Przedmowa

Niniejsza monografia1 stanowi próbę udzielenia odpowiedzi m.in. na

pytanie, gdzie przebiega granica między zakresem zastosowania in-

stytucji ograniczenia władzy rodzicielskiej w trybie art. 109 k.r.o. i pozbawienia władzy rodzicielskiej na podstawie art. 111 k.r.o. Jest to jedno z najważniejszych pytań, jakie pojawia się przy analizie tych

dwóch instytucji. W przypadku art. 109 k.r.o. istotę ingerencji we wła-dzę rodzicielską stanowi bowiem obowiązek wydawania przez sąd

opiekuńczy stosownych zarządzeń zawsze wówczas, gdy dochodzi do

zagrożenia dobra dziecka. Skorzystanie z instytucji określonej

w art. 111 k.r.o. jest uwarunkowane natomiast wystąpieniem trwałej

przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, nadużywaniem tej

władzy, rażącym zaniedbywaniem obowiązków względem dziecka

(§ 1) oraz przedłużającym się stanem zagrożenia dobra dziecka,

umieszczonego w środowisku, stanowiącym jedną z form rodzinnej

lub instytucjonalnej pieczy zastępczej (w trybie art. 109 § 2 pkt 5

k.r.o.), który nie ustaje mimo udzielonej rodzicom pomocy (§ 2). Roz-

ważania zawarte w niniejszej monografii pozwalają dostrzec subtelną

granicę, przebiegającą między dwiema instytucjami prawnymi, tj.

ograniczeniem i pozbawieniem władzy rodzicielskiej, widoczną –

szczególnie wyraźnie dzięki połączeniu metody teoretycznej z metodą

empiryczną – zwłaszcza w aspekcie znacznego podobieństwa przesła-

nek oraz skutków zastosowania obu tych form ingerencji we władzę

rodzicielską.

1 Jest to uzupełniona i uaktualniona wersja rozprawy doktorskiej o tym samym tytule, napisanej pod moim kierunkiem i obronionej 27 października 2011 r. w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie.

13

Przedmowa

W dotychczasowej literaturze przedmiotu brak było publikacji poświę-

conych wyłącznie analizie przesłanek oraz skutków ograniczenia i po-

zbawienia władzy rodzicielskiej rozpatrywanych łącznie, w celu

uchwycenia ich wzajemnych różnic i podobieństw. Niniejsza monogra-

fia wypełnia tę lukę.

Punktem wyjścia w rozważaniach Autorki stało się przeprowadzenie

wnikliwej oceny charakteru prawnego władzy rodzicielskiej. Cenne

w tym zakresie okazało się wyjaśnienie wątpliwości w zakresie termi-

nologii dotyczącej pieczy. Autorka przeprowadziła pogłębione rozwa-

żania, dotyczące przesłanek oraz skutków ograniczenia i pozbawienia

władzy rodzicielskiej. Rozważania te prowadzą do wniosku, że ogólny,

elastyczny i niepenalny charakter ingerencji we władzę rodzicielską

w trybie art. 109 i 111 k.r.o., który nie stwarza obowiązku korzystania ze ściśle określonych i sztywnych procedur postępowania, stanowi

optymalny sposób zabezpieczenia dziecka przed zagrożeniami zarów-

no ze strony rodziców (działających w sposób zawiniony lub niezawi-

niony), jak i innych osób.

Niewątpliwą zaletą prezentowanej Czytelnikowi monografii jest za-

warte w niej interdyscyplinarne spojrzenie na funkcjonowanie insty-

tucji ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej. Korzystanie

bowiem wyłącznie z metody egzegezy tekstu prawnego, który normu-

je bardzo złożone z natury relacje zachodzące między rodzicami

i dziećmi i w którym zawarte są liczne odwołania do – pełniącej funk-

cję przesłanki ingerencji we władzę rodzicielską – klauzuli generalnej ochrony dobra dziecka, nie pozwoliłoby na dokonanie prawidłowej

oceny funkcjonowania instytucji określonych w art. 109 i 111 k.r.o.

w takim zakresie, w jakim umożliwia to zastosowanie metody empi-

rycznej i skorzystanie ze specjalistycznej wiedzy pozaprawnej.

Uzupełnienie teoretycznych rozważań poświęconych analizie instytu-

cji ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej stanowi prezentacja wyników badań empirycznych, które polegały na analizie akt 300

spraw sądowych dotyczących ingerencji sądu we władzę rodzicielską

w trybie art. 109 i 111 k.r.o. Analiza tych wyników jest szczególnie cenna, zwłaszcza w kwestii ustalenia rzeczywistych przyczyn i rodza-14

www.lexisnexis.pl

Przedmowa

ju trudności, zachodzących w funkcjonowaniu instytucji ograniczenia

i pozbawienia władzy rodzicielskiej pod względem dokonywania przez

sąd wyboru optymalnego rozstrzygnięcia, stanowiącego właściwą od-

powiedź na pytanie: „ograniczyć, czy pozbawić rodziców władzy ro-

dzicielskiej”.

Złożony charakter relacji zachodzących między rodzicami i dziećmi

wymaga uwzględnienia wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii.

Przeprowadzone w tym względzie rozważania doprowadziły Autorkę

do wniosku, że na gruncie wspomnianych dyscyplin naukowych for-

mułowane są bardzo precyzyjne i konkretne zasady, które warunkują

skuteczność procesu wychowania. Cenny i interesujący z teoretyczne-

go i praktycznego punktu widzenia w ramach tych rozważań wydaje

się być zaproponowany przez Autorkę model skuteczności wychowa-

nia. Nie pełni on roli tylko „ozdobnika” dla omawianych w niniejszej

dysertacji problemów, ale może stanowić „wartość użytkową”, jako

kryterium niezbędne do dokonywania wykładni przepisów dotyczą-

cych przesłanek ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej. Ta-

kiego kryterium wyboru oczekują ze strony doktryny sędziowie orze-

kający w tego rodzaju sprawach (mówią o tym m.in. na różnych

konferencjach i okresowych szkoleniach).

Rozważania przeprowadzone w niniejszej monografii mogą w prakty-

ce ułatwić sędziemu podjęcie decyzji w przedmiocie wyboru rodzaju

ingerencji w zakres przysługującej rodzicom władzy rodzicielskiej,

zwłaszcza przez właściwe zrozumienie istoty i funkcjonowania klau-

zuli generalnej dobra dziecka na gruncie art. 109 i 111 k.r.o. oraz dostrzeżenie konieczności i przydatności korzystania z wiedzy pozapraw-

nej, której przedmiotem jest ocena relacji zachodzących w rodzinie.

Wiedza ta bowiem połączona z bardzo wnikliwie i precyzyjnie prowa-

dzonym postępowaniem dowodowym w sprawach opiekuńczych po-

winna stworzyć warunki umożliwiające postawienie właściwej dia-

gnozy w kwestii oceny stopnia zagrożenia dobra dziecka i dokonanie

przez sąd wyboru najbardziej adekwatnego i optymalnego w konkret-

nym przypadku sposobu ingerencji we władzę rodzicielską.

15

Przedmowa

Na uwagę Czytelnika zasługuje również analiza prawno-porównaw-

cza, tj. porównanie polskich rozwiązań prawnych dotyczących inge-

rencji we władzę rodzicielską z analogicznymi regulacjami przyjętymi

w niemieckim i rosyjskim systemie prawnym. Na wyeksponowanie

zasługuje sposób przedstawienia istotnych zmian niemieckiego prawa

rodzinnego wprowadzonych w 2008 r., dotyczących między innymi

problematyki ograniczenia i pozbawienia rodziców władzy rodziciel-

skiej.

Dokonane w monografii ustalenia umożliwiły sformułowanie wnios-

ków de lege lata i de lege ferenda. Wnioski te stanowią wkład Autorki w sferę właściwego rozumienia i stosowania zasady ochrony dobra

dziecka w praktyce sądowej.

Warto podkreślić, że niniejsza monografia uwzględnia zmiany przepi-

sów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, będące wynikiem wejścia

w życie ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Na szczególną uwagę Czytelnika zasługuje zwłaszcza ocena wprowadzonych tą ustawą zasad funkcjonowania rodzinne-

go i instytucjonalnego systemu pieczy zastępczej oraz krytyczna oce-

na nowelizacji art. 109 § 2 pkt 1 k.r.o.

Wszystkie te doniosłe społecznie zagadnienia, których rozwiązania

podjęła się Autorka niniejszej monografii, zasługują na ich polecenie szerszemu gronu Czytelników, w tym zwłaszcza pracownikom resortu

wymiaru sprawiedliwości, pracownikom naukowym, aplikantom, stu-

dentom, a także rodzicom małoletnich dzieci.

Prof. dr hab. Wanda Stojanowska

www.lexisnexis.pl