Skrzynka
Porad
W rubryce przedstawiane są odpowiedzi na pytania nade- Jednocześnie informujemy, że Redakcja nie jest w stanie
słane do Redakcji. Są to sprawy, które, naszym zdaniem, odpowiedzieć na wszystkie nadesłane pytania, dotyczą-
zainteresują szersze grono Czytelników. ce różnych drobnych szczegółów.
Czy triak może działać na prąd stały? zwłaszcza w układach eksperymentalnych. Tymczasem niektórzy
Tak. Jednak trzeba pamiętać, że otwarte tyrystor i triak będą przewo- Czytelnicy mają nieuzasadnione przekonanie, że elementy elektro-
dzić do czasu, gdy prąd przewodzenia spadnie poniżej niewielkiej niczne są bardzo trwałe i tylko ewidentny błąd spowoduje ich uszko-
wartości, zwanej prądem podtrzymywania (typowe wartości podane dzenie. Tymczasem generalnie rzecz biorąc, półprzewodniki są deli-
są w katalogu). Właśnie ze względu na trudność wyłączenia triaka katne i do ich uszkodzenia niekiedy wystarczy niewielki ładunek sta-
i tyrystora rzadko stosowane są one przy prądzie stałym. tyczny, gromadzony w ciele człowieka. Niestety, ryzyko uszkodzenia
elementów jest duże, zwłaszcza w układach, gdzie występują wyso-
Mam problem ze wzmacniaczem gitarowym. Zamiast kie napięcia i duże prądy. Bardziej doświadczeni elektronicy wiedzą,
wstawić końcówkę mocy (TDA2030), zastosowałem osob- że warto mieć zawsze co najmniej dwa egzemplarze danego elemen-
ny wzmacniacz (TDA7294) i podłączyłem go do  nóżki tu półprzewodnikowego, żeby w razie uszkodzenia jednego, nie szu-
wejścia TDA2030. Wszystko gra.... Ale jest słychać lekkie kać usterki po omacku. Naraża to wprawdzie na dodatkowe wydatki,
buczenie w głośniku i jak dam trochę głośniej i uderzę ale trzeba się pogodzić z takim stanem rzeczy i w miarę możliwości
strunę A (440Hz), to w głośniku pojawia się dziwny nie kupować pojedynczych egzemplarzy.
szum, trzask i syczenie. (...) Może przyczyną są potencjo-
metry po 47kA? W EdW 2/2001 umieściliście układ o nazwie  Wskaz
nik
Przyczyny mogą być różne, ale na pewno nie obecność potencjome- wysterowania kolumny . (...) nie do końca rozumiejąc za-
trów o charakterystyce A - liniowej. Opis sugeruje, że problem może sadę działania wyżej wymienionego (...) pomyślnie i pra-
leżeć w zasilaczu (zbyt mała wydajność, bardzo słaba filtracja). Przy- widłowo wytrawiłem PCB. (...) Okazało się, że układzik
czyną może też być samowzbudzenie: albo ciągłe, albo pojawiające prezentuje istotnie bardzo ciekawy i  bajerancki efekt
się w szczytach wysterowania  to trzeba sprawdzić oscyloskopem. wizualny, ale... żeby tak się działo, trzeba ustawić dosyć wy-
W tym wypadku prawdziwym z
ródłem kłopotów może być nieprawi- soki poziom głośności dz
więku. I tutaj mam pytanie. W ja-
dłowe prowadzenie obwodu masy i/lub słabe odsprzęganie zasilania ki sposób wzmocnić napięcie (np. z wyjścia Line Out kom-
dla wysokich częstotliwości. putera) tak, aby układ działał wpełnym zakresie. Czy mu-
Sam wzmacniacz warto sprawdzić, podając na wejście czysty sy- szę użyć w tym celu transformatora?! Mówię o komputero-
gnał wprost z wyjścia odtwarzacza CD (przez potencjometr). Jeśli wym wyjściu Line Out, ponieważ wpadłem na pomysł
wzmacniacz będzie pracował poprawnie, przyczyną może być sam umieszczenia wskaz
nika z przodu w zaślepce na obudowie.
przedwzmacniacz lub nieprawidłowe połączenie masy przedwzmac- Myślę, że uatrakcyjniłoby to wygląd mojej  szarej skrzyn-
niacza. ki .
Wskaz
nik wysterowania kolumny zawiera diody LED i w sumie po-
Zbudowałem generator wysokiego napięcia według pod- trzebuje znacznego napięcia i znacznej mocy, żeby te diody zaświe-
stawowego schematu z numeru 4/02 EdW. Wykorzystałem ciły. Problem w tym, że do zaświecenia jednej diody potrzebne jest
tylko inny tranzystor. Uzyskałem wyładowanie 1cm, ale po napięcie około 2V. Dla kolejnego zaświecania kilku diod napięcie
jakimś czasie wyładowanie powstawało tylko przy 2mm musi być znacznie wyższe. Właśnie dlatego we wzmacniaczu trzeba
odległości elektrod. Czy cewka zapłonowa mogła się prze- ustawić dosyć wysoki poziom głośności. Do tego dochodzi problem
bić? Używałem napięcia 12V. mocy: świecąca dioda pobiera do 10...30mA prądu, co daje moc rzę-
Odpowiedz
brzmi: tak, cewka mogła się przebić. Ale przyczyny mo- du kilkudziesięciu miliwatów. Dla wzmacniacza dużej mocy te dodat-
gą być inne. Najczęściej uszkodzeniu ulegają nie elementy bierne, kowe kilkadziesiąt czy kilkaset miliwatów dosłownie nic nie znaczy.
tylko półprzewodnikowe. Z wyjściem liniowym sprawa jest inna. Po pierwsze, występują
Podobnych pytań pojawia się wiele. W tym i podobnych przypad- tam sygnały o napięciu rzędu 1V, czyli za małe do zaświecenia diody.
kach pytanie nadesłane do redakcji nie rozwiąże problemu. Rzetelnej Po drugie, ważniejsze, wydajność prądowa (moc wyjściowa) jest zni-
odpowiedzi dostarczy jedynie wymiana elementów. Praktyka poka- koma (prądy rzędu pojedynczych miliamperów, moce rzędu pojedyn-
zuje, że elektronik musi liczyć się z rozmaitymi uszkodzeniami, czych miliwatów). Zastosowanie transformatora podwyższającego na-
Elektronika dla Wszystkich
10
Skrzynka porad
pięcie nic nie pomoże, właśnie ze względu na znikomą moc takiego rzania szkodliwych prądów zmiennych o takiej właśnie częstotliwo-
wyjścia. Można wprawdzie transformatorem dowolnie podwyższyć ści.
napięcie, ale wtedy wydajność prądowa transformatora będzie rzędu Na zachowanie membrany mają więc wpływ dwa z
ródła: wzmac-
mikroamperów, co na pewno nie wystarczy do zaświecenia diody niacz i cewka głośnika. Wpływ prądów indukowanych w cewce moż-
LED. Trzeba więc zastosować inne rozwiązanie: układ wskaz
nika na zlikwidować, jeśli wyjście wzmacniacza będzie  sztywne , to zna-
wysterowania zasilany zewnętrznym napięciem (w komputerze łatwo czy jeśli wyłącznie wzmacniacz będzie decydował o napięciu na gło-
dostępne są napięcia +12V i +5V o dużej wydajności prądowej). śniku, tłumiąc niejako napięcia powstające w cewce. W praktyce
oznacza to, że oporność wyjściowa wzmacniacza powinna być jak
Co to jest damping factor? najmniejsza. Każda oporność wtrącona między wyjście wzmacniacza
Damping factor, często oznaczany skrótem DF, to po prostu współ- a głośnik będzie pogarszać sytuację. I tu dochodzimy do współczyn-
czynnik tłumienia. Jest to istotny parametr wzmacniaczy mocy audio. nika tłumienia: jest to po prostu stosunek oporności głośnika (kolum-
Wzmacniacz audio steruje pracą głośnika, a membrana głośnika ma ny) do całkowitej oporności wyjściowej wzmacniacza. Na tę opor-
znaczną bezwładność mechaniczną. Głośnik jako konstrukcja zawie- ność (impedancję) wzmacniacza składa się zarówno impedancja wyj-
rająca elementy sprężyste ma też jakąś częstotliwość rezonansową, ściowa samego wzmacniacza, jak też oporność kabli. Nietrudno się
wynikającą z właściwości mechanicznych samego głośnika i zastoso- domyślić, że współczynnik tłumienia DF zmienia się w funkcji czę-
wanej obudowy. Wskutek tego ruch membrany nie odzwierciedla do- stotliwości. Przyczyną jest nierównomierna charakterystyka impe-
kładnie kształtu impulsu na wyjściu wzmacniacza i wytworzony im- dancji głośników oraz wzrost impedancji wzmacniacza w funkcji
puls akustyczny nie odwzorowuje oryginału. częstotliwości.
Ściślej biorąc, ruch membrany i cewki głośnika powoduje powsta- Współczesne wzmacniacze tranzystorowe mają bardzo wysoki
wanie w tej cewce napięcia (ruch cewki w polu magnetycznym). Moż- współczynnik DF  do kilku tysięcy. I często w materiałach reklamo-
na sobie wyobrazić, że wzmacniacz chce kontrolować ruch membrany, wych podaje się go jako dowód na wierne brzmienie wzmacniacza.
ale własne napięcie indukowane w poruszającej się cewce przeciwstawia Trzeba pamiętać, iż w takim przypadku poważny wpływ na wypad-
się temu w specyficzny sposób, związany ze wspomnianą częstotliwo- kową wartość DF będzie mieć oporność kabli. Wzmacniacze lampo-
ścią rezonansową i w efekcie powoduje zniekształcenia. Problem ten we mają zaskakująco niski współczynnik tłumienia: DF w poniżej
ujawnia się właśnie w pobliżu częstotliwości rezonansowej głośnika, 10, a panuje powszechna opinia, że grają one znakomicie. Oznacza
bo jakakolwiek pobudzona cewka głośnika ma tendencje do wytwa- to, że nie można przeceniać znaczenia parametru DF. Zawsze warto
Elektronika dla Wszystkich
11