gromada

GROMADA VI-7

SIARCZANY I SIARCZYNY

Podstawowym elementem struktury jest anion [SO4]2-. Powstają w niskich temperaturach w środowisku utleniającym; są produktami utworów hipergenicznych, zwłaszcza ewaporacji wód morskich i jeziornych. Wiele siarczanów metali ciężkich powstaje w strefie utlenienia kruszców.

KLASA 2. SIARCZANY BEZWODNE

Siarczany pojedyncze krystalizują w układzie rombowym, w klasie bipiramidy rombowej mmm.

Anhydryt CaSO4

pokrój tabliczkowy, słupowy,

skupienia ziarniste, zbite, pręcikowe lub włókniste; często skupienia w halicie (trzewiowiec),

tw. 3.5; łupliwość doskonała (010) i (100),

bezbarwny, biały, szary, niebieski, czerwonawy, czasem niemal czarny; połysk szklisty lub perłowy –rozpuszcza się w HCl i H2SO4, pod wpływem wody przechodzi w gips,

niektóre okazy wykazują czerwoną luminescencję,

jest rozpowszechnionym składnikiem skał solnych i innych skał osadowych, także powstaje w utworach hydrotermalnych niskich temperatur,

współwystępuje z gipsem, halitem, polihalitem i inymi siarczanami z K-Mg złóż soli.

występowanie w Polsce: skały anhydrytowe i anhydrytowo-gipsowe w niecce północnosudeckiej, skały cechsztyńskie Niżu Polskiego (Kłodawa, Inowrocław), osady mioceńskie przedkarpacia (Wieliczka, Bochnia, Barycz).

Celestyn SrSO4

kryształy tabliczkowe i słupkowe, szczotki krystaliczne,

skupienia ziarniste, włókniste, zbite,

tw. 3.0-3.5; łupliwość doskonała (001),

bezbarwny, biały, często niebieskawy, czasem żółty, czerwony; połysk szklisty, perłowy,

niektóre okazy wykazują luminescencję,

jest minerałem utworów osadowych, rzadziej spotykany w hydrotermalnych,

parageneza: siarka, kalcyt, aragonit,

występuje w pogipsowych osadach węglanowych, w marglach kredowych i K-Mg złożach soli (Tarnobrzeg, Czarkowice, Swoszowice, Kazimierz n/Wisłą).

Baryt BaSO4

pokrój kryształów i skupień ziarnistych – tabliczkowy,

tw. 3.0-3.5; łupliwość doskonała (001),

minerał ciężki – cwł. 4,48 g/cm3,

bezbarwny, biały lub zabarwiony na szaro, żółto, niebiesko, czerwono, brązowo; połysk szklisty lub perłowy,

czasem wykazuje luminescencję,

pochodzenie hydrotermalne (raczej niskie temperatury), rzadziej w utworach osadowych czy wietrzeniowych,

paragenza: minerały kruszcowe, zwłaszcza galena, kalcyt, fluoryt, kwarc,

występowanie w Polsce: Boguszów k/Wałbrzycha, Stanisławów k/Jawora, Góry Świętokrzyskie.

Anglezyt PbSO4

kryształy słupowe, tabliczkowe, bipiramidalne; pseudomorfozy po galenie,

skupienia ziarniste, naskorupienia na galenie,

tw. 3.0; łupliwość niewyraźna,

biały, szary; silny połysk- diamentowy, jedwabisty,

jest minerałem utworów hydrotermalnych, powstaje w strefie utlenienia kruszców Pb,

współwystępuje z galeną, cerusytem, tlenowodorotlenkami Fe.

Glauberyt CaNa2[SO4]2

układ jednoskośny,

tabliczki lub słupki; skupienia ziarniste,

tw. 2-3; przełam muszlowy,

bezbarwny, szary; połysk szklisty lub woskowy,

jest składnikiem ewaporatów morskich,

współwystępuje z halitem, sylwinem, karnalitem i innymi solami K-Mg złóż soli (Kłodawa).

Langbeinit K2Mg2[SO4]3 i Glaseryt K3Na[SO4]2 – często występują w skupieniach drobnoziarnistych, średnia twardość 3-4, bezbarwne, białawe, żółtawe, czerwone, o szklistym połysku. Często tworzą wykwity w ewaporatach morskich i jeziornych. Występują w K-Mg złożach soli.

KLASA 3. SIARCZANY BEZWODNE ZAWIERAJĄCE INNY ANION

Oprócz anionu (SO4)2- zawierają także anion (OH)- lub Cl-, O2-, F-[CO3]2_.

Najczęściej występują w strefie utlenienia, także w obszarach działalności ekshalacji wulkanicznej, a także roztworów hydrotermalnych , najczęściej niskich temperatur. Wiele z nich powstaje jako ewaporaty jeziorne.

Ałunit Kal



3[(OH)6

(SO4)2]

kryształy romboedryczne – kostki, tabliczki,

skupienia ziarniste, zbite lub włókniste,

tw. 3.5-4.0; łupliwość dobra (001),

biały , często szaro, żółtawo, czerwonawo lub brunatnie zabarwiony; połysk szklisty lub perłowy, ziemisty,

jest produktem działalności powulkanicznej; powstaje wskutek oddziaływania wód siarczanowych na skały magmowe – ałunityzacja skaleni potasowych. Znany jest także z utworów hydrotermalnych i osadowych – także ewaporatów morskich.

Jarosyty to nazwa na roztwory stałe między następującymi ogniwami:

Jarosyt KFe



3[(OH)6

(SO4)2] – natrojarosyt NaFe3[(OH)6 (SO4)2] - hydroniojarosyt



3O)[(OH)6

(SO4)2]

kryształy romboedryczne, tabliczkowe

sk. ziarniste, włókniste, łuskowe, naskorupienia, naloty,

tw. 3.0-4.0; niewyraźna łupliwość,

barwa żółta, brązowa, ochrowożółta lub brunatnoczarna; połysk szklisty lub ziemisty,

w dotyku – tłusty; nie rozpuszcza się w wodzie (jak podobny do niego copiapit), rozpuszcza się w HCl,

jest produktem przeobrażeń pirytu lub markasytu,

występuje w łupkach menilitowych, gnejsach, w wyrobiskach kopalń kruszców i węgla,

współwystępuje z ałunitem i uwodnionymi siarczanami żelaza.

Brochantyt Cu



4[(OH)6

SO4]

kryształy słupowe,

częściej skupienia igiełkowe, włókniste lub ziarniste,

tw. 3.5-4.0; przełam muszlowy,

barwa szmaragdowa, zielona (jasno-lub ciemnozielona); połysk szklisty lub perłowy,

powstaje w strefie utlenienia kruszców Cu, zwłaszcza w klimacie suchym,

parageneza: azuryt, malachit, kupryt, tenoryt, atacamit, chryzokola.

KLASA 4. SIARCZANY UWODNIONE

Są to minerały strefy utlenienia oraz produkty ewaporatów. Ilość drobin wody od 0,5 H2O do 18 H2O.

Proste siarczany uwodnione:

Gips CaSO4 • 2H2O

klasa słupa jednoskośnego 2/m,

pokrój kryształów najczęściej tabliczkowy, słupowy (znanych jest około 70 postaci), najczęściej ściany (010), (110), (111); często zbliźniaczony (100), (010) – „jaskółcze ogony”,

skupienia bezbarwne, przezroczyste i grubotabliczkowe – selenit, skupienia włókniste

–„szpak gipsowy”, tworzy także skupienia rozetkowe, drobnowłókniste, z wrostkami ziaren piasku – „róże pustyni” oraz skupienia drobnoziarniste, zbite- alabaster,

tw. 1.5-2.0; łupliwość doskonała(010),

bezbarwny; domieszki zabarwiają go na biało, szaro, żółtawo, brązowo lub niebieskawo,

rozpuszcza się w gorącym HCl,

jest minerałem wtórnym, krystalizuje z wody morskiej (T niższa niż dla krystalizacji anhydrytu), powstaje również jako produkt hydratacji anhydrytu; jest składnikiem skał

anhydrytowo-gipsowych i pospolitym składnikiem skał solnych,

jest produktem wietrzenia siarczków; znany jest także z utworów hydrotermalnych,

parageneza: siarka, halit, aragonit, anhydryt, celestyn,

Kizeryt MgSO •

4 H2O

najczęściej występuje w skupieniach ziarnistych, także zbitych,

tw. 3.5,

biały, żółtawy, brunatny, czerwony; połysk szklisty lub perłowy,

łatwo rozpuszcza się w wodzie, absorbuje wilgoć i przechodzi w epsomit,

jest składnikiem ewaporatów morskich,

występuje w K-Mg złożach soli.

Rozenit FeSO •

4 4H2O

najczęściej tworzy wykwity na wietrzejących siarczkach Fe; tworzy także skupienia zbite i –ziemiste,

bezbarwny, białawy; połysk szklisty (dla skupień ziemistych – matowy).

Chalkantyt CuSO •

4 5H2O

układ trójskośny,

kryształy o pokroju grubotabliczkowym, krótkosłupowym,

często tworzy naloty, naskorupienia, nacieki,

tw. 2.5,

barwa niebieska; połysk szklisty,

łatwo rozpuszcza siew wodzie,

powstaje w strefie utlenienia kruszców miedzi.

Melanteryt FeSO •

4 7H2O

kryształy krótkosłupowe, tabliczkowe,

często skupienia naciekowe, naskorupienia, skupienia proszkowe,

tw. 2.0,

barwa zielona, żółtozielona; połysk szklisty,

na powietrzu traci wodę i rozsypuje się na proszek,

występuje w strefie utlenienia kruszców żelaza i wśród skał zawierających piryt lub markasyt,

parageneza: piryt, markasyt, epsomit, halotrichit, copiapit.

Epsomit MgSO •

4 7H2O

najczęściej wykształcony w postaci skupień włóknistych, naskorupień, stalaktytów, -

nacieków, skupień ziemistych lub proszkowych,

tw. 2.0-2.5,

bezbarwny, czasem zabarwiony na żółtawo, zielonawo, czerwonawo; połysk

jedwabisty,

na powietrzu traci wodę i matowieje; smak gorzki, rozpuszcza się w wodzie,

rozpowszechniony w strefie przeobrażeń minerałów i skał, z których uruchomiona została siarka; pospolity na hałdach i w wyrobiskach górniczych, znany z K-M złóż soli,

paragenza: melanteryt, halotrichit, kizeryt.

Mirabilit Na

•

2SO4 10H2O

znany pod nazwą sól glauberska,

krótkie słupki lub igiełki; często skupienia zbite, naskorupienia,

tw. 1.5-2.0,

bezbarwny lub biały; połysk szklisty,

na powietrzu ulega odwodnieniu i rozsypuje się na proszek; łatwo rozpuszcza się w kwasach,

smak kwaśnosłodki,

występuje wśród osadów słonych jezior i w złożach soli oceanicznej,

parageneza: gips, halit, thenardyt (Na2SO4).

Pikromeryt K

•6Η

•

2Mg[SO4]2

2Ο, Syngenit K2Ca[SO4]2 H2O – posiadają wiele wspólnych cech:

- kryształy słupowe lub wydłużone tabliczki, skupienia ziarniste,

- tw. 2.5,

- bezbarwne lub zabarwione na odcienie różowawe; połysk szklisty,

- występują w K-Mg złożach soli,

- parageneza: polihalit, kainit, langbeinit.

Złożone siarczany uwodnione:

Polihalit K2MgCa2[SO4]4 •2H2O

kryształy tabliczkowe – dość rzadko,

częściej skupienia włókniste, sferolity, skupienia ziarniste lub zbite,

tw. 3.5,

bezbarwny, różowy, czarny, żółtawy, szarawy; połysk szklisty lub żywiczny,

rozpuszcza się w wodzie,

minerał solnych ewaporatów morskich,

tworzy skały polihalitowe,

parageneza: halit, sylwin, gips, anhydryt.

Halotrichit FeAl

•

2[SO4]4 22H2O

- kryształy igiełkowe lub włókniste,

- skupienia zbite lub spilśnione (azbesty),

- tw. 1.5,

- bezbarwny, białawy, żółtawy, zielonawy; połysk szklisty lub jedwabisty,

- łatwo rozpuszcza się w wodzie, pod wpływem powietrza łatwo się kruszy,

- powstaje w strefie wietrzenia skał ilastych zawierających piryt lub markasyt; znany ze złóż

węgla,

- często współwystępuje z copiapitem.

KLASA 5. SIARCZANY UWODNIONE ZAWIERAJĄCE INNY ANION

Kainit KMg[ClSO4] •3H2O

kryształy tabliczkowe,

skupienia ziarniste,

tw. 2.5-3.0; łupliwość dokładna,

bezbarwny, szarawy, żółty, czerwonawy, fioletowy; połysk szklisty,

smak gorzkosłony, łatwo rozpuszcza się w wodzie,

jest składnikiem ewaporatów solnych,

parageneza: sylwin, halit, karnalit i inne siarczany K-Mg.

Copiapit (Fe2+, Mg)Fe3+

•

4[OH(SO4)3]2 20H2O

- rzadko wykształca kryształy,

- częściej tworzy luźne skupienia lub naskorupienia, skupienia zbite,

- tw. 2.5-3.0,

- barwa żółta do pomarańczowej lub zielonawej; połysk perłowy,

- rozpuszcza się w wodzie,

- współwystępuje z melanterytem, halotrichitem, pirytem i markasytem jako produkt przeobrażenia tych siarczków.

GROMADA VI-8

CHROMIANY I DWUCHROMIANY

W tej grupie minerałów chrom występuje w anionie [CrO4]2- jako kation Cr6+. Utlenienie chromu do jego najwyższego stopnia ma miejsce w środowisku o silnym potencjale utleniającym. W strefie utlenienia kruszców Pb, Pb-Ag, Pb-Cu lub Pb-Zb krystalizują chromiany metali ciężkich. W przyrodzie występują głównie chromiany ołowiu.

Krokoit PbCrO4

układ jednoskośny; klasa 2/m,

często wykształca kryształy o pokroju słupowym,

skupienia pręcikowe, ziarniste, powłoki na kruszcach,

tw. 2.5-3.0,

minerał bardzo ciężki – cwł. 6,0 g/cm3,

charakterystyczna pomarańczowoczerwona barwa i rysa; silny diamentowy połysk,

powstaje w strefie utlenienia galeny,

współwystępuje z cerusytem, piromorfitem, kwarcem.

GROMADA VI-9

MOLIBDENIANY

Molibdeniany powstają w warunkach bardzo wysokiego potencjału utleniającego – z molibdenitu MoS2 tworzy się wpierw tlenek molibdenu. W tej grupie minerałów występuje anion [MoO4]2-, w którym pierwiastek molibden jest utleniony do Mo6+. W przyrodzie znane są molibdeniany Pb, Ca i Fe3+. Najpowszechniej występuje wulfenit.

Wulfenit PbMoO4

układ tetragonalny,

kryształy tabliczkowe, bliźniaki,

skupienia siatkowe, ziarniste lub zbite,

tw. 3.0; łupliwość niewyraźna, przełam muszlowy,

minerał bardzo ciężki - cwł. 6,8-7,0 g/cm3,

barwa żółta, miodowa, lekko czerwonawa; rysa biała; połysk diamentowy, tłusty,

występuje w strefie utlenienia galeny,

parageneza: galena, kalcyt, dolomit.

GROMADA VI-10

WOLFRAMIANY

Podobnie jak chromiany i molibdeniany to także nieliczna grupa minerałów. W ich strukturze występuje anion [WO4]2-, a wolfram ma także wartościowość (6+). Wolframiany powstają w utworach pneumatolitowych, hydrotermalich oraz w strefie metamorfizmu kontaktowego.

Najpowszechniej występującymi w przyrodzie minerałami tej grupy są scheelit i wolframity.

Ferberyt FeWO4

układ jednoskośny,

kryształy tabliczkowe, słupowe,

skupienia ziarniste i zbite,

tw. 5.5; łupliwość doskonała,

barwa czarna, szaroczarna; rysa ciemnobrązowa do czarnej; połysk półmetaliczny, matowy,

minerał bardzo ciężki – cwł. 6,8-7,5 g/cm3,

utwory pneumatolitowe, hydrotermalne; jest częstym składnikiem pegmatytów,

parageneza: scheelit, topaz, turmaliny, kasyteryt, beryl, molibdenit, miki litowe.

Hübneryt MnWO4

układ jednoskośny,

kryształy płytkowe,

skupienia płytkowe, półkuliste,

tw. 5,0; łupliwość doskonała,

barwa brunatnoczerwona lub brunatnoczarna; rysa brązowa, zielonkawoszara; połysk półmetaliczny, matowy,

minerał bardzo ciężki – cwł. 6,4-7,1 g/cm3,

utwory pneumatolitowe, hydrotermalne; jest częstym składnikiem pegmatytów,

parageneza: scheelit, topaz, turmaliny, kasyteryt, beryl, molibdenit, miki litowe,

Wolframit (Fe,Mn)WO4 - jest środkowym członem szeregu izomorficznego ferberyt hübneryt

układ jednoskośny

kryształy tabliczkowe, słupowe,

skupienia zbite i ziarniste,

tw. 5-5.5; doskonała łupliwość,

barwa czarna, ciemnobrązowa; rysa czarna, czarnobrązowa; połysk półmetaliczny, matowy,

minerał bardzo ciężki – cwł. 7,1-7,5 g/cm3,

utwory pneumatolitowe, hydrotermalne; jest częstym składnikiem pegmatytów,

parageneza: scheelit, topaz, turmaliny, kasyteryt, beryl, molibdenit, miki litowe.

Scheelit CaWO4

układ tetragonalny,

kryształy bipiramidalne, piramidalne, tabliczkowe,

skupienia ziarniste, zbite, naskorupienia,

tw. 4.5-5.0; łupliwość niewyraźna,

barwa biała, żółta, brązowa, czasem zielonkawa, czerwonawa; połysk diamentowy, tłusty,

silna luminescencja,

występuje w pegmatytach, utworach metamorfizmu kontaktowego i hydrotermalnych,

parageneza: wolframit, molibdenit, fluoryt, kwarc.

GROMADA VI-11

FOSFORANY

W grupie tej anion fosforanowy [PO4]3-, gdzie P5+. Fosforany to jedna z najliczniejszych grup minerałów. Większość fosforanów to minerały utworów pegmatytowych, hydrotermalnych i osadowych. W wielu fosforanach występują dodatkowe aniony (OH)-, Cl-,(CO3)2_, (SO4)2-, (SiO4)4_, (AsO4)3_.

KLASA 2. FOSFORANY BEZWODNE

Minerały te związane są z krystalizacją pegmatytów litowych i berylowych oraz z ich strefami utlenienia.

Monacyt CePO4

- układ jednoskośny,

- kryształy tabliczkowe, słupowe,

- tw. 4.0-5.0; łupliwość wyraźna,

- barwa brązowa, żółta, czerwona, pomarańczowa,; rysa szarobiała; połysk diamentowy,

- jest dość ciężki – cwł. 5g/cm3,

- zawiera domieszki lantanowców oraz Th – wtedy jest minerałem radioaktywnym,

- występuje w pegmatytach, granitach i gnejsach,

- parageneza: ilmenit, rutyl, cyrkon, ksenotym,

- jest odporny na działanie czynników klimatycznych, przechodzi do osadów mechanicznych – piaski monacytowe.

Ksenotym YPO4

- układ teragonalny,

- kryształy słupowe, bipiramidalne, tabliczkowe,

- skupienia gruboziarniste i promieniste,

- tw. 4.0-5.0; łupliwość doskonała,

- barwa żółtobrązowa, zielonkawa, szara, czerwona, rysa żółtawobrązowa; połysk tłusty, szklisty,

- jest dość ciężkim minerałem – cwł bliski 5g/cm3,

- zawiera liczne domieszki lantanowców, a także Zr oraz uranu i thoru, co sprawia, że ma własności radioaktywne,

- występuje w utworach pegmatytowych i osadowych - jest odporny na działanie czynników klimatycznych, przechodzi do osadów mechanicznych,

- parageneza: monacyt, apatyt, fergusonit, cyrkon, gadolinit, uraninit .

KLASA 3. FOSFORANY BEZWODNE ZAWIERAJĄCE INNY ANION

Fluoroapatyt Ca5[F 

(PO4)3]

układ heksagonalny,

często wykształca kryształy o pokroju słupowym lub grubotabliczkowym,

tworzy także skupienia ziarniste, zbite, skorupowe, ziemiste i oolitowe,

tw. 5.0; łupliwość niewyraźna,

barwa: w zasadzie bezbarwny, lecz złożone przyczyny nadają mu zabarwienie białe, żółtawozielone, zielone, niebieskawe, fioletowe, czerwone; połysk szklisty lub tłusty,

często zawiera domieszki lantanowców (nadaje się im lokalne nazwy),

bardzo często wykazuje luminescencję,

występuje w utworach pegmatytowych, pneumatolitowych, hydrotermalnych i

osadowych,

tworzą skały magmowe – neapit, apaneit -płw. Kola,

odporne na działanie czynników klimatycznych przechodzą do utworów osadowych,

parageneza: fluoryt, kasyteryt, topaz,

jest ważnym składnikiem fosforytów.

Apatyty to grupa fosforanów obejmująca fluoroapatyt a także apatyt hydroksylowy Ca5[OH (PO4)3], apatyt chlorowy Ca5[Cl (PO4)3] i apatyt węglanowy

Ca5[F (PO4,CO3,OH)3].

Apatyty węglanowe i hydroksylowe budują organizmy zwierząt, nagromadzając się w osadach ilastych, mułkowych i piaszczystych.

Bardzo drobnoziarnista mieszanina apatytu węglanowego, hydroksylowego i fluorowego tworzy kolofan, który jest głównym składnikiem apatytów.

tw.3,0-4,0,

barwa szara, brunatna, żółtawa; połysk matowy.

Pseudomalmachit Cu



5[(OH)2

PO4]2

kryształy słupkowe – rzadko,

częściej skupienia naciekowe, groniaste, stalaktyty, naskorupienia,

tw. 4.5-5.0,

barwa ciemnoszmaragdowa, ciemnozielona; rysa zielona; połysk szklisty, tłusty,

powstaje w strefie utlenienia kruszców miedzi,

współwystępuje z azurytem, malachitem, innymi wtórnymi minerałami miedzi (cornvallit, olivenit, austinit), a także kalcytem, chalcedonem.

Piromorfit Pb5[Cl(PO4)3]

układ heksagonalny,

kryształy słupowe, czasem tabliczkowe,

skupienia ziarniste, sferolitowe, groniaste,

tw. 3,5-4,0; brak łupliwości; przełam muszlowy,

barwa zielona, żółta, brązowa, żółtawoczerwona; silny diamentowy połysk,

występuje w strefie utlenienia kruszców ołowiu,

często tworzy pseudomorfozy po galenie i cerusycie,

tworzy ciągły szereg izomorficzny z arsenianem ołowiu – mimetezytem.

KLASA 4. FOSFORANY UWODNIONE

Minerały tej klasy powstają w warunkach hydrotermalnych oraz w strefie utlenienia.

Waryscyt Al[PO4] •2H2O

kryształy pseudoregularne, ośmiościenne – rzadko,

częściej tworzy skupienia ziarniste, naskorupienia, skupienia nerkowate, groniaste, sferolitowe,

tw. 3.5; łupliwość wyraźna,

biały, zielony, niebieskawozielony; rysa biała; połysk szklisty,

tworzy się w warunkach hipergenicznych lub hydrotermalnych niskich temperatur,

współwystępuje z wavellitem, crandalitem, limonitem,

znany z Gór Świętokrzyskich.

Wiwianit Fe2+3[PO4] •8H2O

kryształy słupowe, tabliczkowe,

skupienia włókniste, promieniste, ziemiste,

tw. 2; łupliwość doskonała,

barwa biała szybko przechodząca w indygo lub niebieskoczarną; połysk szklisty lub perłowy,

powstaje z przeobrażenia kruszców żelaza,

znany z torfów, rud darniowych,

parageneza: syderyt, limonit.

KLASA 5. FOSFORANY UWODNIONE ZAWIERAJĄCE INNY ANION

Turkus CuAl6[(OH)2PO4]4 •4H2O i

Chalkosyderyt CuFe6[(OH)2PO4]4•4H2O

Tworzą ciągły szereg izomorficzny.

kryształy – bardzo rzadkie, słupowe,

najczęściej występuje w postaci skupień drobnokrystalicznych, zbitych, naskorupień i nacieków,

tw. 5.0-6.0,

barwa od niebieskiej do zielonej; rysa biała lub zielonawa; połysk tłusty,

powstają w strefie wietrzenia,

parageneza: goethyt, chalcedon, kaolinit.

Wavellit Al



3[(OH)3

(PO4)2] •5H2O

kryształy słupowe lub igiełkowe,

skupienia promieniste, włókniste,

tw. 3.5-4.0; łupliwość dokładna,

biały, żółty, zielonkawy, niebieskawy, brązowy; rysa biała; połysk szklisty, perłowy lub jedwabisty,

krystalizuje z roztworów hydrotermalnych niskich temperatur; powstaje także w strefie hipergenicznej,

parageneza: hematyt.

GROMADA VI-12

ARSENINY I ARSENIANY

W strukturze arseninów występuje anion [AsO3]- i te minerały są rzadsze od arsenianów, w których występuje anion tetraedryczny [AsO4]3-.

Występują w strefach kontaktowo-metasomatowych, ekshalacji wulkanicznych i w strefie utlenienia kruszców.

KLASA3. ARSENIANY BEZWODNE ZAWIERAJĄCE INNY ANION

Olivenit Cu[OH AsO4]

kryształy słupowe, igiełkowe i tabliczkowe,

skupienia nerkowate, włókniste, ziemiste,

tw. 3.0,

barwa oliwkowozielone, brunatne, szarawe; połysk szklisty lub diamentowy,

powstaje w strefie utlenienia kruszców Cu.

Mimetezyt Pb5[Cl (AsO4)3]

- kryształy słupowe, tabliczkowe,

- skupienia ziarniste, ziemiste i włókniste,

- tw. 3.5-4.0,

- barwa biała, żółta, pomarańczowa, brązowa, zielona, szara; połysk diamentowy i tłusty,

- parageneza: galena, piromorfit.

KLASA 4

ARSENIANY UWODNIONE

Erytryn Co3[AsO4]2 •8H2O

kryształy słupowe, igiełkowe,

tworzy skupienia włóknisto-promieniste, wykwity – „kwiat kobaltowy”, skupienia ziemiste i proszkowe,

tw. 1.5-2.0,

barwa różowoczerwona, fiołkowa; połysk diamentowy, perłowy,

powstaje w strefie utlenienia kruszców Co.

Annabergit Ni

•

3[AsO4]2

8H2O

kryształy włoskowe,

wykwity – „kwiat niklowy” - oraz naskorupienia, skupienia ziemiste i proszkowe,

tw. 2.5-3.0,

barwa i rysa zielona; połysk szklisty,

powstaje w strefie utlenienia kruszców Ni.

GROMADA VI-14

WANADANY

Wanadynit Pb5[Cl(VO4)3]

kryształy słupowe z bipiramidą,

skupienia włókniste, ziarniste,

tw. 3.0; brak łupliwości, przełam muszlowy,

barwa żółta, czerwona, brunatna; połysk diamentowy,

występuje w strefie utlenienia kruszców Pb,

parageneza: piromorfit, mimetezyt, wulfenit, cerusyt.

Najważniejsze cechy omawianych minerałów:

Nazwa

Wzór

Sposób

Twardość Łupliwość

Barwa/zabarwienie

Parageneza Szczególna

występowania

cecha

Anhydryt

CaSO4

sk.ziarniste,

3,5

doskonała

bezbarwny/nieb.czerw.

gips, halit,

tabliczki,

polihalit i

słupki

innie

siarczany

K-Mg

Celestyn

SrSO4

słupki

3,0-3,5

doskonała

bezbarwny/niebieski

siarka,

kalcyt,

aragonit

Baryt

BaSO4

kryształy

3,0-3,5

doskonała

bezbarwny/żółty/różowy galena,

minerał

i skupienia

kalcyt,

ciężki

płytkowe

fluoryt,

kwarc

Gips

CaSO •

2 2H2O

tabliczki i sk.

1,5-2,0

doskonała

bezbarwny/żółty

siarka,

tabliczkowe

aragonit,

anhydryt,

celestyn

Melanteryt

FeSO •

4 7H2O

sk. ziarniste,

2,0

żółty/zielony

piryt,

proszkowe

markasyt,

powietrzu

epsomit,

rozsypuje

cocpiapit,

się na

halotruchit proszek

Polihalit

K2MgCa2[SO4]4 •2H2O

sk. ziarniste

3,5

czerwonawy

halit,

sylwin,

inne

siarczany

K-Mg

Wolframity

(Fe,Mn)WO4

sk.ziarniste

5,0-5,5

doskonała

brązowoczarny

molibdenit czarno-

scheelit,

brązowa

topaz,

rysa

turmaliny,

beryl, miki

litowe

Scheelit

CaWO4

sk.ziarniste

4,5-5,0

niewyraźna bezb. /czerwony, żółty

wolframit,

wł.

molibdenit, luminesc.

fluoryt,

kwarc

Fluoroapatyt

kr. słupkowe

5,0

niewyraźna bezb./żółty, zielony

fluoryt,

wł.

Ca5[F (PO4)3]

niebieski, czerwony

kasyteryt.

luminesc.

topaz

Pseudomalachit Cu



5[(OH)2

PO4]2

sk. ziarniste

4,5-5,0

szmaragdowy

olivenit,

cornwallit,

malachit

inne

wtórne min

Cu; kalcyt

Turkus i

CuAl



•

6[(OH)2

PO4]4 4H2O sk. ziarniste

3,5-4,0

niebieska do zielonej

geothyt,

chalcedon

chalkosyderyt

CuFe



•

6[(OH)2

PO4]4 4H2O

Zapamiętaj paragenezy:

I.Minerały występujące w strefie utlenienia kruszców Fe:

Tlenki i tlenowodorotlenkiż elaza, syderyt, rozenit, melanteryt, jarosyty, halotrichit i copiapit II.Minerały wystepujące w strefie utlenienia kruszców Zn-Pb:

Smitsonit, hydrocynkit, (hemimorfit), cerusyt, fosgenit, anglezyt, wanadynit, wulfenit, krokoit, piromorfit i mimetezyt.

III.Minerały- ewaporaty wód morskich i jeziornych:

Halit, sylwin, karnalit, bischofit, boraks rodzimy, kolemanit, anhydryt, langbeinit, glaseryt, glauberyt, kizeryt, epsomit, pikromeryt, polohalit, syngenit i kainit.

IV. W strefie utlenienia kruszców

Co – erytryn

Ni – annabergit,

Cu – atacamit, azuryt, malachit, pseudomalachit, turkus, chalkosyderyt i chalkantyt, olivenit, austinit.

GROMADA VI-15

MINERAŁY URANYLU.

W warunkach podwyższonego potencjału utleniającego uran przechodzi od walencyjności U4+, jaką posiada np. w uraninicie UO2, do walencyjności U6+. Tworzy się wtedy jon uranylowy [OU2]2+. Ten złożony kation krystalizuje w wodorotlenkach, węglanach, siarczanach, fosforanach, arsenianach, wanadanach, moliobdenianach i innych oraz w krzemianach. Kation [UO2]2+ występuje z grupą hydroksylową i anionem [CO3]2-, [SO4]2-.

Becquerelit 6[UO2][OH]2•Ca(OH)2•4H2O

- kryształy heksagonalne,

- tw. 2,0-3,0,

- minerał ciężki cwł. około 6g/cm3,

- barwa żółta w różnych odcieniach, rysa żółta; połysk tłusty,

- jest minerałem promieniotwórczym,

- występuje w strefie utlenienia uraninitu.

Curit 3PbO•8UO3•4H2O

- kryształy igiełkowe, słupkowe, skupienia igiełkowe, zbite, ziemiste,

- tw. 4.0-5.0,

- barwa i rysa pomiarańczowoczerwona; połysk szklisty,

- strefa utlenienia uraninitu.

Gummit

to mieszanina wodorotlenków uranylu,

skupienia zbite i naskorupienia,

tw. 2.5-5.0,

barwa żółta, pomarańczowa, czerwona, brunatna; połysk woskowy, tłusty, matowy i tłusty.

Autunit Ca[UO2][PO4]2•10(12-18)H2O

Torbenit Cu[UO2][PO4]2•10(12-18)H2O

- tworzą kryształy tabliczkowe,

- skupienia łuskowe,

- tw. 2.0-2.5,

- barwa intensywnie żółta – autunit – i intensywnie zielona – torbenit; połysk szklisty,

- silnie promieniotwórcze,

- występują w strefie utlenienia utworów hydrotermalnych i pegmatytów.

Uranofan (H3O)2Ca[UO2][SiO4]2•3H2O

- słupki lub igiełki,

- skupienia promieniste, włókniste i zbite,

- tw. 2.0-3.0,

- barwa cytrynowa lub słomkowożółta; połysk szklisty,

- występuje w strefie hipergenicznej.

Opracowała: dr hab. Maria Czaja