każda rozwija siÄ™ na innem sztucznem po­
siÄ™ do zwalczania choroby, która już wy­
żywieniu ( pożywka"). Jeżeli jednak znaj­
buchła i daje wyraz rozwijania się bakteryj
R O B ER T KO CH (1843 1910
dziemy pożywkę odpowiednią dla jakiegoś
w ustroju. Główne siły zogniskowano na
który wykrył bakterję wywołującą
gatunku bakteryj, jeżeli  wysiejemy" na
jej zapobieganiu, na niedopuszczeniu do
gruz
licÄ™
niej trochÄ™ krwi lub plwociny, zawierajÄ…cej
opanowania ustroju przez  niewidzialnego'
bakterje, to już po kilku godzinach
wroga. Do tego celu zdążamy dwiema dro­
ukażą się na takiej pożywce liczne,
gami. Jedna  to uodparnianie ustroju
wyraz
ne, dość duże grudki, które
przeciw dziaÅ‚aniu bakteryj, przez szczepie­
dostrzec można nawet gołem okiem.
nia ochronne. Prócz powszechnie znanego
Każda taka grudka, to  kolonja",
szczepienia przeciwospowego stosujemy
złożona z miljonów bakteryj.
także teraz szczepienia przeciw płonicy
Bardzo szybkie rozmnażanie (szkarlatyna), błonicy (dyfterja), gruz
licy.
się bakteryj tłumaczy po
Na tej drodze bardzo już dużo dokonano
POŚRÓD
części, dlaczego mogą się
groz
nych i na pewno jeszcze więcej się dokona
Z
one stać groz
nemi dla w przyszłości.
wrogów czÅ‚owie­
czÅ‚owieka, chociaż sÄ… Druga droga, prowadzÄ…ca do tego sa­
ka, jakiemi sÄ… wo-
znikomo drobne. mego celu,  to unikanie zakażenia. Im
góle choroby, naj­
Dostawszy siÄ™' do
groz
niejszymi wrogami dokÅ‚adniej poznajemy sposób życia bakte­
żywego ustroju, ryj, tem Å‚atwiej możemy zapobiec ich do­
były z dawien dawna
wyszukujÄ… w
stawaniu siÄ™ do ustroju. ZnajÄ…c miejsce,
choroby zakaz
ne, przeno­
nim najdo­
szÄ…ce siÄ™ z czÅ‚owieka na czÅ‚o­ w którem żyjÄ…, możemy je zabić czy to
godniejsze
przez gotowanie zanieczyszczonych niemi
wieka. Należą do nich nie-
dla sie­ przedmiotów, czy to przez zmywanie pÅ‚y­
tylko stosunkowo Å‚agodne, jak
bie nami odkażajÄ…cemi (jodyna, sublimat, kar­
odra i koklusz, nietylko błonica
bol, lizol), czy, wreszcie, poprostu przez
i szkarlatyna, ale także tyfus i czer­
wystawienie ich na dziaÅ‚anie promieni sÅ‚o­
wonka, gruz
lica i choroby wene­
necznych. Dzisiaj już wiemy, że należy
ryczne, no i prastary bicz ludzkości,
wystrzegać się plwociny, pochodzącej z płuc
dżuma i cholera, które w dawnych
człowieka chorego na gruz
licę,  kału
zwłaszcza czasach dziesiątkowały wprost
i moczu chorych tyfusowych. Wiemy, że
ludność. Nie zatrzymywaÅ‚y siÄ™ one u gra­
roznosicielami bakteryj często bywają
nic paÅ„stwa, lecz z jednego przedosta­
owady (muchy, komary i t. p.) i dla­
wały do drugiego, zamieniając ludne miasta
tego należy je tÄ™pić. Wiemy, że bak­
w ponure cmentarzyska. Nie pomagaÅ‚a u- miej­
terje wkraczajÄ… do ustroju nieraz
cieczka w lasy i góry, bo dżuma za ludz
mi s c e : -
przez przewód pokarmowy, i dla­
w Å›lad biegÅ‚a. Nie próbowano nawet wal­ jedne sa­
tego starannie myjemy ręce
czyć z wrogiem, bo wroga nie znano. dowią się
przed jedzeniem i czuwamy
Widziano chorego, widziano konajÄ…cego, w jelitach
nad utrzymaniem czysto­
ale co wywoÅ‚ywaÅ‚o chorobÄ™  nie wie­ (czerwonka ,
Å›ci osobistej. Wiemy wre­
dziano. I dużo, dużo upłynęło czasu, cholera, tyfus),
szcie, że głównem
mnóstwo padÅ‚o ofiar, wykonano niezliczonÄ… inne  w pÅ‚u­
z
ródÅ‚em zakaże­
liczbę żmudnych badań, zanim człowiek cach (gruz
lica), in­
nia jest chory
doczekał się pierwszego triumfu: zobaczył ne znów w gardle
c z Å‚ o wi e k i
swego wroga. Bo cóż się okazało? Wróg i krtani (błonica 
wszelkiemi
ten jest tak drobny, że dostrzec go może dyfterja). W dogodnych
Å›rodkami sta­
tylko oko, uzbrojone w bardzo silne szkła dla siebie warunkach
ramy siÄ™
powiększające, tylko oko, patrzące przez mnożą się bardzo szybko
odosob -
mikroskop. Na imiÄ™ temu wrogowi jest i siejÄ… dokoÅ‚a siebie zniszcze­
nić za­
baisterja. Kilkaset bakteryj uÅ‚ożonych nie. Jady, które wytwarzajÄ… za­
jedna za drugą, wytworzy szereg długości równo za swego życia, jak i po
zaledwie jednego milimetra (tysiÄ™cznej czÄ™­ Å›mierci, zatruwajÄ… ustrój, wywoÅ‚ujÄ…
Å›ci metra). Ujrzawszy tego maÅ‚ego, a tak wysokÄ… gorÄ…czkÄ™, powodujÄ… owrzo­
groz
nego wroga, zaczął człowiek wnikliwie dzenia w jelitach, tworzenie się jam
podpatrywać wszystkie jego właściwości w płucach. Ustrój broni się przed groz
­
i zwyczaje, usiłował dociec, co mu sprzyja, nym najazdem i czasem pokonuje wroga
a co szkodzi, w jakich warunkach rozmnaża i zwycięża, ale niezawsze. Mówimy wów­
siÄ™ najbujniej, w jakich ginie. Po dÅ‚ugich czas o wyzdrowieniu. Jeżeli wróg jest bar­
spostrzeżeniach i badaniach dowiedział się, dzo silny, jeżeli wielka liczba bakteryj kaz
-
że każdą chorobę zakaz
ną wywołują inne opanowała ustrój, albo jeżeli są one bardzo n y ch
bakterje. Poznał, że różnią się one od zjadliwe, wówczas zwyciężają bakterje: chorych
siebie ksztaÅ‚tem (paÅ‚eczki, przecinki, czÅ‚owiek wówczas umiera. PrzenoszÄ… siÄ™ od zdrowe­
krętki, ziarenka), ułożeniem (pojedyńcze, bakterje z jednego (chorego) człowieka go otoczenia
podwójne, grona, łańcuszki lub paciorki). na drugiego, choroba zakaz
na szerzy siÄ™, przez umie­
PoznaÅ‚, że różnemi barwikami różnie siÄ™ obejmuje coraz wiÄ™kszÄ… liczbÄ™ ludzi. szczenie w od­
barwiÄ…. Gdy je usiÅ‚ujemy hodować sztucz­ Toteż poznawszy bliżej bakterje, wyto­ powiednich zakÅ‚a­
nie, okazuje się, że każda co innego lubi, czono im zaciętą walkę. Nie ograniczono dach. Dr. /.
Osobista czystość, stałe mycie
i odkażanie rąk, staranne mycie zębów
Choroby przenoszone
i płókanie ust jest koniecznym warunkiem
ochrony przed zakażeniem.
Należy unikać much. Muchy sia­
pirzez muchy ii msz
dajÄ… na odchodach chorego, jego twarzy,
uchy sÄ… groz
nym roznosi- w tych chorobach zostajÄ… wydalane z od­ poÅ›cieli, bieliz
nie i stÄ…d przenoszÄ… zarazki
cielem zarazków. Nie zna­ chodami chorego, należy wiÄ™c zabijać je od- na pożywienie. Zawieszajmy siatki w ok­
my pasorzytów, któreby pew­ razu przez zalewanie stolców Å›rodkami nach. Mucha nie przeleci nawet przez dość
ne okresy rozwojowe prze­ bakterjobójczemi, np. roztworem lysolu, rzadkÄ… siatkÄ™. TÄ™pmy muchy CzerwonkÄ™
chodziły w ich ustroju tak, sublimatu, karbolu, silnemi roztworami przenoszą prawie wyłącznie muchy.
jak malarja w komarze wi­ nadmanganianu potasu. N ie wolno nie- Bardzo groz
ną chorobą, której powstaniu
dliszku, ponieważ jednak muchy wszÄ™dzie odkażonych odchodów wylewać do sprzyja przedewszystkiem brud, niechluj­
siadają, więc z materjału zakaz
nego prze­ ustÄ™pów. Na wsi dur brzuszny bardzo stwo i nÄ™dza, jest dur plamisty. JedynÄ…
noszÄ… bakterje na różne produkty spożyw­ czÄ™sto szerzy siÄ™ przez wodÄ™, gdyż ustÄ™py jego roznosi ciel kÄ… jest wesz, która nosi
cze, które po spożyciu przez czÅ‚owieka stajÄ… nie sÄ… odpowiednio urzÄ…dzone, studnie sÄ… w sobie zarazki duru plamistego, przecho­
siÄ™ przyczynÄ… jego zakażenia. Należą tu wykopane w pobliżu nich, a czÄ™sto po­ dzÄ…ce do krwi czÅ‚owieka w chwili ukÅ‚ucia
w pierwszym rzÄ™dzie takie choroby, jak niżej, tak, że wraz z wodÄ… deszczowÄ… bakte­ przez tego pasorzyta.
czerwonka, dur brzuszny i inne, które sze­ rje z ustÄ™pów- caÅ‚ej wsi i roz- Dur plamisty jest chorobÄ… wysoko go­
rzÄ… siÄ™ prawie wyÅ‚Ä…cznie w lecie, zawdziÄ™cza­ spÅ‚ywajÄ… do stu- niesienia rÄ…czkowÄ…. Na skórze pojawia siÄ™ wysypka.
jąc to właśnie muchom. dzień, co nie- tyfusu Chory często traci przytomność. Jedynym
Czerwonka. Bakterja czerwonki sado­ raz jest po- po Å›rodkiem zapobiegawczym jest utrzymy­
wi się przedewszystkiem w jelicie grubem, wodem za- wanie czystości i zwalczanie wszawicy.
każenia ca- .
tworząc na jego ścianie owrzodzenia, przez Rozróżniamy dwa gatunki wszy:
%co powstajÄ… Å›luzowo-krwawe wypróżnienia. Å‚ego do­
wesz odzieżową i głowową; obie
Chory odczuwa bolesne parcie na stolec, mostwa,
mogą roznosić dur plamisty.
a na­
chociaż oddaje mało kału. Gorączka nie Wesz mnoży się bardzo
wet
zawsze występuje, najczęściej jednak waha szybko z jajeczek (gnid),
się między 38 39. Sprawa chorobowa nie które przytwierdza specjalną
ogranicza siÄ™ do miejscowego schorzenia wydzielinÄ… do niteczek ubra­
jelit, dlatego występuje w niej gorączka, nia lub do włosów.
zapalenie stawów, nerwobóle, porażenia Gnidy i wszy są wrażliwe na
i zajÄ™cie mózgu. Czerwonka trwa kilka ty­ wysokÄ… temperaturÄ™ (100), lecz
godni, zdrowienie  bardzo długo. powinna ona działać dość długo.
D u r brzuszny. Bardzo znamienny Wszy mogą się utrzymywać nietylko
obraz chorobowy daje dur brzuszny w ubraniu i włosach, lecz we wszelkich
(tyfus). Trwa on kilka tygodni. Za­ Å›mieciach, w starej sÅ‚omie, nawet
czyna siÄ™ powoli, z poczÄ…tku tem­ w szczelinach w mieszkaniu. Jedynym
peratura jest niebardzo podnie­ pewnym Å›rodkiem, tÄ™piÄ…cym je jest cjano-
siona, wystÄ™puje zÅ‚e samopo­
wodór, gaz b. silnie trujÄ…cy nawet dla czÅ‚o­
czucie, ból głowy, poza tem
wieka. Jednakże używać tego środka mogą
jednak niema żadnych zna­ tylko osoby fachowe, gdyż wskutek za­
miennych objawów charak­ niedbania pewnych ostrożnoÅ›ci Å‚atwo mogÄ…
terystycznych. Potem tem­ siÄ™ potruć podczas niszczenia wszy rów­
peratura coraz bardziej czyń,
nież zwierzęta i ludzie.
podnosi siÄ™, w jelitach po­ pÅ‚uka-
O ile zawszone jest tylko ubranie, należy
wstają nacieki zapalne, które
n y c h
je poddać dÅ‚uższemu, silnemu ogrzewa­
w drugim tygodniu choroby roz­ w o d Ä…
niu. Inaczej niszczymy wszy głowowe.
padajÄ… siÄ™ i tworzÄ… owrzodzenia. Pod­ studzien -
Tu najlepiej jest zupełnie krótko obciąć
niesiona temperatura utrzymuje siÄ™ upor­
nÄ…, bak­
włosy, spalić je, a głowę umyć gorącą wodą
czywie. Dopiero w 3-cim tygodniu tempe­ sÄ…- terje dostajÄ…
Z mydłem. Oczywiście należy to robić bez
ratura spada, owrzodzenia siÄ™ zabliz
niajÄ…. sied- siÄ™ do mleka,
ubrania, aby na ubranie nie dostały się
Chorobie ulega caÅ‚y ustrój, czego przede­ n i c h do masÅ‚a, w
wszy. Jeżeli dla jakichkolwiek względów
wszystkiem dowodzi ogólne osÅ‚abienie wsiach i mia­ którem specjal­
nie chcemy się uciec do tego środka, prze-
i zmiany chorobowe we wszystkich niemal nie dÅ‚ugo zacho­
stach, gdyż z na­ pajamy gÅ‚owÄ™ naftÄ… i obwijamy jÄ… na kilka
narządach ustrojowych. Nad chorym należy wują swą zjadliwość i zakażają spożywców.
godzin. Potem wyczesujemy włosy i myjemy
roztoczyć jak najlepszÄ… opiekÄ™ i Å›ciÅ›le po­ ZakÅ‚adajÄ…c studniÄ™ obierajmy od­
głowę w gorącej wodzie. Dobre, choć mniej
stÄ™pować podÅ‚ug wskazówek leczÄ…cego le­ powiednie miejsce, zdaÅ‚a od ustÄ™­
skuteczne sÄ… Å›rodki jak: zwykÅ‚y spirytus my­
pów, gnojówek i możliwie wyżej
karza.
dlany, szare mydÅ‚o. W ten sposób pozby­
Jak unikać duru i czerwonki? Zarazki położone, niż całe obejście.
wamy się dorosłych osobników. Na gnidy
najskuteczniejszym środkiem jest ocet.
Rozpuszcza on kit, którym jajeczka są
przytwierdzone do poszczególnych włosów.
Moczymy włosy octem, wyczesujemy je
najlepiej do miednicy z ukropem, gdzie
gnidy śmierć znajdą.
Dbajmy o osobistą czystość, porządek
w domu, czystość bielizny i ubrania-
Zabezpieczy to nas od tych groz
nych paso­
rzytów, roznoszących dur plamisty.
i4.
Samica Samiec Jajo wszy (gnida) Wesz ubraniowa i jej jajo (gnida )
Wesz głowowa (powiększona) przywarte do włosa (powiększona)
(powiększone)
rozmowa na tle walki - chorobami społecznemi,
wygłoszona w Rad jo we Lwowie dnia 30. IX. 1931 r.
i r & Ä™ r a t f i k O w y - f i U D y
P B 
T E k C,BU2 L IC Z y
w Wygodzie, no i ten no­ Niedawno temu wy­
czytałem w dziennikach,
woczesny przybytek sztuki
że ci nasi nieprzejednani
we Lwowie na Kurkowej?
ści, a w każdym razie następnemu zwłocznie zaalarmować całą naszą
urzędowi wrogowie 
A co znaczą te ośrodki
społeczność do obmyślenia najra-
pokoleniu zapewnić 100%-we
Zdrowia, Poradnie Prze­ oby . im kiszki skrÄ™­
dykalniejszych Å›rodków samoo­
zdrowie, tężyznÄ™ fizycznÄ… i uod­
ciwgruz
licze i Przeciwwe- ciło  wiesz, te dyrektory
brony przed grożącą nam zagładą
pornienie organizmów, kona­
Okręgowego -'Związku Kas
neryczne, Instytuty higje-
A) Nic mi nowego nie powie­
liśmy ze śmiechu na wiadomość,
ny, Twa Opieki nad matkÄ… Chorych we Lwowie i Kra­
dziaÅ‚eÅ›, bo mi moi współziomko­
że siÄ™ zakÅ‚ada jakieÅ› Domy Ra­
i dzieckiem, Krople mleka, kowie pocichutku i bez
wie dopiero co donieśli, że w tych
tunkowe w y
abiu, w Rafajłowej
Twa eugeniczne (poprawy porozumienia siÄ™ z nami.
t. zw. poradniach i ośrodkach
i OsmoÅ‚odzie, jakieÅ› Polskie To­
rasy), Szkoły Zdrowia, zorganizowali * Okrężną
zdrowia wzmogła się szalenie
warzystwo walki z gruz
licÄ…, bu­
 Droga do Zdrowia", WystawÄ™ Przeciwgruz
liczÄ…
duje się sanatorja i kliniki chorób frekwencja chorych o poradę
i PrzeciwwenerycznÄ…, wy­
PaÅ„stwowy UrzÄ…d Wycho­
skórnych i innych... PomyÅ›l, ko­ i o szczegółowe instrukcje, ja-
stawiając naszą działalność
wania fizycznego z Insty­
chany Krętku, że ani się nam kiemi środkami i jaką bronią
na widok publiczny i po­
tutem na Bielanach, kluby
wtedy śniło przypuszczać, że to należy walczyć przeciwko nam.
sportowe i to całe lecz- ...naigrawaiiśmy się -U c/2 wszystkich ćwiczeń kazując 250.000 osobom
już były początki walki z nami, Doszło nawet do tego, że
dfaych.
osoby, zamierzające wstąpić
walki, jaka dziś rozgorzała na
... osoby zamierzające zawrzeć związek małżeński
w związki małżeńskie, poddają się
wszystkich frontach.
... jak siÄ™ masz, kolegot
poddajÄ… siÄ™ badaniu lekarzy...
badaniom biegłych lekarzy dla
B) Czyżby?... A z czegóż to
stwierdzenia, czy majÄ… zaszczyt
wnosisz PrÄ…tku, bo ja jakoÅ› nie
A  prÄ…tek dzialnego wroga" i  O chorobach spoÅ‚ecz­
zakładać sobie gniazdko małżeńskie w na-
wyczuwam jeszcze tego niebezpieczeństwa.
B  krÄ™tek nych, niszczÄ…cych nasze zdrowie", w któ­
szem szlachetnem towarzystwie, a w razie
A) To dziwne... czyś upadł na głowę
B) A... dawno niespotykany, jakże się rych wyszydzają, przedstawiają i zwalczają
stwierdzenia naszej obecności, widocznie
i ulegÅ‚ wstrzÄ…sowi mózgu? Czyż nie czy­
nas, jako najstraszliwszych wrogów ludz­
masz kolego, kochany PrÄ…tku gruz
liczy?
z wielkiego respektu, odkładają śluby ad
tasz i nie widzisz, co się wokół dzieje?
A) Podle ot... jak groch przy kości. I cóż ty na to, kochany
drodze... Krętku blady?
B) Oj z
le siÄ™ dzieje  z
le siÄ™
B) No cóż takiego? Widzę, żeś
zbladÅ‚, zczemiaÅ‚, ale jakoÅ› dziw­ dzieje. Mam tylko jednÄ… na­
nie wyszlachetniał... czy może dzieję, tobie na pociechę, że
nie przenoszą cię w miły stan jeszcze nie tracimy wszystkich
spoczynku? naszych sprzymierzeÅ„ców i ży­
A) To jeszcze nie, ale  jeśli wicieli, bo takie czynniki, jak
mam być szczery  czuję pod ciężkie warunki mieszkaniowe,
skórą, że się zbliża kres mojego brak higjeny, złe odżywianie
...ffeviva baccilos"/ . rozdawali lum drukowane broszury...
i twojego powodzenia, mej i twej z powodu drożyzny, zwłaszcza
pośród bezrobotnej ludności
żywotnoÅ›ci. W tych podÅ‚ych cza­
w kraju, a w szczególnoÅ›ci al­
sach  prawdopodobnie z braku
nictwo Kas Chorych?  To ty w tych urzÄ…­ najskrytsze tajniki naszego niewinnego i bÅ‚o­
innego pożytecznego zajÄ™cia  kohol i brak uÅ›wiadomienia pod­
dzeniach nie dopatrujesz siÄ™ przemyÅ›lanej gosÅ‚awionego w ustrojach ludzkich i zwie­
ludziska wypowiadajÄ… nam otwar­ trzymajÄ… nasze bytowanie do
i zdecydowanej walki z nami, ...z nami, rzęcych żywota. Ale nie dosyć na tem, że
tÄ… wojnÄ™ i dobierajÄ… siÄ™ nie na czasu, gdy zwartÄ… masÄ… rozpocz­
utajone drogi naszej pielgrzymki życiowej
skromnemi żyjÄ…tkami, co nikomu na dro­
?r. -'.;4 /
, "
żarty do naszej skóry i do naszej niemy walkę na śmierć i życie.
wskazywali zwiedzajÄ…cym WystawÄ™ na obra­
dze nie zawadzamy i do nikogo rÄ™ki o jaÅ‚­ /i,
A) Masz racjÄ™, kolego, wy­
zwartej, na najszlachetniejszych
mużnę nie wyciągamy? zach i preparatach- Dawali tam każdemu
pijmy strzemiennego.
instynktach opartej organizacji...
B) Dosyć, dosyć... zaczekaj, zimny pot do ręki gotową broń, wymierzoną wprost
...konaliśmy ze śmiechu... ...a w szczególności alkohol...
B) No to dowidzenia, Ale
Pamiętasz pewnie te dawne, dobre
oblał mi czoło  pijmy...  Eviva baccilos-" w nasze jestestwo i w nasze istnienie przez
czasy, kiedyÅ›my to omawiali te jeszcze musimy siÄ™ spotkać kie­
WidzÄ™, że jednak masz racjÄ™... już mi coÅ› rozdawanie drukowanych broszur o sku­
U do111. .
dy i pomówić o naszej doli. A więc 
niesmaczne aforyzmy Sokolstwa polskiego: caÅ‚endas graecas...  Co wiÄ™cej  a mó­
Czy nie zdajesz sobie sprawy z tego 
Å›wita w gÅ‚owie... już, już zaczynam rozu­ Obmyj ^ lżycie sa­ tecznych Å›rodkach walki przeciwko nam,
 w zdrowem ciele, zdrowy duch?" Na- do zobaczenia.
ty tÄ™pa gÅ‚owo, do czego zmierzajÄ… te wszyst­ Å‚atÄ™, jatf- i owoce wiÄ™ ci to z wÅ‚asnej obserwacji  po caÅ‚ym
mieć także i te imprezy z Okrężnemi Wy­ p. tyt.:  Droga do Zdrowia". Zmobilizo­
igrawaliśmy się z tych wszystkich ćwiczeń kie sanatorja jak: w Hołosku, w Woroch- przed Wżyciem! kraju wyświetlają kilometrowe filmy t. zw.
stawami przeciwgruz
liczemi i przeciw- wali też społeczeństwo, że właściwie 
K A Z IM IE R Z P IL A R Z
cielesnych, co to niby miaÅ‚y caÅ‚ej ludzko­ propagandowe p. t.  W objÄ™ciach niewi-
cie, w Bystrej, w Zakopanem, w Iwoniczu,
wenerycznemi.
Po . '  Gorczyński mojem zdaniem  należałoby nam bez-
4. Usuwaj z mieszkania zby­
1. Wystrzegaj siÄ™ chorób za­ 1. Odziewaj siÄ™ odpowied­
4. Pam iÄ™taj, że zarazki choro­
kaz
nych.
teczne przedmioty. Gromadzi
bowe są niedostrzegalne gołem
nio.
Pokarmy, zanieczyszczone cho-
okiem. Tem dokładniej musisz się na nich pył i brud, którego
Jakość i grubość odzienia do­
robotwórczemi zarazkami, a więc
3. CzÄ™sto prze­
dbać o czystość pokarmów, na­
czÄ™sto nie można należycie usu­
stosuj do pory roku.
3. Tęp muchy
nieczysta woda, mleko, masło,
wietrzaj mie­
czyń, rąk i t. p.
nąć. Zwłaszcza w mieszkaniu
Niewłaściwe ubranie utrudnia
i inne robac­
ser, niemyte owoce przenoszÄ…
szkanie, czyść
5. Zachowuj siÄ™ ze zdwojonÄ…
chorego powinien panować wzo­
regulowanie ciepła ustrojowego
two.
choroby zakaz
ne, jak czerwonka,
je i wystawiaj
czujnoÅ›ciÄ… w razie choroby za­
rowy porzÄ…dek.
To są też prze- i naraża cię na przegrzanie lub
dur brzuszny (tyfus) i inne.
na działanie
kaz
nej w twojem otoczeniu.
nosiciele cho­
przeziębienie. 5. Hartuj ciało.
2. Nie lekceważ zdrowia.
słońca, które
Zarazki opuszczajÄ… ustrój cho­
rób.
Nie krępuj go niewłaściwem
2. Przebywaj jaknajdłużej na
Nieostrożne stykanie siÄ™ z cho­
zabija zarazki.
rego wraz z wydalinami. Nie
odzieniem. Stopniowo zapra­
wolnem powietrzu. W miesz­
rym i i zaniedbywanie czystości
rozsiewaj ich i odkażaj je odpo-
wiaj ustrój do zmiennej tempe­
sÄ… najlepszÄ… sposobnoÅ›ciÄ… do za­ kaniu szukaj schronienia dopiero
wiedniemi Å›rodkam i: Lisol, Å›wie­
rażenia się.
ratury.
że gaszone wapno i t. p. w konieczności.
terje, które z pewnoÅ›ciÄ… wywoÅ‚aÅ‚yby cho­
robÄ™, gdyby siÄ™ dostaÅ‚y do ustroju, nie roz­
porządzającego rozwiniętem  pogotowiem
przeciwbakteryjnem4 czyli  odpornością".
4
Każde szczepienie ochronne polega na
wprowadzeniu do ustroju ludzkiego osÅ‚a­
bionych lub zabitych bakteryj chorobo­
twórczych, względnie ich jadów w takiej
la zrozumienia istoty wszel­ mal życie czÅ‚owieka, np. po przebytej pÅ‚onicy
iloÅ›ci, która jest wystarczajÄ…ca do pobu­
kich szczepień ochronnych (szkarlatyna), odrze i t. p. tak, że człowiek,
dzenia wytwarzania odtrutek przeciw za­
należy poznać i dobrze za­ który raz przebyÅ‚ tÄ™ chorobÄ™, drugi raz
szczepionym bakterjom, natomiast nie jest
pamiętać trzy następujące nie może na nią zapaść: świeże bakterje,
wystarczająca dla wywołania ciężkich i groz
­
fakty: dostawszy siÄ™ do ustroju, napotykajÄ… w nim
nych dla życia objawów chorobowych.
i) KażdÄ… chorobÄ™ za­ odtrutki (pozostaÅ‚e z poprzed­
już gotowe
Takich osÅ‚abionych bakteryj choro­
kaz
nÄ… wywoÅ‚ujÄ… żywe twory, t. zw. niej choroby), a te nie dopuszczajÄ… do roz­
botwórczych (szczepionek) czasem dostar­
drobnoustroje chorobo twórcze, zwa­ mnażania siÄ™ nowego zasobu drobno­
cza nam sama natura. Np. ropa z krowiej
ne również bakterjami chorobo- ustrojów, potrzebnego do wywoÅ‚ania cho­
(cielęcej) krosty ospowej, której używamy
twórczemi, które dostają się do ciała roby. Już w pierwszym ataku nieprzyjaciel
do ochronnego szczepienia przeciw praw­
ludzkiego, w niem siÄ™ rozmnażajÄ… i wy­ (bakterje chorobotwórcze) zastaje przeciw­
dziwej ospie ludzkiej, wywołuje w ustroju
dzielają z siebie jady, zatruwające ustrój nika (ustrój ludzki) przygotowanego do
naszym bardzo nikłe i niegroz
ne objawy cho­
człowieka. odporu, tak, iż w pierwszym boju zostaje
robowe, jednakże po nich ustrój nasz nabiera
2) Ustrój ludzki, broniąc się przeciw nietylko atak odrzucony, lecz nieprzyjaciel,
 odporności4 przeciw ospie prawdziwej.
4
jadom bakteryjnym, wytwarza odtrut­ pobity na gÅ‚owÄ™, nie może już dalej niepo­
Przeciw innym chorobom zakaz
nym (dur
ki, które zobojÄ™tniajÄ… te jady i nieraz za­ koić ludzkiego ustroju chorobÄ…, która w za­
brzuszny, błonica) nie posiadamy takich
bijajÄ… same bakterje. Przebieg samej cho­ rodku zostaje stÅ‚umiona.
 naturalnych4 szczepionek, jak przeciw
4
roby jest tylko zewnętrznym, widzialnym Po innych chorobach odtrutki zachowują
ospie. Jednakże ludzie uczeni zdołali
przejawem niewidzialnej walki, którą toczy się w ustroju zaledwie przez rok lub kilka
sztucznie wytworzyć różne szczepionki
ustrój ludzki z bakterjami i jego jadami. lat, po których  pogotowie przeciwbakte-
przeciw innym chorobom zakaz
nym, zwÅ‚a­
3) Zdrowienie człowieka z choroby ryjne4, które nazywamy również  odpor
4
szcza zaÅ› przeciw durowi (tyfusowi) brzu­
zakaz
nej dowodzi, iż ustrój ludzki nością'4 słabnie albo w zupełności zanika.
,
sznemu i błonicy (dyfterji).
zdoÅ‚aÅ‚ wytworzyć w sobie tyle odtru­
* *
* Szczepionka przeciwdurowachroni
tek przeciwbakteryjnych, że pognÄ™­
człowieka przed zakażeniem zaledwie przez
bił bakterje, które się usadowiły w ciele Mając w pamięci powyżej przytoczone
jeden rok, tem niemniej jest bardzo poży­
czÅ‚owieka, i zobojÄ™tniÅ‚ ich jady. fakty, z Å‚atwoÅ›ciÄ… zrozumiemy istotÄ™ wszel­
teczna, gdyż stosowana (wewnętrznie przez
Więcej powiemy, walcząc Z bakterjami, kich szczepień ochronnych.
usta) w miejscowości, gdzie się szerzy dur
napastującemi tkanki ustrojowe, człowiek Ustrój ludzki podczas choroby zakaz
nej
brzuszny, zwÅ‚aszcza zaÅ› u osób, bezpo­
podczas choroby zakaz
nej może wytwo­ uodpamia siÄ™ przeciwko najzjadliwszym
Å›rednio stykajÄ…cych siÄ™ z chorymi duro­
rzyć w sobie odtrutek bakteryjnych o wiele bakterjom nawet wówczas, jeżeli choroba
wymi, chroni je nieraz od niechybnej cho­
wiÄ™cej, niż potrzeba dla pokonania za­ zakaz
na byÅ‚a lekka (np. lekki przebieg pÅ‚o­
roby, której zejścia nigdy przewidzieć nie
gnieżdżonych w nim bakteryj i ich jadów. nicy), gdyż zostaÅ‚a wywoÅ‚ana przez osÅ‚a­
można. Należy przeto stosować szczepionkę
Nadmiar tych odtrutek pozostaje w ustroju bione bakterje lub przez niewielką ilość
przeciwdurowÄ… przedewszystkiem podczas
ludzkim i dÅ‚ugo nieraz krąży z krwiÄ… po ich jadów. Wówczas ustrój wytwarza rów­
każdej epidemji duru brzusznego.
wszystkich tkankach. Jedne odtrutki utrzy­ nież taki nadmiar odtrutek, że może on
Szczepienie przeciwbłonicze(prze-
mujÄ… siÄ™ we krwi i tkankach przez caÅ‚e nie­ odrazu pokonać nawet najzjadliwsze bak­
ciwdyfteryjne) uodpornia przeciw tej cho­
robie prawie na całe życie. Sposób tego
szczepienia jest wprawdzie znacznie kło-
potliwszy, niż szczepienia przeciwospowego
lub przeciwdurowego (szczepi siÄ™ 2 a na­
wet 3 razy w odstępach 3 i 2 tygodniowych),
jednakże nie powinno być rodziców, któ-
rzyby pominęli nadarzającą się sposobność
zaszczepienia swych ukochanych dzieci,
skoro uświadomią oni sobie, że z jednej
strony nawet dzisiejsze udoskonalone spo­
soby leczenia błonicy nie zawsze osiągają
pożądany skutek, tak, że dość pokaz
ny od­
setek dzieci błoniczych umiera (około 5
na 100 chorych), z drugiej zaÅ›  że uleczo­
na bÅ‚onica pozostawia po sobie nieraz nie­
zatarte Å›lady, które osÅ‚abiajÄ… zdolność ży­
ciową dziecka na długi czas.
O innych szczepieniach, rzadziej u nas
stosowanych, dziś nie będziemy mówili.
Artykulik nasz miaÅ‚ na celu uÅ‚atwić czy­
telnikom zrozumienie istoty szczepień o-
chronnych. Zrozumiawszy ją, każdy tem
łatwiej usłucha wezwania:
Szczepcie swe dzieci przeciw ospie.
Szczepcie siÄ™ przeciw durowi brzusznemu.
Starajcie się zaszczepić swe dzieci przeciw
błonicy....
Dr. R . K .
malarji, u nas spotykanej, trwa trzy dni,
co trzy dni przeto większa liczba zarazków
dostaje siÄ™ do osocza krwi i co trzy dni wy­
stępują napady gorączkowe.
Szybkość rozmnażania się malarji jest
wielkiem niebezpieczeÅ„stwem dla czÅ‚o­
wieka. Ustrój jego nie może z takÄ… szybko­
ścią i w takiej liczbie odtwarzać krwinek
czerwonych, w jakiej ulegajÄ… one zniszcze­
niu przez zarazek zimniczy.
Krwinki niszczejÄ…,
zatracajÄ…
przenoszeniu chorób zakaz
- okolice mokre, pełne bagnisk i moczarów,
nych owady odgrywają bar- stanowiących siedzibę mnóstwa
dzo dużą rolę. Jedne z nich komarów. Zarazek zim-
są pośredniemu gospodarza- niczydlaswo-
mi dla pasorzytów, zagnież­
dżających się potem
w ustroju ludzkim, inne,
jak muchy, sia­
swój
barwik, czÅ‚o­
wiek staje siÄ™ blady. SÅ‚o­
wem, rozwija się niedokrwistość,
jego podkopująca siły.
Doskonałym środkiem leczniczym prze-
rozwoju potrze­
ęiw zimnicy jest chinina, która zabija pa-
buje aż dwóch żywicieli:
sorzyty zimnicze.
pierwszym jest komar (widliszek
Samem jednak leczeniem chorych, nie
anopheles), drugim  człowiek. Dla
na komara zarazek zimnicy nie jest szkodliwy zdołamy zwalczyć tej choroby. Należy jej
wszelkich i sadowi się w jego śliniankach. Podczas zapobiegać. Ale jak?...
Przedewszystkiem należy wypowiedzieć
odpadkach i wydali­ ukÅ‚ucia przez komara zarazek malarji ra­
stanowczÄ… walkÄ™ komarom, które za­
nach roznoszÄ… zarazki, powo­ zem z jego Å›linÄ… dostaje siÄ™ do krwi
każają się krwią ludzi chorych na zim-
dując liczne zakażenia. człowieka, wnika do krwinki czerwonej
nicÄ™ i roznoszÄ… zarazek, kÅ‚ujÄ…c ludzi zdro­
Do częściej spotykanych chorób, rozno­ i rozmnaża siÄ™ w niej bardzo szybko
wych.
szonych przez owady, należą: zimnica, (z jednego zarazka powstaje około 20 30
czerwonka, dur (tyfus) brzuszny, dur po­ osobników). Zniszczywszy krwinkÄ™, caÅ‚e UlubionÄ… siedzibÄ™ komarów: bagna
potomstwo zarazka zimniczego dostaje siÄ™
wrotny oraz plamisty. i moczary należy osuszać. Osoby skÅ‚on­
Szerzenie się zimnicy jest ściśle związane do osocza krwi i wywołuje silne napady ne do zimnicy powinny unikać bagnistych
z pewnemi okolicami malarycznemi. Są to gorączkowe. Okres rozmnażania zarazków okolic.
Szerzenie się chorób zakaz
nych przez środki spożywcze
1. Odkażaj wydaliny (kał, mocz) chorych rylizowanie) mleka ma wielkie znaczenie rząt zabitych z konieczności, mięso surowe
na dur brzuszny, cholerÄ™ i czerwonkÄ™ przedewszystkiem dla odżywiania nie­ wogóle i konserwy, zwÅ‚aszcza w ciepÅ‚ej
według wskazówek lekarza* To samo rób mowląt. porze roku.
z naczyniami i wszelkiemi innemi przed­ 4. Czuwaj nad czystoÅ›ciÄ… rÄ…k i naczyÅ„, 8. Nie przechowuj zbyt dÅ‚ugo Å›rodków
miotami (bielizna), z któremi chory bez­ w których gotujesz, przechowujesz i po­ spożywczych, które siÄ™ Å‚atwo rozkÅ‚adajÄ…:
pośrednio się styka. dajesz potrawy i jedzenie. mleka i potraw mlecznych, gotowanych
2 . Nie pij wody z podejrzanych studni 5. SaÅ‚atÄ™ i surowe owoce przed spoży­ ziemniaków, siekanego miÄ™sa, ryb, wÄ™dlin.
nietylko w czasie epidemji, lecz również ciem obmyj należycie. Przechowuj je w chłodzie i chroń przed
w podróży i podczas wycieczek. 6. Niepotrzebnie nie dotykaj środków zanieczyszczaniem przez muchy.
3. Nie pij surowego mleka nieznanego spożywczych w sklepach i restauracjach. 9. Udaj siÄ™ możliwie najprÄ™dzej o po­
pochodzenia. Należyte wyjaÅ‚awianie (ste­ 7. BÄ…dz
ostrożny, spożywajÄ…c miÄ™so zwie­ radÄ™ lekarskÄ…, jeżeli zasÅ‚abniesz od jedzenia.
Nie pij wody z zanieczyszczonej studni!
Gdyż taki jest tego skutek.
Fot. St. Gorczyński
Niepotrzebnie nie dotykaj środków spożywczych w sklepach
Z Å‚. Z Å‚.
Przepisy sztucznego dożywiania nie­ Dr. Karaffa-Korbut: Praca i odpo­
CENNIK WYDAWNICTW
mowlÄ…t, egz. 1 0 0 ........................... czynek (dla Å›rednio wyksztaÅ‚co­
2.40
OKR
GOWEGO ZW I 
Z K U KAS CHORYCH
W KRAKOWIE, UL. SZLAK 6 nych), ........................................... -.80
H igjena społeczna:
Dr. Spira: Higjena ucha i górnych
Dr. K a r a f f a - K o r b u t : Przemysł
Lecznictw o: dróg oddechowych, . . . . . -.90
a z d r o w ie ,...................................... -.60
Dr. Karaffa-Korbut: Nieszczęśliwe
Dr. M. Bomsztajn: Psychoanaliza Zl
W ydawnictwa obce:
wypadki w przemyśle, . . . .
(dla średnio wykształconych), . 3.50 %.60
Dr. Lenartowicz: Z zagadnieÅ„ o kile 2.-11 Dr. Karaffa-Korbut: Ochrona ży­ Dr. M. Kacprzak: Pić czy nie pić?
cia i zdrowia pracown. przemysł., -.60 Wyd. I I I . , .......................... . .
15
Profilaktyka:
(dostępne dla szerokiego ogółu)
H
SKUTKI CZYTANIA  DROGI DO ZDROWIA
Dr. Biernacki: SpoÅ‚eczna walka z gru­
z
licÄ…, ...................................................  .80
Dr. JaÄ…uerod: Leczenie gruz
licy.  .50
Dr. Orłowski: Syfilis.......................... .80
Dr. Orłowski: Tryper. . . . .  .80
Dr. Pryli: O miesiÄ…czkowaniu. . .  .50
Dr. A. Soop: Dna (artretyzm). . .  .80
Dr. StawiÅ„ski: Rola medycyny za­
pobiegawczej w lecznictwie. . .  .80
Dr. Walter: Pouczenie dla chorych
na rzez
ączkę, dla mężczyzn (M)
i kobiet (K), egz. 1 0 0 0 . . . . 30.
Dr. Walter: Pouczenie dla chorych
na syfilis, egz. 10 0 0 ......................20.
St. Wilczyński: Ogródki działkowe
jako zagadnienie społeczne, . . 2.50
Klinika chorób skórnych i wene­
rycznych Uniw. Jag.: O choro­ Rój bakteryj tylko czeka WiÄ™c jeżeli chcesz ochÅ‚ody
bach wenerycznych, egz. 100. . 5. B y się rzucić na człowieka Szukaj dobrej, czystej wody.
W A R U N K I P R E N U M E R A T Y : z przesyłką pocztową rocznie 3 zł, numer pojed. 30 gr. Redaktor odpowiedzialny: Dr. Ryszard Kunicki. Wydawca: Okręgowy Związek Kas
Chorych w Krakowie. Adres Redakcji i Administracji:  Droga do Zdrowia*4 Kraków, ul. Szlak 6 , 1. p. Telefon i 38-io .  Drukarnia Narodowa w Krakowie.