Statystyka - wprowadzenie

Obecnie pojęcia statystyka używamy aby mówić o:

•

zbiorze danych liczbowych ukazujących kształtowanie się określonego zjawiska

•

jako pewne charakterystyki liczbowe powstałe ze badań nad zbiorowością próbną (np. odchylenie z próby, średnia)

•

jako nazwa dyscypliny naukowej

Wyróżniamy: statystykę opisową, statystykę matematyczną, statystykę ekonomiczną oraz różne statystyki branżowe.

Statystyka opisowa - zajmuje się metodami obserwacji statystycznej, konstruowaniem badań statystycznych, opracowywaniem i prezentacją danego materiału statystycznego oraz sumarycznym opisem danych statystycznych.

Statystyka matematyczna - to nauka, która zajmuje się metodami wnioskowania o całej zbiorowości generalnej na podstawie zbadania, wybranej w sposób losowy pewnej części zwanej próbą.

Statystyka ekonomiczna - bada zjawiska i procesy zachodzące w gospodarce na różnych szczeblach jej agregacji. Do opisu i analizy badanych zjawisk statystyka ekonomiczna wykorzystuje metody wypracowane przez statystykę opisową i matematyczną.

Statystyka jest samodzielną nauką społeczną zajmującą się metodami badań zjawisk masowych. Zjawiska masowe możemy opisywać za pomocą pojęć językowych, schematów, wykresów oraz za pomocą liczb. Opis statystyczny jest opisem liczbowym.

Za pomocą metod statystycznych dokonujemy uogólnień wśród dużej masy szczegółowych informacji. Prowadzi to do wykrycia prawidłowości występujących w danym zjawisku.

Podstawowe pojęcia statystyczne

•

Zbiorowość statystyczna. Zbiorowością statystyczną, nazywaną inaczej populacją, lub masą statystyczną, nazywamy zespół jednostek objętych badaniem statystycznym.

Cel badania określa zbiorowość. Zbiorowość należy ściśle określić: 1. pod względem rzeczowym (czyli kogo lub co badamy)

2. pod względem terytorialnym

3. pod względem czasowym

•

Jednostka statystyczna. Jednostkami statystycznymi nazywamy elementy składowe badanej zbiorowości statystycznej. Ilość jednostek składających się na badaną zbiorowość nazywamy

liczebnością. (liczebnością ogólną - N).

•

Cechy statystyczne. Jednostki statystyczne nie są identyczne, posiadają cechy wspólne i wiele cech różniących je między sobą. Właściwości jakie posiadają jednostki statystyczne nazywamy cechami statystycznymi.

Rodzaje cech statystycznych:

o

mierzalne

o

niemierzalne : klasyfikacja dwudzielna / klasyfikacja wielodzielna o

stałe

o

zmienne

Warianty cech

Każda cecha statystyczna może występować u poszczególnych jednostek statystycznych w rozmaitej formie lub różnych wielkościach. Wartości jakie mogą przyjmować cechy statystyczne nazywamy wariantami cech.

Na przykład cecha płeć ma warianty: kobieta, mężczyzna.

Cechy niemierzalne charakteryzują się tym, że mogą przyjmować skończoną liczbę wariantów. W wypadku cech mierzalnych mamy do czynienia z dwoma rodzajami zmienności wartości liczbowych obrazujących różne warianty cech tego rodzaju. Jest to zmienność ciągła lub zmienność skokowa.

•

Zmienność ciągła polega na tym, że cecha może przyjmować dowolne wartości liczbowe z pewnego przedziału liczbowego , tzn. nieskończenie wiele wartości.

•

Zmienność skokowa polega na tym, że cecha przyjmuje skończoną liczbę wartości a wartości te są liczbami zmieniającymi się skokowo, tzn. cecha nie przyjmuje wartości pośrednich między tymi liczbami.

W wypadku zmienności skokowej o bardzo dużej liczbie wariantów można zmienność tę potraktować jak zmienność ciągłą, używamy wtedy określenia: zmienność quasi ciągła.

Metody badań statystycznych:

Wstępem do wszelkiego rodzaju badań statystycznych jest określenie przedmiotu badania, czyli zdefiniowanie zbiorowości, jednostki i cech statystycznych, które będą podlegały badaniu.

Główne kryterium podziału metod badań statystycznych związane jest z udziałem zbiorowości statystycznej w badaniu. Jest to więc podział ze względu na liczbę jednostek zbiorowości statystycznej objętych badaniem. Z uwagi na to kryterium rozróżnia się dwie zasadnicze metody:

•

badanie pełne (generalne, kompletne , całkowite)

•

badanie częściowe (niekompletne, niepełne, niecałkowite).

Metoda badania pełnego - polega na tym, że obserwacji poddana jest każda jednostka zbiorowości statystycznej, której badanie dotyczy.

Metoda badania częściowego - sprowadza się natomiast do obserwacji tylko pewnej części (wybranych jednostek statystycznych) badanej zbiorowości statystycznej.

Badanie pełne:

•

spis statystyczny

•

rejestracje statystyczne

•

sprawozdawczość statystyczna

Badanie częściowe:

•

metoda reprezentacyjna

•

metoda monograficzna

•

metoda ankietowa

Etapy badania statystycznego:

1. Programowanie badania

2. Obserwacja statystyczna

3. Prezentacja wyników

4. Opis i analiza statystyczna

•

Programowanie badania: Obejmuje ustalenie celu badania, metody badania, określenie zbiorowości statystycznej, określenie cech badania, określenie jednostki statystycznej oraz próby statystycznej. Opracowanie schematów tablic wynikowych i formularzy statystycznych.

1. Formularz statystyczny.

Składa się z trzech głównych części:

- nagłówka (część tytułowa)

- kwestionariusza właściwego

- części końcowej

Nagłówek - w tej części znajdują się dane dotyczące instytucji prowadzącej badanie (nazwa i adres) oraz wyznaczone jest miejsce na dane identyfikacyjne jednostki sprawozdawczej (nazwa, adres, numer statystyczny regon). Ponadto w nagłówku zamieszczony jest tytuł formularza oraz informacje dodatkowe dotyczące przedmiotu badania, terminu i okresu, którego dotyczą odpowiedzi, terminu wysłania sprawozdania a także wyszczególnienie odbiorców sprawozdań.

Kwestionariusz właściwy - stanowi zasadniczą część formularza. Zamieszczone są w nim pytania dotyczące przedmiotu badania. Mogą być to tabele bądź pytania w formie tekstowej.

Część końcowa - zawiera podpisy osób odpowiedzialnych za prawidłowość danych zawartych w formularzu, oraz datę.

•

Obserwacja statystyczna. Zbieranie materiałów - czyli obserwacja statystyczna, jego zliczanie i grupowanie jest drugim etapem badania statystycznego. Materiał

statystyczny - zbiór danych liczbowych i opisowych. Materiał pierwotny - to sporządzony "teraz" (obecnie) przez ankietera. Materiał wtórny - to korzystanie z już wykonanych badań. Surowy materiał statystyczny - to materiał jeszcze nie skorygowany, może zawierać błędy.

Rodzaje błędów:

a) Błędy systematyczne (tendencyjne) - polegają na podawaniu faktów celowo zniekształconych. Spowodowane jest to obawą przed konsekwencjami ujawnienia prawdy. Na przykład właściciele sklepów i przedsiębiorstw mogą kłamać nt. wielkości obrotów - ponieważ na ich podstawie określa się wysokość podatku.

b) Błędy niesystematyczne (przypadkowe) - polegają na pomyłce liczbowej.

Obliczanie wskaźników struktury:

W poniższej tabeli przedstawiono dwa szeregi rozdzielcze przedziałowe opisujące dwie zbiorowości (pracownicy zakładów A i B) pod względem jednej cechy (wiek).

Firma A

Firma B

Wiek w

latach

Liczebności

Wskaźniki

Liczebności

Wskaźniki stryktury

bezwzględne

stryktury w %

bezwzględne

w %

18 - 24

104

11,63 %

90

9,84 %

25 - 34

160

17,89 %

145

15,86 %

35 - 44

230

25,72 %

245

26,80 %

45 - 54

200

22, 37 %

230

25,16 %

55 - 59

150

16, 77 %

189

20,67 %

60 - 65

50

5,59 %

15

1,64 %

Razem

894

100

914

100

DLA FIRMY A , Liczymy :

Liczebność bezwzględna razem: 894

Liczymy pierwszy wskaźnik : 104 / 894 * 100 = 11,63 %

Liczymy pozostałe wskaźniki : 160 / 894 * 100 = 17,89 % I T D ...

DLA FIRMY B, Liczymy :

Liczebność bezwzględna razem: 914

Liczymy pierwszy wskaźnik : 90 / 914 * 100 = 9,84 %

Zestawienie wskaźników struktury dla dwóch lub więcej szeregów pozwala porównać wewnętrzną budowę danej zbiorowości. Do zbadania podobieństwa tych szeregów wykorzystamy względny wskaźnik podobieństwa struktur.

Ogólny wzór:

W liczniku sumujemy mniejsze wskaźniki z tej samej cechy (np.18 - 24 lata ), a większy wskaźnik z tej samej cechy idzie do mianownika. Sumujemy w liczniku - mniejsze , a w mianowniku większe. Wskaźnik Z przyjmować może wartość z przedziału <0,1> , przy Z=1

znaczy iż porównywane struktury są identyczne , przy Z = 0 - zupełnie różne !

Dla naszej tabeli:

Im względny wskaźnik podobieństwa struktur jest bliższy 1, tym porównywane struktury są bardziej zbliżone do siebie.