WYPALENIE ZAWODOWE

W amerykańskiej literaturze psychologicznej wypalenie pojawiło się w połowie lat 70. Herbert J. Freudenberger, amerykański psychiatra użył określenia wypalenie do oznaczenia:

stanu wyczerpania jednostki spowodowanego nadmiernymi zadaniami stawianymi jej przez fizyczne lub społeczne środowisko pracy.

Jest to stan fizycznego i psychicznego wyczerpania pracą zawodową. Stan ten powstaje w wyniku działania długotrwałych negatywnych uczuć rozwijających się w związku z obciążeniami zawodowymi. Wśród przyczyn wypalenia istotne są cechy charakteru, sposób przeżywania swojej pracy i uświadomione lub nieuświadomione oczekiwania, także o charakterze psychologicznym, związane z wykonywanym zawodem. Zespół wypalenia nie jest więc zwykłym zmęczeniem, prostym skutkiem obiektywnego obciążenia pracą, ale wynikiem długotrwałej frustracji, w której powstaniu odgrywają rolę także czynniki osobiste i osobowościowe. Jest głębokim rozminięciem się w oczekiwaniach i utratą sensu wykonywanej pracy. Bywa więc określany też nie tylko jako problem psychologiczny, zawodowy czy psychopatologiczny, ale także jako pewna sytuacja egzystencjalna. Dramatyzm przeżyć osób doświadczających zawodowego wypalenia wiąże się z tym, że ich zawód z reguły miał być zawodowym spełnieniem.

Wypalenie zawodowe pojawia się u przedstawicieli różnych zawodów. Szczególnie jednak narażone są osoby wykonujące zawody związane bliskim kontaktem z innymi ludźmi, pomocą innym, zwłaszcza chorym, słabszym lub dzieciom. Zespół wypalenia zawodowego najczęściej opisywano i badano u pielęgniarek, pracowników ratownictwa i hospicjów, nauczycieli i wychowawców, pracowników socjalnych, terapeutów i lekarzy.

Większość psychologów uznaje, ze na syndrom wypalenia zawodowego składają się trzy odrębne symptomy:

1. Wyczerpanie emocjonalne jako efekt udzielania przez dłuższy czas wsparcia psychicznego i utrata wiary we własne możliwości. Etap ten przejawia się zaburzeniami psychosomatycznymi: zmęczeniem, bólami głowy, bezsennością, nadmiernym poceniem się, stanami podgorączkowymi;

2. Depersonalizacja, deprecjonowanie innych, obojętność na potrzeby i emocje współpracowników, poczucie bezsensu i cynizm, wyłączenie się z życia społecznego;

3. Nasilanie się negatywnej samooceny, brak satysfakcji z wyników i utrata kontroli nad pełnioną rolą, przeżywanie lęków o swoją przyszłość, poczucie krzywdy i winy, konfliktowość wobec współpracowników. Nasilenie objawów psychosomatycznych.

Przyczyny wypalenia zawodowego:

niska samoocena	uwarunkowania środowiska
brak satysfakcji z pracy	zachwiane poczucie własnej wartości
niskie wynagrodzenie	tendencje do nadmiernej rywalizacji
wyczerpanie, niechęć do ludzi, apatia, złość	przedmiotowe traktowanie innych
zwiększone starania by być solidnym	przepracowanie
bezradność	brak sukcesów utrata nadziei
niepewność w kontaktach z innymi	wyczerpanie, niechęć do ludzi, apatia, złość
niepewność w kontaktach z innymi	zwiększone starania by być solidnym
	bezradność

OBJAWY

Sygnałami ostrzegawczymi wskazującymi na zjawisko wypalenia, na które zwrócili uwagę Kaslow i Schuman mogą być między innymi:

• subiektywne poczucie przepracowania, brak chęci do pracy;

• niechęć wychodzenia do pracy;

• poczucie izolacji, osamotnienia;

• postrzeganie życia jako ponurego i ciężkiego;

• negatywne postawy wobec klientów;

• brak cierpliwości, drażliwość, poirytowanie na gruncie rodzinnym;

• częste choroby;

• negatywne, ucieczkowe, a nawet samobójcze myśli.

Najpełniejszym obrazem objawów wypalenia jest opis jego symptomów podany przez Chernissa (za: Fengler, 2000). Wymienia on między innymi:

• uczucie zawodu wobec samego siebie;

• złość i niechęć;

• poczucie winy;

• brak odwagi i obojętność;

• negatywizm, izolacja i wycofanie się;

• codzienne uczucie zmęczenia i wyczerpania;

• częste "spoglądanie na zegarek";

• wielkie zmęczenie po pracy;

• utrata pozytywnych uczuć w stosunku do klientów;

• przesuwanie terminów spotkań z klientami;

• awersja do telefonów i wizyt klientów;

• stereotypizacja klientów;

• niezdolność do koncentrowania się na klientach lub ich wysłuchania;

• wrażenie bezruchu;

• cynizm i postawa strofująca wobec klientów;

• zakłócenia snu;

• częste przeziębienia i grypy;

• częste bóle głowy i dolegliwości przewodu pokarmowego;

• nieustępliwość w myśleniu i niechęć do zmian;

• nieufność i paranoidalne wyobrażenia;

• problemy małżeńskie i rodzinne;

• częsta nieobecność w miejscu pracy.

Klasyczny podział symptomów wypalenia zawodowego zwraca uwagę na konieczność wyodrębnienia zmian w sferze funkcjonowania fizycznego człowieka, w sferze funkcjonowania emocjonalnego oraz w sferze zachowań. Skutki wypalenia odczuwalne są na poziomie organizacji, znajomych, przyjaciół rodziny, współpracowników i klientów, ale w szczególny sposób dotykają osób, które temu wypaleniu uległy. Określenie stopni prowadzących do pełno objawowego wypalenia nie jest sprawą łatwą, badacze bowiem wciąż na nowo podejmują próby ich opisu i określają kolejne etapy wypalenia w bardzo zróżnicowany sposób.

Psychologowie z American Psychology Association (za: Bilska, 2004) proponują pięć etapów, okresów procesu wypalenia zawodowego. Ich zdaniem cały proces zaczyna się zauroczeniem pracą, satysfakcją z osiągnięć zawodowych. Jednostka jest pełna energii, optymizmu, entuzjazmu - ten okres nazwany został miesiącem miodowym. Po miesiącu miodowym następuje przebudzenie. Na tym etapie człowiek usilnie stara się, by jego idealistyczny obraz, jaki sobie wytworzył, nie uległ zmianie. Pracuje dużo, coraz więcej, zauważa jednak, że jego idealistyczna ocena pracy jest nierealistyczna. Trzeci okres szorstkości charakteryzuje się tym, iż w realizację zadań zawodowych trzeba wkładać coraz więcej wysiłku. W kontaktach społecznych, z kolegami w pracy, z klientami pojawiają się kłopoty. Wypaleniu pełnoobiawowemu towarzyszy poczucie pustki, samotności, chęci wyzwolenia się. Pojawiają się myśli ucieczkowe, stany depresyjne. Można tu już mówić o pełnym wyczerpaniu fizycznym i psychicznym. Ostatni okres określany jest mianem odradzania się, rekonwalescencji, leczenia ran powstałych w wyniku całego procesu wypalania się.

KONSEKWENCJE:

- absencja w pracy;

- fluktuacja kadr;

- brak motywacji -> mała wydajność;

- ponadto pomysłowi dotychczas pracownicy stają się apatyczni i bierni,

- spada zaangażowanie personelu, a wobec takich postaw ciężko jest wprowadzać zmiany mające podnieść konkurencyjność firmy.

- rezygnacja z pracy, z wykonywania zawodu,

Nie tylko życie zawodowe, ale także i prywatne cierpi pod względem jakości i intensywności w przypadku osób dotkniętych utratą motywacji.

- separowanie się od rodziny,

- brak czasu na rozwój zainteresowań

- mało efektywny wypoczynek prowadzą do nawarstwiania się problemów.

W celu zminimalizowania ryzyka utraty motywacji wśród członków zespołu:

Angażuj pracowników w zadania i zmiany w organizacji

Deleguj zadania

Umożliwiaj ich rozwój

Rozsądnie określ oczekiwania

Zachęcaj do kreatywności

Bądź elastyczny

Twórz atmosferę zabawy

Jeśli dostrzegasz u siebie możliwość pojawienia się wypalenia zawodowego, możesz podjąć następujące kroki:

• poznaj siebie - bądź świadom własnej wartości, swoich reakcji i ograniczeń i akceptuj je. Wiedząc, co ci przeszkadza, możesz chronić się przed utratą motywacji.

• ustalaj realistyczne cele - pamiętaj, by były one klarowne i mierzalne. Ustal sobie limit - nie przyjmuj zbyt wielu obowiązków naraz.

• zwiększ dystans wobec otoczenia - nie angażuj się zanadto emocjonalnie i traktuj rozwiązania problemów w kategoriach prestiżu bądź ambicji.

• upewniaj się, że to, co robisz sprawia ci satysfakcję. Sprawdź, czy stawiane ci wymagania są zgodne z twoimi własnymi celami.

• ciesz się z drobnych przyjemności - pamiętaj o nagradzaniu siebie także za drobne sukcesy. Praca nie jest wyłącznym sensem życia, istniejesz także poza nią i pełnisz inne role.

• prowadź zdrowy styl życia - bądź wrażliwy na potrzeby ciała i ducha. Pamiętaj o wypoczynku, aktywności fizycznej, dbaniu o zdrowie, odpowiedniej diecie.

• bądź asertywny - pamiętaj, że odmowa nie jest niczym złym i że masz ograniczoną zdolność do przyjmowania na siebie coraz to nowych obowiązków.

Aby nie dopuścić do spadku zadowolenia z pracy i jej efektywności, pomocne może się okazać skierowanie pracownika na szkolenie, kształtujące pewne umiejętności:

- asertywności

- zarządzania czasem

- wytyczania celów i planowania realizacji

- budowania zdrowych relacji z innymi

- efektywnego wypoczynku

- radzenia sobie ze stresem

4

---