W 1875 roku królowa Wiktoria poprosi-

∏a Listera o zajćie stanowiska podczas Badania na zwierz´tach Êledztwa Komisji Królewskiej wspra-wie wiwisekcji, aby – jak si´ wyrazi∏a –

„sporzàdzono raport pot´piajàcy te niezb´dne medycynie przera˝ajàce praktyki”. Lister, b´dàcy kwakrem, nieraz wypowiada∏ si´ pu-blicznie przeciwko wielu okrucieƒ-

Jack H. Botting i Adrian R. Morrison stwom wiktoriaƒskiego spo∏eczeƒstwa, ale mimo ˝àdania królowej nie zamie-rza∏ pot´piç wiwisekcji. OÊwiadczy∏

DoÊwiadczenia przeprowadzone przypuszczalnie jej przyczynà, anast´p- przed komisjà, ˝e doÊwiadczenia na na zwierz´tach odegra∏y zasad-nie namno˝y∏ je w hodowli. Próbki z tej zwierz´tach mia∏y istotne znaczenie w niczà rol´ w rozwoju wspó∏cze-hodowli podane zdrowym kurcz´tom jego badaniach nad zaka˝eniami i ˝e ich snych terapii medycznych. B´dà one na-i królikom wywo∏a∏y chorob´, co by∏o ograniczenie uniemo˝liwi dokonanie dal konieczne, by przynosiç ulg´ w dowodem, ˝e Pasteur prawid∏owo zi-odkryç, które mogà przynieÊç po˝ytek znanych obecnie dolegliwoÊciach i po-dentyfikowa∏ odpowiedzialny za nià ludzkoÊci.

znaç pojawiajàce sińowe choroby. Ka˝-

czynnik. Przypadkiem zauwa˝y∏ te˝, ˝e dy przedstawiciel nauk medycznych po pewnym czasie hodowane mikroor-Szczepionki i antybiotyki

musi przyznaç, ˝e eksperymenty na ganizmy traci∏y zdolnoÊç do zara˝ania.

zwierz´tach sà tylko jednym z uzupe∏-

Kurcz´ta, którym podano inaktywowa-Idàc za przyk∏adem Pasteura i innych, niajàcych podejÊç badawczych. Niektó-

ne mikroby, sta∏y siódporne na Êwie-naukowcy ustalili przyczyny i opraco-re kwestie mo˝na jednak rozstrzygnàç

˝e hodowle – zabójcze dla nie zabezpie-wali szczepionki przeciwko wielu cho-tylko za ich pomocà. Chcemy przedsta-czonych w ten sposób ptaków. Ju˝

robom zakaênym, w tym b∏onicy, t´˝-

wiç te badania na zwierz´tach, które na-przedtem lekarze dostrzegli, ˝e ludzie, cowi, wÊciekliênie, krztuÊcowi, gruêlicy, szym zdaniem odegra∏y w przesz∏oÊci którzy prze˝yli ostry atak danej choro-chorobie Heinego-Medina, odrze, Êwin-istotnà rol´, i wskazaç zagadnienia, by, rzadko miewajà jej nawroty. Pasteur ce i ró˝yczce. Badania nad tymi chorow których b´dà niezb´dne w przysz∏o-odkry∏ wić metod´ wywo∏ywania po-bami niewàtpliwie by∏y w du˝ym stop-

Êci. Wyliczenie wszystkich osiàgni´ç za-dobnej odpornoÊci bez zachorowania.

niu uzale˝nione od doÊwiadczeƒ na j´∏oby znacznie wićej miejsca ni˝ to, Eksperyment ten doprowadzi∏ go do zwierz´tach. W wi´kszoÊci przypadków którym dysponujemy, nie ma bowiem wniosku, ˝e mo˝na uodporniç pacjen-naukowcy identyfikowali podejrzewa-ani jednej dziedziny badaƒ medycz-tów na chorobźakaênà, podajàc im ne mikroby, po czym podawali je zwie-nych, która nie zawdzićza∏aby do-os∏abione szczepy bakterii b´dàcych jej rz´tom, aby zobaczyç, czy zapadnà na Êwiadczeniom na zwierz´tach wielu z przyczynà.

danà chorob´.

najwa˝niejszych dokonaƒ.

Przeprowadzajàc podobne doÊwiad-Podobne prace sà kontynuowane do W po∏owie XIX wieku wi´kszoÊç wy-czenia na królikach i Êwinkach mor-dzisiaj. Ostatnio naukowcy opracowali SPL/ Photo Researchers, Inc. (z prawej) niszczajàcych chorób spowodowana by-skich, Pasteur wyizolowa∏ drobnoustrój szczepionk´ przeciwko Haemophilus in-

∏a zaka˝eniami bakteryjnymi lub wiru-wywo∏ujàcy wàglika, a nast´pnie opra-fluenzae typu B (Hib), g∏ównej przyczy-sowymi. W owych czasach lekarze cowa∏ szczepionk´ przeciwko tej Êmiernie zapalenia opon mózgowo-rdzenio-uwa˝ali, ˝e dolegliwoÊci te wynikajà telnej chorobie. Dzi´ki wiedzy zdoby-wych. Przed rokiem 1993 w USA cho-z wewn´trznych zak∏óceƒ organizmu.

tej w doÊwiadczeniach na zwierz´tach –

roba ta uÊmierca∏a lub powa˝nie uszka-

; GEOFF TOMPKINSON

Dopiero francuski chemik Louis Pasteur nigdy w takim zakresie nie prowadzo-dza∏a mózg 800 dzieci rocznie. Wcze-i jemu wspó∏czeÊni badacze chorób za-nych na ludziach – udowodni∏ on nie sne wersje tej szczepionki dawa∏y jedy-

(poÊrodku)

kaênych zwierzàt domowych dowiedli, tylko, ˝e choroby zakaêne sà wywo∏ynie s∏abà, krótkotrwa∏à odpornoÊç.

˝e ludzkie przypad∏oÊci sà w istocie wy-wane przez mikroorganizmy, ale tak˝e Dopiero nowa szczepionka, którà prze-wo∏ane przez mikroorganizmy pocho-i˝ uodpornienie mo˝e chroniç przed testowano na królikach oraz myszach, dzàce z zewnàtrz. Pasteur, który wie-zachorowaniem.

dowodzàc, ˝e jest wystarczajàco sku-

; CORBIS-BETTMANN

dzia∏, w jaki sposób psuje siźanieczy-Odkrycia Pasteura znalaz∏y po-teczna, mo˝e byç powszechnie stosowa-szczone wino i piwo, uzmys∏owi∏ sobie, wszechny oddêwi´k. Wp∏yn´∏y na przy-na. Po pierwszych dwóch miesiàcach (z lewej)

˝e choroby takie jak cholera kurczàt k∏ad na zapatrywania wybitnego bry-od wprowadzenia jej na rynek w USA i wàglik równie˝ sà powodowane przez tyjskiego chirurga Josepha Listera, któ-

i Wielkiej Brytanii liczba przypadków mikroorganizmy.

ry pierwszy u˝y∏ wodnego roztworu zaka˝enia Hib spad∏a o 70%.

Aby sprawdziç t´ hipotez´, Pasteur fenolu do sterylizacji narz´dzi chirur-Badania na zwierz´tach prowadzà nie zbada∏ treÊç jelit kurczàt cierpiàcych na gicznych, nici i opatrunków, zapobie-tylko do opracowania nowych szcze-CHRISTOPHER BURKE/QB

choler´, wyizolowa∏ mikroby b´dàce gajàc w ten sposob zaka˝aniu ran.

pionek przeciw chorobom zakaênym, Eksperymenty na zwierz´tach odegra∏y zasadniczà rol´

w opracowaniu wspó∏czesnych terapii i nadal b´dà

konieczne.

Na niektóre pytania

mo˝na odpowiedzieç tylko dzi´ki doÊwiadczeniom na zwierz´tach.

lecz równie˝ leków przeciwbakteryj-one toksyczne dla myszy i królików). JednoÊci. Tak˝e w rozwiàzywaniu tych nych i antybiotyków. Na przyk∏ad nak w 1940 roku Howard W. Florey, problemów pomocne by∏y badania na w 1935 roku mimo przestrzegania za-Ernst B. Chain i inni badacze z Universi-zwierz´tach. DoÊwiadczenia na kotach sad aseptyki zwyk∏e zranienie mog∏o ty of Oxford w∏aÊnie dzi´ki testowi neu-pomog∏y rozwinàç techniki przyszy-spowodowaç powa˝ne zaka˝enie, któ-

tralizacji na myszach ostatecznie wyka-wania naczyƒ krwionoÊnych do prze-re czśto koƒczy∏o si´ Êmiercià lub am-zali, ˝e penicylina ma niezwykle silne szczepianego narzàdu tak, aby by∏y putacjà. W tym samym czasie zarówno dzia∏anie antybiotyczne.

wystarczajàco mocne i wytrzyma∏y w USA, jak i w Europie posocznica po-ciÊnienie krwi. Badacze przeprowa-

∏ogowa (choroba poporodowa matek, Po˝ytki

dzajàcy eksprymenty na królikach i najcz´Êciej b´dàca skutkiem zaka˝enia innych gryzoniach oraz psach i ma∏-

paciorkowcami hemolitycznymi) wy-Mimo sukcesów terapii opartych na pach opracowali równie˝ metody za-st´powa∏a w 200 przypadkach na 100

szczepionkach i antybiotykach choroby hamowania czynnoÊci uk∏adu odpor-tys. porodów. Ponadto 60 na 100 tys.

zakaêne pozosta∏y na ca∏ym Êwiecie naj-noÊciowego w celu uniknićia odrzuce-m´˝czyzn w wieku 45–64 lat przed-wi´kszym zagro˝eniem dla ludzi. Nie nia przeszczepu.

wczeÊnie umiera∏o z powodu p∏atowe-jest znana ˝adna skuteczna szczepionka Lista zas∏ug si´ wyd∏u˝a. Przed go zapalenia p∏uc. Sytuacja zmieni∏a si´

przeciw malarii i AIDS. Lekarze coraz wprowadzeniem insuliny pacjenci z radykalnie, gdy pojawi∏y siśulfonami-cz´Êciej napotykajà szczepy bakterii cukrzycà najcz´Êciej umierali. Przez dy: w 1960 roku tylko 5 na 100 tys. ma-opornych na obecnie stosowane leki ponad 50 lat hormon, który ratuje ˝ycie, tek zapad∏o na posocznic´ po∏ogowà przeciwbakteryjne, a wcià˝ pojawiajà musia∏ byç ekstrahowany z trzustek cie-i tylko 6 na 100 tys. m´˝czyzn umar∏o sińowe choroby zakaêne. Trudno so-lćych lub Êwiƒskich. Bezpieczeƒstwo na p∏atowe zapalenie p∏uc. Równie˝ roz-bie wyobraziç opracowanie lepszych wymaga∏o testowania takiej insuliny i jej maite inne zaka˝enia leczono za pomo-szczepionek oraz leków przeciw choro-aktywnoÊci na królikach lub myszach.

cà tej nowej klasy leków.

bom zakaênym bez doÊwiadczeƒ wy-Gdy rozpoczynaliÊmy naszà pracńa-Historia wprowadzenia leków sulfo-konanych na zwierz´tach.

ukowà, wykrycie nadciÊnienia z∏oÊliwe-namidowych jest pouczajàca. Zespó∏

Podobne badania na zwierz´tach ma-go prognozowa∏o Êmierç w ciàgu roku, pracujàcy nad nimi – grupa Gerharda jà istotne znaczenie równie˝ w licznych czśto poprzedzonà nieznoÊnymi bóla-Domagka z Laboratoriów Bayera innych ga∏źiach medycyny. Operacje mi g∏owy i Êlepotà. Badania na kotach w Wuppertal-Elberfeld w Niemczech –

na otwartym sercu – które w samych pod narkozà prowadzone w latach pi´ç-

przestrzega∏ zasady, aby wszystkie no-Stanach Zjednoczonych ratujà ˝ycie 440

dziesiàtych spowodowa∏y pojawianie we zwiàzki by∏y sprawdzane raczej tys. ludzi rocznie – sà obecnie wykony-si´ wielu coraz lepszych leków przeciw w tzw. teÊcie neutralizacji na zaka˝owane rutynowo po 20 latach badaƒ na nadciÊnieniu, dzi´ki czemu obecna te-nych myszach (mouse protection test) zwierz´tach prowadzonych przez ta-rapia tej dolegliwoÊci jest skuteczna ni˝ na bakteriach hodowanych na szal-kich naukowców jak John Gibbon z Jef-i wzgl´dnie ∏agodna. Równie˝ wrzody kach z agarem. PrzenikliwoÊç Domagka ferson Medical College w Filadelfii.

˝o∏àdka wymaga∏y czśto powa˝nych okaza∏a si´ bardzo fortunna: na przy-Równie˝ sztuczne zastawki serca po-zabiegów chirurgicznych, obcià˝ajàc k∏ad zwiàzek chemiczny zwany pron-wsta∏y dzi´ki wieloletnim doÊwiadcze-pacjenta znacznym ryzykiem Êmierci.

tosyl, niezwykle skuteczny w przypad-niom na zwierz´tach.

Dzisiejsze leki przeciwwrzodowe, opra-ku myszy, zupe∏nie nie dzia∏a∏ na Post´p w leczeniu nerek nastàpi∏

cowane na podstawie testów przesie-bakterie in vitro. W organizmie zwierz´-

wskutek stopniowego ulepszania tech-wowych na szczurach i psach, mogà po-cym bowiem z prontosylu powstaje nik poprzez eksperymenty na zwierz´-

wstrzymywaç i leczyç chorob´, jeÊli sà przeciwbakteryjna substancja czynna –

tach. Obecnie dializa, a nawet transplan-stosowane wraz z antybiotykami nisz-sulfanilamid. Wspomniani naukowcy tacje nerek mogà ocaliç ˝ycie pacjentów czàcymi bakterie Helicobacter pylori.

zsyntetyzowali równie˝ inne, jeszcze sil-cierpiàcych z powodu zaburzeƒ funk-niejsze leki sulfonamidowe i z powo-cjonowania tego narzàdu wynikajàcych Typowe nieporozumienia

(z prawej)

dzeniem zastosowali je przeciw wielu z rozmaitych chorób, w tym zatruç, sil-zaka˝eniom. Za swoje prace nad leka-nych krwotoków, nadciÊnienia lub cu-Argumenty rzeczników praw zwie-UNIPHOTO

mi przeciwbakteryjnymi Domagk otrzy-krzycy. W USA oko∏o 200 tys. ludzi rzàt sprowadzajà si´ w gruncie rzeczy ma∏ w 1939 roku NagrodŃobla.

rocznie wymaga dializy, 11 tys. otrzy-do ró˝nic w fizjologii i reakcji na leki Nieprzeprowadzenie doÊwiadczeƒ na muje nowà nerk´. W szczególnoÊci lek wyst´pujàcych mi´dzy gatunkami, co zwierz´tach opóêni∏o o 10 lat zastosowa-niezb´dny w dializie (heparyna) musi rzekomo czyni doÊwiadczenia na zwie-nie znakomitego antybiotyku – penicyli-byç wyekstrahowany z tkanek zwierz´-

rz´tach zbytecznymi lub zwodniczy-Impact Visuals (z lewej); ny. Alexander Fleming w 1929 roku nie cych i dla bezpieczeƒstwa testowany na mi. Wystarczy jednak przestudiowaç li-sprawdza∏ na myszach skutecznoÊci znieczulonych zwierz´tach.

teraturńaukowà, by obaliç te argu-swych hodowli zawierajàcych surowà Transplantacja nerek lub ka˝dego menty. Na przyk∏ad oponenci badaƒ

penicylin´ (chocia˝ wykaza∏, ˝e nie sà innego narzàdu nastrćza wiele trud-na zwierz´tach czśto wskazujà talido-LONNY SHAVELSON

ROZSTRZYGAJÑCE WYNIKI:

opracowanie antybiotyków

opracowanie szczepionek

operacje na otwartym sercu badania nad cukrzycà

leczenie nadciÊnienia

opracowanie leków przeciwwrzodowych transplantacje narzàdów,w tym: zastawki serca

nerki

mid jako przyk∏ad leku, który by∏

nśtylu ˝ycia, na przyk∏ad przejÊcie na skutecznoÊci wykonywanych na psach dok∏adnie przetestowany na zwierz´-

diet´ wegaƒskà, która polega na re-i ciel´tach. Sztuczna zastawka mo˝e byç tach, a swoje teratogenne dzia∏anie zygnacji z wszelkich produktów pocho-wszyta jedynie do serca, którego czyn-przejawia∏ jedynie u ludzi. Nie jest to dzenia zwierzćego. Mimo i˝ bardzo noÊç przej´∏o sztuczne p∏uco-serce –

do koƒca prawda. Naukowcy nie te-popieramy zdrowe od˝ywianie, nie sà-

aparat doskonalony przez 20 lat do-stowali talidomidu na ci´˝arnych zwie-dzimy, by dzi´ki niemu mo˝na by∏o Êwiadczeƒ na psach. Skoro krytycy rz´tach a˝ do czasu ujawnienia si´ de-w znacznym stopniu zapobiec przyto-eksperymentów na zwierz´tach, mimo formacji p∏odu u ludzi. Gdy prze-czonym schorzeniom.

˝e sà bogatsi od ówczesnych badaczy prowadzili takie próby, okaza∏o si´, o wiedzźgromadzonà przez ostatnie

˝e lek ten rzeczywiÊcie powoduje nie-Czarna dziura

35 lat, w ciàgu których nauka dokona-prawid∏owoÊci w rozwoju p∏odu u kró-

∏a ogromnego post´pu, nie potrafià lików, myszy, szczurów, chomików Nasi oponenci twierdzà, ˝e nawet je-przedstawiç przekonujàcego scenariu-i kilku gatunków ma∏p. Podobnie nie-

Êli doÊwiadczenia na zwierz´tach ode-sza skutecznej terapii niedomykalnoÊci którzy twierdzili, ˝e nigdy nie sto-gra∏y pewnà rol´ w rozwoju nowocze-zastawki dwudzielnej, ich wiarygod-sowalibyÊmy penicyliny, gdyby wcze-snej medycyny, nie znaczy to, ˝e by∏a noÊç jest podejrzana.

Êniej by∏a ona podana Êwinkom mor-to rola istotna. Argumentujà, ˝e gdyby Czy rozwiàzanie problemów me-skim, jest bowiem dla tego gatunku takie praktyki zosta∏y zakazane, badacze dycznych czyni doÊwiadczenia na zwie-nadmiernie toksyczna. Zwierz´ta te musieliby byç bardziej twórczy i dzi´-

rz´tach nadal koniecznymi? Zwierz´-

jednak reagujà na penicylin´ w ten ki temu wynaleêliby lepsze techniki. In-ta transgeniczne wyposa˝one w zmu-sam sposób jak wielu ludzi – na sku-ni sugerowali, ˝e wyeliminowanie ba-towany jeden gen dostarczy∏y ju˝ wie-tek d∏ugotrwa∏ej terapii tym antybio-daƒ na zwierz´tach nie zostawi∏oby lu nowych informacji o funkcjonowa-tykiem zapadajà na zapalenie jelit.

pustki – czarnej dziury; zastàpi∏yby je niu bia∏ek i ich roli w procesie choro-Zarówno w przypadku Êwinki mor-ostro˝niejsze i bardziej uwa˝ne bada-bowym, a bez wàtpienia przyniosà skiej, jak i tych pacjentów przyczynà nia kliniczne i komórkowe.

dalsze korzyÊci. Przewidujemy rów-choroby jest zaka˝enie bakterià Clo-Czarna dziura w rzeczywistoÊci by-nie˝ ogromny post´p w leczeniu uszko-stridium difficile.

∏a. Póki dzi´ki badaniom na zwierz´-

dzeƒ pourazowych oÊrodkowego uk∏a-W istocie nie ma ˝adnych zasadni-tach nauka nie stan´∏a na solidnej, em-du nerwowego. Ostatnie doÊwiadczenia czych ró˝nic fizjologicznych mi´dzy pirycznej podstawie, póty nie nastàpi∏

na zwierz´tach dowodzà, ˝e regene-zwierz´tami laboratoryjnymi a cz∏owie-w medycynie ˝aden widoczny post´p.

racja nerwu jest jednak mo˝liwa. Trze-kiem. I one, i my sterujemy swojà we-Dawni badacze, jak Pasteur i XVII-ba b´dzie zatem zrewidowaç przeko-wn´trznà biochemià za pomocà hormo-

-wieczny uczony William Harvey, któ-

nanie o nieodwracalnej utracie funkcji nów, które zasadniczo sà takie same.

ry bada∏ krwiobieg u zwierzàt, nie trak-w wyniku zniszczenia komórek nerwo-Zarówno cz∏owiek, jak i zwierz´ta la-towali doÊwiadczeƒ na zwierz´tach ja-wych w rdzeniu kr´gowym ssaków. To boratoryjne wydzielajà z komórek ner-ko ∏atwego sposobu znalezienia odpo-tylko kwestia czasu, by odpowiednie wowych oÊrodkowego oraz obwodo-wiedzi na nurtujàce ich pytania. Stoso-terapie zacz´∏y dzia∏aç. Trudno nam so-wego uk∏adu nerwowego podobne wali przecie˝ wszelkie dost´pne wów-bie wyobraziç, w jaki sposób post´p na przekaêniki chemiczne i reagujà w ten czas techniki: sekcjźw∏ok, obserwacj´

tym polu – oraz w wielu innych dzie-sam sposób na zaka˝enie lub uszkodze-pacjenta oraz badanie bakterii w hodow-dzinach nauk biologicznych i medycz-nie tkanek.

li. W niektórych przypadkach jednak nych – móg∏by w przysz∏oÊci nastàpiç Zwierzće modele chorób sà nie-uznawali za niezb´dne przeprowadze-bez doÊwiadczeƒ na zwierz´tach.

sprawiedliwie krytykowane na podsta-nie doÊwiadczenia na zwierz´tach.

T∏umaczy∏

wie faktu, ˝e ich przebieg nie jest iden-ChcielibyÊmy zaproponowaç pewien Marcin Gierdalski

tyczny jak u ludzi. Ale nie po to by∏y sprawdzian wszystkim ˝ywiàcym prze-opracowane; modele takie dostarczajà konanie, ˝e badania na zwierz´tach, ze JACK H. BOTTING i ADRIAN R.

bowiem narz´dzi do badaƒ poszczegól-wzgl´du na nieadekwatnoÊç ich wy-MORRISON od lat osiemdziesiàtych sà nych procedur leczniczych. Tak wić ników wobec ludzkiego organizmu, aktywnymi obroƒcami badaƒ na zwierz´-

mukowiscydoza u myszy nie musi opóêni∏y post´p. Wybierzcie jakieÊ osià-

tach. Botting, emerytowany wyk∏adow-przypominaç dok∏adnie tej choroby gnićie uzale˝nione od takich prac ca, jest by∏ym doradcà naukowym Re-u cz∏owieka (nawiasem mówiàc, ró˝ni i szczegó∏owo przedstawcie sposób, search Defence Society (Towarzystwa sióna znacznie u poszczególnych w jaki alternatywna metoda da∏aby ta-Obrony Badaƒ Naukowych) w Londynie.

pacjentów). Mimo to pomaga ustaliç kie same korzyÊci. U˝ytecznym przy-Morrison jest dyrektorem Laboratory for optymalnà metod´ terapii genowej.

k∏adem mo˝e byç leczenie niedomykal-Study of the Brain in Sleep (Laboratorium UNIPHOTO

I wreszcie przeciwnicy doÊwiadczeƒ

noÊci zastawki dwudzielnej serca.

Badaƒ Âpiàcego Mózgu) w University of na zwierz´tach powtarzajà, ˝e wi´kszo-Opracowanie sztucznych zastawek ser-Pennsylvania School of Veterinary LLEWELLYN

Êci chorób mo˝na uniknàç przez zmia-ca to zas∏uga wielu lat badaƒ i testów Medicine.

zaka˝enia Hib spadek o 70%

Ograniczenie

Zgony z powodu

badaƒ na zwierz´tach

posocznicy po∏o

uniemo˝liwi dokonanie

gowej spadek

wielu korzystnych

dla ludzkoÊci odkryç.

Zgony z powodu

p∏atowego zapalenia p∏uca spadek o 90%