ŹRÓDŁA PRAWA

1. Okres prawa archaicznego (753 r. p.n.e. - 264 r. p.n.e.)

1. zwyczaj - kształtuje się w wyniku ciągłości i niezmienności jakiegoś postępowania, staje się prawem, gdy jest uznawany za konieczny

2. leges regiae - ustawy królewskie

3. leges - ustawy uchwalane na comitia curiata (zgromadzeniach ludowych), dotyczyły wszystkich obywateli

• leges rogatae - uchwalane w zwykłym trybie ustawodawczym

• leges datae - wydawane przez władzę wykonawczą upoważnioną przez zgromadzenie

4. plebiscitia - uchwały wydawane na concilia plebis (zgromadzeniach plebejskich), początkowy dotyczyły tylko plebejuszy, od lex Hortensia (287r. p.n.e.) zrównane z leges

Rozwój nauki prawa poprzez interpretację przepisów ustawy XII Tablic, zajmowali się tym pontyfikowie od poł III w.p.n.e. zaczyna się proces sekularyzacji nauki prawa (Tiberius Coruncanius)

2. Okres prawa przedklasycznego (264 r.p.n.e. - 27 r.n.e.)

1. zwyczaj

2. leges

3. edykty urzędników (pretorów, namiestników prowincji, edyli kurulnych i kwestorów)- adiuvare, supplere, corrigere ; 130 r. skodyfikowanie edyktu

Rozwój świeckiej jurysprudencji, prawnicy nazywani przez jurystów klasycznych veteres (Quintus Mucius Scaevola, Servius Sulpicius Rufus, Aquilius Gallus), ich działalność polegała na cavere (układanie formularzy aktów prawnych), agere (udzielanie pomocy stronom w procesie), respondere (udzielanie odpowiedzi na pytania prawne)

Za twórcę świeckiej jurysprudencji uważany jest Sextus Aelius Catus, autor Tripertita (tekst Ustawy XII Tablic i interpretacja oraz formuły legis actiones)

3. Okres prawa klasycznego (27 r. n.e. - 284 r. n.e.)

1. leges - zanikają w I w.n.e.

2. edicta - do 130 r.n.e. (edictum perpetuum)

3. senatus consulta (uchwały senatu)

4. constitutiones (konstytucje cesarskie)

• edicta - skierowane do ogółu ad kwestii administracyjnych

• mandata - instrukcje dla urzędników

• decreta - wyroki sądu cesarskiego (cognitio extra ordinem)

• rescripta - odpowiedzi na zapytania prawne

5. opinie prawników mających ius publicae respondendi ex auctoritatis principis (prawo udzielania odpowiedzi na pytania prawne pod autorytetem cesarza)

Okres największego rozwoju prawa rzymskiego głównie dzięki rozkwitowi jurysprudencji. Juryści zajmują się interpretacją prawa, pracują w kancelarii cesarza a jednocześnie zajmują się działalnością naukową, piszą komentarze do prawa cywilnego (libri ad Sabinum), do edyktu (ad edictum), do obu działów prawa (digesta), podręczniki (institutiones), rozprawy naukowe (questiones, disputationes), responsa, epistulae. Najsłynniejsi juryści klasyczni to: Celsus, Iulianus, Pomponius, Gaius, Papinianus, Ulpianus, Paulus, Modestinus. Ich działa nie zachowały się, znamy ich fragmenty z Digestów justyniańskich. Wyjątkiem są Institutiones Gaiusa.

4. Okres prawa poklasycznego (284 r. n.e. - 565)

1. konstytucje cesarskie nazywane leges-główne źródło prawa

próby kodyfikacji leges, najpierw nieoficjalne (Codex Gregorianus z 293 r.n.e. i Codex Hermogenianus z 295 r.n.e.) potem oficjalne Codex Theodosianus z 438r.n.e. zawierający zbiór konstytucji obowiązujących od 312 r.n.e., 16 ksiąg w porządku chronologicznym; potem uzupełniony o Novellae Postheodosiane (konstytucje wydane w latach 438-468)

2. opinie jurystów mających ius publicae respondendi

próby uporządkowania ius tzw. ustawy o cytowaniu, stanowiące wskazówki dla sędziego w jaki sposób powinien rozstrzygać w przypadku, gdy strony przedstawiają różne opinię jurystów mających ius publicae respondendi; najsłynniejsza z nich to Konstytucja Raweńska z 426 r.n.e. Konstytucja stanowiła, iż moc wiążącą mają pisma 5 jurystów (Gaius, Papinianus, Ulpianus, Paulus, Modestinus). W przypadku różnic ZAWSZE decydowało zdanie większości. Jeżeli większości nie dało się ustalić to sędzia winien przychylić się do opinii Papiniana a jeżeli Papinian nie wypowiadał się w tej kwestii mógł wybrać dowolną z opinii.

Konstytucja nie spełniła swej roli, gdyż została włączona do CTh z zastrzeżeniem, że sędzia może zastosować się do opinii jurysty cytowanego przez tych 5 jurystów wymienionych w konstytucji - zniweczyło to sens całej reformy

Upadek jurysprudencji i kultury prawnej. Proces wulgaryzacji prawa

5. Okres prawa justyniańskiego (527 r.n.e.-565r. n.e.)

Kodyfikacja justyniańska

1. Digesta (533r.) - wybór pism jurystów głównie z okresu klasycznego, pisma 38 prawników, tylko 3 przedklasycznych i 2 poklasycznych; 50 ksiąg podzielonych na tytuły (w średniowieczu dodano podział na paragrafy), większość ksiąg zawiera kodyfikację prawa cywilnego tylko 2 poświęcone są prawu karnemu (libri terribiles)

2. Institutiones (533 r.) - podręcznik wzorowany na Instytucjach Gaiusa

3. Codex (534 r.) - zbiór konstytucji od Hadriana do Justyniana, 12 ksiąg ułożonych w porządku chronologicznym, głównie prawo publiczne

Justnian nakazał dokonywać zmian w kodyfikowanych tekstach tak, by odzwierciedlały stan prawny z połowy VI w. n.e. - tzw. interpolationes.

Konstytucje wydawane później zpstały zebrane w tzw. Nowele, które są zwyczajowo dołączane do kodyfikacji, choć nie stanowią jej części.

W średniowieczu zbiór składający się z Digestów, Instytucji, Kodeksu i Nowel, do którego dołączane Libri Feudorum i ustawy Fryderyka I i Fryderyka II nazywano Corpus Iuris Civilis.

---