Psychologia kryzysu

trauma i

j

ej k

onse

s kwencje

Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała

SWPS - 2012

1

Traumatyczne doświadczenie – klucz dla kryzysów

Takie doświadczenie, w którym: „osoba przeżyła, była świadkiem lub została skonfrontowana ze zdarzeniem lub zdarzeniami związanymi z rzeczywistą śmiercią lub zagrożeniem życia bądź poważnym zranieniem, za

z groż

o e

ż ni

n e

i m f

i

f z

i y

z c

y z

c n

z e

n j in

i t

n e

t graln

l o

n ś

o ci

c

i własne

n j l

u

l b

u

b in

i n

n y

n c

y h

c

h

ludzi” a ponadto „reakcja tej osoby obejmowała intensywny strach, poczucie bezradności lub horroru”

(cyt. APA, 1994; tłum. za: Lis-Turlejską, 1998, s. 253).

W przypadku dzieci reakcją na traumatyczne zdarzenie może być „zdezorientowane lub pobudzone zachowanie” (cyt. ibidem).

2

Rodzaje zdarzeń traumatycznych

Zdarzenia traumatyczne

Katastrofy spowodowane

Katastrofy naturalne

przez człowieka (np.

wypadki komunikacyjne,

przemysłowe)

Przemoc pomiędzy ludźmi

Prz

r e

z mo

m c s

tr

s u

tr ktu

k ra

r l

a nie

e

zorganizowana (wojna,

Przestępstwa polityczne (np.

tortury)

uprowadzenia, zamachy)

Czyny kryminalne

W rodzinie

Poza rodziną

3

REAKCJE NA WYDARZENIA

TRAUMATYCZNE

3 MIESIĄCE

6 MIESIĘCY

OSTRE/

PRZEWLEKŁE

PTS

T D

ASD

ASD

ZABURZENIA STRESOWE POURAZOWE

1 MIESIĄC

TRWAŁA ZMIANA OSOBOWOŚCI

2 LATA

4

Próg

diagnostyczny

Pełno-

objawowe

PT

P S

T D

S

D

Odporność

Resilience

Intensywność symptomów PTSD

5

Inne zdarzenia

życiowe

Wsparcie

Osobowość

społeczne

Style radzenie

Historia życia

sobie

Wdzierające się

Psychologiczne

Trauma

wspomnienia

zaburzenie

(intruzja)

Wcześniejsze

doświadczenia

Inne zdarzenia

Osobowość

Reakcja

życiowe

otoczenia

Cechy

biologiczne

Czynniki etiologiczne wpływające na przechodzenie od stanu dystresu do stanu zaburzenia po urazie. Za: McFarlane i Yehuda, 1996, s. 157

6

ZABURZENIE STRESU OSTREGO (308.3)

A. Osoba była narażona na zdarzenie traumatyczne spełniające poniższe kryteria:

(1) doświadczyła, była świadkiem zdarzenia, w którym ktoś poniósł śmierć, doznał poważnych obrażeń, lub była tego groźba (2) reakcję osoby na to zdarzenie charakteryzuje intensywny strach, bezradność lub przerażenie, odraza B.

B

. W

W trakc

k i

c e p

r

p ze

z ży

ż wani

n a zd

z a

d rze

z ni

n a i po

p ni

n m p

o

p ja

j wiaj

a ą

j si

s ę

symptomy dysocjacyjne

C. Zdarzenie traumatyczne jest ponownie przeżywane D. Występuje znaczące unikanie bodźców związanych ze zdarzeniem

E. Znaczące symptomy lęku lub wzmożonego pobudzenia F. Występuje klinicznie istotny dystres G. Zaburzenie trwa min. 2 dni, max. 4 tygodnie i pojawia się po zdarzeniu

7

Zaburzenia po stresie truamtaycznym

(309.81)

A. Osoba była narażona na zdarzenie traumatyczne spełniające poniższe kryteria:

(1) doświadczyła, była świadkiem zdarzenia, w którym ktoś poniósł śmierć, doznał poważnych obrażeń, lub była tego groźba (2) reakcję osoby na to zdarzenie charakteryzuje intensywny strach, bezradność lub przerażenie, odraza B. Zdarzenie traumatyczne uporczywie powraca i jest ponownie pr

p ze

z ży

ż wane

n

C. Uporczywe unikanie bodźców związanych ze zdarzeniem i ogólne

odrętwienie psychiczne

D. Utrzymujące się symptomy wzmożonego pobudzenia E. Czas trwania zaburzenia jest dłuższy niż 1 miesiąc F. Zaburzenie powoduje klinicznie istotny distres lub załamanie w życiu społecznym, zawodowym lub innych istotnych 8

Zaburzenie w następstwie ekstremalnego stresu bliżej nieokreślone (disorders of extreme streses not otherwise specified) (DESNOS)

Syndrom

ten

charakteryzuje

się

następującą

grupą

objawów:

Zmiany

w

zakresie

regulacji

impulsów

afektywnych,

trudności

z

kontrolowaniem

złości

i

zachowania

autodestrukcyjne

Zmiany w zakresie uwagi, koncentracji i świadomości (mogą się pojawić przypadki amnezji, epizody dysocjacji i depersonalizacji)

Zmiany

w

autopercepcji

(poczucie

winy,

wstydu

i

odpowiedzialności)

Zmiany dotyczące relacji z innymi (trudności z zaufaniem innym,

niezdolność

do

budowania

bliskich

związków

emocjonalnych)

Somatyzacja (Borys, 2004).

9

9

Zaburzenie w następstwie ekstremalnego stresu bliżej nieokreślone (disorders of extreme streses not otherwise specified) (DESNOS)

Zmiany w zakresie regulacji emocji i popędów 1.

Zaburzenia w zakresie kontroli i regulacji reakcji emocjonalnych 2.

Problemy w zakresie przejawiania i regulacji złości 3.

Zachowania autodestrukcyjne (samouszkodzenia, zaburzenia łaknienia) 4.

Myśli samobójcze

5.

Kompulsywność lub skrajne zahamowanie w sferze seksualnej 6.

Skłonność do zachowań ryzykownych

Zmiany w zakresie uwagi i świadomości 1.

Dysocjacja

2.

Amnezja lub hipermnezja w związku z traumatycznymi przeżyciami Somatyzacja

1.

Przewlekły ból

2.

Objawy ze strony układu pokarmowego, krążenia i oddechowego 3.

Zaburzenia seksualne

4.

Objawy konwersyjne1010

10

DESNOS - subkategorie cd.

Zmiany w percepcji siebie

1.

Negatywny obraz siebie

2.

Wstyd, poczucie winy i samoobwianienie 3.

Poczucie bezradności i bezsilności

4.

Poczucie skalania lub napiętnowania (stygmatyzacji) Zmiany w percepcji prześladowcy (oprawcy) 1.

Asymilacja zniekształconych przekonań 2.

2

Id

I eali

l z

i acj

c a

j prześl

ś a

l dow

o cy

c

3.

Zaabsorbowanie „bólem” sprawcy

Zmiany w relacjach z innymi ludźmi

1.

Trwały brak zdolności do ufania (trust) innym 2.

Rewiktymizacja

3.

Wiktymizacja innych

Zmiany w systemie wartości

1.

Poczucie beznadziejności i rozpacz

2.

Utrata dodającej otuchy wiary

11

ZABURZENIA LĘKOWE

•

F 40 Zaburzenia lękowe w postaci fobii

•

F 41 Inne zaburzenia lękowe

•

F 42 Zaburzenie obsesyjno - kompulsyjne

•

F 43 Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

–

F43.1

. Ost

s ra r

eakc

k j

c a

j na

n st

s res

–

F43.2 Zaburzenie stresowe pourazowe

–

F43.3 Zaburzenia adaptacyjne

–

F43.4 Inne rekcje na ciężki stres

–

F43.5 Reakcja na ciężki stres, nie określona

•

F 44 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

•

F 45 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

•

F 48 Inne zaburzenia nerwicowe

12

Konsekwencje traumy:

Niepowikłany zespół stresu pourazowego (PTSD): jego objawy pokrywają się z zespołem stresu pourazowego według DSM-IV;

PTSD współwystępujące z innymi zaburzeniami takim jak:

depresja,

nadużywanie

substancji

psychoaktywnych,

zaburzenia

paniczne

oraz

inne

za

z bur

u z

r e

z ni

n a

i lę

l ko

k we;

Osobowość

potraumatyczna:

zwykle

jest

skutkiem

konfrontacji

z

długotrwałymi

czynnikami

traumatycznymi; osoby dotknięte tym zaburzeniem spełniają kryteria diagnostyczne:

1.

granicznego zaburzenia osobowości,

2.

zaburzeń występujących pod postacią somatyczną, 3.

osobowości wielorakiej;

13

Literatura

Bryant, R.A., Harvey, A. G. (2003). Zespół ostrego stresu (s. 8-71). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

McFarlane, A. (2004). Związek między osobowością a zespołem stresu pourazowego. W: J. Strelau (red.).

Osobowość a ekstremalny stres. Gdańsk: Gdańskie Wy

W dawn

w ict

c wo

w P

s

P y

s ch

c ologicz

c ne

Salter, A. (2003). Pokonywanie traumy. (Rozdziały 5, 6, 7, ,8, 9). Poznań. Media Rodzina

Zdankiewicz-Ścigała, E., Przybylska, M. (2002). Trauma.

Proces i diagnoza (Rozdziały 1 i 3). Warszawa. Wyd.

Instytutu Psychologii PAN. SWPS.

14