21. Ogólna charakterystyka dziedzin wychowania / wychowanie moralne:
Rozumienie wychowania moralnego - pojęcie to używa się zamiennie z nazwami wychowania do wartości i wychowania etycznego, pomimo różnych ich zabarwień znaczeniowych. I tak, wychowanie do wartości kojarzy się przeważnie z zapoznawaniem wychowanków z powszechnie znanymi wartościami i umożliwianiem praktycznej ich realizacji; wychowanie etyczne z przekazywaniem wiedzy z zakresu etyki i budzeniem refleksji nad postępowaniem moralnym; wychowanie moralne zaś ze wzmożonym wywieraniem wpływu na zachowania i postawy zgodne z uznawaną moralnością.
Nazwy te jednak, w tym zwłaszcza wychowanie moralne, pozostają w bliskiej łączności z wychowaniem religijnym, laickim i prorodzinnym, a w niemałym stopniu również z wychowaniem ideowym, obywatelskim, umysłowym i zdrowotnym czy fizycznym. Wychowanie to uczy występowania w obronie powszechnie uznawanej moralności, czyli ogółu obowiązujących norm i wartości moralnych, w tym zwłaszcza wartości uniwersalnych i ponadczasowych, a także pewnych wzorów i ideałów moralnych.
Wychowanie moralne ma na celu w szczególności rozwój moralny dzieci i młodzieży, w tym zwłaszcza przekazywanie im wiedzy o problemach moralnych i rozwijanie umiejętności rozpoznawania tego, co złe, niegodziwe czy wręcz nikczemne z moralnego punktu widzenia. Uczy wrażliwości i gotowości do postępowania moralnego.
Istnieje wychowanie moralne w dwojakim znaczeniu:
a) w znaczeniu opisowym (neutralnym)
b) w znaczeniu oceniającym (normatywnym)
Ad a) Zmierza do zapoznania zwłaszcza młodzieży z różnymi sposobami postępowania moralnego, bez sugerowania jednoznacznej ich oceny. Dużą wagę przywiązuje się do rozwijania w nich świadomości moralnej, czyli rozumienia przez nich różnych problemów moralnych, doskonalenia ich umiejętności racjonalnego uzasadniania akceptowanych norm, zasad, itp. Od nauczycieli (także wychowawców i rodziców) wymaga się nieujawniania własnego stanowiska, zwłaszcza wobec kontrowersyjnych problemów moralnych.
Ad b) Stawia sobie za cel przyswajanie przez dzieci i młodzież norm, zasad, wartości moralnych, których aprobata i realizacja mają zapewnić im bycie moralnie dobrymi. Zakłada się tu, iż dorośli wiedzą najlepiej, jakie wskazania moralne są przydatne i konieczne w życiu dziewcząt i chłopców. Zatem głównym zadaniem dorosłych w ramach wychowania moralnego w wersji normatywnej jest utwierdzić swych podopiecznych w przekonaniu, że jedynie słuszna jest moralność, którą się im wpaja.
Potrzeba wychowania moralnego:
wielość kultur, religii, ideologii
utrata poczucia sensu własnej egzystencji
stępienie wrażliwości moralnej
Sposoby wychowania moralnego:
tradycyjne sposoby ( dawanie dobrego przykładu, metoda persfazji, rozmowa i dyskusja
metoda klaryfikowania wartości ( uświadamianie sobie własnych uczuć)
metoda rozumowania moralnego ( umożliwia głębszy namysł za pomocą argumentacji logicznej nad ocenami, normami, zasadami i wartościami moralnymi).
22. Ogólna charakterystyka dziedzin wychowania /wychowanie estetyczne:
Nazwa „wychowanie estetyczne” pojawiła się po raz pierwszy na przełomie XVIII i XIX wieku. Wprowadził ją Fryderyk Schiller - autor pracy zatytułowanej Listy o estetycznym wychowaniu człowieka, w której ukazuje umoralniający wpływ sztuki.
Współcześnie wychowanie estetyczne - jak podkreśla Irena Wojnar - występuje na ogół w dwojakim znaczeniu; węższym i szerszym.
węższe - „oznacza kształcenie do sztuki czyli kształtowanie wrażliwości i kultury koniecznej dla przeżywania, poznawania i oceny zjawisk estetycznych”. Ogólnie mówiąc, wychowanie estetyczne zajmuje się głównie rozwijaniem wrażliwości dzieci i młodzieży na takie zjawiska estetyczne, jak piękno i kultura.
szersze - „odnosi się do kształcenia pełnej integralnej osobowości człowieka, nie tylko w sferze wrażliwości estetycznej, ale obejmuje także oddziaływanie na sfery:
- intelektualną (wzbogacenie wiedzy i myślenia osobistego)
- moralno - społeczną (zdobywanie podstaw oceny moralnej i umiejętności rozumienia sytuacji ludzkich; jest to także rozwijanie wyobraźni i pobudzanie dyspozycji twórczych”
Korzyści z wychowania estetycznego:
zapewnienie dzieciom i młodzieży wysokiego poziomu kultury estetycznej
przyswajanie wiedzy o „rzeczach pięknych”
dokonywanie właściwego ich wyboru i umożliwianie udziału w ich tworzeniu łącznie z uwrażliwianiem na piękno i sztukę.
rozwój intelektualny i społeczno -moralny
Ostatnio częściej się eksponuje wychowanie estetyczne w jego szerokim rozumieniu, tj. wychowanie przez sztukę.
Wpływ wychowania estetycznego a funkcje sztuki:
Funkcja poznawcza - wiedza o człowieku, jego otoczeniu, materialny i duchowy dorobek ludzkości.
Funkcja kształcąca - wzbogaca wyobraźnię, rozwija uzdolnienia twórcze, uczy dostrzegania rzeczy nowych i godnych postrzegania.
Funkcja ludyczna - pozwala na godziwe i przyjemne spędzanie wolnego czasu łącznie z podejmowaniem działalności artystycznej.
Funkcja katartyczna - pozwala odreagować traumatyczne przeżycia.
Funkcja terapeutyczna - leczniczo wpływa na różnego rodzaju dolegliwości organiczne.
Funkcja kompensacyjna - kompensuje braki odczuwane w codziennym życiu.
Funkcja moralna - sprzyja rozwojowi moralnemu dzięki uczulaniu na wartości moralne.
Funkcja estetyczna - jest cennym źródłem przeżyć estetycznych.
Funkcja społeczna - integruje członków danej społeczności.
Wymagania stawiane wychowaniu estetycznemu:
Powinno ono sprzyjać kształtowaniu postawy „otwartego umysłu”. Postawa taka jest wyrazem stosunku człowieka do życia, samego siebie, innych ludzi, przeszłości i teraźniejszości. Umożliwia mu lepiej kształtować swą przyszłość i lepiej przeżywać dzień dzisiejszy.
Powinno stanowić cenną inspirację dla własnej aktywności twórczej dzieci i młodzieży. We wczesnym dzieciństwie przejawia się ona w działaniach plastycznych i muzyczno - ruchowych.
Powinno skutecznie dopomagać poszerzaniu i wzbogacaniu wiedzy o dorobku kulturowym pokoleń.
Uprzystępnianie dzieł sztuki
Rola nauczyciela - nie powinien być „tym kto wie wszystko”czy też tym, „kto wie najlepiej” ile przede wszystkim inspiratorem, partnerem do dyskusji u współdziałania.
Wsparcie nauczyciela przez środki masowego przekazu, takie jak telewizja i radio.
23. Ogólna charakterystyka dziedzin wychowania /wychowanie patriotyczne:
Istnieją różne określenia wychowania patriotycznego, nazywanego niekiedy także wychowaniem obywatelskim. Przez to wychowanie rozumie się wdrażanie lub przyuczanie do umiłowania własnej ojczyzny i narodu, łącznie z gotowością do wyrzeczeń i ofiar dla nich. Celem wychowania patriotycznego jest więc jak najlepsze przygotowanie wychowanków do służby własnego narodowi i krajowi. Ma ono kształtować przywiązanie i miłość do kraju ojczystego, jego przeszłości i teraźniejszości, a także umacnianiu poczucia odpowiedzialności za jego wszechstronny rozwój i miejsce wśród innych krajów, oraz uświadamianie wychowankom ich obowiązek do własnego kraju. Ponadto celem wychowania patriotycznego jest rozwijanie gotowości do obrony własnej ojczyzny. Dzieci i młodzież powinna zdobywać gruntowną wiedzę na temat ojczyzny; aby pokochać własną ojczyznę, jej dzieje i kulturę, oraz pozostawać pod urokiem piękna jej przyrody, trzeba ją przede wszystkim znać.
Istnieją pojęcia bliskie wychowaniu patriotycznemu:
a) naród - przez to pojęcie rozumie się ogół zbiorowości ludzi, powstałą na gruncie wspólnoty dziejów kultury, języka i odznaczają się wspólną świadomością narodową. Naród w takim rozumieniu staje się związkiem rodzin spokrewnionych ze sobą, gdyż ogromna większość małżeństw zawierana jest między osobami tej samej narodowości.
b) ojczyzna - to kraj w którym człowiek urodził się i/lub spędził znaczną część swego życia, w którym mieszka lub w którym czuje się związany emocjonalnie mimo przestrzennego oddalenia. Nazwa ojczyzna kojarzy się nierzadko również z określonym terytorium narodu i bardziej ze stanowionymi prawami państwowymi niż obyczajami czy tradycjami narodowymi.
c) kultura - jest to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzonych, utrwalanych i wzbogacany w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Obejmuje ona swym zasięgiem zarówno naukę i sztukę, jak również moralność i związane z nią obyczaje i tradycje narodowe oraz religie, a także różnego rodzaju laickie wizje świata.
d) patriotyzm - jest to miłość do ojczyzny i narodu, łącznie z pracą dla nich oraz gotowością do poświęceń i ofiar dla ich wspólnego dobra. Nie jest to tylko emocjonalne przywiązanie do narodu i ojczyzny, lecz również wypełnianie swych obowiązków obywatelskich. Według Woronieckiego; patriotyzm to przede wszystkim miłość do najbliższych, z którymi się wciąż obcuje, sprawiedliwość współdzielcza, skłaniająca do przenoszenia wspólnego dobra ojczyzny nad swoje własne.
Wskaźniki postawy patriotycznej - jest to przede wszystkim pozytywny stosunek do własnego narodu i ojczyzny oraz czynne zaangażowanie w ich sprawy, przejawiające się w konstruktywnym i twórczym dla nich działaniu. Wskaźniki takie to m. in: żywiona miłość zarówno do „wielkiej” jak i „małej” ojczyzny(tj. do miejsca zamieszkania i najbliższego jego regionu), świadczenie konkretnych usług na rzecz kraju, dawanie pierwszeństwa w poszanowaniu rodaków, zainteresowanie sprawami narodu i ojczyzny, okazywanie lojalności, itp. Wskaźnikiem postawy patriotycznej jest również świadczenie konkretnych usług na rzecz swego kraju, np. nauka szkolna, praca, troska o dobre imię ojczyzny.
Ważnym elementem jest aby było wychowanie patriotyczne w szkołach. Duże znaczenie dla tego wychowania to to, aby w szkołach były organizowane różne wystawy, spotkania z ciekawymi ludźmi i sesje z okazji rocznic państwowych. Sprzyjać mogą temu także różnego rodzaju uroczystości szkolne, projekcje filmów i konkursy wiedzy o kraju itp. Bywa także, że mamy do czynienia z nadużyciem w wychowaniu patriotycznym. Jedno z nich polega na nadgorliwości w czysto werbalnym pogłębianiu u dzieci i młodzieży miłości do ojczyzny i narodu, co nierzadko przybiera cechy pustej deklaratywności na rzecz takiej miłości. Niekiedy prowadzi to do szowinizmu, nacjonalizmu czy rasizmu.
24. Podstawowe środowiska wychowawcze:
Istnieją różne środowiska wychowawcze. Do podstawowych z nich należą szkoła i rodzina.
a) Rodzina jest pierwszą i fundamentalną grupą w życiu dziecka. Najczęściej rodzina opiera się na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji. Do najważniejszych funkcji rodziny jako grupy społecznej należą:
funkcja prokreacyjna (biologiczna), mająca na celu zrodzenie potomstwa, czyli zapewniająca społeczeństwu ciągłość biologiczną; a także zaspakajanie potrzeb erotyczno- seksualnych małżonków.
Funkcja opiekuńcza, polegająca na udzielaniu konkretnej pomocy członkom rodziny w różnych sytuacjach i okolicznościach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić swych podstawowych potrzeb.
Funkcja gospodarcza (ekonomiczna), dotycząca zapewnienia członkom rodziny niezbędnych warunków do utrzymania się przy życiu, czyli dostarczania rodzinie dóbr materialno bytowych.
Funkcja wychowawcza (socjalizacyjna), przejawiająca się m.in. we wprowadzaniu członków rodziny w szeroko rozumiane życie społeczne łącznie z językiem ojczystym, obyczajami, wzorami zachowań i wartościami kulturowymi.
Funkcja stratyfikacyjna, gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy.
Prawidłowe spełnianie funkcji wychowawczej polega w szczególności na:
zaspakajaniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych dzieci, w tym zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa, miłości i przynależności.
Dostarczaniu pożądanych społecznie wzorów zachowań, wyzwalających u dzieci procesy identyfikacji z rodzicami.
Przekazywaniu i przyswajaniu wartości, norm i zasad współżycia i współpracy preferowanych w społeczeństwie, w którym żyją.
Umożliwianiu dzieciom aktywnego udziału w różnego rodzaju czynnościach i obowiązkach domowych, traktując je zarazem jako równoprawnych partnerów życia rodzinnego.
Rozwijaniu i rozszerzaniu kontaktów międzyludzkich, tj. pogłębianie u dzieci więzi emocjonalnej z krewnymi, przyjaciółmi i znajomymi.
Ponadto pełnienie funkcji wychowawczej przez rodziców wymaga także m.in.:
zabezpieczenia możliwie pełnego rozwoju fizycznego i umysłowego dzieci
wprowadzanie ich w świat kultury
Najbardziej optymalne warunki dla pełnienia funkcji wychowawczej ma rodzina pełna, złożona z dwojga rodziców i dzieci. Pozostałe typy rodzin utrudniają pełnienie w nich funkcji wychowawczej. Są nimi:
Rodziny rozbite wskutek trwałej nieobecności jednego z rodziców w wyniku rozwodu, separacji, dezercji, a niekiedy z powodu śmierci albo wyjazdu za granicę.
Rodziny zrekonstruowane przez zawarcie po ich rozbiciu nowego lub kolejnego małżeństwa albo też przez adoptowanie nowego dziecka.
Rodziny zdezorganizowane, których członkowie pozostają ze sobą niemal w permanentnych konfliktach; przyczyną dezorganizacji mogą być: alkoholizm, wzajemna niechęć, podejrzliwość.
Rodziny zdemoralizowane, pozostające w konflikcie z prawem lub z sąsiadami, co nie wyklucza bliskich i serdecznych kontaktów między domownikami.
Style wychowania w rodzinie:
1) Wychowanie demokratyczne
2) Wychowanie autokratyczne
3) Wychowanie liberalne
ad 1) Polega on przede wszystkim na nawiązywaniu przez rodziców przyjacielskich kontaktów ze swymi dziećmi, liczeniu się z ich potrzebami biologicznymi i psychospołecznymi. Ważny jest też podział obowiązków. Styl kierowania demokratycznego uchodzi za najbardziej korzystny dla prawidłowego rozwoju dziecka. Wychowane w ten sposób dzieci łączy z rodzicami szczera więź emocjonalna, oparta na przyjaźni, zaufaniu i wzajemnym poszanowaniu, są lepiej przygotowane do życia itp.
ad 2) To wychowanie jest na ogół mało skuteczne i uważane za niepożądane. Charakteryzuje się dużym dystansem między rodzicami a dziećmi. Dzieci są traktowane instrumentalnie, brak poszanowania jego godności i indywidualności, osobistych pragnień i dążeń oraz przejawów własnej aktywności i samodzielności.
Dzieci wychowane tym stylem żyją niemal w stałym lęku przed karą, odznaczają się przesadną uległością lub postawą buntowniczą itp.
ad 3) Ten styl wychowania jest także szkodliwy dla dziecka. Polega on na całkowitym niemal pozostawieniu dzieci samym sobie, na niewtrącanie się w ich sprawy, tolerowaniu aspołecznych zachowań, a nade wszystko pozbawieniu ich wszelkiej kontroli ze strony rodziców. Dziecku wszystko wolno, z niczego nie musi się tłumaczyć. Rodzice łatwo ulegają jego(dziecka) namowom i spełniają niemal jego wszystkie zachcianki.
Wychowanie w rodzinie utrudnia również brak lub niedosyt miłości macierzyńskiej i ojcowskiej, mało pogłębiona więź emocjonalna między rodzicami i wadliwe postawy rodzicielskie.
b) Szkoła jako intencjonalne środowisko wychowawcze:
Drugim po rodzinie znaczącym środowiskiem wychowawczym w życiu dzieci i młodzieży jest szkoła. Szkoła jest podstawową instytucją oświatowo - wychowawczą w systemie edukacji. Zajmuje się”kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo - wychowawczych i programów”. Obecnie obowiązek uczęszczania do szkoły spoczywa na każdym dziecku od siódmego do szesnastego roku życia. W tym czasie szkoła pełni wobec uczniów funkcję dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą. Istnieją w Polsce 2 rodzaje szkół: publiczne i niepubliczne. Publiczne są utrzymywane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu. Niepubliczne (prywatne), tworzone i kierowane są przez osoby prawne lub fizyczne.
W polskim systemie szkolnym, obowiązującym od 1 września 1999 roku, wprowadzono następującą strukturę organizacyjną:
placówki wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 3-6 lat, w tym roczne przygotowanie do szkoły dzieci 6-letnie.
Sześcioletnie szkoły podstawowe z podziałem na dwa cykle dydaktyczne; nauczanie w pełni zintegrowane w klasach I-III, nauczanie blokowe w klasach IV-VI.
Trzyletnie gimnazja, które są obowiązkowe dla wszystkich uczniów.
Trzyletnie licea ogólnokształcące i trzyletnie licea profilowane oraz czteroletnie technika i dwa- lub trzyletnie zasadnicze szkoły zawodowe.
Szkoły policealne i uzupełniające licea ogólnokształcące, a także uzupełniające technika po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej.
Niedomagania w funkcjonowaniu szkoły:
preferowanie przez szkołę funkcji kształcącej
przeładowane programy nauczania
nadmiar tradycyjnych metod nauczania
przestarzała organizacja procesu nauczania
braki w przygotowaniu kadry nauczycielskiej
Drogi naprawy szkolnictwa:
twórcze korzystanie z przysługującej szkole autonomii
unowocześnienie metod nauczania i wychowania
c) Klasa szkolna jako grupa społeczna:
Klasa szkolna stanowi nie tyle sumę czy zbiór wyizolowanych uczniów, podatnych głównie na wpływy uczących ich nauczycieli, ile nade wszystko grupę społeczną. Klasa szkolna jako grupa społeczna pozostaje pod znaczącym wpływem dynamiki grupowej. Przez dynamikę grupową klasy szkolnej rozumie się układ działających w niej sił, którymi są różne zjawiska i procesy grupowe. Należą do nich m.in. istniejąca w klasie struktura, czyli zajmowana prze uczniów pozycja względem siebie, wspólnie uznawane normy, spoistość i przywództwo. Zjawiska i procesy te powstają w wyniku interakcji między poszczególnymi uczniami, a także między nimi i różnymi podgrupami klasy szkolnej.
Od czego zależy pozycja uczniów w strukturze klasy:
możliwość wywierania lub niewywierania wpływu na innych.
stopień, w jakim uczeń jest lubiany lub nielubiany prze swych kolegów z klasy.
umiejętność nawiązywania kontaktów interpersonalnych z innymi lub jej niedosyt.
podporządkowanie lub niepodporządkowanie się normom obowiązującym w klasie, szczególnie w jej nurcie nieformalnym.
wysokie lub zaniżone uzdolnienia intelektualne, w tym także postępy lub zaniedbania w nauce.
przyjemny lub nieprzyjemny wygląd fizyczny.
Istnieją także normy klasy szkolnej. Stanowią one wspólnie podzielany pogląd uczniów danej klasy na temat pożądanego sposobu uch postępowania, zwłaszcza w trakcie lekcji.
Pomocna w wychowaniu uczniów może być również znajomość przywództwa w klasie. Przywódcami nieformalnymi w klasie są zwykle uczniowie lubiani i cieszący się wysokim uznaniem swych kolegów klasowych.
Interesującą cechą dynamiki grupowej klasy jest także jej spoistość, nazywana niekiedy spójności, zwartością, integracją czy więzią wewnątrzgrupową.
Aby zrozumieć spoistość klasy, ważną rzeczą jest uświadomienie sobie kryteriów bliżej określających jej rozumienie. Mogą być nimi:
okazywanie serdeczności i życzliwości kolegom z klasy
stawanie w obronie klasy, gdy znajdzie się ona w sytuacji zagrożenia lub jest przedmiotem napaści
wspólne naradzanie się nad planami przyszłych swych działań i wspólna ich realizacja
opowiada się z tymi samymi normami obowiązującymi w klasie
wykazywanie wewnętrznej odporności na sytuacje konfliktowe w klasie
systematyczne i punktualne uczęszczanie na lekcje
Warto również podkreślić, że zbyt wysoka spoistość klasy kryje w sobie pewne niebezpieczeństwa. Może być bowiem źródłem megalomanii grupowej i niechęci do osób spoza klasy.