Uchylenie lub zmiana decyzji w sprawie świadczeń rodzinnych - zasady orzekania; skutek decyzji
Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w A
odzi
z dnia 10 czerwca 2011 r.
II SA/A
d 387/11
Teza
1. Zakresy wszystkich wyszczególnionych w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach
rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.) podstaw uchylenia lub zmiany decyzji są rozłączne, ten
sam stan faktyczny nie powinien być zatem kwalifikowany jako wypełniający jednocześnie dyspozycję kilku
przesłanek uchylenia lub zmiany decyzji, stosowanych zamiennie według wyboru organu wydającego decyzję.
Zaś podstawa zmiany bądz
uchylenia przez organ decyzji winna bowiem jasno wynikać z uzasadnienia decyzji i
znajdować oparcie w treści obowiązujących przepisów prawa.
2. Zasadą jest, że decyzja wydana w trybie art. 32 ustawy o świadczeniach rodzinnych może wywrzeć skutki
wyłącznie na przyszłość (ex nunc). Skutek ex tunc (z mocą wsteczną) wiąże się bowiem wyłącznie z wydawaniem
aktów o charakterze deklaratoryjnym, do których decyzja z art. 32 ust. 1 ustawy, jako dotycząca zmiany lub
pozbawienia praw wcześniej nabytych, nie może być zaliczona. Wynika stąd, że stwierdzenie przez organ
administracyjny ziszczenia się jednej z określonych w tym przepisie przesłanek może prowadzić do wydania
decyzji uchylającej lub zmieniającej decyzją pierwotną ze skutkiem ex nunc, czyli jedynie na przyszłość. Jednakże
wyjątkiem od konstytutywnego charakteru tej normy prawnej jest możliwość uchylenia bądz
zmiany decyzji z
mocą wsteczną (i związanego z tym pozbawienia strony prawa do wypłaconego jej już świadczenia) wyłącznie na
podstawie trzeciej przesłanki, jaką jest instytucja świadczenia nienależnego, podlegającego zwrotowi.
3. Treść art. 30 i 32 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych nie wyklucza przyjęcia, iż organ może również
orzec o uchyleniu decyzji oraz zwrocie nienależnego świadczenia jedną decyzją. Za przyjęciem takiego
rozwiązania przemawia przedmiot uregulowania, względy ekonomiki postępowania oraz pewności adresatów
decyzji co do zakresu ich uprawnień. W obu rozstrzygnięciach przedmiotem postępowania jest ta sama
przesłanka - nienależnego pobrania świadczeń z uwagi na zaistnienie okoliczności powodujących ustanie lub
zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w
części, jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Przedmiotem
badania organu jest zatem w istocie jedna kwestia wzruszenia decyzji z uwagi na nienależne pobranie świadczeń
i zwrotu wypłaconych w oparciu o nią świadczeń.
- Legalis
- Ustawa o świadczeniach rodzinnych, Art. 30, Art. 32 ust. 1
Numer 363917
Skład sądu
Joanna Sekunda-Lenczewska (przewodniczący)Sławomir Wojciechowski (sprawozdawca)
Arkadiusz Blewązka
Sentencja
Dnia 10 czerwca 2011 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w A
odzi - Wydział II po rozpoznaniu na rozprawie w
dniu 10 czerwca 2011 roku sprawy ze skargi D. J. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w A
. z
dnia (...) nr (...) w przedmiocie zmiany decyzji ostatecznej w części dotyczącej okresu przyznania prawa do
zasiłku rodzinnego oraz dodatku;
1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta A
. z dnia (...) znak: (...);
2. stwierdza, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu do dnia uprawomocnienia się wyroku.
Uzasadnienie
Wnioskiem z dnia 29 lipca 2008 r. D. J. wystąpiła do Prezydenta Miasta A
. o przyznanie w okresie
świadczeniowym 2008/2009 świadczeń rodzinnych na dzieci: M. i D. J.
Decyzją z dnia (...) r. nr (...) Prezydent Miasta A
. przyznał wnioskowane świadczenia w postaci:
- zasiłku rodzinnego na dziecko M. J., w kwocie 64 zł. miesięcznie, na okres od dnia 1 września 2008 r. do dnia
31 sierpnia 2009 r.;
- zasiłku rodzinnego na dziecko D. J., w kwocie 64 zł. miesięcznie, na okres od dnia 1 września 2008 r. do dnia
31 sierpnia 2009 r.;
- dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego na dziecko M. J., w
kwocie 80 zł. miesięcznie, na okres od dnia 1 września 2008 r. do dnia 30 listopada 2008 r.;
- dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego na dziecko D. J., w
kwocie 80 zł. miesięcznie, na okres od dnia 1 września 2008 r. do dnia 30 listopada 2008 r.;
- dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na dziecko M. J., w kwocie 150 zł-
jednorazowo we wrześniu 2008 r.;
 - dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego na dziecko D. J., w kwocie 150 zł
jednorazowo we wrześniu 2008 r.
Decyzją z dnia (...) r. nr (...) Prezydent Miasta A
. zmienił swoje poprzednie rozstrzygnięcie i orzekł o przyznaniu:
- zasiłku rodzinnego na dziecko M. J., w kwocie 64 zł. miesięcznie, na okres od dnia 1 września 2008 r. do dnia
31 paz
dziernika 2009 r.;
- zasiłku rodzinnego na dziecko D. J., w kwocie 64 zł. miesięcznie, na okres od dnia 1 września 2008 r. do dnia
31 paz
dziernika 2009 r.;
- dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego na dziecko M. J., w
kwocie 80 zł. miesięcznie, na okres od dnia 1 listopada 2008 r. do dnia 31 paz
dziernika 2009 r.
Decyzją z dnia (...) r. nr (...), Prezydent Miasta A
. zmienił swoją ostateczną decyzję z dnia (...) r. nr (...),
zmieniającą decyzję z dnia (...) r. nr (...) w części dotyczącej okresu przyznania prawa do zasiłku rodzinnego oraz
dodatku do zasiłku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego,
wnioskowanych na dziecko M. J. i orzekł o przyznaniu:
- zasiłku rodzinnego na dziecko M. J., w kwocie 64 zł. miesięcznie, na okres od dnia 1 września 2008 r. do dnia
30 września 2009 r.
- dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego na dziecko M. J., w
kwocie 80 zł. miesięcznie, na okres od dnia 1 września 2008 r. do dnia 30 września 2009 r.
Pozostałe rozstrzygnięcie zmienionej decyzji pozostawiono bez zmian.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia, organ l instancji powołał się na treść art. 32 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o
świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. Nr 139, poz. 992 ze zm.), zgodnie z którym organ właściwy lub marszałek
województwa mogą bez zgody strony zmienić lub uchylić ostateczną decyzję administracyjną na mocy której
strona nabyła prawo do świadczeń rodzinnych, jeżeli uległa zmianie sytuacja rodzinna lub dochodowa rodziny
mająca wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych, członek rodziny nabył prawo do świadczeń rodzinnych w
innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego albo
osoba nienależnie pobrała świadczenie. W ocenie organu I instancji, w sprawie niniejszej zmianie uległa sytuacja
rodzinna strony, bowiem od dnia 1 paz
dziernika 2009 r. syn D. J. - M. J. nie zamieszkuje z matką i pozostaje pod
opieką swojego ojca. Stosownie do treści art. 27 ust. 2 ww. ustawy, w przypadku gdy dziecko nie pozostaje we
wspólnym gospodarstwie domowym z obojgiem rodziców, świadczenia wypłaca się temu z nich pod którego
opieką przebywa. W sprawie niniejszej dziecko pozostaje pod opieką ojca od dnia 1 paz
dziernika 2009 r. i od tego
czasu świadczenia na syna nie przysługują jego matce.
Od decyzji powyższej odwołała się D. J. Skarżąca nie zakwestionowała dokonanych przez organ l instancji
ustaleń faktycznych, stwierdziła jednakże, iż angażowała się w sprawy związane z wychowaniem i utrzymaniem
syna, zaś środki uzyskiwane ze świadczeń rodzinnych przeznaczała na pokrycie wydatków związanych z
utrzymaniem dziecka. Skarżąca wskazała również, iż jest w trakcie sprawy rozwodowej z ojcem dziecka, który w
ocenie skarżącej, zabrał syna do siebie, aby uniknąć płacenia alimentów.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w A
. decyzją z dnia (...) roku nr (...), działając na podstawie art. 138 ż 1 pkt
1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071
ze zm.), w związku z art.art. 4 ust. 1 i 2, art. 27 ust. 2 oraz art. 32 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o
świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. Nr 139, poz. 992 ze zm.) utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.
W ocenie Kolegium w sprawie ma zastosowanie przepis art. 27 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych, który
stanowi, że w przypadku, gdy dzieci nie pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z obojgiem rodziców,
świadczenia wypłaca się temu z rodziców pod którego opieką dzieci się znajdują. Organ odwoławczy wskazał, że
z dokumentów niniejszej sprawy wynika, iż od dnia 1 paz
dziernika 2009 r. M. J. znajduje się pod opieką ojca, z
którym wspólnie zamieszkuje. Organ stanął na stanowisku, iż powyższe skutkuje brakiem podstaw do przyznania
skarżącej świadczeń rodzinnych na to dziecko.
Zdaniem organu odwoławczego w sprawie niniejszej bezspornym jest, iż sytuacja rodzinna strony uległa zmianie,
bezspornym jest również, iż zmiana ta ma wpływ na prawo do otrzymywania świadczeń. W związku z powyższym,
zmiana decyzji przyznającej skarżącej świadczenia rodzinne na syna była - na podstawie art. 32 cyt. ustawy -
zasadna i uprawniona.
W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w A
. skarżąca zauważyła, iż angażowała się w
wychowanie dziecka i partycypowała w kosztach jego utrzymania, zatem jej zdaniem była uprawniona do
pobrania spornego świadczenia.
W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga zasługuje na uwzględnienie, aczkolwiek z innych powodów niż w niej podniesiono.
Stosownie do treści art. 1 ż 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo
o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) i art. 3 ż 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r.
Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) - dalej jako PostAdmU,
sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej.
Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.
W rozumieniu powyższych przepisów, sąd administracyjny bada legalność, czyli innymi słowy zgodność
zaskarżonego aktu administracyjnego z obowiązującymi
w dacie jego podjęcia przepisami prawa materialnego, określającymi prawa
i obowiązki stron oraz z przepisami proceduralnymi, normującymi zasady postępowania przed organami
administracji publicznej. Natomiast stosownie do art. 145 ż 1 pkt 1 PostAdmU, uwzględnienie przez sąd
administracyjny skargi i uchylenie zaskarżonej decyzji lub postanowienia następuje wówczas, gdy sąd stwierdzi:
naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy (lit. a), naruszenie prawa dające podstawę do
wznowienia postępowania administracyjnego (lit. b), albo inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło
mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy (lit. c). Po myśli art. 134 ż 1 PostAdmU rozstrzygając daną sprawę, sąd
nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi. Może również zastosować przewidziane ustawą środki w celu
usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów lub czynności wydanych lub podjętych we wszystkich
postępowaniach, prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga, jeżeli jest to niezbędne dla
końcowego jej załatwienia (art. 135 PostAdmU). Sąd jest zatem uprawniony do oceny zgodności z prawem
zaskarżonego aktu, nawet wówczas gdy dany zarzut nie został w skardze podniesiony.
W następstwie rozpoznania skargi wniesionej w niniejszej sprawie, nie będąc ograniczonym zarzutami i
wnioskami skargi Wojewódzki Sąd Administracyjny w A
. dopatrzył się w zaskarżonej decyzji jak również ją
poprzedzającej tego rodzaju uchybień, które obligowały Sąd do wyeliminowania ich z obrotu prawnego.
Przedmiotem sądowej kontroli w niniejszej sprawie jest ocena legalności decyzji Samorządowego Kolegium
Odwoławczego w A
., którą utrzymano w mocy decyzję organu I instancji zmieniającą wcześniejszą decyzję o
przyznaniu prawa do zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami w związku ze zmianą sytuacji skarżącej,
spowodowanej niekwestionowanym przez stronę faktem, iż jej syn - M. J. od dnia 1 paz
dziernika 2009 roku nie
zamieszkuje z matką, lecz ojcem. Podkreślić warto, iż zaskarżoną decyzją organ zmienił decyzję przyznającą
świadczenie argumentując, iż zaistniała zmiana sytuacji rodzinnej skarżącej, mająca wpływ na prawo do
świadczeń rodzinnych, przy czym w dacie wydawania decyzji przez organ I instancji - w dniu 20 paz
dziernika
2010 r. - świadczenie rodzinne wraz z dodatkami, należne zgodnie z decyzją z dnia 9 stycznia 2009 r. za okres od
dnia 1 listopada 2008 r. do dnia 31 paz
dziernika 2009 r. zostały już skarżącej - jak należy mniemać - w całości
wypłacone.
Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia podlegającego kontroli organy wskazały w szczególności art. 32 ust. 1
ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.), zgodnie
z którym organ właściwy może bez zgody strony zmienić lub uchylić ostateczną decyzję administracyjną, na mocy
której strona nabyła prawo do świadczeń rodzinnych, jeżeli uległa zmianie sytuacja rodzinna lub dochodowa
rodziny, mająca wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych, członek rodziny nabył prawo do świadczeń rodzinnych
w innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
albo osoba nienależnie pobrała świadczenie rodzinne.
Z treści art. 32 ust. 1 ustawy wynika, iż zmiana lub uchylenie ostatecznej decyzji administracyjnej, na mocy której
strona nabyła prawo do świadczeń rodzinnych, nastąpić może w trzech różnych przypadkach, z których instytucja
świadczenia nienależnego uregulowana jest w art. 30 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Przepis ten stanowi, iż
osoba, która pobrała nienależnie świadczenia rodzinne, jest obowiązana do ich zwrotu, zaś za nienależnie
pobrane świadczenia rodzinne uważa się:
1) świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa
do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba
pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
2) świadczenia rodzinne przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w
innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia;
3) świadczenia rodzinne wypłacone w przypadku, o którym mowa w art. 23a ust. 5, za okres od dnia, w którym
osoba stała się uprawniona do świadczeń rodzinnych w innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, do dnia wydania decyzji o uchyleniu decyzji przyznającej
świadczenia rodzinne;
4) świadczenia rodzinne przyznane na podstawie decyzji, której następnie stwierdzono nieważność z powodu jej
wydania bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa albo świadczenie rodzinne przyznane na
podstawie decyzji, która została następnie uchylona w wyniku wznowienia postępowania i osobie odmówiono
prawa do świadczenia rodzinnego.
W ocenie Sądu, każda z trzech z wymienionych w art. 32 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych przesłanek
stanowi samodzielną i odrębną podstawę uchylenia lub zmiany decyzji. Przyjąć należy, iż zakresy wszystkich
wyszczególnionych podstaw uchylenia lub zmiany decyzji są rozłączne, ten sam stan faktyczny nie powinien być
zatem kwalifikowany jako wypełniający jednocześnie dyspozycję kilku przesłanek uchylenia lub zmiany decyzji,
stosowanych zamiennie według wyboru organu wydającego decyzję. Zaś podstawa zmiany bądz
uchylenia przez
organ decyzji winna bowiem jasno wynikać z uzasadnienia decyzji i znajdować oparcie w treści obowiązujących
przepisów prawa.
Dalej należy wyjaśnić, iż istotą decyzji zmieniającej lub uchylającej ostateczną decyzję administracyjną w sprawie
świadczeń rodzinnych w trybie art. 32 ustawy o świadczeniach rodzinnych jest wyeliminowanie z obrotu prawnego
tworzącego określony stan prawny rozstrzygnięcia administracyjnego w przypadku wystąpienia okoliczności
enumeratywne wymienionych w tym przepisie. Nie ulega wątpliwości, iż zmiana lub uchylenie na niekorzyść
strony bez jej zgody decyzji administracyjnej w związku ze stwierdzeniem przesłanek określonych w art. 32 ust. 1
ustawy o świadczeniach rodzinnych ma na celu zapobieżenie dalszemu korzystaniu z przyznanego świadczenia
przez osobę, wobec której zachodzą negatywne przesłanki przyznania świadczenia rodzinnego. Postępowanie w
sprawie uchylenia lub zmiany decyzji w trybie art. 32 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych nie stanowi zatem
kontynuacji czy ponownego rozpoznania sprawy administracyjnej już rozstrzygniętej decyzją ostateczną
przyznającą uprawnienie do świadczenia rodzinnego, lecz jest postępowaniem w całkiem nowej sprawie
administracyjnej.
Na marginesie w tym miejscu warto zaznaczyć, że skoro postępowanie takie stanowi wyodrębnione
postępowanie administracyjne, to może zostać wszczęte przez organ z urzędu po zawiadomieniu strony, jak
wymagają tego przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 61 KPA), czego jednak organ w
kontrolowanym postępowaniu nie dopilnował.
Sąd podziela stanowisko, które już utrwaliło się w doktrynie i orzecznictwie sądowo administracyjnym, iż zarówno
zmiana decyzji pierwotnej przyznającej świadczenie, jak i jej uchylenie ma charakter konstytutywny, albowiem
wpływa na dotychczasowy zakres przyznanych świadczeń - odmiennie je kształtuje lub wręcz je odbiera. Zasadą
zatem jest, że decyzja wydana w trybie art. 32 ustawy o świadczeniach rodzinnych może wywrzeć skutki
wyłącznie na przyszłość (ex nunc). Skutek ex tunc
(z mocą wsteczną) wiąże się bowiem wyłącznie z wydawaniem aktów o charakterze deklaratoryjnym, do których
decyzja z art. 32 ust. 1 ustawy, jako dotycząca zmiany lub pozbawienia praw wcześniej nabytych, nie może być
zaliczona. Wynika stąd, że stwierdzenie przez organ administracyjny ziszczenia się jednej z określonych w tym
przepisie przesłanek może prowadzić do wydania decyzji uchylającej lub zmieniającej decyzją pierwotną ze
skutkiem ex nunc, czyli jedynie na przyszłość. Jednakże wyjątkiem od - opisanego powyżej - konstytutywnego
charakteru tej normy prawnej jest możliwość uchylenia bądz
zmiany decyzji z mocą wsteczną (i związanego z tym
pozbawienia strony prawa do wypłaconego jej już świadczenia) wyłącznie na podstawie trzeciej przesłanki, jaką
jest instytucja świadczenia nienależnego, podlegającego zwrotowi. Brak jest natomiast podstaw do przyjęcia
dopuszczalności pozbawienia strony przyznanego uprawnienia z mocą wsteczną w innych przypadkach (por.
wyrok WSA w Bydgoszczy z 18 stycznia 2011 roku, sygn. akt 1483/10, wyrok WSA w Gdańsku z dnia 27 maja
2009 roku, sygn. akt II SA/GD 155/09, wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 5 czerwca 2008 roku, sygn. akt IV SA/WR
89/08, wszystkie dostępne na stronie: http://orzeczenia.nsa.gov.pl).
Wobec treści art. 32 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz w obliczu powyższych wywodów Sądu
obowiązkiem organu administracji w niniejszej sprawie było rozważenie, czy zmiana decyzji winna nastąpić w
związku zaistnieniem przesłanki, jaką jest zmiana sytuacji rodzinnej strony, mająca wpływ na prawo do świadczeń
rodzinnych, czy też przesłanki, jaką jest nienależne pobranie świadczenia. Kwestia ta winna być oceniona przez
organ przy ponownym rozpoznaniu sprawy z uwzględnieniem treści, charakteru i celu tego uregulowania. Jeżeli
bowiem organ rozstrzygał o zmianie decyzji w związku ze zmianą sytuacji rodzinnej skarżącej to był uprawniony
jedynie do dokonania tejże zmiany na przyszłość. Organy obu instancji w toku postępowania administracyjnego tę
istotną okoliczność pominęły, co w efekcie doprowadziło do naruszenia przepisu art. 32 ust. 1 ustawy o
świadczeniach rodzinnych poprzez zmianę decyzji pierwotnej z datą wsteczną (ex tunc).
Jeśli zaś zamiarem organu było pozbawienie strony przyznanego uprawnienia z mocą wsteczną, to mogło się to
zdarzyć jedynie w trybie wznowienia postępowania (art. 145 ż 1 pkt 5 KPA - albowiem w dniu wydania decyzji
organowi nie były znane istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne dotyczące miejsca zamieszkania syna
skarżącej) albo z równoczesnym niewątpliwym ustaleniem i orzeczeniem przez organ wysokości pobranego
nienależnego świadczenia. Podkreślenia wymaga, iż w sytuacji - tak jak to miało miejsce w niniejszej sprawie -
gdy upłynął już okres na jaki świadczenie zostało przyznane, brak jest podstaw do uchylenia lub zmiany decyzji
przyznającej świadczenie w trybie art. 32 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. W takim wypadku
zastosowanie znajduje już tylko materialnoprawna instytucja zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por.
wyrok NSA z dnia 19 stycznia 2009 roku, sygn. akt I OSK 535/08).
W ocenie Sądu brak jest przeszkód by rozstrzygnięcia te objęte zostały jedną decyzją. Z punktu widzenia
legislacyjnego celowym byłoby wyraz
ne przyjęcie takiego rozwiązania bezpośrednio w ustawie lub objęcie obu
rozstrzygnięć jedną jednostką redakcyjną. Zamieszczenie ich w dwóch różnych przepisach, z których jeden (art.
30 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych) określa przesłanki świadczenia nienależnego budzi bowiem
uzasadnione wątpliwości co do kolejności wydawania decyzji i ich wagi, w szczególności tego, w której z decyzji
organ winien przesądzić, iż pobrane świadczenie miało charakter świadczenia nienależnego.
Stanowisko, iż do orzeczenia zwrotu świadczeń nienależnych konieczne jest wydanie ostatecznej decyzji
uchylającej decyzję przyznającą świadczenie, podobnie jak przeciwne stanowisko, iż uchylenie decyzji nastąpić
może dopiero po ustatecznieniu się decyzji w przedmiocie zwrotu świadczeń nienależnych, argumentowane jest
względami proceduralnymi. Przyjęcie stanowiska, że uchylenie decyzji nastąpić może dopiero po ustatecznieniu
się decyzji w przedmiocie zwrotu świadczeń nienależnych, cechuje słabość przejawiająca się w przypadku, gdy
organ powez
mie wiadomość o uprzedniej zmianie sytuacji strony w okresie zasiłkowym, gdy strona jest w trakcie
pobierania świadczeń. Wówczas uzasadnione jest uchylenie decyzji na przyszłość oraz może zaistnieć podstawa
do uchylenia decyzji z mocą wsteczną z uwagi na nienależne pobranie świadczenia. Organ mając na celu szybkie
wstrzymanie wypłaty świadczeń winien wydać decyzję uchylającą w jak najszybszym terminie. W takiej sytuacji
wydanie jednej decyzji z art. 32 ust. 1 ustawy, uchylającej decyzję przyznającą świadczenie z określoną datą
wsteczną, będzie praktycznie niemożliwe. Objęcie nią także okresu wstecznego wymagałoby bowiem
wcześniejszego zakończenia postępowania z art. 30 ust. 1 i 2 ustawy w sprawie zwrotu świadczeń nienależnych,
co wiąże się z upływem czasu i wpłynie na przesunięcie daty wstrzymania wypłaty świadczeń. Względy
racjonalne przemawiają zatem raczej za przyjęciem rozwiązania, iż organ w pierwszej kolejności winien wydać na
podstawie art. 32 ust. 1 ustawy decyzję o uchyleniu decyzji, w której ustali okres za jaki świadczenie jest
nienależne, sięgając do przesłanek przewidzianych w art. 30 ust. 2 ustawy.
W ocenie Sądu, treść art. 30 i 32 ust. 1 ustawy nie wyklucza przyjęcia, iż organ może również orzec o uchyleniu
decyzji oraz zwrocie nienależnego świadczenia jedną decyzją. Za przyjęciem takiego rozwiązania, zdaniem Sądu,
przemawia przedmiot uregulowania, względy ekonomiki postępowania oraz pewności adresatów decyzji co do
zakresu ich uprawnień. W obu rozstrzygnięciach przedmiotem postępowania jest ta sama przesłanka -
nienależnego pobrania świadczeń z uwagi na zaistnienie okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie
prawa do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli
osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Przedmiotem badania organu
jest zatem w istocie jedna kwestia wzruszenia decyzji z uwagi na nienależne pobranie świadczeń i zwrotu
wypłaconych w oparciu o nią świadczeń. Istnieje w tym zakresie konieczność zachowania spójności obu
rozstrzygnięć. Przesądzenie tej przesłanki w jednym postępowaniu sprowadza w istocie kolejne wszczęte
postępowanie do formalności, związanej z ustaleniem przesłanki w postaci istnienia wcześniejszej decyzji
administracyjnej. W ocenie Sądu, przyjęcie takiego rozwiązania w żaden sposób nie naruszy praw strony,
przeciwnie jednorazowo i ostatecznie, bez wprowadzania elementu niepewności, określi jej sytuację prawną (por.
wyrok WSA w Gdańsku z dnia 27 maja 2009 roku, sygn. akt II SA/GD 155/09, dostępny na stronie:
http://orzeczenia.nsa.gov.pl).
W toku ponownego rozpoznania sprawy organ I instancji winien uwzględnić ocenę prawną zawartą w niniejszym
uzasadnieniu.
 Natomiast odnosząc się do stanowiska skarżącej wyjaśnić należy, że art. 23 ust. 1 cyt. ustawy stanowi, iż
ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz ich wypłata następują odpowiednio na wniosek małżonków,
jednego z małżonków, rodziców, jednego z rodziców, opiekuna faktycznego dziecka, opiekuna prawnego dziecka,
osoby uczącej się, pełnoletniej osoby niepełnosprawnej lub innej osoby upoważnionej do reprezentowania
dziecka lub pełnoletniej osoby niepełnosprawnej. Powyższy przepis wskazuje, że do otrzymania danego
świadczenia uprawniona jest każda z wymienionych w nim osób pod warunkiem spełnienia ustawowych
indywidualnych wymogów dotyczących poszczególnych świadczeń. Przy czym świadczenie może zostać
przyznane i wypłacane tylko jednemu z podmiotów wnioskujących. Z kolei z treści art. 27 ust. 2 analizowanej
ustawy o świadczeniach pieniężnych wynika, iż w przypadku gdy dziecko nie pozostaje we wspólnym
gospodarstwie domowym z obojgiem rodziców, świadczenia rodzinne wypłaca się temu z rodziców, pod którego
opieką dziecko się znajduje. Nadto przypomnieć wypada, iż zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy w przypadku
wystąpienia zmian w liczbie członków rodziny, uzyskania dochodu lub innych zmian mających wpływ na prawo do
świadczeń rodzinnych osoba, pobierająca świadczenie jest obowiązana do niezwłocznego powiadomienia o tym
organu wypłacającego świadczenie rodzinne.
Skarżąca nie zakwestionowała, iż ona i jej mąż prowadzą oddzielne gospodarstwa domowe i sama przyznała, iż
syn - M. J. od 1 paz
dziernika 2009 roku zamieszkuje z ojcem. Jeżeli tak ustalony stan faktyczny nie został
podważony, to nie budzi wątpliwości Sądu, iż organ prawidłowo zastosował cytowany przepis i wywiódł
niewadliwe wnioski, iż od kiedy syn - M. J. pozostaje pod opieką ojca, świadczenie rodzinne nie może być
wypłacone skarżącej. Fakt łożenia przez skarżącą kosztów na utrzymanie syna, który znajduje się pod opieka
ojca, nie może zmienić oceny prawnej zaistniałej sytuacji. W ocenie Sądu, z konstrukcji przepisu art. 27 ust. 2
ustawy o świadczeniach rodzinnych wynika, iż ustawodawca, kładąc nacisk na odrębne prowadzenie
gospodarstw domowych, miał na myśli, że miarodajnym objawem "znajdowania się pod opieką" w szczególności
jest wspólne zamieszkiwanie dziecka i osoby uprawnionej do świadczenia.
Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd na podstawie art. 145 ż 1 pkt 1 lit. a oraz c, w związku z art. 135 PostAdmU
Sąd orzekł, jak w sentencji.