Świadczenia przysługujące osobom sprawującym opiekę nad chorymi lub niepełnosprawnymi członkami rodziny

PRAKTYKA
LEKARZA
RODZINNEGO
Leszek Pawłowski
Zakład Medycyny Paliatywnej Katedra
Świadczenia przysługujące
Medycyny Rodzinnej Gdański Uniwersytet
Medyczny
osobom sprawującym opiekę
nad chorymi lub niepełnosprawnymi
członkami rodziny
Benefits for carers of ill or disabled
members of their families
STRESZCZENIE
Sprawowanie opieki nad osobami chorymi lub niepełnosprawnymi wymaga zarówno
udzielania świadczeń zdrowotnych przez osoby wykonujące zawód medyczny, jak
i bieżącej pielęgnacji i pomocy w sprawach życia codziennego, realizowanych przez
krewnych lub opiekunów. Zaangażowanie tych ostatnich może wynikać z obowiązku
alimentacyjnego lub z obowiązku małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb
rodziny, a niekiedy zachodzi bez jakiegokolwiek obowiązku prawnego.
Występowanie u chorego ciężkiej choroby w zaawansowanym stadium lub znacznego
stopnia niepełnosprawności może powodować, że pomoc osób bliskich będzie nie-
odzowna. Te okoliczności wymagają niejednokrotnie od członków rodzin pacjentów
przebywających w domu czasowego powstrzymania się od pracy zarobkowej, a nawet
rezygnacji z zatrudnienia dla osobistego sprawowania opieki. W celu zapewnienia
pomocy opiekunom, w przedstawionych wyżej warunkach, zostały przewidziane świad-
czenia o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym w ramach systemu świadczeń
rodzinnych, ubezpieczeń społecznych oraz pomocy społecznej, takie jak: świadczenie
pielęgnacyjne, zasiłek opiekuńczy i składki na ubezpieczenia społeczne. Z pewnością
ich uzyskanie nie rozwiąże wszystkich problemów i nie zaspokoi ogromnych potrzeb
wynikających z opieki, jednakże może stanowić wsparcie dla rodziny, bez którego
Adres do korespondencji:
trudno byłoby zmierzyć się z chorobą i niepełnosprawnością jej członka.
mgr Leszek Pawłowski
Zakład Medycyny Paliatywnej
W niniejszym artykule zostały opisane warunki nabycia prawa do tych świadczeń oraz
Katedra Medycyny Rodzinnej
Gdański Uniwersytet Medyczny
tryb ich przyznawania. W szczególności określa on krąg osób uprawnionych do ich uzy-
ul. Dębinki 2, 80 211 Gdańsk
e-mail: lpawlowski@gumed.edu.pl
skania oraz wymagania, jakim powinna odpowiadać osoba chora lub niepełnosprawna,
Copyright � 2012 Via Medica
ISSN 1897 3590
249
PRAKTYKA
LEKARZA
RODZINNEGO
aby jej opiekun mógł nabyć prawo do świadczeń. Wyjaśniono w nim ponadto pojęcie
opieki, a także istotę obowiązku alimentacyjnego.
Forum Medycyny Rodzinnej 2012, tom 6, nr 5, 249 257
słowa kluczowe: świadczenie pielęgnacyjne, zasiłek opiekuńczy, składki na ubezpieczenia
społeczne, opieka, obowiązek alimentacyjny, świadczenia rodzinne, pomoc społeczna,
ubezpieczenia społeczne
ABSTRACT
The care of patients or disabled persons requires health care benefits from medical
professionals as well as the support from family and friends in everyday duties. The
involvement the last ones may be the result of maintenance obligation, marital duty
to care the spouse or, sometimes, it is without any legal obligation.
The presence of life-threatening disease or serious disability may cause the neces-
sity for involvement family members into the care of the patient. Such circumstances
often demand from family members the resignation from paid employment and oc-
cupational activities. In order to ensure the support for carers several benefits (cash
and non-cash support) are available in family benefits, social insurance and social
security. To the mentioned benefits belong: attendance benefit, carer s allowance and
social insurance contribution.
However, these benefits do not solve all problems and satisfy all needs, they may
become an important support for the family.
This paper presents the essential conditions required for obtaining the benefits and
the procedures associated with it. In particular, it describes carers, who may get the
benefits and demands needed for getting them. Also the article contains the explana-
tion of such terms: care and maintenance obligation .
Forum Medycyny Rodzinnej 2012, vol 6, no 5, 249 257
key words: attendance benefit, carer s allowance, social insurance contribution, care,
maintenance obligation, family benefits, social security, social insurance
śród pacjentów lekarza rodzin� 2005 roku w sprawie zakresu zadań lekarza,
nego są osoby niepełnospraw� pielęgniarki i położnej podstawowej opieki
Wne i niezdolne do samodzielnej zdrowotnej (Dz. U. nr 214, poz. 1816) oraz
egzystencji, których stan zdrowia wymaga w Zarządzeniu Nr 85/2011/DSOZ Preze�
zarówno zapewnienia odpowiednich działań sa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia
medycznych, jak i codziennej opieki. Realiza� 17 listopada 2011 roku w sprawie określe�
cja pierwszych odbywa się zwłaszcza w ramach nia warunków zawierania i realizacji umów
świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej, o udzielanie świadczeń w rodzaju: podsta�
których zakres i sposób udzielania wynika wowa opieka zdrowotna. Natomiast chorzy,
z przepisów prawnych, warunków ustalonych którzy spełniają szczególne warunki mogą być
przez Narodowy Fundusz Zdrowia oraz stan� objęci specjalistycznymi świadczeniami opieki
dardów medycznych. W szczególności, zostały paliatywnej i hospicyjnej lub świadczeniami
one uregulowane w przepisach rozporządze� pielęgnacyjnymi i opiekuńczymi realizowany�
nia Ministra Zdrowia z dnia 20 pazdziernika mi w ramach opieki długoterminowej.
250
www.fmr.viamedica.pl
Leszek Pawłowski
Świadczenia przysługujące osobom
sprawującym opiekę nad chorymi lub
niepełnosprawnymi członkami rodziny
Działania niemedyczne, w ramach opieki wiązek ten odnosi się do krewnych bliższych
nad chorym, przede wszystkim powinny być stopniem przed dalszymi, a w przypadku, gdy
wykonywane przez osoby bliskie, na których występuje kilka osób w tym samym stopniu,
ciąży względem niego ustawowy obowiązek obciąża ich w częściach odpowiadających ich
alimentacyjny. W szczególnych okoliczno� możliwościom zarobkowym i majątkowym.
ściach, pacjent niezdolny do samodzielnej Obowiązek alimentacyjny może zostać speł�
egzystencji może również skorzystać z usług niony zarówno w pieniądzu, poprzez pokrycie
opiekuńczych realizowanych w ramach po� kosztów opieki nad chorym, jak i w naturze,
mocy społecznej lub domagać się pielęgnowa� a więc także poprzez osobiste jej sprawowanie
nia w chorobie od osoby, na którą przeniósł przez zobowiązanego. Wybór sposobu jego re�
własność nieruchomości na podstawie umowy alizacji zależy od warunków, w jakich znajduje
Obowiązek alimentacyjny
dożywocia. W praktyce występują również sy� się uprawniony i zobowiązany [2, 3].
stanowi obowiązek
tuacje, gdy opiekę nad chorym sprawują oso� Wśród osób, na których ciąży obowiązek
dostarczania środków
by, które nie są do tego zobowiązane z mocy alimentacyjny, nie został wymieniony małżo�
utrzymania, a w miarę
prawa, takie jak: dalsi krewni, sąsiedzi lub nek chorego. Dotyczy jego bowiem obowią�
potrzeby także środków
przyjaciele [1]. zek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb
wychowania
Ze względu na zakres niniejszego artykułu rodziny, uregulowany w art. 27 Kodeksu ro�
dalsze rozważania ograniczają się wyłącznie dzinnego i opiekuńczego, do którego stosuje
do przypadków, gdy chory przebywa w domu się przepisy o obowiązku alimentacyjnym [4].
pod opieką krewnych, na których ciąży obo�
wiązek alimentacyjny albo korzysta z pomocy OPIEKA
osób opiekujących się nim, bez takiego obo� Kolejnym terminem, wymagającym wyjaś�
wiązku. nienia, jest opieka, którą można rozpatry�
wać zarówno w znaczeniu prawnym, jak
OBOWIZEK ALIMENTACYJNY i faktycznym. Pierwsze, odwołuje się do
Obowiązek alimentacyjny stanowi pierwsze instytucji prawa rodzinnego, uregulowanej
zagadnienie, które wymaga wyjaśnienia. w art. 145 i następnych Kodeksu rodzinnego
Został on uregulowany w art. od 128 do i opiekuńczego, która dotyczy osób mało�
1441 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku letnich i ubezwłasnowolnionych całkowicie.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. nr Tak rozumiana opieka nie należy jednak do
9, poz. 59 ze zm.) i stanowi obowiązek do� zakresu przedmiotowego niniejszego artyku�
starczania środków utrzymania, a w miarę łu. Drugie, nie zostało wyjaśnione w treści
potrzeby także środków wychowania, któ� aktów prawnych, lecz jego znaczenie można
ry ciąży na dzieciach, wnukach, rodzicach, ustalić, odwołując się do definicji ustalonych
dziadkach i innych krewnych w linii prostej, w orzecznictwie. Na uwagę zasługuje zwłasz�
a także na rodzeństwie. Warto podkreślić, że cza definicja ustalona przez Sąd Apelacyj�
w pierwszej kolejności obciąża on zstępnych ny w Katowicach w wyroku z dnia 21 lutego
(np. dzieci chorego), a dopiero wówczas, 2001 roku, który określił opiekę, jako pielę�
gdy nie może być zrealizowany przez zstęp� gnację, czyli zapewnienie choremu możliwo�
nych, ciąży na wstępnych (np. na rodzicach ści poruszania się, odżywiania, zaspokajania
chorego). Natomiast konieczność spełnie� potrzeb fizjologicznych oraz utrzymywania
nia tego obowiązku obciąża rodzeństwo higieny osobistej [5]. Można ją odnieść za�
chorego, dopiero wówczas, gdy nie może równo do krewnych, którzy spełniają w natu�
on zostać wykonany przez zstępnych i wstęp� rze ciążący na nich obowiązek alimentacyjny,
nych. Jeżeli uprawniony ma kilku zstępnych jak i do osób opiekujących się chorym bez
lub wstępnych, w pierwszej kolejności obo� takiego obowiązku.
251
Forum Medycyny Rodzinnej 2012, tom 6, nr 5, 250 257
PRAKTYKA
LEKARZA
RODZINNEGO
Osobiste sprawowanie opieki nad chorym stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy
przebywającym w domu stanowi w wielu przy� innej osoby w związku ze znacznie ograni�
padkach zródło problemów socjalnych wystę� czoną możliwością samodzielnej egzystencji
pujących po stronie opiekunów, takich jak: oraz konieczność stałego współdziałania na
ograniczenie lub pozbawienie przychodów co dzień opiekuna dziecka w procesie jego le�
wynikające z rezygnacji z pracy zarobkowej, czenia, rehabilitacji i edukacji. Stwierdzenie
zaprzestanie opłacania składek na ubezpie� występowania wyżej wymienionych wskazań
czenia społeczne i zdrowotne, a także wzrost nie jest natomiast wymagane, gdy osoba objęta
wydatków związanych z pokrywaniem kosztów opieką legitymuje się orzeczeniem o znacznym
utrzymania, leczenia lub rehabilitacji chore� stopniu niepełnosprawności.
go. Dotyczą one opiekunów, niezależnie od Zasady orzekania o niepełnosprawności
tego, czy ich działania są realizowane dobro� zostały określone w przepisach ustawy z dnia
wolnie, czy też stanowią wykonanie obowiąz� 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodo�
ku alimentacyjnego. wej i społecznej oraz zatrudnianiu osób nie�
W polskim systemie ubezpieczeń społecz� pełnosprawnych (tj. Dz. U. z 2011 r. nr 127,
nych, świadczeń rodzinnych oraz w systemie poz. 721 ze zm.), która stanowi, że orzeczenia
pomocy społecznej zostały przewidziane o niepełnosprawności wydają powiatowe ze�
Świadczenie
rozwiązania, które mają zapewnić wspar� społy do spraw orzekania o niepełnosprawnoś�
pielęgnacyjne mogą
cie osobom podejmującym się nieodpłatnie ci, właściwe ze względu na miejsce stałego po�
uzyskać osoby, które nie
sprawowania opieki nad chorymi członkami bytu osoby. Warto podkreślić, że zgodnie z art.
podejmują lub rezygnują
rodziny. Przedmiotem dalszych rozważań bę� 5 ww. ustawy, orzeczenia lekarza orzecznika
z zatrudnienia lub innej
dzie charakterystyka poszczególnych świad� Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)
pracy zarobkowej w celu
czeń, ze szczególnym uwzględnieniem wa� w sprawie niezdolności do pracy lub niezdol�
sprawowania opieki
runków, jakie należy spełnić, aby je uzyskać. ności do samodzielnej egzystencji należy trak�
nad osobą legitymującą
Wśród nich występują zarówno świadczenia tować na równi z orzeczeniami o niepełno�
się orzeczeniem
długoterminowe, jak i krótkoterminowe oraz sprawności, przy uwzględnieniu, że:
o niepełnosprawności
świadczenia pieniężne i niepieniężne. orzeczenie o całkowitej niezdolności do
pracy i niezdolności do samodzielnej eg�
ŚWIADCZENIE PIELGNACYJNE zystencji lub orzeczenie o niezdolności do
Świadczenie pielęgnacyjne, jest świadczeniem samodzielnej egzystencji jest traktowane
opiekuńczym, należącym do świadczeń ro� na równi z orzeczeniem o znacznym stop�
dzinnych, które zostały uregulowane w prze� niu niepełnosprawności;
pisach ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku orzeczenie o całkowitej niezdolności do
o świadczeniach rodzinnych (tj. Dz. U. z 2006 r. pracy jest traktowane na równi z orzecze�
nr 139, poz. 992 ze zm.). W świetle art. 17 tej niem o umiarkowanym stopniu niepełno�
ustawy o jego przyznanie mogą się ubiegać sprawności;
osoby, które nie podejmują lub rezygnują z za� orzeczenie o częściowej niezdolności do
trudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu pracy jest traktowane na równi z orzecze�
sprawowania opieki nad osobą legitymującą niem o lekkim stopniu niepełnosprawności.
się orzeczeniem o niepełnosprawności. Uzy� Krąg osób uprawnionych do uzyskania
skanie przez chorego orzeczenia o umiarko� świadczenia pielęgnacyjnego określa art.
wanym lub lekkim stopniu niepełnospraw� 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Na�
ności nie stanowi wystarczającej przesłanki leżą do nich: matka albo ojciec osoby nie�
do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego pełnosprawnej, inne osoby, na których cią�
jego opiekunowi, ponieważ powinny wystę� ży obowiązek alimentacyjny, z wyłączeniem
pować dodatkowe wskazania: konieczność osób o znacznym stopniu niepełnosprawności,
252
www.fmr.viamedica.pl
Leszek Pawłowski
Świadczenia przysługujące osobom
sprawującym opiekę nad chorymi lub
niepełnosprawnymi członkami rodziny
a także opiekun faktyczny dziecka. Na potrze� otrzymać odpowiednie wsparcie państwa [7].
by ustawy o świadczeniach rodzinnych została Podobne stanowisko wyraził również Trybu�
ustalona definicja legalna opiekuna faktycz� nał Konstytucyjny w wyroku z dnia 15 listo�
nego dziecka, przez którego należy rozumieć pada 2006 roku, a następnie w wyroku z dnia
osobę faktycznie opiekującą się dzieckiem, 18 lipca 2008 roku, natomiast Sąd Najwyższy
jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzin� w orzeczeniu z 14 marca 2002 roku opowie�
nego o przysposobienie dziecka. dział się przeciwko uzupełnianiu ustawowe�
Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje go katalogu uprawnionych do świadczenia
osobie, na której ciąży obowiązek alimenta� pielęgnacyjnego [8 10]. Pogląd Sądu Naj�
Również małżonek może
cyjny, innej niż spokrewniona w pierwszym wyższego w przedmiotowej kwestii wydaje
uzyskać świadczenie
stopniu, dopiero wówczas, gdy nie ma osoby się odosobniony i w świetle argumentacji
pielęgnacyjne
spokrewnionej w pierwszym stopniu, albo gdy zawartej w uzasadnieniach do ww. orzeczeń
osoba ta nie jest w stanie sprawować opieki. nie zasługuje na uwzględnienie. Wyrok Try�
Wyrok Try�
Osoby zobowiązane do alimentacji w dalszej bunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada
kolejności będą mogły uzyskać świadczenia 2006 roku, który został potraktowany w li�
pielęgnacyjne, jeżeli u osób zobowiązanych teraturze jako zdecydowane potwierdzenie
w pierwszym stopniu występuje poważna możliwości ubiegania się o zasiłek stały z po�
przeszkoda w opiece nad chorym. Za taką mocy społecznej przez osoby bliskie chore�
przeszkodę, w świetle wyroku Wojewódzkiego go niepełnosprawnego, na których nie ciąży
Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia obowiązek alimentacyjny, wydaje się aktualny
21 czerwca 2011 roku, można uznać w szcze� również w odniesieniu do świadczenia pielę�
gólności zły stan zdrowia osób spokrewnio� gnacyjnego [11]. Od 1 maja 2004 roku zasiłek
nych w pierwszym stopniu lub pozostawanie stały został przeniesiony z systemu pomocy
przez te osoby w zatrudnieniu albo innej pra� społecznej do systemu świadczeń rodzinnych
cy zarobkowej [6]. Jeżeli doszłoby do zbiegu i w zmodyfikowanej formie funkcjonuje jako
uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego, świadczenie pielęgnacyjne [12, 13]. Wyżej
to zgodnie z art. 27 ustawy o świadczeniach ro� wymienione orzeczenia Trybunału Konstytu�
dzinnych, wypłaca się tylko jedno świadczenie cyjnego oraz postanowienie z dnia 1 czerwca
osobie z kręgu uprawnionych, która pierwsza 2010 roku, potwierdzają, że również małżonek
złożyła wniosek. może uzyskać świadczenie pielęgnacyjne, co
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Aodzi znalazło wyraz w konkretnych sprawach za�
w wyroku z dnia 28 lutego 2012 roku opowie� kończonych orzeczeniami sądów administra�
dział się za przyjęciem wykładni art. 17 usta� cyjnych [14 16].
wy o świadczeniach rodzinnych, zakładającej Ustalenie prawa do świadczenia pielęgna�
rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do cyjnego oraz jego wypłata, w myśl art. 23 ww.
świadczenia pielęgnacyjnego o osoby, na ustawy, wymaga złożenia wniosku przez jed�
których nie ciąży obowiązek alimentacyjny nego z rodziców, opiekuna faktycznego dziec�
wobec osoby niepełnosprawnej, wymagają� ka lub osobę, na której ciąży obowiązek ali�
cej opieki. W uzasadnieniu do ww. wyroku mentacyjny. Wniosek należ złożyć w urzędzie
sąd stwierdził, że: skoro członek najbliżej gminy lub miasta, właściwym ze względu na
rodziny (brat/siostra, siostrzenica, brata� miejsce zamieszkania wnioskodawcy.
(brat/siostra, siostrzenica, brata�
nek/stryj, dziadek/babka, czy też syn/córka) Świadczenie pielęgnacyjne jest obecnie
wywiązuje się ze swych obowiązków mo� przyznawane niezależnie od dochodu rodzi�
ralnych i prawnych wobec ciężko chorego ny i wynosi 520 zł miesięcznie. W okresie od
krewnego i wymaga to odeń rezygnacji z za� stycznia do marca 2012 roku niektórzy upraw�
robkowania, to winien on w tych działaniach nieni do tego świadczenia mogli otrzymać
253
Forum Medycyny Rodzinnej 2012, tom 6, nr 5, 250 257
PRAKTYKA
LEKARZA
RODZINNEGO
w ramach rządowego programu dodatkowo podjęcia zatrudnienia utraci prawo do tego
100 zł [17]. świadczenia i będzie zobowiązana do zwrotu
Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy o świad� świadczenia w zakresie, w jakim zostało ono
czeniach rodzinnych, prawo do świadczenia nienależnie pobrane [18].
pielęgnacyjnego jest ustalane na czas nie� Osoba pobierająca świadczenie pielę�
określony, poza przypadkami, gdy orzeczenie gnacyjne, która nie podlega obowiązkowi
o niepełnosprawności lub o stopniu niepełno� ubezpieczenia społecznego z innego tytułu,
sprawności zostało wydane na czas określony. ma prawo do opłacenia składek na ubezpie�
Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługu� czenie emerytalne i rentowe, na zasadach
nie przysługu�
je osobie sprawującej opiekę, która jest eme� określonych w art. 6 ust. 2a i 2b ustawy z dnia
rytem lub rencistą albo ma ustalone prawo do 13 pazdziernika 1998 roku o systemie ubezpie�
Zasiłek opiekuńczy
renty rodzinnej, renty socjalnej, zasiłku stałe� czeń społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r. nr 205,
przysługuje osobom
go, nauczycielskiego świadczenia kompensa� poz. 1585 ze zm.). Ponadto jest ona objęta
objętym ubezpieczeniem
cyjnego, zasiłku przedemerytalnego i świad� obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowot�
chorobowym,
czenia przedemerytalnego. Nie będzie mogła nym na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 28 ustawy
zwolnionym od
jego uzyskać osoba sprawująca opiekę, która z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach
wykonywania pracy
ma ustalone prawo do świadczenia pielęgna� opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
z powodu konieczności
cyjnego na inną osobę w rodzinie lub poza publicznych (tj. Dz. U. z 2008 r. nr 164, poz.
sprawowania opieki
rodziną, a także osoba, która ma ustalone 1027 ze zm.), jeśli nie podlega obowiązkowi
prawo do wcześniejszej emerytury ze względu ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu.
na sprawowanie opieki nad dzieckiem. Świad�
czenie pielęgnacyjne nie przysługuje również ZASIAEK OPIEKUCCZY
wówczas, gdy osoba ma ustalone prawo do do� Kolejnym świadczeniem, które może otrzy�
datku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie mać osoba opiekująca się chorym członkiem
korzystania z urlopu macierzyńskiego albo do rodziny jest zasiłek opiekuńczy. Należy on do
świadczenia pielęgnacyjnego na tę lub inną świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia spo�
osobę w rodzinie lub poza rodziną, a także łecznego w razie choroby i macierzyństwa,
w okolicznościach, gdy na osobę wymagającą określanych także jako świadczenia z ubezpie�
opieki zostało przyznane za granicą członkowi czania chorobowego. Zasiłek opiekuńczy zo�
jej rodziny świadczenie na pokrycie wydatków stał uregulowany art. 32 i następnych ustawy
związanych z opieką, a postanowienia umów z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach
międzynarodowych lub przepisy o koordyna� pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
cji systemów zabezpieczenia społecznego nie w razie choroby i macierzyństwa (tj. Dz. U.
dopuszczają możliwości przyznania takiego z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.). Zgodnie z art.
świadczenia. Osoba sprawująca opiekę nie 32 tej ustawy, przysługuje on osobom objętym
będzie mogła uzyskać świadczenia pielęgna� ubezpieczeniem chorobowym, zarówno obo�
cyjnego, gdy osoba wymagająca opieki po� wiązkowym, jak i dobrowolnym, zwolnionym
zostaje w związku małżeńskim, a jej współ� od wykonywania pracy z powodu konieczności
małżonek nie legitymuje się orzeczeniem osobistego sprawowania opieki nad:
o znacznym stopniu niepełnosprawności, dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat,
a także w przypadku umieszczenia jej w ro� w przypadku:
dzinie zastępczej, przy uwzględnieniu wyjąt� " nieprzewidzianego zamknięcia żłobka,
ków przewidzianych w art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b przedszkola lub szkoły do których dziec�
ustawy o świadczeniach rodzinnych. Warto ko uczęszcza,
podkreślić, że osoba sprawującą opiekę, która " porodu lub choroby małżonka ubezpie�
pobiera świadczenie pielęgnacyjne, w razie czonego, stale opiekującego się dziec�
254
www.fmr.viamedica.pl
Leszek Pawłowski
Świadczenia przysługujące osobom
sprawującym opiekę nad chorymi lub
niepełnosprawnymi członkami rodziny
kiem, jeśli poród lub choroba uniemoż� będzie wykonywał pracę zarobkową lub bę�
liwia jemu sprawowanie opieki, dzie wykorzystywał to zwolnienie w sposób
" pobytu małżonka ubezpieczonego, stale niezgodny z jego celem.
opiekującego się dzieckiem, w stacjo� W związku z powyższym, przy uwzględ�
narnej placówce ochrony zdrowia; nieniu opisanych powyżej wyjątków, zasiłek
chorym dzieckiem w wieku do ukończenia opiekuńczy przysługuje wówczas, gdy opiekun
14 lat; pozostaje z chorym we wspólnym gospodar�
innym chorym członkiem rodziny. stwie w okresie choroby i nie ma innej osoby
Do osób objętych ubezpieczeniem cho� tam zamieszkującej, która mogłaby się zaopie�
robowym, którzy mogą ubiegać się o zasiłek kować chorym [20].
opiekuńczy, w świetle art. 13 ustawy z dnia Osoba zwolniona od wykonywania pracy
13 pazdziernika 1998 roku o systemie ubezpie� w celu osobistego sprawowania opieki może
czeń społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r., nr 205, pobierać zasiłek opiekuńczy przez okres zwol�
poz. 1585 ze zm.), należą zwłaszcza pracow� nienia, jednak nie dłużej niż 60 dni w roku ka�
nicy i osoby wykonujące działalność gospo� lendarzowym, jeżeli opieka jest sprawowana
darczą. Natomiast wśród osób będących pod nad dziećmi do ukończenia 14 lat oraz nie
opieką ubezpieczonego za członków rodziny dłużej niż 14 dni, gdy dotyczy dzieci powyżej
można uznać wyłącznie małżonka, rodziców, lat 14 i innych członków rodziny. Aączny okres
teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz pobierania tego zasiłku z dwóch ww. tytułów
dzieci powyżej lat 14, jeśli pozostają we wspól� nie może przekroczyć 60 dni w roku kalen�
nym gospodarstwie domowym z ubezpieczo� darzowym. W związku z powyższym, zasiłek
O przyznanie składek
nym w okresie sprawowania opieki. opiekuńczy, w odróżnieniu od świadczenia
na ubezpieczenia
W okolicznościach, gdy poza ubezpieczo� pielęgnacyjnego, można zaliczyć do świadczeń
społeczne może ubiegać
nym są inne osoby we wspólnym gospodar� krótkoterminowych.
się osoba podejmująca
stwie domowym, które mogą zapewnić opiekę Miesięczny zasiłek opiekuńczy jest wy�
się sprawowania
dziecku lub innemu choremu członkowi rodzi� płacany w wysokości 80% wynagrodzenia
bezpośredniej,
ny, zasiłek opiekuńczy nie przysługuje. Jeżeli ubezpieczonego, które stanowi podstawę wy�
osobistej opieki nad
jednak na osobach tych nie ciąży obowiązek miaru tego zasiłku, określaną przy uwzględ�
długotrwale lub ciężko
sprawowania opieki wynikający z Kodeksu nieniu zasad zawartych w art. 36 ust. od 2 do
chorym członkiem
rodzinnego i opiekuńczego (obowiązek ali� 4, art. 38 ust. 1, art. 42, 43 oraz w art. od
rodziny oraz wspólnie
mentacyjny), nie ma podstaw do uznania ich 48 do 50 ustawy o świadczeniach pieniężnych
niezamieszkującymi
za osoby mogące zapewnić opiekę, jeśli nie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
matką, ojcem lub
wyrażą na to zgody [19]. W razie braku takiej i macierzyństwa.
rodzeństwem,
zgody ubezpieczony będzie mógł otrzymać za� Nabycie prawa do zasiłku opiekuńczego
a także matką lub ojcem
siłek opiekuńczy. Pozostawanie we wspólnym wymaga uzyskania zaświadczenia lekarskiego
współmałżonka
gospodarstwie domowym z ubezpieczonym o konieczności sprawowania przez ubezpieczo�
innych osób nie powoduje utraty możliwości nego opieki nad chorym członkiem rodziny.
uzyskania zasiłku opiekuńczego, także w przy� Może ono zostać wystawione wyłącznie przez
padku, gdy osobą wymagającą opieki jest cho� lekarza, lekarza dentystę, felczera i starszego
re dziecko w wieku do lat 2. felczera, upoważnionych przez Zakład Ubez�
Ubezpieczony nie jest uprawniony do po� pieczeń Społecznych (ZUS) i wpisanych do
bierania zasiłku opiekuńczego w okresach, prowadzonego przez ZUS rejestru. W celu
w których pobiera wynagrodzenie za pracę, uzyskania zasiłku opiekuńczego, ubezpieczony
przebywa na urlopie bezpłatnym lub na urlo� powinien w ciągu 7 dni od wystawienia zaświad�
pie wychowawczym. Ponadto utraci prawo do czenia lekarskiego przekazać je płatnikowi za�
zasiłku, gdy w okresie zwolnienia od pracy siłku, którym może być jego pracodawca, lub
255
Forum Medycyny Rodzinnej 2012, tom 6, nr 5, 250 257
PRAKTYKA
LEKARZA
RODZINNEGO
inny płatnik składek na ubezpieczenie choro� poz. 1027 ze zm.), lekarzem ubezpieczenia
bowe, a także ZUS w przypadkach wymienio� zdrowotnego jest lekarz lub lekarz dentysta
nych w art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadcze� będący świadczeniodawcą, z którym Narodo�
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego wy Fundusz Zdrowia (NFZ) zawarł umowę
w razie choroby i macierzyństwa. o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej
albo lekarz, lekarz dentysta zatrudniony
SKAADKI NA UBEZPIECZENIA SPOAECZNE lub wykonujący zawód u świadczeniodawcy,
W systemie pomocy społecznej zostały przewi� udzielającego świadczeń opieki zdrowotnej
dziane świadczenia, które mogą uzyskać oso� na podstawie umowy z NFZ. Zaświadczenie
by niepodejmujące zatrudnienia lub z niego lekarskie składane wraz z wnioskiem o przy�
rezygnujące w związku z koniecznością spra� znanie opiekunowi świadczenia w postaci
wowania opieki. Należy do nich świadczenie składek na ubezpieczenia społeczne powinno
niepieniężne polegające na opłaceniu składek być aktualne. Ustawa o pomocy społecznej
na ubezpieczenie społeczne opiekuna, ure� przewiduje, aby zostało ono wydane nie wcze�
gulowane w art. 42 ustawy z dnia 12 marca śniej niż na 14 dni przed złożeniem wniosku
2004 roku o pomocy społecznej (tj. Dz. U. o przyznanie świadczenia.
z 2009 r. nr 175, poz. 1362 ze zm.). O przy� Świadczenie przysługuje przez okres
ości określo�
znanie tego rodzaju świadczenia może ubie� sprawowania opieki w wysokości określo�
gać się osoba podejmująca się sprawowania nej na zasadach zawartych w ustawie z dnia
bezpośredniej, osobistej opieki nad długo� 13 pazdziernika 1998 roku o systemie ubezpie�
trwale lub ciężko chorym członkiem rodziny czeń społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r. nr 205,
oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, poz. 1585 ze zm.). W świetle art. 18 ust. 5
ojcem lub rodzeństwem, a także matką lub i ust. 9 tej ustawy, podstawę wymiaru składek
ojcem współmałżonka. Opłacenie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe sta�
na ubezpieczenia społeczne nie przysługuje nowi kwota kryterium dochodowego na osobę
osobie opiekującej się chorym, jeżeli dochód w rodzinie (351 zł).
na osobę w jej rodzinie jest wyższy niż 150% Świadczenia nie będzie mogła uzyskać
kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. osoba, która w dniu złożenia wniosku
Kryterium to, zgodnie z ż 1 pkt 1 lit. b roz� o jego przyznanie ukończyła 50 lat i nie
porządzenia Rady Ministrów z dnia 29 lipca posiada okresu ubezpieczenia (składkowego
2009 roku w sprawie zweryfikowanych kry� i nieskładkowego) wynoszącego co najmniej
teriów dochodowych oraz kwot świadczeń 10 lat. Nie przysługuje ono również osobie,
pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. która posiada okres ubezpieczenia (składkowy
nr 127, poz. 1055), wynosi 351 zł. i nieskładkowy) wynoszący 20 lat u kobiet
Przy czym okresy nieskład�
Osoba, która ubiega się o przyznanie i 25 lat u mężczyzn. Przy czym okresy nieskład�
przedmiotowego świadczenia powinna uzy� kowe nie mogą przekraczać 1/3 udowodnio�
skać zaświadczenie lekarskie potwierdzają� nych okresów składkowych.
ce konieczność sprawowania bezpośredniej
osobistej opieki nad wyżej wymienionymi PODSUMOWANIE
osobami. Uprawnienie do jego wystawienia Wyżej opisane świadczenia należą do rozwią�
przysługuje wyłącznie lekarzowi ubezpie� zań systemowych, za pomocą których państwo
czenia zdrowotnego, w tym także lekarzowi realizuje działania zmierzające do wspierania
rodzinnemu. Zgodnie z art. 5 pkt 14 ustawy osób podejmujących się opieki nad chorymi
z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach i niepełnosprawnymi. W świetle zachodzących
opieki zdrowotnej finansowanych ze środ� zmian demograficznych, z którymi związana
ków publicznych (tj. Dz. U. z 2008 r. nr 164, jest wciąż rosnąca liczba osób chorych prze�
256
www.fmr.viamedica.pl
Leszek Pawłowski
Świadczenia przysługujące osobom
sprawującym opiekę nad chorymi lub
niepełnosprawnymi członkami rodziny
wlekle lub niepełnosprawnych, wymagających cyjnych i finansowych, do zapewnienia chorym
opieki innych, zasadne wydaje się rozwijanie w ich domach, pielęgnacji i pomocy ze strony
tych form wsparcia, poprzez zwiększanie za� krewnych i innych opiekunów. Opieka nad
kresu udzielanej pomocy, a także poszerzania chorym nie powinna bowiem być realizowa�
kręgu osób uprawnionych do jej otrzymania. na wyłącznie poprzez system ochrony zdrowia
Celowe wydaje się również poszukiwanie no� lub pomocy społecznej, ale w ramach współ�
wych rozwiązań systemowych, które pozwolą pracy pomiędzy tymi systemami a rodziną
na stworzenie warunków prawnych, organiza� i opiekunami.
PI ŚMI ENNI CTWO
1. Racław M. Opiekunowie nieformalni niewi- 10. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lip-
doczne podmioty. W: Racław M. (red.). Publiczna ca 2008 r. w sprawie o sygn. akt P/27/07 (Zbiór
troska prywatna opieka. Społeczności lokalne wo- Urzędowy OTK).
bec osób starszych. Instytut Spraw Publicznych. 11. Guza A. Świadczenia także dla opiekunów. Gazeta
Warszawa 201; 275 285. Prawna 2006; 223.
2. Domińczyk T. Obowiązek alimentacyjny. W: 12. Kroner J. Przepisy pomijają osieroconych. Rzecz-
Piasecki K. (red.). Kodeks rodzinny i opiekuń- pospolita 2006; 267.
czy. Komentarz. Lexis Nexis, Warszawa 2006: 13. Maciejko W. Ponowne rozpatrzenie sprawy o zasi-
778 862. łek stały. Służba Pracownicza 2010; 4: 30.
3. Romaniuk A. Sądowe dochodzenie roszczeń 14. Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia
alimentacyjnych. Szkoła Specjalna 2009; 3: 1 czerwca 2010 r. w sprawie o sygn. akt P/38/09
218 221. (Zbiór Urzędowy OTK).
4. Sychowicz M. Prawa i obowiązki małżonków. W: 15. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego
Piasecki K. (red.). Kodeks rodzinny i opiekuń- w Olsztynie z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie
czy. Komentarz. Lexis Nexis, Warszawa 2006; o sygn. akt II SA/Ol 982/11.
110 145. 16. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego
5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia z dnia 7 grudnia 2009 r. w sprawie o sygn. akt I
21 lutego 2001 r. w sprawie o sygn. akt III AUa OSK/723/09.
1333/01 (OSA 2001/7/28). 17. Komunikat w sprawie rządowego programu
6. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wspierania niektórych osób pobierających świad-
w Krakowie z dnia 21 czerwca 2011 r. w sprawie czenie pielęgnacyjne w okresie od stycznia do
o sygn. akt III SA/Kr 1048/10. marca 2012 r., http://www.mpips.gov.pl, wg stanu
7. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na kwiecień 2012 r.
w Aodzi z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie o sygn. 18. Karlikowska R. Nowe zasady przyznawania
akt II SA/Ad 33/12. świadczenia pielęgnacyjnego. Służba Pracow-
8. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listo- nicza 2010; 2: 15 20.
pada 2006 r. w sprawie o sygn. akt P/23/05(Zbiór 19. Kolasa A. Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy.
Urzędowy OTK). Praca i Zabezpieczenie społeczne 1999; 12.
9. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2002 20. Rzetecka-Gil A. Ustawa o świadczeniach pienięż-
r. w sprawie o sygn. akt II RN 141/01 (OSNP nych z ubezpieczenia społecznego w razie cho-
24/02/584). roby i macierzyństwa. Komentarz. Oficyna 2009.
257
Forum Medycyny Rodzinnej 2012, tom 6, nr 5, 250 257

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Współpraca położnych POZ z podmiotami świadczącymi opiekę nad kobietami, noworodkami i niemowlętami
Problemy pielęgnacyjne w opiece nad chorym z całodobowym żywieniem pozajelitowym
Rola pielęgniarki w opiece nad chorym z przewlekla chorobą nerek
Opieka nad chorym z raną wokół stomii
opieka nad chorym w domu
Specjalistyczna opieka pielęgniarska nad chorym ze stomią
STANDART OPIEKI NAD CHORYM ZYWIONYM POZAJELITOWO
Uchylenie lub zmiana decyzji w sprawie świadczeń rodzinnych zasady orzekania skutek decyzji
(8) Pomoc psychologiczna osobom ciezko chorym i umierajacym
pieka nauczyciela nad dzieckiem chorym na cukrzycę typu 1
Kto sprawuje totalną kontrolę nad światowymi finansami

więcej podobnych podstron