Ze względu na niski poziom zbadania literatury najnowszej, trudno wyłonić z prac na
temat tej literatury, zjawiska, które można by nazwać nurtami.
Maria Janion, a za nią Jarosław Klejnocki ( Literatura w czasach zarazy) stwierdza, iż
podstawową zmianą, która dokonała się na łonie literatury jest odejście paradygmatu
romantycznego. Pod tym hasłem kryją się szeroko rozumiane stereotypy romantyczne
(polskie, tyrtejskie, buntownicze, niepokorne). Proces ten był szczególnie zintensyfikowany
ok. roku 89. (tzw. jesień ludów). J. Klejnocki wymienia następujące zmiany w literaturze
(przede wszystkim w poezji):
Zwrot ku subiektywizmowi i prywatności;
Odwrócenie się od problematyki społecznościowej, zaangażowanej
Skierowanie się ku problematyce jednostkowej i duchowej
Rezygnacja z poczucia i próby wypełniania misji przez literaturę
Rezygnacja z syntezowania losów zbiorowości
Literatura w tym okresie przestała być wyrazicielką zbiorowych emocji i potrzeb. Dokonała
się rezygnacja z ideowości, dlatego ta poezja bardziej dryfuje niż płynie do określonego celu.
BruLion jeszcze wierzył w jakąś społeczną misję literatury, stąd bunty, skandale i
prowokacje, natomiast najmłodsi poeci nie mają już w tym względzie żadnych złudzeń.
Anna Nasiłowska wyróżnia dwie postawy, które stały się widoczne w poezji polskiej
(gł. W środowisku bruLionu)po 89r. są to:
1)
Poeta – barbarzyńca – zbuntowany, nie stroniący od wulgaryzmów (np.
M.Baran, M. Świetlicki, Podsiadło, M. Biedrzycki, G. Wróblewski). Kwestionowali także
kulturę wysoką z pozycji indywidualizmu. Wśród tych twórców pojawił się tzw. o’haryzm
(termin Koehlera) na określenie inspiracji poezją nowojorską (Frank O’Hara i John
Aushbery).
Sam o’haryzm również można traktować jako osobny nurt poetycki. Według tej koncepcji
wiersz to zbiór (kompozycja) powiedzeń pojawiających się w polu obserwacji podmiotu.
Sytuacje codzienne, potoczne doświadczenia stają się punktem wyjścia i inspiracji tej poezji.
2)
Poeta- klasycysta – (K. Koehler, W. Wencel) określa się przede wszystkim
światopoglądowo, uznając niepodważalność prawdy religijnej. Mało miejsca zajmują
problemy czysto artystyczne, podstawowy problem to „organiczny związek między formą
chrześcijańskiego fundamentu wiary a słowem stanowiącym materię wiersza” Klasycyści
1
stali w opozycji do barbarzyńców i jako tacy wskazywali na tradycję rodzimą jako słuszne
źródło inspiracji dla literatury najnowszej.
Neolingwizm – (lingwiści warszawscy) to nurt, a zarazem grupa związana
początkowo z czasopismem Meble. Ich poezja cechuje się grą językiem, piszą manifesty o
awangardowym wydźwięku. Niedawno ogłosili śmierć neolingwizmu. Nie ma nic poza
tekstem, który się dzieje, a język jako narzędzie komunikacji zostaje podważony. Do tej
grupy należą: Maria Cyranowicz, Jarosław Lipszyc, Marcin Cecko.
Banalizm – To termin ukuty przez Pawła Dunin-Wąsowicza, a jego teoretykiem jest
P. Czapliński. Używany jest do nazwania literatury traktującej o rzeczach nudnych w równie
(?) nudny sposób. Niemiecki badacz Michael Fleischer, który zajmował się literaturą
trzeciego obiegu, określił ją także jako literaturę zerową. Jako sztandarowy przykład tego
nurtu w lit. Polskiej podaje się Portret własny (Bogdan) Tymona Tymańskiego i Zbigniewa
Sajnóga:
' Ojciec był galwanizerem. Bogdan od dzieciństwa interesował się astronomią. W szkole uczył się
średnio, na tyle jednak dobrze, że wcale się nie wysilając miał czwórkę z matematyki, fizyki i chemii, z reszty
miał trójki. I ten to właśnie człowiek pod koniec szkoły podstawowej mówi do mnie, że idzie do szkoły
przyzakładowej. Byłem prawie zszokowany, facet wiedza prawie uniwersytecka z astronomii idzie do szkoły
przyzakładowej zamiast do liceum czy technikum. Dalsze dzieje Bogdana to jego dalszy upadek. Ledwo kończy
przyzakładową i zaczyna pracować jako elektryk w zakładzie, w którym miał praktykę. Po kilku latach ma swoją
dziewczynę. śeni się z fryzjerką. Mają dzieci.'
Również twórcy z kręgu Lampy i Iskry Bożej reprezentują poniekąd ten nurt. Dunin
Wąsowicz podkreśla iż, teksty batalistyczne są programowo pisane jako nieinteresujące.
Personizm – w odróżnieniu od literatury batalistycznej, której przypisane są
stereotypy, do tego nurtu mają należeć teksty, których podstawą jest indywidualne
doświadczenie.
(Personizm i banalizm to nie są obszerne nurty poetyckie, a raczej nazwy pewnych tendencji
czy też postaw cechujących poetów. Zostały tutaj uwzględnione, gdyż wielu krytyków
literackich dostrzega ich istnienie, a sam banalizm wywołał dyskusję uczonych mężów.)
2