Historia Rosji - serwis historyczny Page 1 of 4
Czytelnia | Postacie | Dynastie | y
ródła | Inne | Aktualności | Kontakt
RUŚ KIJOWSKA w XI w. - jej rozkwit i upadek
[Aldemus de Dodogne]
Ruś Kijowska w początkach XI w. była państwem o nieprzeciętnych mo\
liwościach.
Główną zasługą takiego stanu rzeczy były liczne sukcesy księcia kijowskiego
Włodzimierza Wielkiego. Jego energiczna polityka, zarówno wewnętrzna, jak i
zewnętrzna, konsekwentne działania wymierzone przeciwko Bizancjum, doskonałe
wyczucie sytuacji i zręczne wyjście z najgorszej klęski zadecydowało, \
e nadano
mu przydomek Wielki. Co ciekawe, Włodzimierz w oczach cerkwi był nie tylko
"wielki" ale tak\
e święty; kanonizacja była ściśle powiązana z przyjęciem chrztu.
Samo przyjęcie chrześcijaństwa przez Ruś jest ró\
nie interpretowane. L. Bazylow
przedstawia decyzję zawarcia mał\
eństwa między Włodzimierzem a Anną,
księ\
niczką bizantyjską, jako wymuszoną przez Ruś, jako decyzję natury
politycznej (tak jak sytuacja miała się w państwach Europy Zachodniej). Natomiast
Feliks Koneczny w "Dziejach Rosji" z początku XX w. przestawia Włodzimierza w
ogóle niezainteresowanego chrztem. Według Konecznego, więziony w bizantyjskiej
twierdzy Chersonez, Włodzimierz nie został wypuszczony, dopóki nie pojął Anny za
\
onę i nie uznał wiary katolickiej. Sam nie mam \
adnych podstaw do osądzenia
słuszności tych zało\
eń, lecz wydaje mi się, ze to właśnie polityka wzięła górę i
zadecydowała o chrzcie. Tym bardziej wierzę w teorię L. Bazylowa, \
e Włodzimierz
był znany jako doskonały polityk. Bez wątpienia mo\
na stwierdzić, \
e potęga
państwa ruskiego była w początkach XI wieku wielka, co dawało dobry start
kolejnym Rurykowiczom.
Wiek XI w dziejach Rusi jest o tyle ciekawy \
e z biegiem lat mo\
na zaobserwować
niezwykłe zjawiska. Ustabilizowanie się państwa było początkiem największego
rozwoju politycznego i gospodarczego Rusi Kijowskiej. Państwo Kijowskie
niewątpliwie osiągnęło szczyt swoich mo\
liwości za panowania Włodzimierza
Wielkiego (978-1015) jak i Jarosława Mądrego (1019-1054). Zastanawiający jest
jednak fakt, i\
tak silnie rozwinięte politycznie, gospodarczo i kulturowo państwo,
które jeszcze w połowie XI było potęgą w tej części Europy, popadło w głęboki
kryzys polityczny, prowadzący do całkowitego upadku. Jak wiemy, poło\
enie
geograficzne (liczne szlaki handlowe) jak i sytuacja polityczna (połączenie ziem
nowogrodzkich i kijowskich) na słowiańszczyz
nie wschodniej przyczyniły się do
znacznego bogactwa owego państwa. Nasuwa się jednak pytanie: czy Ruś swoje
"prosperity" zawdzięczała tylko tym korzystnym okolicznościom, czy te\
zręcznej
grze politycznej?
Głównym wydarzeniem na Rusi Kijowskiej w pierwszych latach XI w. była walka o
władzę u schyłku \
ycia Włodzimierza Wielkiego. Do najwa\
niejszych błędów tego\

monarchy mo\
na zaliczyć podą\
enie w ślady ojca, czyli przekazanie władzy w
większych ruskich grodach swoim synom. Decyzja ta przyczyniła się do licznych
walk o władzę między braćmi, jak i samym, zlekcewa\
onym przez synów,
Włodzimierzem. Najgorszy okres walk rozpoczął się jednak tu\
po jego śmierci. W
potyczkach tych przodowali: Jarosław, sprawujący władzę w Nowogrodzie oraz
Świętopełk Przeklęty, który to swoim brutalnym postępowaniem w dą\
eniu do
władzy zyskał tak haniebne przezwisko. Warto tez wspomnieć, \
e Świętopełk był
zięciem naszego Bolesława Wielkiego (znanego tak\
e jako Chrobry). W dobie walk
na wschodzie, z którym Polska utrzymywała przyjazne stosunki, Bolesław udał się
na prośbę Świętopełka na Ruś, aby przywrócić porządek i osadzić na tronie
"swojego człowieka", Świętopełka. Wiązało się to oczywiście z licznymi korzyściami
natury politycznej dla młodziutkiego państwa polskiego. Aby interwencja się udała,
Chrobry wyruszył z licznymi posiłkami zarówno węgierskimi jak i niemieckimi. Po
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/kijow.html 2008-04-06
Historia Rosji - serwis historyczny Page 2 of 4
stronie przeciwnej stanął na Rusi Jarosław z posiłkami wareskimi i nowogrodzkimi.
Do starcia doszło w drodze na Kijów, nieopodal grodu Wołyń, gdzie rozgromiono
siły Jarosława. W samym Kijowie tak się przestraszono wojsk Chrobrego, i\

bezproblemowo oddano władzę w ręce Świętopełka, który jednak długo jej nie
utrzymał. Sam Bolesław w drodze powrotnej przyłączył do Polski Grody
Czerwieńskie - najbardziej sporną dzielnicę w średniowiecznych kontaktach
polsko-ruskich.
Po krótkich rządach wygnanego z kraju Świętopełka, władzę w państwie objął jego
brat, Jarosław Mądry (1019-1054). To właśnie temu władcy Ruś Kijowska
zawdzięcza swój największy rozkwit, choć początkowo nie było wcale tak łatwo.
Biorąc pod uwagę rządy Jarosława, tak naprawdę samodzielną władzę nad całą
Rusią Kijowską zyskał on po śmierci Mścisława, księcia tmutarakańskiego, który
korzystając z zawirowań w państwie ruskim planował podporządkowanie sobie
tych ziem. Ostatecznie jednak jego wysiłki skończyły się na opanowaniu tylko
części Rusi. Tak więc po śmierci Mścisława, Jarosław mógł w pełni skoncentrować
się na polityce zagranicznej. Ruś w tym czasie była w bardzo dobrej kondycji tak
więc zorganizowanie odpowiednich sił na wyprawy Jarosława nie była trudne.
Wyprawy wojenne poszły całą parą. Na pierwszy plan wojska skierowały się ku
Polsce (nieszczęsne Grody Czerwieńskie), Litwę, Jaćwingów, Estów i Pieczyngów.
W końcu w 1043 wyprawił się na Bizancjum. Niestety ta potyczka nie powiodła się
gdy\
Bizantyjczycy u\
yli wobec Włodzimierza (syna Jarosława, który dowodził ową
wyprawą) i ostatnich ju\
posiłków wareskich, nieznanego Rusinom "ognia
greckiego". Co dziwne, w tamtych czasach Waregowie znacznie pomagali państwu
ruskiemu, ale nie mieli \
adnych \
ądań terytorialnych z tego tytułu. Chcieli się oni
jedynie wzbogacić, nabywając coraz to nowsze przywileje handlowe. Nie posiadali
oni \
adnej administracji, ani formy rządów. Ruś często to wykorzystywała prosząc
Waregów o wsparcie, wiedząc, \
e nie stracą w tym przypadku choćby
najmniejszego kawałka terytorium.
Miniatura z poł XI w. przedstawiająca "Ogień Grecki".
Broń która zadała klęskę Rusinom podczas kampanii z 1043 r.
Jarosław, podobnie jak Włodzimierz, nie potrafił jednak wyciągnąć wniosków z
przeszłości. Chodziło mianowicie o podział państwa między synów. Był to dylemat
ka\
dego władcy europejskiego, doprowadzający przewa\
nie do podziału państwa.
Jarosław wprowadził zasadę senioratu obejmującą dzielnice kijowską i
nowogrodzką i usadził na nim swojego najstarszego syna, Izjasława, a pozostałym
czterem synom oddał mniej wa\
ne grody w państwie. Początkowo stosunki między
braćmi układały się pomyślnie. Taki stan rzeczy nie trwał jednak długo, ju\
w 1064
r. Rościsław, ten któremu nie przypadła \
adna ziemia, postanowił sam sobie ją
nadać. Skorzystał ze śmierci Włodzimierza, syna Jarosława i zagarnął ziemię
nowogrodzką. Wraz z dru\
yną zło\
oną z wojów nowogrodzkich napadł na
Tmutarakań i osiadł tam, obejmując tamtejsze ziemie, jednak ju\
w 1067 został
otruty.
Najwa\
niejszą osobą w państwie pozostawał Izjasław. To z jego inicjatywy w 1067
ukazała się tzw. druga redakcja "Prawdy Ruskiej" czyli próba wyraz
nego
zaznaczenia najwa\
niejszej osoby w państwie. Jednak tego władcy tak\
e nie
ominęły zawirowania polityczne, nasilające się w ówczesnej Rusi. W okresie
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/kijow.html 2008-04-06
Historia Rosji - serwis historyczny Page 3 of 4
rządów Izjasława nastąpił rozłam kościoła. Izjasław stanowczo stanął przy Rzymie,
co było znakomitym pretekstem do usunięcia niewygodnego brata z tronu. W
okresie władzy Izjasława wybuchały tak\
e liczne bunty mo\
nych, ponadto ka\
dy z
ksią\
ąt ruskich marzył o tytule księcia kijowskiego i jak największej władzy.
Wszystkie te oraz inne mniej wa\
ne czynniki zadecydowały o wejściu Rusi
kijowskiej w nową fazę walk o władzę. Skutkami tego było znaczne osłabienie
pastwa, liczne najazdy Połowców oraz a\
trzy wygnania księcia kijowskiego
Izjasława. Sam Izjaslaw był o tyle w komfortowej sytuacji, i\
utrzymywał
przyjazne stosunki z zachodnim sąsiadem - Polską. Du\
ą tak\
e wagę nale\
y
przypisać więzom rodzinnym obu ksią\
ąt Bolesława i Izjasława. Izjasław mógł w
ka\
dej chwili liczyć na pomoc Polskich oddziałów, nie tylko ze względów
rodzinnych, ale oczywiście tak\
e dlatego, \
e Bolesław chciał mieć w Kijowie
przychylnego sobie władcę.
Pierwsza wyprawa na Ruś Kijowską z Bolesławem Śmiałym na czele miała miejsce
wiosną 1069. Bolesław II wraz z wygnanym krewnym oraz posiłkami niemieckimi
wyruszyli starym szlakiem Chrobrego na Ruś. Podobnie jak wtedy, wjazd do
Kijowa odbył się bezproblemowo, gdy\
w Kijowie przestraszono się potęgi
Śmiałego, pamiętając zapewne czasy, kiedy to Chrobry wtargnął do ich
wspaniałego miasta. Misja została zakończona pełnym powodzeniem, Polacy w
drodze powrotnej pogwałcili sobie i pograbili, ;) a sam Izjasław osiadł na swoim
tronie. Jednak nie zagrzał on na nim miejsca na długo, gdy\
po roku rządów został
ponownie wypędzony. Bolesław zorganizował jeszcze jedną wyprawę, równie
udaną, jednak po kolejnym, ju\
trzecim, wygnaniu zięcia, Śmiały ruszył głową i
uznał, \
e polityka jest wa\
niejsza od rodziny. Bolesław i Światosław, ówczesny
ksią\
ę kijowski, zawarli sojusz, który mówił o nieagresji, niepodejmowaniu
kolejnych interwencji ze strony polskiej i pomocy militarnej w wojnie z Niemcami,
jakiej miała udzielić strona ruska. Zawiedziony i wypędzony (tym razem z Polski)
Izjasław, udał się na dwór Cesarski Henryka IV, z prośbą o interwencje w jego
sprawach. Zadeklarował, \
e odda Ruś w lenno cesarskie, co Henrykowi było
oczywiście bardzo na rękę. Stanowiło to podstawę do szykanowania politycznego
obu słowiańskich państw, jednak groz
by Henryka okazały się mało skuteczne i
poszkodowany Izjasław został odesłany z cesarstwa (czytaj: kolejny raz wygnany).
W póz
niejszych czasach szukał jeszcze wsparcia u samego papie\
a, jednak ten
tak\
e nie mógł mu pomóc. Ostatecznie w roku 1077, po śmierci Światosława,
Izjasław zasiadł po raz trzeci na tronie kijowskim. Jego rządy nie trwały jednak
długo, bo zaledwie rok. Ostatecznie władzę Izjasława obalił sojusz dwóch ruskich
ksią\
ąt: Wsiewołoda i Olega, (syna Swiatosława); w potyczce pod Czernihowem w
1078 r. Zginął Izjasław, a nowym księciem kijowskim został Wsiewołod. Przez jakiś
czas na Rusi Kijowskiej panował spokój.
Po śmierci Wsiewołoda, walki o władze znacznie się nasiliły. Nikt nie stosował się
do zasady senioratu, ksią\
ąt usuwano z dziedzictwa siłą. Z początku władzę objął
syn Izjasława, Świętopełk. Za jego czasów wzmogły się ataki Połowców oraz
wielkie spory wewnętrzne. Znacznie osłabiony kraj, który niegdyś dominował
wśród państw Słowiańskich, z roku na rok stawał się coraz bardziej podatny na
wszelkie zewnętrzne ataki. Jednak spryt i doskonała gra polityczna Świętopełka
zadecydowała o spadku agresji chanów połowieckich. O\
enił się on bowiem z córką
jednego z chanów i wraz ze zjednoczonymi siłami ksią\
ąt ruskich (choć to
wydawało się niemo\
liwe), odparł on serię ataków połowieckich.
To właśnie za czasów Świętopełka, na zjez
dzie sześciu ksią\
ąt w Lubeczu, w 1097
r. podjęto próbę zjednoczenia pogrą\
onej w rozbiciu Rusi. Głównymi
postanowieniami zjazdu było zerwanie z zasadą senioratu, który prowadził tylko do
walk wewnętrznych. Wyznaczono tak\
e ka\
demu z sześciu braci dzielnicę, w której
będzie sprawował swą władzę, a w razie ataku zewnętrznego zobowiązano się do
wspólnej walki z wrogiem. Wa\
nym punktem porozumienia było tak\
e pozbycie się
najbardziej energicznych z braci, którzy stanowiliby istotne zagro\
enie dla
zjednoczonego państwa. Takim zagro\
eniem stał się Wasylko, który został
uroczyście zaproszony do Kijowa, po obradach w Lubeczu, po czym oślepiony i
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/kijow.html 2008-04-06
Historia Rosji - serwis historyczny Page 4 of 4
wtrącony do lochu. Taki stan rzeczy oburzył niektórych z ksią\
ąt ruskich i znów
doszło do walk. Wszystkie próby zagarnięcia władzy w państwie skończyły się
jednak wraz z kolejnym zjazdem, tym razem w Witiczewie.
Je\
eli chodzi o kulturę XI-wiecznej Rusi, to od początku państwowości ruskiej
zadziwiała ona licznych podró\
ników swym nieprzeciętnym bogactwem. Ju\
w
pierwszych latach istnienia państwa mo\
na zauwa\
yć szybki rozwój malarstwa
religijnego, jak i sakralnej architektury. Z resztą cały wiek XI na Rusi Kijowskiej
jest zdominowany przez sztukę malarstwa ikonograficznego. A trzeba pamiętać, \
e
w tamtym czasie klasztory i sobory były jedynymi ośrodkami kultury na Rusi. Od
samego początku, chocia\
Ruś wdawała się w liczne konflikty z Cesarstwem
Bizantyjskim, kulturowo upodabniała się do swego sąsiada. Takim przykładem
mogą być sobory św. Sofii w Połocku i Nowogrodzie, wzorowane na słynnym
konstantynopolskim Hagia Sofia. Warto tak\
e dodać, \
e przy soborze św. Sofii,
który został wybudowany na cześć zwycięstwa nad Pieczyngami, powstała
pierwsza ruska biblioteka. Nie mo\
na jednak powiedzieć, \
e Ruś Kijowska była
kopią Cesarstwa. Za jej odrębnością kulturową przemawiają np. liczne cerkwie
powstałe w XI-XII w. w Haliczu, Czernihowie, Smoleńsku, Witebsku, Pskowie czy
tez w Riazaniu.
Powracając jednak do sytuacji w państwie, nie wyglądała ona ró\
owo. Wkrótce na
Rusi zapanował chaos wywołany licznymi buntami mo\
nych, co zwiększyło jeszcze
bardziej rozdrobnienie feudalne kraju. Ruś słabła, a\
w końcu przestała istnieć jako
twór polityczny, dlatego warto wspomnieć czasem o latach dobrobytu na Rusi,
które przypadły na wiek XI.
Bibliografia
F. Koneczny - Dzieje Rosji
L. Bazylow - Historia Rosji
B. Rybakow - Pierwsze Wieki Historii Rusi
T. Orszański - Zarys Dziejów Rusi Halickiej i Karpackiej w Wiekach Średnich
T. Grudziński - Bolesław Śmiały Szczodry
Praca Zbiorowa - Historia Literatury Rosyjskiej PWN
Skomentuj na Forum
Serwis Historyczny - Historia Rosji
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/kijow.html 2008-04-06