HISTORIA FILOZOFII

62. Wskaż na podstawowe założenia filozofii Augusta Comte'a. Wyjaśnij znaczenie pojęcia agnostycyzm.

AUGUST COMTE I POZYTYWIZM

Pozytywizm powstał we Francji, początek dał mu Comte. Jego dążeniem było trzymanie się faktów, a unikanie metafizyki.

1. ŻYCIE.

August Comte urodził się w 1798 w Montpellier, a zmarł w 1857 w Paryżu. Po skończeniu szkoły średniej studiował na Politechnice Paryskiej. Następnie mieszkał w Paryżu zajmując się nauczaniem matematyki. Był przekonany o swojej misji dokonania reformy nauki, a jego plany reformatorskie objęły także stosunki społeczne oraz religię. Jego głównym dziełem było „Cours de philosophie positive” (1830-1842), a plany reform społecznych i religijnych zawarł w „Systeme de politique positive” (1851-1854).

2. POGLĄDY

- Filozofia pozytywna: filozofia zajmuje się wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi, bada rzeczy dostępne rozumowi, a nie tajemnice. Po drugie, rozważ tylko tematy pożyteczne, chce bowiem służyć polepszeniu życia. Po trzecie ogranicza się do przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną. Po 4 zajmuje się tylko kwestiami ścisłymi. Po piąte pracuje pozytywnie, nie ogranicza się tylko do krytyki. Pozytywizm odrzucał dociekania, co do istnienia materii albo Boga jako niepewne, znajdujące się poza rzetelnym doświadczeniem.

- Rozwój ludzkości: Comte podobnie jak Hegel zajmował się prawami rozwoju myśli ludzkiej i twierdził, że myślenie naukowe ("pozytywne") jest ostateczną fazą w ewolucji według następującego schematu trzech stadiów rozwoju: 1. faza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych czy istoty boskiej i ich myśleniem rządziły uczucia; 2. faza metafizyczna - współczesna: gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową kontemplację a ich myśleniem rządzi intelekt (który wszelako również tworzy fikcje). 3. faza pozytywna - rozpoczynająca się: gdy formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwami między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Zadaniem filozofii pozytywnej miało być stworzenie metody dla tej fazy rozwoju.

- Klasyfikacja nauk: Comte stworzył nową klasyfikację nauk, rozróżniając nauki abstrakcyjne (zajmujące się prawami łączącymi fakty przyrody) oraz nauki konkretne (opisujące fakty, np. mineralogia). Za nauki abstrakcyjne uważał matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię. Comte ukuł (1837/38) nazwę socjologia dla odróżnienia od używanego przez jego rywali intelektualnych terminu "fizyka społeczna". Nakreślił również jej program: badanie metodą przyrodniczą i historyczną ludzkich społeczeństw, panującego w nich porządku i warunków postępu.

- Zadanie filozofii: uważał, że wszystkie zjawiska podlegające badaniu są podzielone między inne nauki, dla filozofii nic nie zostaje. Był przekonany, że poza zjawiskami nie ma innej rzeczywistości i metafizyka nie ma się czym zajmować. Przyczyn i celów nie trzeba dociekać. Wyparł się też teorii poznania. Niepotrzebne wydawały mu się dociekania, czy i jak możliwe jest dociekanie. Wyparł się psychologii, bo nie można być obserwowanym i obserwatorem jednocześnie. Zostało filozofii tylko jedno: teoria nauki. Ale i w niej nie należy do filozofii badanie założeń, czy zasad nauk. Nauka jest tylko rozwinięciem tego, co wie zdrowy rozsądek.

- Społeczne zależności nauki: „pojęcia nasze nie są zjawiskami wyłącznie indywidualnymi, lecz są również i nawet przede wszystkim zjawiskami społecznymi, wytworem ciągłej zbiorowej ewolucji”.

- Polityka pozytywna: Filozofia pozytywna daje środki do stworzenia doskonałego ustroju dla ludzkości. Hasłem jego filozofii pozytywnej było: Vivire pour autrui, żyć dla innych. W systemie Comte'a nauka pozytywna była tylko częścią doskonałego ustroju społecznego, który postulował. Idealnym celem społeczeństwa miało być doskonalenie natury ludzkiej. Jednak jego postulaty w tym zakresie okazały się dziwaczne: postulował ustanowienie kultu Ludzkości, Porządku i Postępu, której kapłani mieliby monopol na nauczanie i medycynę oraz sprawowaliby cenzurę; ustrój miałby być dyktatorski, a urzędy - dziedziczne. Dewizą tego ładu miałoby być hasło Comte'a: "Miłość jako zasada, porządek jako podstawa, a postęp jako cel”

3.ODDZIAŁYWANIE. Filozofia Comte'a składa się z dwóch części - wcześniejszej, która stała się istotą tego, co później nazywano pozytywizmem oraz późniejszej - doktrynerskiej, totalitarnej i dziwacznej. Pierwsza część oddziaływała szeroko: we Francji dzięki Emilowi Littre, jednemu z najwybitniejszych uczonych francuskich, który odrzucił późniejsze prace Comte'a, ale był entuzjastą idei zawartych we wcześniejszych; w Anglii dzięki inspiracji, jaką się stała dla Johna Stuarta Milla. Druga część oddziaływała na sektę zwolenników, skupionych wokół Paula Laffite'a. Kośćiół pozytywistyczny, głoszący nauczanie Comte'a, rozpowszechnił się w wielu krajach świata i istnieje do dziś

August Comte uchodzi za inicjatora pozytywizmu.

Pozytywizm - nurt pokrewny empiryzmowi i naturalizmowi, zainicjowany w połowie XIX w. przez A. Comte'a, francuskiego socjologa, pozostającego pod silnym wpływem Saint-Simona. Dla pozytywizmu w jego pierwszej postaci charakterystyczny był podział myśli ludzkiej na trzy epoki: religijną, metafizyczną i naukową. Trzecią z nich Comte przedstawiał jako najbardziej płodną i wartościową, chociaż poprzedni miały swoje zasługi, dlatego nie można było uznać ich jedynie za prymitywne i bezużyteczne. Pozytywizm dobrze dopasował się do ewolucyjnych tendencji epoki. Miał charakter zarówno deskryptywny, jak i normatywny, opisując w jaki sposób faktycznie rozwijała się ludzka myśl, a zarazem formułując normy, jaki kształt winna teraz przyjąć, także w sferze refleksji nad samą sobą..

W formie, jaką nadał mu Comte, pozytywizm znaczną wagę przykładał do hierarchicznych odróżnień kategorialnych, ponieważ jednak poszczególne elementy były traktowane nie statycznie jako odizolowane, lecz dynamicznie, jako rozwijające się, więc ostatecznie podkreślało to jedność nauk. W trakcie rozwoju myśli ludzkiej na wspomniane wyżej trzy epoki, ukształtowała się hierarchia nauk określona przez ich metodę i przedmiot: od astronomii, przez fizykę, nauki biologiczne, aż po czysto ludzką naukę o społeczeństwie: socjologię. Także historycznie w tej właśnie kolejności się pojawiały, chociaż pojawienie się jednej nie oznaczało automatycznej likwidacji poprzedniej. Nietrudno zgadnąć, że największy nacisk kładł Comte na socjologię. Czas socjologii nastał wraz z tym, jak wzrastała świadomość, iż sami ludzie są interesującym obiektem badań naukowych, szczególnie w takim zakresie, w jakim występują w zinstytucjonalizowanych ramach społeczności. Comte negował przy tym psychologię.

Pozytywistami określano wielu myślicieli, zwłaszcza tych o nastawieniu ewolucjonistycznym, po Comcie mniejszą jednak wagę przykładano do kategorii i rozwoju ludzkiej myśli; pozostało natomiast przekonanie o podstawowej wartości i nieograniczonych możliwościach nauki, a nawet więcej: umacniało się ono wraz z tym, jak metafizyce i religii coraz trudniej było dotrzymać kroku nauce. Zarazem pozytywizm zaczął bardziej krytycznie do niej podchodzić, pytając, czym jest w istocie i czym mogłaby być: nie chodziło o wskazywanie jej granic, te bowiem rozszerzały się nieustannie, lecz o badanie przesłanek i właściwych procedur. Nauka zyskiwała samoświadomość i odcinała się od wszystkich elementów metafizycznych. Ponieważ odwołuje się do obserwacji, więc - jak sądzono - nie może tolerować żadnych elementów pozaobserwacyjnych pod groźbą skażenia metafizycznego.

Stworzony przez Comte'a pozytywizm był podstawową inspiracją szkoły neopozytywizmu.

AGNOSTYCYZM

Agnostycyzm to pogląd, według którego nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia Boga, ale nie ma też możliwości dowiedzenia, że Boga nie ma. Agnostycyzm przybiera różne formy.

Agnostycyzm religijny to pogląd religijny, który w odróżnieniu od ateizmu nie twierdzi, że Boga nie ma. Twierdzi tylko, że nie wiadomo czy jest i w związku z tym jest to kwestia wiary, a nie poznania. Agnostycyzm religijny odrzuca wszystkie treści religijne, zawarte w tradycji i świętych księgach uważając, że ich wartość poznawcza jest zbliżona do baśni czy legend.

Agnostycyzm poznawczy to pogląd filozoficzny polegający na przyjęciu niemożności pełnego, rozumowego lub empirycznego ustalenia prawdziwości kluczowych faktów z dziedziny teorii bytu, takich jak istnienie materii, Boga, czy nawet realności świata zewnętrznego. Agnostycyzm poznawczy w odróżnieniu od agnostycyzmu religijnego nie musi stać w ostrej sprzeczności z religiami - głosi tylko, że religie to kwestia pozarozumowej wiary.

Agnostycyzm - przekonanie o niepoznawalności świata, a raczej pewnej jego sfery (pozazjawiskowej). Termin ten wprowadził T.H. Huxley dla określenia poglądów H. Spencera, który uważał, że poza zasięgiem nauki leży sfera tego, co "niepoznawalne". Agnostycyzm przybierał różne formy. D. Hume sądził, że nie wiemy czy istnieje rzeczywistość poza naszymi wrażeniami a jeśli istnieje, to jej nigdy nie poznamy. I. Kant twierdził, że "rzeczy w sobie" istnieją, ale są niepoznawalne, poznajemy bowiem tylko "rzeczy dla nas". Czasem agnostycyzm przybierał bardziej konkretną postać. A. Comte mówił, że nigdy nie poznamy składu chemicznego gwiazd (wynaleziono analizę widmową, która to umożliwiła). E. du Bois Reymont utrzymywał, że nie znamy pochodzenia i istoty, materii, siły, życia, świadomości i nigdy ich nie poznamy. Większość filozofów krytykuje agnostycyzm, wskazując na to, że nauka stopniowo zdobywa coraz więcej wiedzy na temat wymienionych tu i podobnych zagadnień. 2) A. religijny - pogląd, że nie wiemy czy Bóg istnieje, albo też, że Bóg, jeśli istnieje, jest niepoznawalny.

Agnostycym - , doktryna albo pogląd filozoficzny głoszący , iż absolut jest niedostępny umysłowi ludzkiemu . ogólne określenie odnoszące się do umysłu uznającego jedynie to, co da się

eksperymentalnie zbadać , sceptycznego zaś w odniesieniu do religii i metafizyki. agnostycyzm neguje częściowo lub całkowicie możliwość poznania. Przedstawicielem agnostycyzmu częściowego był

I.Kant. Zaczątki agnostycyzmu możemy zauważyć już u Ksenofanesa , który mówił że prawda objawia się jedynie stopniowo oraz nawet to co się tyczy prawdy , to nie było nikogo i nie będzie , kto by ja znał. Agnostycyzm widoczny jest także u sofistów , którzy wygłaszali teorie nieufności wobec wiedzy , ujemnie oceniali zdolności człowieka do poznawania świata, gdyż wiedza może spełnić jedynie minimalne wymagania. Następni byli sceptycy. Agnostycyzm w odniesieniu do rzeczy samych w sobie widoczny był u Kanta. Kant widział idee Boga jako hipotezę konieczną dla zaspokojenia rozumu nigdy zaś faktem stwierdzonym przez umysł .Szczegółowej krytyce Kant poddał wszystkie dowody istnienia Boga, aby wykazać ich niedostateczność. Jednak Kant dochodzi do wniosku, że tak samo jak niepodobne jest dowiedzenie że Bóg istnieje , tak samo niepodobne jest dowiedzenie Jego nie istnienia . Nie jest to w ogóle możliwym tematem dociekań naukowych . Termin zaś ten wprowadził Huxley.

63. Przedstaw główne założenia filozofii Galileusza. Wskaż na główne różnice między idealizmem subiektywnym, a idealizmem obiektywnym.


G a l i l e u s z

Galileo Galilei urodził się w Pizie, i żył w latach 1564-1642. Studiował medycynę, potem matematykę i filozofię w Pizie i Florencji. Znaczenie zyskał dzięki działalności naukowej. Skonstruował teleskop, który posłużył mu do dalszych badań naukowych. Z powodu życzliwego stanowiska wobec Kopernika został oskarżony. Zresztą za własne poglądy również miał złe doświadczenia z wymiarem sprawiedliwości. Wyrzekał się wówczas swoich poglądów. Był uczonym przyrodnikiem, ale z typu tych, którzy nie tylko poprzestali na badaniach, lecz także podjęli filozoficzną refleksję dotyczącą zdolności poznawczych człowieka w ogóle. Najważniejsze dzieło to: „Probiernica złota”. Galileusz był wrogiem arystotelizmu, natomiast miał punkty styczności z tradycją platońską, kładącą nacisk na matematyczne i aprioryczne czynniki w tworzeniu wiedzy.

Najważniejszą rolę w poglądach Galileusza odegrała wiedza d o ś w i a d c z a l n a . Galileusz występował przeciw spekulatywnemu rozwiązaniu zagadnień przyrodniczych bez odwoływania się do doświadczenia. Uważał, że naukę należy oprzeć na doświadczeniu. Jednak nie był jednostronnym empirystą. Uważał, że wiedza empiryczna, samo nagromadzenie wielu doświadczeń nie stanowi jeszcze nauki. Nie ma nauki bez rozumowania. Chodzi tu więc o to, by rozumowanie naukowe przebiegało w łączności z doświadczeniem.

Galileusz wyjątkowo cenił wiedzę matematyczną. Chciał nie tylko wzmocnić naukę przez doświadczenie, lecz także dać jej postać ścisłą. Nauka ścisła jest tylko wtedy, gdy może przedmiot swój mierzyć. Aby jednak te nauki mogły stać się ścisłe, należy przyjąć odpowiednie metody: a n a l i z y oraz s y n t e z y . W związku z tym Galileusz nazwał te dwie metody, metodą rezolutywną i kompozytywną. W ich zastosowaniu widział warunek ścisłego, naukowego postępowania. Składniki, które podlegają pomiarowi to kształt i ruch.

Przyrodoznawstwo Galileusza obejmowało dwa rodzaje zdań: hipotetyczne zdania matematyczna oraz egzystencjalne zdania empiryczne. Eksperyment, który wprawdzie był podstawą nauki filozofa, nie przesądzał od razu o zdobywanej wiedzy. Dlatego musi być wsparta dedukcyjnym składnikiem. To uchronić miałoby nas przed subiektywnością jakości zmysłowych. Wrażenia zmysłowe wywoływane są przecież zarówno przez czynniki zewnętrzne (kształt poznawanej rzeczy) oraz wewnętrzne (kondycja zmysłów).

Galileusza charakteryzowało także skromne podejście do nauki w ogóle. O ile poprzednicy usiłowali odnaleźć naturę rzeczy, Galileusz wcale tego nie zamierzał uczynić. Bezpieczniej badać zjawiska. Filozof wyrzekł się wnikania w prawdziwą „naturę” rzeczy. Zadowolił się poznaniem niektórych cech i właściwości. Takie podejście bliższe jest powodzeniu.. Od prawdy naukowego twierdzenia nie wolno i nie można wymagać więcej ponad to, iżby odpowiadała wszystkim zjawiskom. Nowa nauka miała nie badać substancji, lecz zjawiska i stosunki. Lepiej jest ustalać prawa (być może i powszechne), jakie nimi rządzą.

Samo podejście do wiedzy było tu również nowym wyznacznikiem. Dotychczas to finalizm (teleologia) był swoistym wzorcem dla rozważań poświęconych przyrodzie i człowiekowi. Ciężko również osądzić, co jest doskonałe, a co nie. Szukać trzeba przede wszystkim przyczyn występowania rzeczy. Twierdzenie o doskonałości i harmonijności świata jest dostojnym elementem, nie należy jednak do zainteresowań nauki. Zadania uczonych są skromniejsze. Podsumowując znaczenie filozoficzne Galileusza, warto streścić na koniec cztery zasady metodologiczne przyjęte przez wielkiego myśliciela: przyrodoznawstwo należy traktować doświadczalnie, lecz także i matematycznie, trzeba się ograniczyć do badania zjawisk, i do badania przyczyn. Zasady te zostały sformułowane już wcześniej, niemniej jednak Galileusz był tym, który sformułował je w sposób dojrzały.

Poglądy:

1. Wiedza doświadczalna.

Przeciwny spekulatywnemu odnoszeniu się do zagadnień przyrodniczych bez odwołania się do doświadczeń. Nauk trzeba opierać na doświadczeniu, ale nie należy ograniczać jej do samego tylko zbierania faktów. Galileusz nie był jednostronnym empirystą , uważał że niema nauki bez rozumowania. Chodzi tylko o to aby rozumowani przebiegało w łączności z doświadczeniami.

2. Wiedza matematyczna.

Galileusz chciał nadać nauce wymiar ścisły, a taki charakter nauka może uzyskać tylko wtedy gdy jest w stanie mierzyć swój przedmiot. Aby przyrodoznawstwo uzyskało charakter ścisły, należy poddać zjawiska analizie i i wyodrębnić te elementy, które da się zmierzyć. Z tak zbadanych elementów drogą syntezy można odtworzyć badane zjawisko. Te dwie metody - analizę i syntezę - Galileusz nazywa metodą rezolutywną i kompozytywną. Ich zastosowanie było warunkiem zachowania ścisłego, naukowego postępowania.

Podstawą badań ścisłych są mierzalne składniki zjawisk są to: kształt i ruch. Galileusz uznał je jako właściwy przedmiot przyrodoznawstwa. Dzięki ich istnieniu nauka o przyrodzie jest pokrewna matematyce.

3. Wiedza o zjawiskach

Przed Galileuszem uważano, że zadaniem przyrodoznawstwa jest odnalezienie „istoty” czyli prawdziwej „natury” każdej substancji. Uważano, że każde ciało odpowiednio do swej „natury” ma swoje miejsce we wszechświecie. Galileusz zaś odrzucił wnikanie w „naturę” rzeczy, uważał to za bezcelowe i niemiarodajne. Poprzestał na badaniu określonych cech danej substancji, dzięki tak uzyskanym danym można określić właściwości danego ciała.

4. Wiedza przyczynowa.

W kręgu zainteresowań Galileusz najważniejsze miejsce zajmowały prawa przyrodnicze. Dotąd rozważano przyrodę z punktu widzenia jej celowości. Celowe było to co jest odpowiadające człowiekowi bądź to co doskonałe. Galileusz krytykował obydwa te poglądy. Mówił, że przejawem manii wielkości jest ocenianie dzieł bożych przez pryzmat przydatności człowiekowi. Co do drugiego poglądu, że niemożliwe jest określenie które zjawiska są doskonałe a które nie, nie jest to cecha obiektywna lecz zależąca od konkretnej sytuacji i zastosowania danego przedmiotu.

IDEALIZM

Idealizm-podstawowa realność to idee czyli świadomość myśli ,natomiast świat materialny jest czymś wtórnym, pochodnym. Gdy głosi się że idee są niezależne od człowieka mamy idealizm obiektywny jeżeli zaś rzeczywistość uzależnia się od umysłu ludzkiego to idealizm subiektywny.(obiektywny-Platon Shelling, Hegel, subiektywny-Berkeley, Fichte) Idealizm - istotę jego stanowi pogląd ze jego obiektywna prawdziwa rzeczywistość stanową idee, byt, rozum Świat materialny jest przejawem ducha. Mianem Idealizmu transcendentalnego określa się stanowisko Kanta wedle którego uchwytujemy rzeczy nie takimi jakie one są same w sobie ale takimi jakie się nam jawią .

IDEALIZM nłc. idealis nłc. idealismus;

Termin powstały pod koniec XVII w. (najpierw w formie zalążkowej idealiste „idealista", jakiej użył np. G. W. LEIBNIZ w odniesieniu do PLATONA) na określenie: a) teorii wzorczych idei, przedstawionej w pismach Platona lub w ujęciu chrześci­jańskiego neoplatonizmu czy scholasty­cznego teizmu; b) epistemologicznej do­ktryny R. DESCARTESA 1 J. LOCKE'A, według których „idee", będące bezpośrednimi przedmiotami ludzkiego umysłu, znajdują sil w podmiocie myślącym i pozostają jego indywidualną własnością (idea). W początkach XVIII w., odkąd znaczy to po­dawać w wątpliwość rzeczywiste istnienie świata materialnego, terminu „idealizm" użyto na oznaczenie akosmizmu i im­materializmu. Rozpowszechnił go jednak dopiero I. KANT w związku ze swoją teorią poznania, określając ją mianem idealizmu transcendentalnego lub krytycznego

Ogólna nazwa przyznawana kierunkom, doktrynom, poglądom, wśród których mamy:

1. Idealizm metafizyczny (ontologi­czny) w dwóch odmianach

A) Idealizm obiektywny (ontologiczny); w skrajnej posta­ci ~ immaterializm, czyli czysty idea­lizm, głoszący,

B) Idealizm subiektywny (sub­jective idealism), który istnienie całej rze­czywistości sprowadza do istnienia wra­żeń, wyobrażeń lub myśli w podmiocie

2. Idealizm teoriopoznawczy (epistemo­logiczny, gnozeologiczny), który przyjmu­jąc za punkt wyjścia analizy poznania stwie­rdza, że podmiot nie jest zdolny poznać rzeczywistości względem siebie zewnętrz­nej i poznaje jedynie swoje wrażenia, wy­obrażenia lub myśli.

---