Historia opisów języka 1
Tradycja grecka i łacińska (klasyfikacyjna,
normatywna)
Językoznawstwo ogólne
" pojęcie części mowy,
" ich międzynarodowe nazwy,
" semantyczne rozróżnianie części mowy
Polonistyka III rok
" pojęcie fleksji, morfologii, składni.
Historia opisów języka 2 Historia opisów języka 3
Tradycja sanskrycka, słabo znana w Europie
Średniowiecze:
przed XIX w.;
" podręczniki łaciny,
wywarła niewielki wpływ na tradycję
" gramatyka logicyzująca,
europejską.
" normatywna;
Jej XX-wieczni znawcy twierdzą, że wiele
ma wspólnego z 20-wiecznym
strukturalizmem (np. Panini z VII w. n.e.)
Historia opisów języka 4 Historia opisów języka 5
Era nowożytna: podręczniki i filozofia języka XIX wiek (II połowa);
" gramatyki jako podręczniki normatywne " badanie rozwoju historycznego języków
języków nowożytnych: kodyfikacje.
" zainteresowanie sanskrytem;
" gramatyki  logicyzujące XVII wieku
" przekonanie o jego związkach z łaciną i
(Port Royale)
greką,
" poglądy oświecenia na język
" indoeuropeistyka;
1
Baudouin de Courtenay jako
Historia opisów języka 6
prekursor strukturalizmu
XIX wiek (II połowa); " język jako kompleks elementów i język
jako proces
" odrębność faktów historycznych
Związek badań genetycznych z klimatem
(dynamiki) od statyki (stanu języka)
intelektualnym epoki (ewolucjonizm, nauki
biologiczne) " oddzielenie mowy od pisma i inny opis
przysługujący obu:
W XIX wieku językoznawstwo staje się
odrębną nauką, nie filozofią języka, ros. ort. :@0-9 : :@0-O wobec
retoryką itd.
fonet. [kraj-" : kraj-a]
Baudouin de Courtenay jako Literatura:
prekursor strukturalizmu
teoria fonemu:
J. Apresjan, Koncepcje i metody
" fonem jako wyobrażenie dz
więkowe (z
współczesnej lingwistyki strukturalnej,
kompleksu)
Warszawa 1971, PIW, cz. I, rozdział 2.
" głoska jako proces
" fonem jako suma wyobrażeń artykulacyjnych i
akustycznych (potem dopiero Jakobson)
" funkcja dystynktywna fonemu (sad - zad)
(semazjologizacja, morfologizacja fonemów)
" akustyczne badanie głosek (technika nie stała
wtedy na odpowiednim poziom
Ferdynand de Saussure Regularne wymiany samogł.
Cz. teraz
n. Perfectum Aoryst
(e) (o) (ł)
p�tomai pepóte:mai eptóme:n
" Teoria laryngalnych  leczę
peitho: p�poitha �pithon
" Kurs językoznawstwa ogólnego
 przekonuję
d�rkomai d�dorka �drakon
 patrzę
2
Zmiany nieregularne Teoria laryngalnych:
Długie samogłoski powstały ze ściągnięcia
a: o: a
samogłoski krótkiej i sonantu
laryngalnego.
pha:mi  mówię pho:n�:  głos  pható:s
Sonant zmieniał sąsiadującą samogłoskę
 powiedziany
rdzenną w [a:] lub w [o:].
Jeżeli w pozycji nieakcentowanej
hista:mi  kładę stató:s
samogłoska rdzenna znikała, laryngalna
 położony
ujawniała się w postaci [a] lub [i].
W grece (jońskiej) Teoria laryngalnych:
Potwierdzenie:
pheAmi --> phoAne --> phAtos -->
pha:m� phó:n� phatós
miedzy innymi w hetyckim, gdzie sonanty
przeszły w h:
łac. p

scunt, het. pahsanzi  (oni, one)
bronią
histeAmi --> stAtos -->
hista:m� statós
Kurs językoznawstwa ogólnego Kurs językoznawstwa ogólnego
" Wykłady z językoznawstwa ogólnego w
Tezy podobne do Saussure a już wcześniej:
Genewie 1906-1911:
" Baudouin, Kruszewski, Fortunatow
" Kurs językoznawstwa ogólnego opracowany
(Szkoła kazańska),
przez kolegów de Saussure a, Charlesa
" również lingwiści zachodnioeuropejscy
Bally ego i Alberta Sechehayego na podstawie
notatek studentów (6+11+12).
" Nowsze wydania uwzględniają dołączone
U de Saussure a największa klarowność i
póz
niej notatki jednego słuchacza, gdzie wiele
spójność idei  może dlatego, że to
rzeczy dotąd niejasnych, jasno zapisano.
właśnie wykłady.
3
De Saussure  główne tezy De Saussure  główne tezy
Wielość aspektów języka (ogółu działalności
b-d choć ciekawe nie wpływa na naszą
mownej):
możność mówienia o języku per se, jest
a) zdolność ludzi do mówienia w ogóle
zewnętrzne wobec niego - można
b) język jako zjawisko historyczne (np. język opisywać język nic o nich nie wiedząc (np.
polski od XV do XX wieku)
gdy bada się język dopiero poznawanej
c) język jako zjawisko kulturowe (jego cywilizacji - analogia z grą w szachy, dla
związek z literaturą, religią, polityką itd)
zasad nie istotne, że przyszły z Persji)
d) użycia języka przez konkretne osoby
Z kolei a) zbyt ogólne
(filologia)
De Saussure  główne tezy De Saussure  główne tezy
" parole ma charakter konkretny,
jednostkowy, podlega obserwacji,
" langue to to, co umożliwia
istnienie/produkowanie/rozumienie parole.
" langue ma charakter mentalny
(psychiczny) - pojęcia i obrazy akustyczne,
a także społeczny
De Saussure  główne tezy Bilateralność znaku
Znakowy charakter języka.
" Język (langue) nie jest nomenklaturą,
wyrazy nie są nazwami rzeczy.
" Wyrażenia językowe są znakami: łączą
pojęcie i obraz akustyczny (signifi� :
signifiant)
" Związek między nimi jest arbitralny
(konwencjonalny),  stół : pol. stół, ang.
table, hiszp. mesa, niem. Tisch itd.
4
Nomenklatura a znak
" Linearny charakter signifiant (słuchowy,
rozciągły w czasie; pisany, rozciągły w
przestrzeni)
" Mimo składania się z dwóch części znak jest
nierozdzielny: awers i rewers kartki papieru.
Co prawda relacje nie są takie proste,
odpowiedniości arbitralne nie są typu prostego
jeden do jednego (synonimia i polisemia -
metafora chmur i fal)
Systemowość
Langue jest systemem takich znaków,
każdy występuje tylko raz:
np. Stary stół wyrzucili i kupili nowy stół.
Relacje syntagmatyczne i
Systemowy charakter języka
paradygmatyczne
Relacje między elementami języka
robi- -my
" paradygmatyczne (asocjacyjne)
" syntagmatyczne
zdobi- -ę
drobi- -sz
5
Relacje paradygmatyczne a
Relacje paradygmatyczne
możliwości materialne
Relacje paradygmatyczne decydują o
możliwościach  materialnych :
ż
w wielu językach głoski zwartoszczelinowe
(prepalatalne) mogą być dowolnie miękkie
(ang. sure, cheese);
� %0ń
po polsku nie mogą, bo pomylą się z ś, ć
(Kasia : kasza, kroci : kroczy)
Język jest formą a nie substancją Odróżnianie fonemów
System klasyczny łaciny:
" Język pośredniczy między myślą a
substancją dz
więkową. - w nim samym nie
%2ł : -
k
: m

ma nic  fizycznego
" Jeżeli chodzi o elementy foniczne języka

: 
O
: M

(obecnie fonemy) muszą one tylko być
odróżniane


: 

Odróżnianie fonemów Odróżnianie fonemów
System się nie zmienił:
Zastąpienie iloczasu barwą:
%2ł => i -
=>
i u
k
=> u m
=> �
�

=> e 
=>
e o
M
=> o O
=>


=> a 
=> Q
a
Q
6
Znaczenie znaku a jego wartość Znaczenie znaku a jego wartość
" Znaczenie znaku to pojęcie (signifi�),
związane z danym signifiant. O
stryj wuj
funkcjonowaniu znaku decydują też jego
relacje wobec innych znaków:
uncle
" przykład z mouton wobec mutton/sheep
" inne przykłady: stryj/wuj wobec uncle;
liczba mnoga w języku bez liczby
podwójnej i w języku z liczbą podwójną
Znaczenie znaku a jego wartość Znaczenie znaku a jego wartość:
l. poj. liczba mnoga
fr. mouton
l. podw. liczba mnoga
l. poj.
baran baranina
Zmienność i niezmienność znaku - Dwa porządki opisu: synchronia i
społeczny charakter języka diachronia
Arbitralność znaku powoduje jego swoistą
" synchronia tak jak stopklatka
niezmienność (nie może być obiektem
" diachronia jak film.
świadomej zmiany; nikt nie wie, dlaczego
Diachronia nie musi być atomizująca!
 szwagier musi nazywać się szwagier, nie ma
co dyskutować, że ktoś woli, żeby było piękny
Inna analogia:
brat (por. fr. beau frŁre)
" sytuacja na szachownicy (synchronia, np.
Niemniej historycznie znaki ulegają zmianom - też
zadanie szachowe)
dlatego że są dowolne (nikt nie mógł
" opis partii (diachronia)
zahamować procesu wypierania przez
szwagier wyrazów dziewierz, szurzy i swak).
7
Literatura:
" J. Apresjan, Koncepcje i metody współczesnej
lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971, PIW, cz. I,
rozdział 2 i 3, oraz str. 126-129 (z części II, rozdz.1)
" H. Kurkowska, A. Weinsberg (red.) Językoznawstwo
strukturalne, Warszawa 1979, PWN (Wstęp)
" A. Weinsberg Językoznawstwo ogólne Warszawa 1983,
PWN (par. 1, 2.1-2.5, 3, 9, 11-12)
" F. de Saussure Kurs językoznawstwa ogólnego. Wyd. II
lub III.. Warszawa 1991 lub póz
niej
" Istota znaku językowego (z części pierwszej) [to samo
także w Semiotyka wczoraj i dziś: pod red. J. Pelca,
Warszawa 1991]; Wartość językowa (z części drugiej) a
także: K. Polański Wprowadzenie
8