol: WL), jak również ćwiczenia opracowane (lub bezpo-
średnio zaczerpnięte pomysły) na podstawie materiałów szkoleniowych
z odbytych przeze mnie studiów podyplomowych (psychopedagogika krea-
tywności w WSPS w Warszawie, symbol: WMS SP; Studium Pedagogiki
Zabawy  Klanza w Lublinie, symbol: WMS K) oraz innych szkoleń (sym-
bol: WMS). W materiale zamieszczone są zarówno ćwiczenia zaczerpnięte
od innych autorów i dostosowane przeze mnie do możliwości dzieci, jak
i zupełnie nowe, mojego autorstwa  te dwa ostatnie rodzaje ćwiczeń ozna-
czone są *. Inne propozycje ćwiczeń można znalez
ć w dołączonej do ni-
niejszego opracowania literaturze.
Mam nadzieję, że zarówno program Krok... w kierunku kreatywności,
jak i zaprezentowane w tym zbiorze ćwiczenia i zabawy pomogą nauczycie-
lom, pedagogom i psychologom podjąć to nowe wyzwanie XXI wieku.
Mariola JÄ…der
10
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce