Wstęp
Autor, porucznik Andrzej Walerian Węcławowicz (12.XII.1894-3.III.1979),
początkowo dowódca plutonu w szwadronie zbiorowym w 1919 roku 10 Pułku Ułanów,
następnie przeszedł do macierzystego 3 szwadronu, w którym słu\
ył do końca wojny polsko-
bolszewickiej. Po wojnie przeniesiony do szefostwa sztabu dowództwa 3 Samodzielnej
Brygady Kawalerii. Rotmistrz nadetatowy 23 i 4 Pułku Ułanów ze starszeństwem z dniem
15.VIII.1924 roku. W latach trzydziestych przeniesiony w stan spoczynku, gospodarował w
swoim majątku Galin na Wileńszczyz
nie. Był odznaczony Orderem Virtuti Militari 5 klasy i
trzykrotnie Krzy\
em Walecznych za męstwo w wojnie 1918  1920 oraz w latach
dwudziestych medalem międzysojuszniczym1. Od roku 1940 przebywał w Szwecji, gdzie zmarł.
Wspomnienie to było ogłoszone drukiem dwukrotnie. W londyńskim  Przeglądzie
Kawalerii i Broni Pancernej" w roku 1970 oraz przez Lesława Kukawskiego na łamach
 Konia Polskiego 2. Niniejszy tekst został pobrany z wydania drugiego.
Andrzej Walerian Węcławowicz
Wspomnienie z podjazdu 10 Pułku Ułanów we wrześniu 1920 r.
Wieczorem dnia 23 września 1920 r. 10 Pułk Ułanów Litewskich dochodzi do m.
Bielica i zatrzymuje się na nocleg. Mój 3-ci szwadron nocuje w kilku chatach nad samym
brzegiem Niemna. Około godziny 4 rano wpada do mnie dowódca szwadronu rtm. Jerzy
Jastrzębski, budzi mnie i mówi:  Słuchaj Andrzej, bierz swój pluton i wyruszaj natychmiast.
Masz znalez
ć i wytyczyć przeprawę przez Niemen dla naszej brygady mo\
liwie najbli\
ej. Po
przejściu przez Niemen zabezpiecz w miarę mo\
liwości przeprawę szwadronu, bo chcę
przeprawić się niezwłocznie. Za mną przechodzi reszta II-go dyonu z rtm. Henrykiem
Grabowskim, no a póz
niej cała nasza II Brygada".
Wyskakuję z chaty i widzę mój II-gi pluton 3-go szwadronu w kolumnie trójkowej z
plutonowym Zygmuntem Teterą-Szkutelskim na czele. Widocznie rtm. Jastrzębski, jak
zawsze przezorny, zaalarmował ju\
pluton. Zaczynam od najrealniejszego zabiegu, a więc
wzywam sołtysa i pytam, gdzie są w pobli\
u brody. Okazuje się, \
e są a\
trzy. Po zbadaniu
1
Rocznik oficerski, Warszawa 1924, s. 82,578, 605; Rocznik oficerski, Warszawa 1928, s. 293, 349; Rocznik
oficerski rezerw, Warszawa 1934, s. 337, 892; A. J. Dąbrowski, Historia 10 Pułku Ułanów Litewskich, Londyn
1982, s. 42, 51, 61, 173.
2
A. W. Węcławowicz, Wspomnienie z podjazdu 10 Pułku Ułanów we wrześniu 1920 r.,  Przegląd Kawalerii i
Broni Pancernej , 1970, nr 59, s. 253-255,  Koń Polski , R. 28, 1993, nr 2, s. 35-36.
1
wszystkich wybieram niezbyt płytki bród, ale o twardym i nie zamulonym dnie, a to z uwagi
na nasz dyon artylerii konnej. Przechodzę przez Niemen i zatrzymuję się w niedu\
ej wiosce,
mniej więcej o 500 m od brzegu, gdzie całkiem rozje\
d\
ona droga wskazuje najwyraz
niej na
bardzo niedawny przemarsz licznych oddziałów bolszewickich. Wysyłam patrole dla
spatrolowania najbli\
szej okolicy i ubezpieczenia przeprawy szwadronu. Wkrótce przeprawia
się 3-ci szwadron i cały nasz dyon z rtm. Grabowskim. Korzystam z ich nadejścia i ściągam
swoje patrole.
Niedługo potem zostaję wysłany z plutonem na podjazd w kierunku Nowogródka na
m. Boczkowice, poło\
oną w odległości około 25- 30 km od Bielicy przy samym trakcie
Sielec - Nowojelnia - Baranowicze. Zadanie: zbadać ruchy nieprzyjaciela na trakcie oraz w
okolicy Boczkowicz. Wyruszam na czele swego plutonu w sile 20 szabel około godziny 9-
tej. Maszeruję na m. Ujście - wroga nie spotykam, lecz wszędzie są ślady jego niedawnego
przemarszu. Polska jesień nie zawodzi  pogoda jest cudna, słoneczna z bardzo du\
ą
widocznością. Nie bardzo lubię, co prawda, taką pogodę na podjez
dzie, ale teren mocno
zalesiony mieszanym lasem i poprzecinany, ułatwia posuwanie się w ukryciu. Po przejściu
przez Ujście zbli\
am się do toru kolejowego Lida - Nowojelnia - Baranowicze. Tor wąski i
zgubiony wśród niskopiennego mieszanego lasu oraz rozmaitych zarośli i chaszczy.
Przechodzę przez tor i zbli\
am się do, w pobli\
u poło\
onej, wsi Jacuki. Zostawiam kilku
szperaczy, a sam, korzystając z terenu, zachodzę wioskę lasem od tyłu. Po chwili padają
strzały do moich szperaczy. Szar\
uję z lasu na wioskę i rozbijam niedu\
y oddział
nieprzyjacielskiej piechoty. Bierzemy do niewoli 6 piechociarzy, którzy zeznają, \
e nale\
ą do
stra\
y tylnej 16 Strzeleckiej Dywizji towarzysza Kikwidze. Jeden z jeńców ubrany jest w
ładne ró\
owe damskie kimono, które widocznie zabrał w czasie postoju w jakimś dworze.
Moi ułani w śmiech. Plut. Tetera ka\
e mu zdjąć kimono, lecz jeniec nie rozumie po rosyjsku.
Był to jakiś Azjata z Turkiestanu. Dowiaduję się dalej od jeńców, \
e 16 Dywizja w sile około
700 bagnetów, z ckm i niedu\
ym taborem, pomaszerowała niedawno do wsi Boczkowicze na
obiad i chwilowy odpoczynek. Wysyłam dokładny meldunek do dowódcy szwadronu oraz
odsyłam jeńców pod eskortą dwóch ułanów. Zaraz za wsią Jacuki spotykamy w lesie
miejscowego gajowego, który w zupełności potwierdza zeznania jeńców i z ochotą podaje mi
szczegóły co do terenu i poło\
enia wsi Boczkowicze. Był on wzięty przez bolszewików na
przewodnika i właśnie stamtąd wracał. Idziemy dalej wąską, leśną drogą. W odległości około
1 km od Boczkowicz, a mo\
e nawet mniej, zatrzymuję pluton przy linii leśnej, przecinającej
drogę z północy na południe i wysyłam dwóch świetnych szperaczy - kpr. Bonifacego
Jasińskiego i kpr. Jana Bołdowskiego z zadaniem:  Iść na Boczkowicze, zbadać z ukrycia w
2
lesie czy nieprzyjaciel jest we wsi i wracać galopem z meldunkiem . Wracają obaj bardzo
szybko i meldują, \
e wieś jest pełna bolszewików, \
e jakiś oddział w sile około kompanii
wychodził właśnie w naszym kierunku i zajmował przed wsią stanowiska, widocznie dla
ubezpieczenia postoju dywizji. Trzeba działać szybko. Zje\
d\
am z drogi w prawo, na
południe, posuwam się linią leśną, po czym skręcam w lewo i zatrzymuję się w klinie lasu ju\

całkiem blisko Boczkowicz. Stoimy w szyku rozwiniętym na samym skraju lasu, lecz
doskonale ukryci w bardzo gęstym podszyciu. Znajdujemy się na lewym skrzydle kompanii
bolszewickiej, zajmującej pozycję przed wsią w kierunku na wieś Jacuki. Widzę przez
listowie dowódcę kompanii w skórzanej kurtce, na którego znak wychodzi dwóch \
ołnierzy i
kieruje się wprost na nas. Widocznie ubezpieczający patrol boczny, czy te\
czujka. Widzę ich
świetnie. Raptem jeden z nich, o du\
ej blond brodzie, zatrzymuje się, przykrywa oczy dłonią i
pilnie patrzy w naszym kierunku. Jest ode mnie jakieś 25 kroków i widzę na jego twarzy
jakby zdumienie, czy te\
przestrach. Wtenczas ruszyłem do szar\
y. Szar\
a była tak
niespodziewana i z tak niedalekiej odległości, \
e piechota bolszewicka, na głośną komendę
komisarza  w lewo po kawalerii , zdą\
yła oddać jedynie jedną nieszkodliwą salwę, gdy ju\

byliśmy za nimi i szable poszły w ruch. Komisarz bronił się jednak, i gdy najechałem na
niego, strzelił do mnie z karabinu z odległości nie większej chyba jak 10 kroków, lecz chybił.
Ciąłem go moją krzywą karabelą z prawej strony, od dołu pod szyję. Puścił karabin, którym
próbował się zasłonić i padł. Kompania została doszczętnie rozbita - w polu le\
ało kilkunastu
zabitych i rannych. Zostawiam kaprala i dwóch ułanów przy jeńcach, zaś z pozostałymi 15- tu
ułanami szar\
uję wzdłu\
wsi Boczkowicze. Popłoch wśród wrogów jest na razie kompletny i
widzę du\
e masy uciekające łąką w kierunku na trakt i zaścianek Milkiewicze. Szczupła
jednak liczba moich ułanów rozprasza się szybko po wsi i opłotkach. Podje\
d\
am do jakiegoś
domu, na którego ścianie wisi du\
a drewniana tablica z napisem kredą  16 Strełkowaja
Diwizja towariszcza Kikwidze . Widocznie stoi tu sztab dywizji. Ale mam ju\
koło siebie
tylko czterech ułanów. Kilku bolszewików wyskakuje z domu i stara się wskoczyć na konie
znajdujące się na dziedzińcu. Jednego z nich, który okazał się oficerem, spuszcza mój ułan
Grzegorz Dimitrjew, lancą z siodła. Przez okno wygląda kilku komisarzy w czapkach z
czerwoną gwiazdą. Strzelam z pistoletu w okno i ka\
ę wychodzić. Lecz bolszewicy zaczynają
się orientować co do szczupłej liczby napastników i dwie kompanie, ubezpieczające postój od
strony traktu Sielc  Nowojelnia, otwierają ogień z karabinów i ckm, zaś pozostali w chatach
\
ołnierze zaczynają strzelać z najbli\
szej odległości. Pada ułan Franciszek Zacharewicz i
jeszcze jeden, zaś ułan Włodzimierz Jastrzębski trafiony w okolice krzy\
a, chwieje się w
siodle. Pomagam mu utrzymać się i kieruję na koniec wioski. Widzę kilku ułanów kłusują-
3
cych polem za opłotkami i pędzących jeńców wziętych we wsi. Jestem właściwie całkiem
osamotniony. Zawracam i jadę ostrym kłusem z powrotem środkiem wioski. Zewsząd strzały
z okien. Na dziedzińcu jednej z ostatnich chat widzę dwukółkę sanitarną i na niej dwóch
\
ołnierzy. Gro\
ę im pistoletem i ka\
ę wyjechać ze wsi. Widzę wahanie, więc wje\
d\
am przez
bramę. Zaczepiam gwałtownie o płot i zrywam sznur od parabellum. Pistolet pada na ziemię.
Nie uszło to uwagi jadących na dwukółce, ale \
e byłem tu\
przy nich, zamachnąłem się
szablą. Na szczęście obaj mieli karabiny na pasach za plecami - woz
nica przestraszył się i
ruszył ostro w nakazanym kierunku. Galopuję za dwukółką, wyje\
d\
amy z wioski i pod las,
gdzie stoją nasi jeńcy oraz zbierają się ułani. Krótkie sprawozdanie kto jest, lecz nikogo poza
zabitymi nie brakuje. Szybko wpadamy w las, gdy\
ogień nieprzyjaciela staje się coraz
dotkliwszy i jedziemy z powrotem na wieś Jacuki. Zdobycz: 137 jeńców, 2 ckm, 14 koni i
dwukółką sanitarna zaprzę\
ona w piękną parę koni. Straty nieprzyjaciela: 2 komisarzy i około
20 ludzi zabitych i rannych. Straty własne: 2 ułanów zabitych i ranny ułan Włodzimierz
Jastrzębski, którego wieziemy na dwukółce, a który niestety zmarł póz
niej w szpitalu w
Warszawie. Poza tym zabito nam 4 konie. Przechodzimy znów przez wieś Jacuki. W lesie
dwóch jeńców próbuje ucieczki, lecz zostają złapani przez plut. Teterę. Wyglądam ciągle
spotkania z naszym dyonem i w końcu znajduję go na starym miejscu w wiosce nad brzegiem
Niemna. Dywizjon stracił niestety cały dzień bezczynnie z racji otrzymania kilku sprzecznych
rozkazów z dowództwa brygady. Spowodowało to zwłokę w dalszym pościgu, a szkoda, bo
mo\
na by było niewątpliwie dokończyć rozbicia tej bolszewickiej dywizji.
We wsi spotykają nas ułani szwadronu oraz rtm. Jastrzębski i rtm. Grabowski. Rtm.
Grabowski ka\
e mi natychmiast pisać obszerny meldunek, bo chce jak najprędzej meldować
do dowództwa naszej brygady. Zadowolenie jest du\
e. Tej\
e nocy II Dyon maszeruje naprzód
i następnego dnia o świcie przechodzimy przez pobojowisko w Boczkowiczach. Odwrót
zaatakowanej przez mój podjazd bolszewickiej dywizji musiał być bardzo pospieszny, gdy\

du\
o porzuconej broni le\
y nadal na wsi i polu, a nawet kilku zabitych \
ołnierzy. Znajdujemy
te\
moich dwóch ułanów, którzy po bohatersku zginęli w walce.
4