377






























XXVII
My spójrzmy jeszcze na obóz szwedzki, abyśmy przyczynę Millera tak
nagłej zmiany wyrozumieć mogli. Widzieliśmy zajętego przed chwilą
oblężeniem z nadzieją jeszcze, zajadłością, wytrwaniem; Wejhard stał w
dali i czekał, równie z nim pewien będąc, rychło białą chorągiew
wywieszą.
Tak zbliżył się wieczór, i jenerał, ku baterii północnej podjechawszy,
widząc opieszałość swoich puszkarzy, na których najwięcej rachował,
kazał przy sobie działa nabijać, celować i strzelać.
Ruszyli się trochę ludzie pod okiem wodza, lecz właśnie, gdy triumfował,
bo kilka kul w murach uwięzło, za trzecim wystrzałem z ogromnym
trzaskiem rozpękło się działo.
W tejże chwili prawie wśród popłochu, jaki zrządził ten wypadek,
ujrzano na znużonym i zabłoconym koniu śpieszącego posłańca, który
dopytywał o Millera i ku niemu się kierował przez obóz do miejsca,
gdzie widział zebraną starszyznę. Zmarszczył się jenerał, nie wiedząc
jeszcze, co to znaczy, ale już źle wróżąc, że go wśród dział i boju tak
pilnie szukano, i posłał ku gońcowi.
Jeździec wręczył oficerowi gruby plik papierów.
Wejhard, domyślając się, że wieści przyszły z głównej kwatery i
spodziewając się w nich nowych rozkazów lub obietnicy posiłków od
Wittemberga, poskoczył także dowiedzieć się, z czym goniec przybył tak
śpiesznie.
Ale już Miller, rzuciwszy tylko okiem na listy, poznawszy pieczęcie
kancelarii Karola Gustawa, puścił się do swojego namiotu. Za nim rzucili
się wszyscy, i w tej chwili ogień ustał, bo dalszych zabrakło rozkazów.
Zsiadłszy z konia, Miller zerwał pieczęcie, ale lepszy żołnierz niż
czytelnik, podsunął karty pisarzowi swemu, aby mu je czytał. Ten
naprzód rozpoczął od rozkazu królewskiego, który inne depesze
poprzedzał.
Tak, był to rozkaz, podpisany własnoręcznie przez króla szwedzkiego,
choć zdawał się dziwnym: polecano Millerowi, aby niezwłocznie, szkody
żadnej klasztorowi nie czyniąc, nie myśląc o zdobywaniu go, od
oblężenia odstąpił...
Wyrażono przyczyny: że klasztor na Jasnej Górze w tak powszechnej
czci u Polaków zostaje, iż napaść nań w całej Polsce oburzyłaby umysły
przeciwko Szwedom; zatem ani się więcej kusić ma dowódca, ale
natychmiast rzucić ma przedsięwzięte kroki i ciągnąć do Piotrkowa.
Osobno wydane były rozkazy, aby Wejhard szedł do Wielunia, Sadowski
do Sieradza, książę Heski do Krakowa, a kwarciani do Małopolski, gdzie
im stacje wyznaczono.
Wysłuchawszy czytania rozkazu, Miller porwał się, spojrzał na Wejharda
z wymówką i groźbą i kazał precz odejść pisarzowi. Milczenie głuche,
milczenie zdumienia osiadło na ustach przytomnych; praca tak długa i
ciężka nie tylko że nie została uznana za pożyteczną, ale daremną i
szkodliwą osądzona, i cały wysiłek ten próżny, wszelkie straty w
ludziach, prochach, orężu, czasie poszły z dymem.
Czoła Millera i jego współpracowników gorliwych czarną się chmurą
powlekły; mnisi, odwołujący się do Karola Gustawa, zwyciężyli, a im
upokorzenie i żal...
Nim się poczęli rozchodzić z namiotu, jenerał, jakby myślą nową tknięty,
przykazał najsurowiej, by o rozkazie odebranym najgłębsze chowano
milczenie.

Jego królewska mość sam mnie tu wysłał
odezwał się ponuro

gdybyśmy byli zdobyli Częstochowę, cofać by się z niej nie kazał: mamy
przed sobą dni kilka, możemy ją opanować jeszcze. Gdy weźmiemy,
karać nas za to nie będą
dodał z dzikiem uśmiechem
dla żołnierza
potrzeba, żebyśmy nie odeszli próżno, inaczej straci wszelką ochotę i
odwagę...
Mówił na próżno, milczeli doradcy, nikt nie zgodził się na to: każdy rad
był wycofać się z ciężkiego oblężenia i po daremnej pracy odpocząć.
Książę Heski odezwał się po chwili:

Darujesz, jenerale, ale nam, nie wchodząc w to, co sobie poczniesz,
potrzeba iść, gdzie rozkazują. Ja pozajutro ustępuję do Krakowa.

Ja do Sieradza
dodał Sadowski
mam naznaczony dzień w rozkazie.
Wejhard tak się odezwał:

Ja z panem jenerałem, póki rozkażesz...

Bardzo dziękuję, ale mi to niewielką będzie pomocą
rzekł Miller
niechętnie
zresztą, zobaczymy, co zrobim, a o rozkazach królewskich
milczeć proszę.
Wszyscy się rozeszli prócz Wejharda, którego rad się był najwięcej zbyć
Miller, bo go nie cierpiał, ale ten uparcie siedział.

Panie jenerale, choćbyście znowu gniewać się mieli
rzekł
jeszcze
słowo tylko.

Czy już tych słów nie dosyć?
zawołał Szwed.
One to podobno
przyprawiły mnie o straty, o wstyd, wymówki...

A nuż się wszystko da poprawić?

O tym wątpię.

Pieniędzmi!
szepnął Czech z uśmiechem.

Hrabia myślisz, że i wstyd da się zapłacić?

Zapewne, że nie, ale cóż za wstyd, żeśmy byli powolni do zbytku,
łagodni, ufni z mataczami i kręcicielami...

Skądże przyjdą pieniądze?

A naturalnie z klasztoru!
Miller się rozśmiał szydersko.

Jakim sposobem? Nudzisz mnie, hrabio; mów, co masz mówić.

Wszak nie wiedzą o rozkazach, dzisiejszy ogień do reszty ich
wystraszyć musiał; posłać, dając im do wyboru: albo zniszczenie lub
okup.
Jenerał stanął i pomyślał, zawahał się, ale łakomstwo nakazywało próbę;
zgodził się na radę Wejharda i wnet ułożony został ten list, który przez
trębacza wysłano do klasztoru wieczorem.
Nazajutrz milczały już działa, a z odpowiedzią od przeora szła rześko
starucha, którą żołnierze przepuszczali, żartami tylko i śmiechem
przeprowadzając. Postać jej była poważna, jak przystało posłowi;
niekiedy opędzała się od gawiedzi ruchem ręki lub ust i szła dalej, nie
dbając na nią. Weselsi i młodsi przebiegali przed nią, kłaniając się jej z
udanym uszanowaniem, zaskakiwali, jej drogę, chwytali za łachmany.
Ona, uwalniając się od nich, wprost kroczyła do namiotu Millera, którego
zastała otoczonego całą starszyzną, gromadzoną dla narady i
poszeptującą o wczorajszych rozkazach. Wejhard, Kaliński, Sadowski,
Zbrożek, Komorowski, księżę Heski otaczali dowódcę, wśród nich
wszystkich odznaczającego się najsurowszą i najchmurniejszą twarzą. Na
rozkaz jego pochwycono listy z rąk Konstancji, a ona zaraz drugi, z
przyłączonymi do niego książeczkami i obrazkami, oddała Wejhardowi.
Ten podarunek, bardzo widoczny, bo dobrą paczkę druków w różnych
językach i wizerunkach zawierający, był kolędą, przez Kordeckiego
przysłaną hrabiemu i księciu Heskiemu.
Miller i Szwedzi rozśmiali się szydersko, ale śmiech ich był smutny i
złośliwy. Każdy poglądał na obrazki z jakimś ciekawością zaostrzonym
wejrzeniem a przypatrywać się im nie śmiał. Wejhard schował swój dar
pośpiesznie, wstydząc się go przed różnowiercami; książę Heski wziął,
usiadł i poważnie czytać zaczął historię świętego obrazu.
Miller okiem rzucił na list swój, skrzywił się i podał go Wejhardowi ze
znaczącym spojrzeniem; zdawał się mówić: "Patrz, co mi
odpowiedzieli!" Oba sprzątnęli rychło pisma odebrane i umilkli.

KONIEC ROZDZIAŁU