3. Polityka
3.1. Myśl polityczna
Polityka
Określeniem „polityka” najczęściej definiuje się ogól działań, które są związane z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy państwowej, jej wykonywaniem, a także z wytyczaniem kierunku rozwoju państwa m.in. w takich dziedzinach jak polityka społeczna oraz polityka zagraniczna. Polityczna sfera życia społecznego obejmuje system organów państwa, system partyjny, system prawny, myśl polityczną i kulturę polityczną.
Myśl polityczna
Myśl polityczna obejmuje poglądy na temat kształtu życia społecznego, politycznego, systemu wartości obowiązującego w społeczeństwie, miejsca człowieka w społeczeństwie i państwie. Formami myśli politycznej są ideologie, doktryny i programy polityczne.
Ideologia
Ideologia to najbardziej ogólny i usystematyzowany zbiór idei, wartości, poglądów na świat, przekonań na temat organizacji i funkcjonowania społeczeństwa właściwy jakiejś grupie, warstwie lub klasie społecznej. Ideologie tworzą pożądany, uproszczony i uporządkowany obraz świata, dzięki czemu są łatwo przyjmowane przez szerokie rzesze społeczne. Powstanie ideologii politycznych jest związane z tworzeniem się w XIX w. partii politycznych, którym umożliwiały zdobywanie zwolenników. Najważniejsze współczesne ideologie są omówione w modułach.
Doktryna
Doktryna jest pojęciem węższym od ideologii. Tym mianem określa się konkretne sformułowania wyodrębnione z danej ideologii i zastosowane np. do zagadnień społecznych, ekonomicznych. Doktryna może się również odnosić do ogółu życia spoteczno--politycznego. Doktryny zawierają bowiem nie tylko teoretyczne uzasadnienia, ale także praktyczne wskazania dotyczące realizacji idei zawartych w ideologii. Czasami wyznaczenie granicy między ideologią a doktryną jest bardzo trudne. Zwykle treść ideologii kształtuje treść doktryny. Na gruncie jednej ideologii może się jednak narodzić kilka doktryn. Zdarza się także, że określona doktryna nawiązuje do kilku ideologii.
Program polityczny (wyborczy)
Program polityczny jest dalszym uszczegółowieniem ideologii i przeważnie efektem dopasowania doktryny politycznej do aktualnej sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej (uwzględnienie preferencji wyborczych, oczekiwań, możliwości realizacji pewnych założeń). Zadaniem programu politycznego jest bezpośrednie kształtowanie różnych sfer życia publicznego. Granica między programem a doktryną jest jeszcze mniej wyraźna niż między ideologią a doktryną (w programach często występują elementy doktryn, a nawet ideologii). Programy wywodzą się najczęściej z jednej doktryny, ale zdarza się, że nawiązują do wielu doktryn.
Funkcje ideologii politycznych
Ideologiom politycznym przypisuje się następujące funkcje:
integracyjną - zbliżają do siebie ludzi na płaszczyźnie wspólnych poglądów;
poznawczą - tworzą spójny obraz rzeczywistości społecznej i politycznej, pomagając w ten sposób jednostce zrozumieć otaczającą rzeczywistość;
programowo-polityczną - mają ogromny wpływ na kształtowanie się programów partii politycznych;
mobilizacyjną - dzięki zawartemu w nich ładunkowi emocji mobilizują ludzi do aktywności;
uprawomocniającą - tworzą ideową podstawę funkcjonowania partii politycznych.
Doktryny polityczne
Podział doktryn politycznych
dział doktryn politycznych
Konserwatywne
Są niechętne zmianom, chociaż uznają pewien konieczny postęp cywilizacyjny. Opowiadają się za utrzymaniem całokształtu stosunków społeczno-politycznych.
Reformistyczne
Domagają się przeprowadzenia koniecznych zmian społecznych, gospodarczych i politycznych drogą ewolucyjną.
Rewolucyjne
Uznają rewolucję za podstawowy i najlepszy sposób działania politycznego. Chcą natychmiastowych zmian i negują tradycyjne rozwiązania ustrojowe.
Reakcyjne
Nawołują do przywrócenia albo utrwalenia przestarzałego ustroju, który nie przystaje do rzeczywistości politycznej.
Utopijne
Wskazują cele nierealne, niemożliwe do zrealizowania w danym momencie. Są przeciwstawne (antynomiczne) wobec pozostałych doktryn.
Prawica - lewica - centrum
Sposobem klasyfikowania doktryn oraz partii politycznych jest także podział na prawicę, lewicę oraz centrum. Ta klasyfikacja nawiązuje do rewolucji francuskiej, gdy miejsce, jakie na sali posiedzeń parlamentu zajmowało ugrupowanie, było związane z jego poglądami.
Doktryny prawicowe uznają istnienie nierówności za naturalną cechę społeczeństw. Podkreślają szacunek dla tradycji, przywiązanie do Kościoła oraz rodzimej kultury. Sprzeciwiają się gwałtownym zmianom, uznają szczególną rolę religii w życiu społecznym, popierają wolny rynek, negują interwencję państwa w gospodarkę.
Doktryny lewicowe głoszą hasła sprawiedliwości i solidaryzmu społecznego. Odrzucają pogląd, że nierówności są zjawiskiem naturalnym, uznają konieczność ich łagodzenia przez państwo. Głoszą też zasadę równości wszystkich ludzi (równouprawnienie kobiet, mniejszości), popierają interwencję państwa w gospodarkę, sprzeciwiają się uprzywilejowaniu Kościoła w państwie.
Doktryny centrowe dążą do utrzymania równowagi pomiędzy interesami różnych grup społecznych. Według nich istniejące nierówności społeczne powinny być łagodzone przez społeczeństwo, a nie przez państwo. Doktryny te popierają gospodarkę rynkową, która jednak powinna być kontrolowana przez społeczeństwo.
3.2. Liberalizm
Narodziny i rozwój
Początki liberalizmu jako ideologu sięgają XVII w. Twórcą pierwszej doktryny liberalnej był John Locke (l 632-1 704), który wyłożył ją w dziele Dwa traktaty o rządzie z 1689 r.
Dalszy rozwój ideologii nastąpił w okresie oświecenia. Ogromny wkład wnieśli w tym czasie Adam Smith (1723-1790), twórca liberalnej doktryny gospodarczej, a także myśliciele francuskiego oświecenia, przede wszystkim Monteskiusz (l 689-1 755).
W XIX w. następuje rozkwit liberalizmu. Głównymi jego hasłami są: walka z absolutyzmem i przywilejami feudalnymi, oparcie ustroju państw na konstytucji, rozdział Kościoła od państwa, laicyzacja kultury oraz wolna gospodarka rynkowa.
W l połowie XX w. pod wpływem katolickiej nauki społecznej i socjalizmu liberalizm zaakceptował konieczność ingerencji państwa w gospodarkę i pomocy najuboższym warstwom. W ten sposób narodził się liberalizm socjalny.
W latach 70. nastąpił nawrót do liberalizmu klasycznego. Współcześni liberałowie, nazywani neoliberałami (lub liberałami konserwatywnymi), dopuszczają jednak większy zakres ingerencji państwa w gospodarkę niż liberałowie klasyczni.
Wizja człowieka
Indywidualistyczna koncepcja człowieka - człowiek jest wartością najwyższą, a jego celom powinny być podporządkowane wszelkie inne cele i wartości.
Każdy człowieka jest wolny. Wolność jest wartością niepodważalną i nie może być ograniczana przez prawo lub religię. Wolność jednostki jest ograniczona jedynie wolnością drugiego człowieka.
Człowiek jest z natury racjonalny. Zabiega o własny interes i potrafi najtrafniej ocenić, co jest dla niego pożyteczne, dlatego nie potrzebuje żadnych autorytetów.
Podstawowe prawa człowieka to prawo do życia, wolność osobista, sumienia i wyznania, zgromadzeń, słowa i druku. Prawa te mają charakter naturalny i ani państwo, ani społeczeństwo, ani żadna inna jednostka nie może ich odebrać.
Wizja państwa
Istnienie państwa jest dla liberała koniecznością, jednak władza państwowa powinna mieć charakter ograniczony.
Klasyczni liberałowie byli zwolennikami idei państwa jako stróża nocnego. Współcześnie nie są tak radykalni, ale uważają, że wpływ państwa na życie społeczne powinien być jak najmniejszy. Według nich główną jego funkcją jest zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom, ochrona własności prywatnej, stwarzanie warunków dla działalności gospodarczej. Liberałowie opowiadają się za trójpodziałem władzy, który chroni przed despotyzmem.
Wizja społeczeństwa
Społeczeństwo nie jest wartością autonomiczną, a jedynie środkiem służącym człowiekowi do samorealizacji.
W klasycznym liberalizmie dominowała wizja zatomizowanego społeczeństwa, według której społeczeństwo nie jest organiczną całością, lecz zbiorem jednostek. Współcześnie liberałowie nie głoszą już tak radykalnych poglądów. Zgadzają się, że społeczeństwo jest realnym bytem, który może się przyczynić do poszerzenia zakresu wolności dla szerokich mas.
Wizja gospodarki
Liberałowie opowiadają się za gospodarką wolnorynkową. Są przeciwni interwencjonizmowi państwowemu, który ogranicza wolność jednostki i hamuje rozwój gospodarczy.
Według liberałów gospodarka powinna być oparta na zasadzie leseferyzmu, w myśl której jednostki i inne podmioty gospodarcze powinny mieć pełną swobodę działalności gospodarczej i konkurowania ze sobą. Liberałowie postulują wolność gospodarczą, niskie, proste podatki oraz ograniczenie liczby przepisów regulujących gospodarkę.
Podstawą gospodarki jest własność prywatna, która stwarza człowiekowi możliwość rozwoju i jest gwarancją wolności.
Libertarianizm
Libertarianizm to najbardziej skrajny nurt liberalizmu.
Postuluje nieufność do państwa i biurokracji, które są traktowane przede wszystkim jako zagrożenie dla wolności.
Rola państwa powinna się ograniczać do minimum. Państwo ma się troszczyć tylko o bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne, nie ingerując w gospodarkę i sprawy społeczne (ideałem byłaby likwidacja państwa).
Libertarianizm postuluje zniesienie podatków i zastąpienie ich dobrowolnymi datkami na rzecz państwa. Zakłada także likwidację wszelkich form własności państwowej. Radykalni libertarianie domagają się nawet likwidacji armii i zastąpienia jej w razie potrzeby formacjami ochotniczymi.
Państwo powinno zakazywać obywatelowi działań przeciw innym (np. kradzieży). W imię wolności nie powinno jednak zakazywać działań przeciw sobie, np. narkomanii, prostytucji, eutanazji, pornografii.
Do najwybitniejszych twórców współczesnego libertarianizmu zalicza się m.in. Roberta Nozicka i Roberta W. Poole'a. W Polsce elementy libertarianizmu występują w programie Unii Polityki Realnej.
Liberalizm w Polsce
W Polsce doktryna liberalna nigdy nie cieszyła się szczególną popularnością, a liberałowie nigdy nie mieli zbyt dużych wpływów.
Pierwszym ugrupowaniem liberalnym byli kaliszanie działający w latach
1820-1831 w Królestwie Polskim, ł W II połowie XIX w. i na początku XX w. poglądy liberalne głosił Aleksander
Świętochowski - przywódca ideowy warszawskich pozytywistów, a także tzw.
ekonomiczna szkoła krakowska, skupiona wokół Adama Krzyżanowskiego.
W okresie międzywojennym liberałowie nie odgrywali większej roli politycznej. Byli skupieni wokół czasopisma „Wiadomości Literackie".
^ Odrodzenie myśli liberalne] nastąpiło na przełomie lat 70. i 80. Je| najwybitniejszymi przedstawicielami byli Mirosław Dzielski i Stefan Kisielewski.
Po 1989 r. liberałowie uzyskali znaczny wpływ na przemiany gospodarcze w Polsce. W latach 90. dużą rolę odgrywały partie odwołujące się do ideologii liberalnej - Kongres Liberalno-Demokratyczny, a następnie Unia Wolności
Współcześni myśliciele liberalni
Friedrich von Hayek
(1899-1992), ekonomista austriacki, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, autor m.in. Drogi do zniewolenia, Konstytucji wolności
Karl Popper
(1902-1994), filozof austriacki, autor książki Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie
Raymond Aron
(1905-1983), francuski socjolog, politolog i filozof, autor m.in. Końca wieku ideologii oraz Eseju o wolnościach
Milion Friedman
(1912-2006), ekonomisto amerykański, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, autor publikacji Kapitalizm i wolność, Tyrania status quo
3.3. Konserwatyzm
Narodziny i rozwój
Ideologia konserwatywna narodziła się na przełomie XVIII i XIX w. i stanowiła odpowiedź na rewolucję francuską. Za jednego z głównych twórców uznaje się Edmunda Burke'a (1729-1797), który w dziele Rozważania o rewolucji francuskiej skrytykował rewolucję za niszczenie wypracowanego przez wieki ładu.
Jako pierwszy pojęcia „konserwatyzm" użył w l 820 r. Renę de Chateaubriand, który wydawał pismo „Konserwatysta".
0 Rozwój| konserwatyzmu nastąpił w l połowie XIX w., w toku polemik najpierw z liberalizmem (konserwatyzm sprzeciwiał się indywidualizmowi i kapitalizmowi), a następnie z socjalizmem.
W II połowie XIX i pierwszej połowie XX w. rozwój konserwatyzmu znacznie osłabł. Zmalał również jego wpływ na politykę, którą zdominował liberalizm.
• Renesans myśli konserwatywnej rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych w II połowie XX w. przełomie lat 70. i 80. Następnie w Wielkiej Brytanii i Niemczech pojawił się neokonserwałyzm będący połączeniem tradycyjnego konserwatyzmu w sferze wartości z liberalizmem gospodarczym. Istniejący obecnie konserwatyzm tradycjonalistyczny nawiązuje do początków konserwatyzmu. Jego przedstawiciele odrzucają demokrację liberalną i opowiadają się za odnowieniem ustroju monarchicznego.
Wizja człowieka
Konserwatyzm charakteryzuje pesymistyczna wizja ludzkiej natury, skażonej złem.
Drzemiącego w człowieku zła nie można przezwyciężyć, ale można ograniczyć jego skutki dzięki autorytetom, religii, kulturze i życiu we wspólnotach (np. w rodzinie).
Wzorem dla konserwatystów jest człowiek, dla którego ważniejsze są obowiązki niż uprawnienia i który jest zdolny do samopoświęceń i wyrzeczeń w imię wartości wyższych.
Wizja społeczeństwa
Społeczeństwo w ideologii konserwatywnej tworzy organiczną całość, złożoną z powiązanych ze sobą jednostek, grup, rodzin i klas, nadrzędną w stosunku do jednostki. Nie oznacza to jednak, że konserwatyści lekceważą interes jednostki. Każdy ma do odegrania swoją rolę w społeczeństwie.
Według konserwatystów społeczeństwo jest zorganizowane hierarchicznie. Występujące między ludźmi różnice uznane są za rzecz naturalną, która wynika z naturalnych różnic w zdolnościach i umiejętnościach.
Społeczeństwo jest ukształtowane w toku rozwoju historycznego, który ma charakter ewolucyjny. Tradycja oraz istniejące w społeczeństwie instytucje uformowane w przeszłości są gwarantem porządku społecznego i dlatego należy je chronić.
W myśli konserwatywnej kluczowym pojęciem i jedną z najwyższych wartości społecznych jest tradycja, czyli przekazywane z pokolenia na pokolenie normy, obyczaje, poglądy i wierzenia.
Fundamentem społeczeństwa jest zdrowa, trwała i wielodzietna rodzina.
Konserwatyści sprzeciwiają się rewolucjom, które niszczą istniejący ład i prowadzą zawsze do większego zła. Zmiany powinny się dokonywać stopniowo, na zasadzie ewolucji.
Wizja państwa
Konserwatyzm postuluje istnienie silnego państwa, ponieważ jest ono gwarantem ładu, chociaż władza powinna mieć charakter ograniczony.
Współcześnie większość konserwatystów zaakceptowała demokrację przedstawicielską. Ciągle jednak silny jest nurt odnoszący się z niechęcią do demokracji i republiki oraz opowiadający się za monarchią, w której jednostka sprawuje realną władzę.
Konserwatyści akcentują rolę elit, do których powinna należeć władza w państwie, i z nieufnością odnoszą się do mas społecznych.
Wizja gospodarki
Obecnie większość konserwatystów opowiada się za gospodarką wolnorynkową i sprzeciwia się daleko posuniętej ingerencji państwa w gospodarkę (tylko nieliczni radykalni tradycjonaliści są przeciwnikami gospodarki wolnorynkowej).
Konserwatyści występują w obronie własności prywatnej, która jest gwarancją wolności i podstawą gospodarki.
Współcześni myśliciele konserwatywni
Eric Voegelin (1901-1985), filozof niemiecki, krytyk nowożytnej filozofii i myśl! politycznej, autor m.in. Porządku i historii oraz Nowej nauki polityki.
Russel Kirk (1918-1994), amerykański myśliciel i politolog, autor m.in. Konserwatywnego umysłu: od Burke'a do Eliota.
Leo Strauss (1899-1973), amerykański filozof polityczny niemieckiego pochodzenia, autor m.in. Prawa naturalnego w świetle historii.
Michael Oakeshotł (1901-1990), brytyjski myśliciel polityczny i historyk, popularyzator myśli konserwatywnej.
Wybitni politycy konserwatywni
Winston Churchill
(l 874-1965), premier Wielkiej Brytanii w latach 1940-1945 i 1951-1955
Charles de Gaulle
(1890-1970), prezydent Francji w latach 1959-1969
Margaret Thatcher
(ur. 1925), premier Wielkiej Brytanii w latach 1979-1990
Ronald Reagan
(1911-2004), prezydent USA w latach 1981-1989
Konserwatyzm w Polsce
Polski konserwatyzm narodził się w l połowie XIX w. Konserwatystami byli m.in. Adam Jerzy Czartoryski i Aleksander Wielopolski.
W latach 60. XIX w. w Galicji powstało ugrupowanie stańczyków (m.in. Michał Bobrzyński, Józef Szujski), którzy byli najbardziej wpływowym ugrupowaniem politycznym w dziejach polskiego konserwatyzmu. Stańczycy sprzeciwiali się powstaniom, a katolicyzm uznawali za podstawę światopoglądu. Pod koniec XIX w. uzyskali duże wpływy polityczne w monarchii Habsburgów.
W okresie międzywojennym myśl konserwatywna rozwinęła się nieznacznie, a konserwatyści nie odgrywali większej roli politycznej. Najbardziej znanymi postaciami byli publicysta Stanisław Cat-Mackiewicz oraz filozof Marian Zdziechowski.
W okresie PRL-u nie istniały warunki do rozwoju myśli konserwatywne!. Odwoływali się do niej tylko nieliczni intelektualiści, m.in. Paweł Hertz. Idee konserwatywne pojawiały się również na łamach „Tygodnika Powszechnego". Nurt istniał także w opozycji antykomunistycznej.
Po 1989 r. do ideologu konserwatywnych odwoływało się kilka partii politycznych (m.in. Unia Polityki Realnej oraz Partia Konserwatywna), jednak nie odnosiły one większych sukcesów. Myśli konserwatywne promowały periodyk! kulturalno-polityczne, m.in. „Arcana" i „Fronda".
3.4. Nauka społeczna Kościoła
Narodziny i rozwój
Nauka społeczna Kościoła stanowi część nauczania Kościoła katolickiego na temat moralnych i religijnych aspektów życia społecznego. Jej elementy były obecne w nauczaniu Kościoła od chwili jego narodzin.
Jako doktryna społeczna nauka Kościoła zaczęła się rozwiać w połowie XIX w. w Europie. Je| pionierami byli m.in. biskupi niemieccy - Wilhelm von Ketteler i Heinrich Pesch.
Przełomowe znaczenie dla kształtowania się tej myśli politycznej miała encyklika Leona XIII Rerum novarum z 1891 r., w której papież skrytykował zarówno ustrój socjalistyczny, jak i liberalny. Encyklika mówiła o prawie robotników do zrzeszania się i godziwej płacy.
Ideologia nauki społecznej Kościoła była rozwijana w encyklikach kolejnych papieży, zwłaszcza w II połowie XX w.
Duży wpływ na kształt doktryny miała filozofia personalistyczna, zwłaszcza filozofowie francuscy Jacques Maritain i Emmanuel Mounier.
Wydarzeniem niezwykle istotnym z punktu widzenia rozwoju doktryny był Sobór Watykański II (1962-1965). W dokumentach soborowych Kościół zaakceptował demokrację, odrzucił dyktaturę, głosił konieczność walki z ubóstwem i nietolerancją oraz ochronę praw pracowników.
W nauce społecznej Kościoła występują dwa nurty. W nurcie oficjalnym główną rolę odgrywają dokumenty papieskie, zwłaszcza encykliki. Nurt nieoficjalny tworzą myśliciele mniej lub bardziej związani z Kościołem.
Wizja człowieka
Społeczna nauka Kościoła uznaje personalistyczną wizję ludzkiej osoby. Człowiek jest istotą wyjątkową przede wszystkim dlatego, że jest istotą duchową, a jego celem jest życie wieczne. Stąd w dokumentach kościelnych bardzo często podkreśla się godność osoby ludzkiej.
Człowiek jest wolny. W myśl nauki Kościoła wolność polega na uwolnieniu się od grzechu i zła oraz na swobodnym dążeniu do celu ostatecznego, czyli zbawienia.
Człowiek posiada szereg praw. Oprócz tradycyjnych wolności, dokumenty wymieniają m.in. prawo do życia rodzinnego, posiadania własności oraz do sprawiedliwej płacy.
Wizja społeczeństwa
Społeczeństwo jest pojmowane jako organiczna całość złożona z powiązanych ze sobą różnymi więziami grup, warstw i klas.
Główną zasadą życia społecznego jest zasada dobra wspólnego i solidaryzmu społecznego, a więc przekonanie, że wszystkich członków społeczeństwa, niezależnie od miejsca zajmowanego w hierarchii społecznej, łączy wspólny interes.
Kościół jest przeciwnikiem rewolucji i opowiada się za zmianami ewolucyjnymi.
Główną wartością w życiu społecznym jest sprawiedliwość pojmowana jako oddawanie każdemu tego, co się mu należy. Sprawiedliwość jest narzędziem, które ogranicza ubóstwo.
Realizowanie dobra wspólnego wymaga kierowania się w życiu społecznym zasadami sprawiedliwości, dialogu i kompromisu.
Rodzina jest podstawową komórką społeczną, środowiskiem, które kształtuje człowieka.
Wizja państwa
Państwo jest traktowane jako wspólnota, której głównym celem powinno być zapewnienie obywatelom godnych warunków życia.
Zasada subsydiarności - państwo powinno ingerować dopiero wtedy, gdy jednostka lub wspólnota nie radzi sobie z jakimś zadaniem.
Wierni powinni mieć krytyczny stosunek do władzy. Kościół przyznaje obywatelom prawo do nieposłuszeństwa obywatelskiego, jeśli władza łamie prawa człowieka.
Wizja gospodarki
Kościół opowiada się za gospodarką rynkową, ale ze zwróceniem uwagi na sprawy socjalne.
Oprócz własności prywatnej nauka Kościoła zwraca uwagę na dużą rolę form własności grupowej (np. akcjonariat pracowniczy), która łagodzi nierówności społeczne i realizuje zasadę sprawiedliwości.
Kościół podkreśla rangę pracy i prawo do jej godnego opłacania, mówi o współpracy między pracownikiem a pracodawcą dla dobra wspólnego.
Papieże - twórcy katolickiej nauki społecznej
Leon XIII
(1810-1903), papież w lalach 1878-1903, encykliki: Libertas (1888), Rerum novorum (1891)
Jan XXIII
(1881-1963), papież w latach 1958-1963, encykliki: Mater et Magistra (1961) Pacem in terris (1963)
Paweł VI
(l 897-1978), papież w latach 1963-1978, encykliki: Populorum progressio (l 967), Humonae vitae (1968)
Jan Paweł II
(1920-2005), papież w lotach 1978-2005, encykliki: Redemptor hominis (1979), Laborem exercens (1981), Centesimus otinus (1991)
Chrześcijańska demokracja
Chrześcijańska demokracja to ruch społeczno--polityczny, który narodził się pod koniec XIX w. Nawiązuje do katolickiej nauki społecznej, ale jest niezależny od Kościoła i reprezentowany przez partie chrześcijańsko-demokratyczne.
Początkowo w programach partii chrześcijańsko-demokratycznych dużą rolę odgrywały wątki religijne i zasady chrześcijańskiej moralności. Obecnie wątki religijne pojawiają się bardzo rzadko, a w partiach działają także osoby niewierzące.
Współczesny ruch chadecki odwołuje się do takich idei katolickiej nauki społecznej, jak solidaryzm społeczny, poszanowanie godności jednostki, etyka w polityce oraz zasada pomocniczości państwa.
Obecnie w Europie partie chadeckie obok socjaldemokratycznych są główną siłą polityczną.
Chrześcijańska demokracja w Polsce
W Polsce ruch chrześcijańsko-demokratyczny ukształtował się na początku XX w. na bazie działających związków zawodowych i organizacji społecznych. Przed l wojną światową partie i stronnictwa działały we wszystkich trzech zaborach.
W okresie międzywojennych opcję chrześcijańsko-demokratyczną reprezentowało Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji, którego przywódcami byli Wojciech Korfanty i ks. Stanisław Adamski.
W okresie PRL-u do myśli chadeckiej nawiązywało środowisko skupione wokół miesięcznika „Znak" oraz „Tygodnika Powszechnego".
Po 1989 r. powstało kilka partii chrześcijańsko--demokratycznych, m.in. Porozumienie Centrum, Partia Chrześcijańskich Demokratów. Jednak oprócz pierwszej z nich żadna nie uzyskała większych wpływów.
Wybitni politycy chadeccy
Konrad Adenauer
(1876-1967), kanclerz RFN w latach 1949-1963
Alcide De Gasperi (1881-1954), premier Włoch wiatach 1945-1953
Helmut Kohl (ur. 1930), kanclerz RFN, a potem zjednoczonych Niemiec w latach 1982-1998
AldoMoro (1916-1978), premier Włoch w latach 1963-1968, 1974-1976
Teologia wyzwolenia
Teologia wyzwolenia to nurt myśli katolickiej, który narodził się w Ameryce Łacińskiej w latach 60. Jej twórcą jest peruwiański teolog ks. Gustavo Gutierrez (ur. 1928). Jego zdaniem tradycyjna teologia jest nieprzystosowana do realiów Ameryki Łacińskiej, ponieważ ignoruje problemy społeczne. Zadaniem teologii powinno być zmienianie świata.
Przedstawiciele nurtu występują w obronie najbiedniejszych. Jezusa postrzegają jako bojownika walczącego z niesprawiedliwościami społecznymi.
Teologia wyzwolenia przyjmuje marksistowską wizję społeczeństwa, m.in. zasadę walki klas. Dopuszcza zastosowanie przemocy w sytuacji, gdy innymi środkami nie uda się rozwiązać problemów społecznych.
Została potępiona przez Watykan, jednak w dalszym ciągu ma wielu zwolenników nie tylko wśród wiernych, ale także duchownych w Ameryce Łacińskiej.
3.5. Socjaldemokracja
Narodziny i rozwój ideologii
Początki socjaldemokracji wiążą się z podziałem, jaki nastąpił pod koniec XIX w. w międzynarodowym ruchu robotniczym na nurt rewolucyjny i reformistyczny. Rewolucjoniści byli zwolennikami budowy socjalizmu przez rewolucję. Reformiści zaś uważali, że powinno to nastąpić wskutek ewolucji i demokratycznego przejęcia władzy przez proletariat. Oznaczało to zaakceptowanie przez reformistów demokracji.
Po I wojnie światowej nastąpił ostateczny rozłam w ruchu robotniczym na dwa obozy: rewolucyjny (komunistyczny) i reformistyczny (socjaldemokratyczny).
Ważnym etapem w rozwoju ideologii był kongres socjaldemokratów we
Frankfurcie nad Menem w 1951 r. Przyjęto na nim deklaracje „Cele i zadania socjalizmu demokratycznego . Zapisano w me,, ze doktryna socjaldemokratyczna składa się z socjalizmu, rozumianego jako walka z wyzyskiem, i demokracji przejawiającej się odrzuceniem przemocy w walce z kapitalizmem oraz potępieniem komunizmu. Celem socjaldemokracji była budowa „państwa dobrobytu", które zapewniałoby wszystkim obywatelom godne warunki życia, pracę, opiekę zdrowotną i edukację.
Załamanie się idei „państwa dobrobytu" spowodowało dalszą ewolucję ideologii. W 1999 r. premier Wielkiej Brytanii Tony Blair i kanclerz Niemiec Gerhard Schröder wydali manifest „Europa: Trzecia Droga/Nowy Środek". Manifest ten potwierdzał aktualność wartości socjaldemokratycznych, takich jak sprawiedliwość społeczna, równość szans, solidarność. W sferze gospodarczej zgłoszono jednak postulat ograniczenia państwa opiekuńczego. W ten sposób poglądy znacznej części socjaldemokratów zbliżyły się do poglądów liberałów socjalnych.
Wizja człowieka
Socjaldemokracja zakłada pozytywną wizję człowieka, który jest pozbawiony wad, dysponuje ogromnym potencjałem. Winę za zło ponosi nie człowiek, ale niesprawiedliwe społeczeństwo.
Każdy człowiek posiada szereg praw i wolności, w tym prawa do opieki zdrowotnej, pracy, edukacji oraz wypoczynku.
Człowiek jest istotą społeczną. Oznacza to, że w pełni realizuje się tylko w społeczeństwie.
Wizja społeczeństwa
Początkowo socjaldemokraci pojmowali społeczeństwo w sposób klasowy, czyli jako występowanie klas o sprzecznych interesach. Obecnie jest ono traktowane jako zbiór jednostek i grup społecznych.
Społeczeństwo powinno się opierać na takich wartościach, jak sprawiedliwość społeczna pojmowana jako sprawiedliwy podział dóbr, równość społeczna interpretowana jako równość szans, oraz równość wobec prawa. Stąd postulaty równouprawnienia mniejszości seksualnych czy emigrantów oraz zniesienia wszelkich przywilejów.
Wizja państwa
Socjaldemokraci opowiadają się za państwem demokratycznym opartym na zasadach pluralizmu, reprezentacji, trójpodziału władzy, poszanowania praw mniejszości i samorządności.
Postulują rozdzielenie Kościoła od państwa i wolność światopoglądową, czyli opowiadają się za państwem laickim.
Według socjaldemokratów państwo powinno mieć charakter opiekuńczy. Powinno realizować zasady sprawiedliwości społecznej, redukować nierówności poprzez zapewnienie obywatelom pracy, edukacji oraz opieki zdrowotnej.
Wizja gospodarki
Socjaldemokraci uznają własność prywatną i wolny rynek, który powinien jednak pozostawać pod kontrolą państwa. Własność ma służyć ogółowi i musi mieć charakter prospołeczny, który zostaje nadany m.in. poprzez podatki lub fundacje.
Oprócz własności prywatnej znaczącą rolę w gospodarce powinny odgrywać różne inne formy własności (zbiorowa, państwowa).
Socjaldemokracja zakłada ingerencję państwa w gospodarkę (interwencjonizm państwowy). Państwo za pomocą określonych instrumentów (np. progresywnych podatków) powinno dokonywać redystrybucji dóbr.
Socjaldemokracja uznaje prymat pracy nad kapitałem.
Twórcy ideologii socjaldemokratycznej
Eduard Bernstein (1850-1932), niemiecki polityk i myśliciel polityczny, twórca nurtu reformistycznego nazywany ojcem socjaldemokracji, autor Zasad socjalizmu i zadań socjalnej demokracji .
Karl Kautsky (1854-1938), niemiecki polityk i publicysta, autor Materialistycznego pojmowania dziejów.
Serge Mallet (1926-1973), francuski socjolog i myśliciel polityczny, twórca koncepcji nowej klasy robotniczej Anthony Giddens (ur. 1938), brytyjski socjolog i publicysta, twórca programu brytyjskiej Partii Pracy, autor książki Trzecia droga. Odnowa socjaldemokracji
Willy Brandt
(1913-1992), kanclerz RFN wiatach 1969-1974, laureat Pokojowej Nagrody Nobla
Wybitni politycy socjaldemokratyczni
Olof Palme (1927-1986), premier Szwecji w latach 1969-1976 i 1982-1986
François Mitterand (1916-1996), prezydent Francji w latach 1981-1995
Tony Blair (ur. 1953), premier Wielkiej Brytanii w latach 1997-2007
Socjaldemokracja w Polsce
Początki polskiej myśli socjaldemokratycznej sięgają końca XIX w. Spór między reformistami a rewolucjonistami w polskim ruchu robotniczym dotyczył nie tylko stosunku do rewolucji, ale także stosunku do kwestii odzyskania niepodległości. Przedstawiciele nurtu rewolucyjnego byli temu przeciwni, a reformiści łączyli hasła odzyskania niepodległości z hasłami budowy socjalizmu.
W 1892 r. powstała Polska Partia Socjalistyczna (PPS), w której programie obok postulatów socjalistycznych znalazły się hasła niepodległościowe. Jednym z ważniejszych myślicieli reprezentujących poglądy reformistyczne przed l wojną światową był Bolesław Limanowski.
W okresie międzywojennym PPS była jedną z najważniejszych sił politycznych w kraju. Jej głównymi teoretykami i jednymi z najwybitniejszych działaczy byli Mieczysław Niedziałkowski oraz Ignacy Daszyński. Po II wojnie światowej w l 948 r. PPS została wchłonięta przez komunistyczną Polską Partię Robotniczą (PPR) i przekształcona w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR).
Odrodzenie polskiej myśli socjaldemokratycznej nastąpiło w latach 80. W opozycji antykomunistycznej istniał silny nurt socjaldemokratyczny, którego najwybitniejszymi przedstawicielami byli Ryszard Bugaj i Jan Józef Lipski.
Od l 989 r. partie socjaldemokratyczne, takie jak Sojusz Lewicy Demokratycznej, Socjaldemokracja RP czy Unia Pracy, mają duże znaczenie na polskiej scenie politycznej.
3.6. Faszyzm
Geneza i rozwój
Narodziny ideologii faszystowskiej były związane z głębokim kryzysem politycznym, moralnym, kulturowym i ekonomicznym, który nastał w Europie w wyniku l wojny światowej.
Faszyzm ma swoje korzenie we Włoszech. Za jego twórcę uważa się Beni
ta Mussoliniego który w 1919 r. założył organizację Fasci di Combattimento, przekształconą w 1921 r. w Narodową Partię Faszystowską.
Założenia faszyzmu włoskiego rozwinął w Niemczech Adolf Hitler.
• W okresie międzywojennym ruchy faszystowskie działały w większości
państw Europy i obu Ameryk. W niektórych osiągały nawet duże wpływy, np. Legion Archanioła Michała w Rumunii, Strzałokrzyżowcy na Węgrzech. styka stała się symbolem faszyzmu
Po II wojnie światowej faszyzm, skompromitowany masowymi zbrodniami na całym świecie, przeciwko ludzkości, został odrzucony. Pewną popularnością cieszy się nawiązujący do tej ideologii neofaszyzm, który akceptuje demokrację, jednak
odwołuje się do niektórych założeń faszyzmu, takich jak zasada wodzostwa w partii, obrona porządku publicznego, niechęć do cudzoziemców, zwłaszcza przedstawicieli innych ras (występujący w Niemczech neonazizm).
Wizja człowieka
Faszyzm zakładał, że człowiek jest z natury istotą złą, egoistyczną i niegodną zaufania. Była to pesymistyczna wizja jednostki ludzkiej.
Według założeń faszyzmu człowiek to istota wspólnotowa i społeczna (odrzucenie indywidualizmu). Człowieka kształtuje zbiorowość, czyli naród, dzięki któremu zyskuje on wartość, stąd powinien mu się całkowicie podporządkować.
Ideologia faszystowska głosiła konieczność stworzenia „nowego człowieka", który powinien odrzucić dotychczasowe wartości mieszczańskie: materializm, racjonalizm, poczucie bezpieczeństwa. Ich miejsce miały zająć takie wartości, jak odwaga, heroizm oraz poświecenie, które są szczególnie przydatne w czasie wojny uznawanej za naturalny stan rzeczy i najlepszy sprawdzian wartości człowieka.
Wizja narodu i społeczeństwa
Naród jest najwyższą wartością i tylko jego dobro się liczy. Ma on do spełnienia misję dziejową, którą najczęściej jest ekspansja.
Zasadą, na której powinno się opierać życie społeczne, jest solidaryzm, zakładający współpracę wszystkich klas dla dobra narodu.
Naród dzieli się na elitę rządzącą i rządzonych, którzy są postrzegani jako masy. Masy są podzielone na klasy, zorganizowane hierarchicznie i tworzące organiczną całość.
Masy są ściśle podporządkowane elicie rządzącej i powinny być jej posłuszne.
Wizja państwa
Faszyzm zakłada kult państwa. Uznaje, że dobro państwa jest wartością nadrzędną wobec interesów jednostek i grup społecznych.
Państwo ma charakter totalitarny - organizuje i poprzez rozbudowany aparat policyjny kontroluje życie społeczne jednostki. Od obywateli wymaga się bezwzględnego posłuszeństwa wobec wyznaczonych przez państwo celów.
Na czele państwa i narodu stoi otoczony kultem wódz, któremu przypisuje się cechy nadludzkie. Wódz nigdy się nie myli, ponieważ jego poczynaniami kierują siły wyższe.
Dużą rolę w państwie odgrywa hierarchicznie zorganizowana masowa partia faszystowska, która jest . jedyną legalnie działającą partią. Kontroluje ona wszystkie dziedziny życia społecznego i jest ściśle powiązana z aparatem państwowym.
Wizja gospodarki
Faszyzm uznaje istnienie własności prywatnej. Gospodarka ma charakter kapitalistyczny, jednak działalność przedsiębiorców powinna być zgodna z interesem państwa i narodu.
Gospodarka powinna mieć charakter narodowy i służyć celom narodu.
Silny interwencjonizm państwa w gospodarkę polega na tym, że wspiera ono określone gałęzie gospodarki (przede wszystkim przemysł ciężki, zbrojeniowy), określa poziom i asortyment produkcji.
Przywódcy i twórcy ideologii faszystowskiej
Benito Mussolini (1883-1945), przywódca faszystowskich Wioch i twórca ideologii, autor m.in. Doktryny faszyzmu
Adolf Hitler (1889-1945), przywódca faszystowskich Niemiec, autor Mein Kampf
Alfred Rosenbcrg (1893-1946), główny ideolog III Rzeszy, autor Mitu XX wieku
Oswald Mosley (1896-1980), polityk brytyjski, twórca i przywódca Brytyjskiego Związku Faszystów
Narodowy socjalizm (nazizm)
Narodowy socjalizm, nazywany także nazizmem, to niemiecka, skrajna odmiana faszyzmu. Do jego cech charakterystycznych należą:
absolutyzowanie pojęcia narodu pojmowanego jako wspólnota o charakterze rasowym, oparta na wspólnocie krwi;
przekonanie o wyższości rasy aryjskiej i jej najdoskonalszej części - rasy panów, czyli Niemców - nad innymi rasami. Powołaniem rasy nadludzi jest panowanie nad światem. Niemcy mają prawo do stworzenia w Europie Środkowo-Wschodniej przestrzeni życiowej kosztem niższych rasowo narodów;
skrajny antysemityzm - Żydów postrzegano jako rasę najbardziej zdegenerowaną, odpowiedzialną za całe zło na świecie (m.in. komunizm, demokrację liberalną, masonerię), głównego wroga rasy panów.
Faszyzm w Polsce
W Polsce faszyzm nigdy nie był zbyt popularny, głosiły go tylko marginalne grupy.
W latach 20. idee głoszone przez Mussoliniego zostały życzliwe przyjęte przez część obozu narodowego i oraz obozu monarchistów. Je| sympatycy trafiali się jednak także po lewej stronie sceny politycznej, a nawet w obozie sanacyjnym.
Pierwszą większą organizacją, która częściowo nawiązywała do ideologii faszyzmu włoskiego, był założony w 1926 r. Obóz Wielkiej Polski. Jednak środowiska te nigdy nie zaakceptowały typowej dla faszyzmu konieczności podporządkowania jednostki ogółowi.
Liczącą się organizacją, która w stosunkowo największym stopniu przyjęła ideologię faszystowską, był powstały w 1934 r. Obóz Narodowo-Radykalny „Falanga". Jednak w przeciwieństwie do faszyzmu europejskiego w programie „Falang!" podkreślano nadrzędność katolicyzmu i jego zasad nad sferą polityki.
Obecnie do faszyzmu odwołują się bardzo nieliczne radykalne grupy. W Polsce głoszenie i propagowanie tej ideologii jest zakazane.
3.7. Komunizm
Genezo i rozwój
Twórcami ideologii komunizmu byli dwaj filozofowie Karol Marks (1818-1883) i Fryderyk Engels (1820-1895). W 1848 r. opublikowali oni Manifest komunistyczny, w którym zawarli podstawowe założenia tej ideologii.
Poglądy Marksa i Engelsa zmodyfikował Włodzimierz lljicz Lenin, dodając m.in. założenie totalitarnej dyktatury partii komunistycznej, która ma sprawować władzę w imieniu ludu (stąd ta ideologia jest często nazywana marksizmem-lenimzmem).
Marksizm-leninizm stał się oficjalną doktryną partii komunistycznych, które dążyły do przejęcia władzy wskutek rewolucji. W 1917 r. w wyniku rewolucji październikowej powstało pierwsze na świecie komunistyczne państwo - Rosja Radziecka.
Po II wojnie światowe] partie komunistyczne przejęły władzę w wielu państwach na całym świecie (Europa Środkowo-Wschodnia, Chiny, Kuba itd.). Jednak sukcesy polityczne nie pociągnęły za sobą rozwoju ideologii.
Upadek reżimów komunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej na przełomie lat 80. i 90. XX w., a następnie rozpad ZSRR spowodowały, że większość europejskich partii komunistycznych wyrzekła się ideologii marksistowsko-leninowskiej. Do ideologii komunistycznej ciągle odwołują się jednak niektóre reżimy totalitarne, m.in. w Korei Północnej, Chinach, na Kubie.
Obecnie w Europie pewną popularnością cieszy się eurokomunizm - od lat 70. oficjalna doktryna działających w Europie partii komunistycznych.
Wizja człowieka
W założeniach komunizmu człowiek jest postrzegany jako część przyrody. Od pozostałych istot różni się przede wszystkim posiadaniem świadomości.
Człowiek jest istotą społeczną - jest tworem społeczeństwa, które kształtuje jego świadomość. Interes jednostki powinien być podporządkowany interesowi ogółu.
Ważną rolę w procesie uspołecznienia człowieka odgrywa praca, która zmusza go do współpracy z innymi ludźmi.
Wizja społeczeństwa
Komunizm przeciwstawia się koncepcji społeczeństwa kapitalistycznego, które składa się z dwóch przeciwstawnych sobie klas: kapitalistów posiadających środki produkcji i wyzyskiwanej przez nich klasy robotniczej.
Idealne społeczeństwo powinno mieć charakter bezklasowy, który można stworzyć przez rewolucję. W jej wyniku władzę przejmie klasa robotnicza.
Społeczeństwo powinno się opierać na zasadzie równości wszystkich ludzi (pojmowanej w sposób bezwzględny) i ściśle z nią powiązanej zasadzie sprawiedliwości („od każdego według zdolności, każdemu według potrzeb”).
Wizja państwa
Państwo jest przez komunistów pojmowane jako narzędzie ucisku klasy robotniczej przez kapitalistów. Po wprowadzeniu komunizmu, likwidacji klas i własności na całym świecie państwo będzie niepotrzebne.
Jednak w związku ze zwycięstwem komunizmu tylko w jednym kraju zakładano konieczność utrzymania państwa do obrony przed zagrożeniem z zewnątrz.
Ustrój państwa powinien się opierać na zasadzie dyktatury proletariatu. W jego imieniu władzę sprawuje partia komunistyczna.
Wizja gospodarki
Komunizm zakłada likwidację własności prywatnej i zastąpienie jej własnością kolektywną.
Istotną rolę odgrywa pełna kontrola państwa nad gospodarką (idea gospodarki centralnie planowanej). Państwo powinno być właścicielem środków produkcji.
Przywódcy i ideolodzy komunistyczni XX wieku
Włodzimierz lljicz Lenin włość. W. I. Uljanow (1870-1924), teoretyk komunizmu, jeden z twórców i pierwszy przywódca Zwiqzku Radzieckiego
Józef Wissarionowicz Stalin włość. Josif Dżugaszwili (1879-1953), od potowy lat 20. aż do śmierci dyktator Związku Radzieckiego, jeden z największych zbrodniarzy w dziejach ludzkości
Lew Tracki wlaśc. L. Branstein (1879-1940], ideolog i działacz komunistyczny, bliski współpracownik Lenina, po konflikcie ze Stalinem zmuszony do emigracji
Mao Tse-tung (1893-1976), teoretyk komunizmu, twórca i pierwszy przywódca komunistycznych Chin, autor Czerwonej ksiqżeaki
Nurty komunizmu
Stalinizm - doktryna stworzona przez Józefa Stalina, oparta na uproszczonej i sprzecznej wewnętrznie interpretacji poglądów Marksa i Lenina. Jej centralnym założeniem była teza o możliwości budowy komunizmu w jednym kraju oraz o zaostrzaniu się walki klas w miarę budowy socjalizmu, co było uzasadnieniem dla terroru i czystek.
Maoizm - nurt zapoczątkowany przez Mao Tse-tunga, stanowiący przeniesienie i dostosowanie marksizmu-leninizmu do tradycji i warunków chińskich. Jednak w przeciwieństwie do marksizmu-leninizmu maoizm nie akcentował roli partii komunistycznej, a warstwą, na której miała się oprzeć rewolucja, miało być chłopstwo. Nurt ten był popularny w latach 60. w Europie Zachodniej.
Trockizm - kierunek w ruchu komunistycznym zapoczątkowany przez Lwa Trackiego. Odrzucał on tezę o możliwości budowy komunizmu w jednym kraju (warunkiem budowy komunizmu jest rewolucja na skalę światową), sprzeciwiał się rządom jednej partii oraz biurokracji (dopuszczał istnienie wielu partii robotniczych). Nurt zyskał popularność w niektórych kręgach intelektualistów zachodnich.
Eurokomunizm - nurt, który jest oficjalną ideologią współczesnych partii komunistycznych. Narodził się w Europie Zachodniej w latach 70. W swoich założeniach odrzuca podstawowe tezy komunizmu w wersji marksistowsko-leninowskiej, m.in. dyktaturę proletariatu, kierowniczą rolę partii, rewolucję. Poza tym akceptuje demokrację. Jest zbliżony do socjaldemokracji. Głównymi twórcami eurokomunizmu byli Enrico Berlinguer i Georges Marchais.
Komunizm w Polsce
Na ziemiach polskich komunizm w wersji marksistowskiej pojawił się później niż w innych krajach Europy. Pierwszą partią, która odwoływała się do tej ideologii, była Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat, założona w 1882 r. przez Ludwika Waryńskiego.
Przed l wojną światową partią o charakterze komunistycznym była Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL), w której działali m.in. Róża Luksemburg i Feliks Dzierźyński.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości SDKPiL połączyła się z Polską Partią Socjalistyczną - Lewica, tworząc Komunistyczną Partię Polski. Ugrupowanie to nie cieszyło się dużym poparciem społecznym i było postrzegane jako agentura radziecka. W 1937 r. Stalin podjął decyzję o jej likwidacji, co ostatecznie dokonano w 1939 r.
W czasie II wojny światowej z inicjatywy Stalina powstała Polska Partia Robotnicza, która po wojnie przejęła władzę w Polsce. W 1948 r. połączyła się z Polską Partią Socjalistyczną i przekształciła w Polską Zjednoczoną Partie Robotniczą, która sprawowała władzę aż do 1989 r.
Obecnie do ideologii komunistycznej odwołują się marginalne grupy, m.in. założona w 2002 r. Komunistyczna Partia Polski.
3.8. Inne ideologie
MilanHodża (1878-1944), polityk czechosłowacki, jeden z głównych ideologów europejskiego agraryzmu w okresie międzywojennym
Agraryzm
Agraryzm narodził się w Niemczech w II połowie XIX w. Za głównego teoretyka agraryzmu uznaje się G. Ruhlanda.
Rozwój tej ideologii nastąpił na początku XX w. oraz w okresie międzywojennym. W tym czasie stała się oficjalną ideologią partii chłopskich. Agraryzm rozwijał się przede wszystkim w Niemczech, Czechosłowacji, Bułgarii, Polsce i Danii.
Agraryzm opiera się na założeniu, ze głównym i najważniejszym bogactwem narodowym jest ziemia, a rozwój gospodarki powinien się opierać na rozwoju rolnictwa. Agraryzm akcentuje rolę warstwy chłopskiej w społeczeństwie. Chłopstwo jest jego najważniejszą częścią. Kontakt z naturą, ciężka praca i samodzielne prowadzenie gospodarstwa daje warstwie chłopskiej szczególnie pożądane społecznie cechy, takie jak pracowitość, samodzielność, szacunek dla przyrody, solidarność grupowa. Agraryzm uznaje pierwszeństwo pracy przed kapitałem. Odrzuca kapitalizm i soqaiizm, głosząc koncepcję „trzeciej drogi". Ideologia agraryzmu traktuje państwo jako dobro wspólne. Podkreśla patriotyzm oraz szacunek dla ojczyzny i dla demokracji. Sprzeciwia się zaś rewolucji niszczącej państwo i porządek społeczny.
Agraryści propagowali kult ziemi i szacunek dla przyrody. W związku z tym uważa się ich za prekursorów idei ekologicznych. W agraryzmie podkreśla się znaczenie Kościoła i religii, które pomagają w rozwoju moralnym społeczeństwa.
W Polsce w l połowie XX w. agraryzm był podstawową ideą działalności partii ludowych, m.in. Stronnictwa Ludowego, a w latach 1945-1947 Polskiego Stronnictwa Ludowego, któremu przewodniczył Stanisław Mikołajczyk. W okresie międzywojennym głównym ideologiem polskiego agraryzmu był Stanisław Miłkowski.
Po 1989 r. wykształciła się zmodyfikowana wersja agraryzmu - neoagraryzm, który stał się ideologią partii ludowych, m.in. Polskiego Stronnictwa Ludowego.
Anarchizm
Ideologia anarchistyczna narodziła się w XIX w. Jako pierwszy tego pojęcia użył jeden z twórców doktryny - Pierre-Joseph Proudhon. Oprócz niego główni twórcy ideologii to Michał Bakunin i Piotr Kropotkin.
Rozwój ideologii anarchistycznej nastąpił na przełomie XIX i XX w. W tym czasie nastąpiło także największe nasilenie aktywności odwołującego się do niej ruchu, którego działalność przejawiała się m.in. zamachami na czołowych polityków. Miało to, zdaniem przedstawicieli tych ruchów, doprowadzić do upadku państw. Według anarchistów najwyższą wartością jest wolność. W związku z tym należy odrzucić wszystko, co ją ogranicza, m.in. autorytety. Największym zagrożeniem dla wolności jest państwo. Dlatego ono i jego struktury powinny zostać całkowicie zlikwidowane. Państwo jest utożsamiane ze złem wyrządzanym ludziom, z narzucanymi na nich ograniczeniami, które krępują jednostkę. W miejsce państwa miałyby powstać dobrowolne stowarzyszenia i wspólnoty ludzi.
W obrębie anarchizmu można wyodrębnić kilka nurtów. Jednym z nich był anarchizm syndykalistyczny zakładający oparcie nowego ładu społecznego na syndykatach, czyli dobrowolnych stowarzyszeniach obywateli, w których główną rolę mieli odgrywać robotnicy. Anarchizm indywidualistyczny odrzucał nie tylko państwo, ale także społeczeństwo, rodzinę i religię jako formy przymusu. Anarchizm komunistyczny zaś łączył idee anarchizmu z komunistyczną wizją gospodarki. W przeszłości w Polsce ideologia anarchistyczna nigdy nie zdobyła zbytniej popularności. Na przełomie XIX i XX w. poglądy anarchistyczne głosił Edward Abramowski. Wzrost popularności anarchizmu nastąpił w latach 80. XX w. Powstało wówczas kilka grup anarchistycznych, np. Federacja Anarchistyczna, a w latach 90. m.in. „grupa anarchistyczna solidarność".
Ekologizm
Ideologia ekologiczna narodziła się na początku lat 70. XX w. na fali krytyki cywilizacji konsumpcyjnej, jaka pojawiła się w pewnych środowiskach w latach 60. (tzw. ruchy kontestacyjne). Nie bez znaczenia dla jej rozwoju były wyniki badań przeprowadzonych w celu oceny zagrożeń środowiska.
W latach 80. przybrał oficjalną formę ruchu ekologicznego.
Naczelnym pojęciem ideologii jest przyroda, która jest pojmowana jako całość złożona ze ściśle powiązanych ze sobą elementów.
Przyroda ma swoją wartość niezależnie od samego człowieka. Dlatego powinna być chroniona jako wartość sama w sobie.
Ruch ekologiczny odrzuca antropocentryzm, uznawany za powód wykształcenia się agresywnego modelu człowieka, który nie liczy się z przyrodą. Ekolodzy propagują model człowieka łagodnego, wrażliwego, odrzucającego konsumpcyjny styl życia i szanującego środowisko naturalne.
Ideologia ekologizmu odrzuca pogląd o nieograniczonych możliwościach rozwoju. W jego miejsce proponuje ideę zrównoważonego rozwoju, która zakłada pogodzenie zaspokojenia podstawowych potrzeb społeczeństw z ochroną środowiska naturalnego i jego zasobów. Gospodarka powinna się opierać na odnawialnych źródłach energii, małych gospodarstwach rolnych oraz drobnych i średnich przedsiębiorstwach.
Przedstawiciele ruchu ekologicznego opowiadają się za państwem demokratycznym, zdecentralizowanym, o bardzo rozwinięte] samorządności.
Do najważniejszych współczesnych ideologów ekologizmu można zaliczyć Amerykanina Murraya Bookchina, francuskiego myśliciela Andre Gorza i radykalnego duchownego austriackiego lvana lllicha. Obecnie w Polsce do ideologii ekologizmu odwołuje się wiele organizacji ekologicznych i partii politycznych.
Islamizm
Ideologia islamistyczna narodziła się w krajach muzułmańskich jako odpowiedź na europejski imperializm. Za prekursora ideologii uchodzi AI-Afghani (1838-1897), który dążył do nadania islamowi charakteru antyzachodniej ideologii.
Pierwszą w pełni islamistyczną organizacją było powstałe w latach 20. XX w. Stowarzyszenie Braci Muzułmanów, które rozwinęło swoją działalność we wszystkich krajach arabskich.
W II połowie XX w. ideologia ta w pełni się ukształtowała, a do jej głównych twórców można zaliczyć Maulanę Maududiego, Sajjida Kutba i Ruhollaha Chomeiniego.
W myśl tej ideologii islam jest jedyną prawdziwą religią, a jego przeznaczeniem jest panowanie nad światem. Celem muzułmanina jest więc walka wszelkimi metodami ze wszystkim, co nieislamskie.
Islamiści dostrzegają, że świat islamu ponosi klęski w rywalizacji z Zachodem pod względem politycznym, militarnym i gospodarczym. Przyczynę takiego stanu rzeczy upatrują w odchodzeniu muzułmanów od nauki Mahometa. Dlatego jedyną szansą na przywrócenie światu islamskiemu dawnej potęgi jest, ich zdaniem, powrót do pierwotnego islamu i jego zasad.
Pełny powrót do tradycji jest możliwy tylko w państwie islamskim, które opiera się na prawie szariatu regulującym wszystkie aspekty życia społecznego i prywatnego.
Powrót do tradycji wymaga także odrzucenia zachodnich wzorców kulturowych i wartości, które będąc nie do pogodzenia z zasadami islamu, stają się przyczyną negatywnych zjawisk społecznych. Dlatego islamiści zwalczają je wszelkimi możliwymi sposobami, uciekając się także do terroru.
Obecnie islamizm jest ideologią wielu ugrupowań terrorystycznych (zob. s. 185). Szacuje się, że z tą ideologią utożsamia się 10% wszystkich muzułmanów.
Nacjonalizm
Nacjonalizm to ideologia, która narodziła się w XIX w. w krajach europejskich.
Twórcami ideologii nacjonalistycznej byli m.in. Giuseppe Mazzini (nacjonalizm włoski), Maurice Barres (nacjonalizm francuski), Teodor Herzl (nacjonalizm żydowski), Tomasz Masaryk (nacjonalizm czeski).
Po II wojnie światowej ideologia nacjonalistyczna zaczęła się rozwijać w wielu krajach Azji i Afryki (nacjonalizm afrykański, nacjonalizm arabski) i przyczyniła się do procesu dekolonizacji.
Po 1989 r. w Europie nastąpiło odrodzenie ideologii nacjonalistycznych, zwłaszcza w byłych republikach ZSRR i państwach byłej Jugosławii.
Zgodnie z założeniem nacjonalizmu naród jest najwyższą wartością w życiu społecznym. Jest pojmowany nie tylko jako wspólnota kulturowo-dziejowa, ale także jako wspólnota duchowa i moralna, która ma swoje własne cele.
Dobro narodu jest nadrzędne w stosunku do dobra jednostek, grup i klas społecznych. Stąd główną zasadą, na której powinno się opierać życie społeczne, jest idea solidaryzmu narodowego. Poza tym dobro narodu jest miarą postępowania. Etyczne jest to, co służy narodowi, a etyka narodowa jest nadrzędna w stosunku do etyki chrześcijańskiej.
Nacjonaliści są zwolennikami silnego państwa, którego głównym celem jest realizacja i ochrona interesu narodu.
W Polsce, podobnie jak w Europie, nacjonalizm narodził się pod koniec XIX w. Jego twórcami byli Jan Ludwik Popławski, Zygmunt Balicki, a przede wszystkim Roman Dmowski, przywódca polskiego narodowego obozu politycznego - endecji. Polski nacjonalizm miał charakter obronny, dlatego często jest nazywany myślą narodową, dla odróżnienia od agresywnych form tej ideologii, np. nacjonalizmu niemieckiego.
W okresie międzywojennym partie nacjonalistyczne - Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, Stronnictwo Narodowe i Obóz Wielkiej Polski, były jednymi z głównych sił politycznych w kraju.
W okresie PRL-u ideologia narodowa nie mogła rozwijać się samodzielnie. Obecnie najpoważniejszą partią polityczną, którą odwołuje się do ideologii narodowej jest Liga Polskich Rodzin.
Nowa lewica
Nowa lewica to radykalna ideologia związana z ruchem politycznego protestu. Największe znaczenie i oddziaływanie miała w II połowie lat 60. XX w.
Czołowym ideologiem był amerykański filozof niemieckiego pochodzenia Herbert Marcuse. Oprócz niego do przedstawicieli tego nurtu zalicza się Daniela Cohn-Bendita, Rudiego Dutschke i Toma Haydena.
Współcześnie nowa lewica straciła na znaczeniu. Jednak jej ideolodzy i przywódcy rewolucji studenckiej odgrywają dużą rolę w życiu politycznym, gospodarczym i kulturalnym wielu państw europejskich. Politycznie przedstawiciele ruchu nowej lewicy są najczęściej związani z partiami ekologicznymi.
Ideologia nowej lewicy była połączeniem idei marksistowskich, anarchistycznych, trockistowskich, maoistowskich i egzystencjalnych.
Ideolodzy nowej lewicy odrzucili współczesne państwo i społeczeństwo industrialne, które, według nich, mają charakter represyjny i totalitarny. Ich zdaniem, państwo demokratyczne co prawda oficjalnie gwarantuje wolność jednostce, jednak w rzeczywistości sprawuje nad nią ścisłą kontrolę za pomocą nowoczesnych środków, takich jak technika, media, konsumpcja.
Nowa lewica odrzuciła konsumpcyjny styl życia oraz elity polityczne i społeczne.
Proponowano tzw. „Wielką Odnowę", polegającą na buncie intelektualistów i studentów, który miał doprowadzić do powstania nowego, nierepresyjnego społeczeństwa. Miało się ono opierać na ideach wolności - rozumianej jako wyzwolenie człowieka ze wszystkich ograniczeń, równości, demokracji uczestniczącej, która umożliwiłaby jednostce realne wpływanie na podejmowane decyzje.
Przez propagowanie destrukcji ideologia nowej lewicy była inspiracją dla europejskiego terroryzmu lewackiego w latach 70., m.in. Czerwonych Brygad we Włoszech oraz Frakcji Czerwonej Armii w Niemczech.
Pacyfizm
Ideologia pacyfistyczna ukształtowała się na początku XIX w. i stała się oficjalną doktryną ruchu pacyfistycznego.
Pacyfizm potępia wszystkie wojny bez względu na ich przyczyny i charakter: wojny agresywne, obronne i narodowowyzwoleńcze.
Wartością najwyższą dla zwolenników pacyfizmu jest pokój, a celem ruchu jest ustanowienie trwałego stanu pokoju między państwami.
Za zagrożenie dla pokoju pacyfiści uznają wszelkie ideologie i postawy agresywne, m.in. nacjonalizm, rasizm, ksenofobię oraz imperializm.
Według pacyfistów zmiany społeczne nie mogą się dokonywać z użyciem przemocy.
Feminizm
Ideologia feministyczna narodziła się w latach 60. XX w. w związku z ruchem kontestacyjnym. Nawiązywała do emancypacyjnych ruchów kobiecych z przełomu XIX i XX w., przede wszystkim do ruchu sufrażystek.
Początkowo feminizm zwracał uwagę głównie na dyskryminację kobiet w polityce i gospodarce. Od lat 90. zainteresowanie ideologów przesunęło się w kierunku dyskryminacji w sferze kultury i języka.
Feminizm jest oficjalną ideologią ruchu feministycznego.
Postuluje likwidację stworzonej przez mężczyzn patriarchalne| struktury społecznej — źródła dyskryminacji kobiet we wszystkich sferach życia.
Zakłada walkę z wszelkimi formami dyskryminacji kobiet, m.in. dyskryminacją religijną (religie zwykle degradują kobiety), zwyczajową (obyczaje ograniczają wolność kobiet), komercyjną (handel wizerunkami kobiet, pornografia), językową (gorszy status rodzaju żeńskiego lub jego brak), socjalizacyjną (wychowanie kobiet w poczuciu niższości).
Głównym założeniem feminizmu jest równość, rozumiana jako równy status kobiet i mężczyzn we wszystkich sferach życia, oraz idea wolności kobiet, rozumiana jako prawo do decydowania o własnym ciele.
Populizm
Populizm pojawił się w Europie w I połowie XIX w. pod wpływem haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej oraz na fali wystąpień Wiosny Ludów.
Szczytowy okres rozwoju ideologii oraz inspirowanego przez nią ruchu nastąpił w latach 30. i 40. XX w. w Ameryce Południowej i Środkowej.
Główną cechą populizmu jest idealizacja ludu obejmującego biednych mieszkańców miast i wsi. Wyzyskiwany przez wyższe warstwy społeczne lud jest nośnikiem cnót i wartości obywatelskich.
Celem działalności politycznej powinno być dobro ludu. Jego interesom zagrażają tzw. wrogowie ludu, którzy spiskują przeciwko ludowi i w związku z tym powinni być zwalczani.
Populizm odnosi się wrogo do wszelkich elit oraz poglądów głoszących konieczność istnienia hierarchii społecznych (np. konserwatyzmu).
Na czele państwa stoi przywódca, który doskonale rozumie się z ludem, zna jego oczekiwania i potrafi je realizować.
Populiści przejawiają nieufność wobec dużego kapitału. Ich zdaniem, gospodarka powinna się opierać na drobnej i średniej własności ziemskiej oraz przemysłowej.
W Polsce w okresie międzywojennym elementy populizmu był obecne w programach partii ludowych.
W latach 80. elementy populizmu występowały w ruchu „Solidarność”. Obecnie hasła populistyczne głosi m.in. Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej.
3.9. Partie polityczne
Definicja i rola partii politycznych
Partie polityczne to organizacje społeczne o wyodrębnionej strukturze organizacyjnej, działające na podstawie określonego programu i systemu wartości. Najczęściej celem partii jest zdobycie władzy w państwie oraz jej utrzymanie po to, aby mieć wpływ na ważne decyzje polityczne.
Funkcje partii politycznych:
Rządzenie
realizacja programu, obsadzanie najwyższych stanowisk w państwie, odgrywanie roli opozycji
Wyborcza
wyłanianie kandydatów na stanowiska, tworzenie programu wyborczego, prowadzenie kampanii wyborczej
Kształtowanie opinii publicznej
promowanie wyznawanych wartości i programu politycznego :
Etapy rozwoju partii politycznych
Koterie arystokratyczne to ugrupowania kierowane przez wpływowe rody arystokratyczne, skupiające ich klientelę polityczną. Funkcjonowały w XVII i XVIII w. Ich głównym celem nie była realizacja programu, który miał charakter bardzo ogólny, ale przede wszystkim zdobycie władzy. Przykładem może być Familia skupiona wokół rodu Czartoryskich.
Kluby polityczne funkcjonowały w II połowie XVIII w. i w XIX w. Były to ugrupowania, które miały program polityczny i przywódców, skupiały ludzi o podobnych poglądach politycznych, ale nie posiadały rozbudowanych struktur terytorialnych. Centrum klubu stanowili posłowie zasiadający w parlamencie. Przykładem klubu politycznego są działający podczas rewolucji francuskiej jakobini i żyrondyści, a w Polsce Stronnictwo Patriotyczne z okresu Sejmu Wielkiego.
Partie masowe narodziły się w połowie XIX w., a ich powstanie jest związane z demokratyzacją prawa wyborczego. Partie posiadały program, przywódców oraz rozbudowane struktury lokalne i centralne. Były nastawione na pozyskiwanie jak największej liczby członków. Opierały się na poparciu jednego środowiska społecznego (np. partie robotnicze), a ogromną rolę w ich funkcjonowaniu odgrywały ideologie. Z partiami masowymi zwykle były związane liczne organizacje społeczne (stowarzyszenia, związki zawodowe), które ułatwiały pozyskiwanie nowych zwolenników.
Partie wyborcze to współczesny typ partii. Są nastawione przede wszystkim na wygrywanie wyborów (w czasie kampanii wyborczej następuje duży wzrost ich aktywności), a co się z tym wiąże - pozyskiwanie poparcia jak najszerszych kręgów wyborczych. W związku z tym ideologia przestała być dominującym elementem w partii, a programy mają charakter umiarkowany.
Organizacja partii politycznych
Współczesne partie polityczne mają swoją strukturę. Opiera się ona na stałych organach centralnych i terenowych. Organy są najczęściej zorganizowane hierarchicznie.
Ogromną rolę w funkcjonowaniu partii odgrywa lider - formalny lub nieformalny przywódca, który wywiera decydujący wpływ na jej kształt, program oraz metody działania.
Członkostwo w partii może mieć dwojaki charakter. Członkostwo bezpośrednie na przynależności jednostki do struktur partii, a pośrednie na przynależności do partii całej organizacji (np. związku zawodowego), a w ten sposób pośrednio i jednostek.
Typologia partii politycznych
Podział partii politycznych ze względu na:
strukturę i charakter działania
Struktura organizacyjna
Komitetowe - nie posiadają zbyt rozbudowanej struktury, pełnią rolę komitetu wyborczego, który skupia wyspecjalizowanych działaczy i szczególnie uaktywnia się w czasie wyborów.
Rozwinięte - posiadają trwałą i rozbudowaną strukturę organizacyjną.
Liczba członków
Kadrowe - zrzeszają niewielką liczbę osób (aktywistów), które zwykle muszą spełniać określone kryteria.
Masowe - skupiają dużą liczbę członków, gromadzą zarówno działaczy, jak i zwolenników.
Podział władzy w strukturach
Scentralizowane - wszystkie ważne decyzje są podejmowane przez organy centralne.
Zdecentralizowane - struktury lokalne mają duży zakres samodzielności w podejmowaniu decyzji.
Program
Konserwatywne - głoszą przywiązanie do tradycji, ich przedstawiciele są zwolennikami gospodarki rynkowej i silnego państwa zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz, np. Partia Konserwatywna (Wielka Brytania), Sojusz Narodowy (Włochy).
Chrześcijańskie - główne idee programowe to wolna gospodarka rynkowa, subsydiarność państwa, społeczne nauczanie Kościoła oraz solidaryzm społeczny, np. Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Niemcy).
Liberalne - podstawowe idee programowe to prawa i wolności jednostki, obrona własności prywatnej i wolnej gospodarki rynkowej, np. Partia Wolnych Demokratów ( Niemcy).
Socjalistyczne, socjaldemokratyczne - podstawowe idee programowe to równouprawnienie wszystkich grup społecznych, rozdział państwa i Kościoła, rozbudowana socjalna funkcja państwa, np. Partia Pracy (Wielka Brytania), Socjaldemokratyczna Partia Niemiec.
Komunistyczne - w programach odwołują się do idei eurokomunizmu i ideologii nowej lewicy, np. Francuska Partia Komunistyczna.
Wiejskie (chłopskie) - w programach nawiązują do agraryzmu, postulują wspieranie obszarów wiejskich i chłopów w konflikcie miasto-wieś, wyrównanie szans edukacyjnych, np. Polskie Stronnictwo Ludowe.
Etniczne, regionalne - postulują emancypację grup etnicznych oraz mniejszości regionalnych, żądają autonomii, czasami pełnej niezależności, dla zamieszkiwanych przez nie terytoriów, np. Liga Północna (Włochy).
Skrajnie prawicowe - głoszą hasła nacjonalizmu, rządów silnej ręki, rasizmu, wykazują wrogość wobec „obcych", np. Front Narodowy (Francja).
Ekologiczne - głoszą sprzeciw wobec wykorzystywania energii jądrowej, opowiadają się za ochroną środowiska, rozbrojeniem, obroną pokoju, np. Zieloni 2004 (Polska).
Marketing polityczny
Marketing polityczny to zespół teorii, środków i technik stosowanych przez partie polityczne, aby wykreować wizerunek partii i jej kandydatów atrakcyjny dla jak największej grupy wyborców. Celem marketingu politycznego jest więc zdobycie władzy (poprzez zwycięstwo w wyborach) i jej utrzymanie.
Do najczęściej wykorzystywanych w marketingu politycznym metod należą spoty telewizyjne (filmy reklamowe, które uchodzą za jedną z najskuteczniejszych metod), audycje radiowe, spotkania z wyborcami (wiece), plakaty, ulotki, hasła wyborcze itp.
W Polsce po raz pierwszy techniki marketingu politycznego zastosowano w wyborach do sejmu w l 989 r. Jednak za pierwsze profesjonalne pod względem marketingowym uchodzą kampanie w wyborach prezydenckich i parlamentarnych w 2005 r.
System partyjny
System partyjny to wszystkie partie działające w danym kraju oraz całokształt zachodzących między nimi zależności i powiązań.
Typy systemów partyjnych
Jednopartyjny
W państwie działa tylko jedna legalna partia sprawująca rządy. Taki system występuje w państwach totalitarnych oraz w państwach postkolonialnych.
Odmianą tego systemu jest system partii hegemonicznej, gdzie formalnie istnieje wiele partii, jednak są one tylko „sojusznikami" partii sprawującej władzę.
Dwupartyjny
W państwie istnieją dwie silne partie wymieniające się władzą.
Rząd utworzony przez zwycięską partię jest stabilny i może bez przeszkód realizować swój program.
Oprócz nich funkcjonują również inne partie, ale nie odgrywają one znaczącej roli.
Obecnie taki system występuje w Stanach Zjednoczonych.
Wielopartyjny
Szansę na zdobycie władzy mają co najmniej trzy partie polityczne.
Obecnie występuje w większości państw demokratycznych.
Istnieje kilka wariantów systemu wielopartyjnego.
Partii dominującej
Istnieje wiele partii, ale tylko jedna jest na tyle silna, by rządzić samodzielnie.
Blokowy
Istnieje wiele liczących się partii, które przed wyborami tworzą dwa rywalizujące ze sobą bloki, a po wyborach zwycięski blok tworzy rząd (np. Francja).
Rozbicia wielopartyjnego
Żadna z partii nie jest na tyle silna, by rządzić samodzielnie. W takiej sytuacji po wyborach powstaje koalicja partii, mająca większość w parlamencie, aby było możliwe wyłonienie rządu.
Systemy partyjne wybranych państw
Państwo
|
System
|
Najważniejsze partie
|
Francja
|
wielopartyjny blokowy
|
|
Niemcy
|
wielopartyjny
|
Socjaldemokratyczna Partia Niemiec, Unia Chrześcijańskich Demokratów, Unia Chrześcijańsko-Społeczna, Partia Wolnych Demokratów, Związek 90/Zieloni
|
Włochy
|
wielopartyjny blokowy
|
|
Wielka Brytania
|
dwupartyjny
|
Partia Konserwatywna, Partia Pracy
|
Stany Zjednoczone
|
dwupartyjny
|
Partia Demokratyczna, Partia Republikańska
|
3.10. Polskie partie polityczne
Ewolucja polskiej sceny politycznej
1948-1989 - w Polsce istniał system partii hegemonicznej. Partią przewodnią była Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR), a jej sojusznikami były Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL) i Stronnictwo Demokratyczne (SD).
1989 - sytuacja na polskiej scenie politycznej zaczęła się zmieniać. Po pierwszych częściowo wolnych wyborach w sejmie znalazły się PZPR, ZSL i SD oraz Obywatelski Klub Parlamentarny (OKP), w którym zasiadali posłowie związani z „Solidarnością". Swo|ej reprezentacji w se|mie nie miała opozycyjna Konfederacja Polski Niepodległej (KPN).
l 990 - nastąpiło rozwiązanie PZPR. Jej główną kontynuatorką została Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP), która od 1991 r. stała się trzonem Sojuszu Lewicy Demokratycznej (SLD) - koalicji skupiającej
lewicowe ugrupowania, a od 1999 r. samodzielnej partii politycznej. Nastąpił rozpad obozu postsolidarnościowego - powstało wiele ugrupowań, z których najważniejsze to centrowe Unia Demokratyczna (UD) i Kongres Liberalno-Demokratyczny (KLD) oraz prawicowe Porozumienie Centrum (PC) i Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe (ZChN). W tym samym czasie w wyniku połączenia ugrupowań ludowych (m.in. dawnego ZSL) powstało Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL).
1991 - odbyły się wybory według systemu proporcjonalnego. Do sejmu weszły aż 24 ugrupowania. Zapleczem parlamentarnym kolejnych rządów były koalicje złożone z wielu partii politycznych.
1992 - kilka ugrupowań lewicowych utworzyło Unię Pracy (UP). W tym samym roku powstał założony przez Andrzeja Leppera Związek Zawodowy Rolnictwa „Samoobrona", a w roku następnym lewicowa partia Przymierze Samoobrona (od 2000 r. Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej).
1993 - przed wyborami parlamentarnymi z inicjatywy prezydenta Lecha Wałęsy powstał prawicowy Bezpartyjny Blok Wspierania Reform (BBWR).
1993 — odbyły się wybory parlamentarne. Aby uniknąć nadmiernego rozdrobnienia w parlamencie, wprowadzono progi wyborcze: 5% w skali kraju dla partii politycznych i 8% dla koalicji wyborczych. Wybory zakończyły się klęską obozu postsolidarnościowego. Władzę na 4 lata przejęła koalicja SLD-PSL.
1994-1996 - nastąpiło zjednoczenie obozu postsolidarnościowego. W wyniku połączenia UD i KLD powstała centrowa Unia Wolności (UW). Były premier Jan Olszewski założył prawicowy Ruch Odbudowy Polski (ROP), a w 1996 r. z inicjatywy NSZZ „Solidarność" powstała Akcja Wyborcza „Solidarność" (AWS) skupiająca kilkadziesiąt ugrupowań prawicowych, m.in. ZChN, PC.
1997 - odbyły się wybory parlamentarne, w których zwyciężył obóz postsolidarnościowy. Władzę przejęła koalicja AWS-UW
2001 - miały miejsce przeobrażenia po prawej stronie sceny politycznej. Nastąpił rozkład AWS. Lech Kaczyński założył Prawo i Sprawiedliwość (PiS), w którego skład weszła część polityków AWS i ROP W tym samym czasie Andrzej Olechowski, Donald Tusk i Maciej Płażyński założyli Platformę Obywatelską (PO). Trzecią siłą prawicy stała się założona przez Romana Gierty-cha Liga Polskich Rodzin (LPR), którą utworzyło kilka ugrupowań o charakterze narodowym.
2001 — odbyły się wybory parlamentarne. Zwycięstwo odniosła w nich lewicowa koalicja SLD-Ur} która z kolei utworzyła koalicję rządową z PSL.
2004 - SLD opuściła część działaczy z Markiem Borowskim na czele. Utworzyli oni lewicową Socjaldemokrację Polską (SdPL).
2005 - UW przekształciła się w Partię Demokratyczną - demokraci.pl.
2005 - odbyły się wybory parlamentarne. Zwycięstwo odniosło w nich PiS, któremu początkowo nie udało się stworzyć większościowej koalicji rządowej. Powstał mniejszościowy rząd Kazimierza Marcin-kiewicza, który dopiero w 2006 r. znalazł oparcie w większościowej koalicji złożonej z PiS, LPR i Samoobrony RP Od lipca 2006 stanowisko premiera objął Jarosław Kaczyński.
2006 - SLD, SdPL, PD i UP utworzyły koalicyjne ugrupowanie Lewica i Demokraci (LiD).
2007 - odbyły się wybory parlamentarne. Zwycięstwo odniosła Platforma Obywatelska. Powstała
koalicja rządowa PO-PSL. Na czele rządu stanął Donald Tusk.
W III Rzeczypospolitej przez cały czas obowiązywał system rozbicia wielopartyjnego, który w pewnych okresach zbliżał się do modelu blokowego.
Nazwa partii |
Liderzy |
Program polityczny |
|||
Sojusz Lewicy Demokratycznej
|
Grzegorz Napieralski (przewodniczący) Wojciech Olejniczak Joanna Senyszyn Jerzy Szmajdziński
|
|
|||
Socjaldemokracja Polska |
Marek Borowski Izabella Sierakowska Andrzej Celiński |
|
|||
Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej
|
Andrzej Lepper
|
|
|||
Partia Demokratyczna - demokraci.pl |
Janusz Onyszkiewicz (przewodniczący), Jan Lityński, Władysław Frasyniuk |
|
|||
Polskie Stronnictwo Ludowe |
Waldemar Pawlak (przewodniczący) Jarosław Kalinowski Józef Zych
|
|
|||
|
|
|
|||
Platforma Obywatelska
|
Donald Tusk (przewodniczący) Bronisław Komorowski Grzegorz Schetyna |
|
|||
Prawo i Sprawiedliwość |
Jarosław Kaczyński (przewodniczący) Przemysław Gosiewski Zbigniew Ziobro
|
|
|||
Liga Polskich Rodzin |
Roman Giertych Sylwester Chruszcz
|
|
|||
Unia Polityki Realnej
|
Janusz Korwin-Mikke
|
|