AnnaP, DZIAŁ XI postępowanie główne

POSTĘPOWANIE GŁÓWNE

PRZYGOTOWANIE DO ROZPRAWY GŁÓWNEJ

I ODDANIE POD SĄD

Sensu largo - w znaczeniu szerokim pojęciem tym określa się akt procesowy określonej władzy lub osoby, na podstawie którego dana osoba zostaje postawiona w akt oskarżenia za zarzucany jej czyn i odpowiada przed sądem na rozprawie, która ma na celu orzeczenie o przedmiocie postępowania.

→ Oddanie pod sąd polega na wniesieniu do sądu przez określoną władzę lub osobę oskarżenia, stawiającego inną osobę w stan oskarżenia. Jeżeli oskarżenie to (akt oskarżenia) spełnia warunki formalne, zobowiązuje ono sąd do wyznaczenia rozprawy głównej.

Sensu stricto - oddanie pod sąd to akt sądowy, polegający na kontroli przez sąd zasadności oskarżenia przed rozprawą główną. W tym znaczeniu oddanie pod sąd bywa także określane jako oddanie pod sąd przez sąd.

→ Oddanie pod sąd w znaczeniu ścisłym może być obligatoryjne we wszystkich sprawach lub jedynie w sprawach o poważniejsze przestępstwa. W aktualnie obowiązującym Kodeksie postępowania karnego przyjęte zostało rozwiązanie o charakterze mieszanym. Kodeks mianowicie w niektórych sytuacjach przewiduje obligatoryjne oddanie pod sąd (art. 339 § 1, art. 339§ 2 i 344 k.p.k.), w pozostałych sytuacjach pozostawiając tę kwestię prezesowi sądu, uzależniając to od jego uznania, że zachodzi potrzeba wydania innego rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia (art. 339 § 3 k.p.k.)

0x08 graphic

Pozytywne aspekty oddania pod sąd:

→ wstępna kontrola oskarżenia stanowi gwarancję interesów oskarżonego w procesie karnym

→ oddanie pod sąd przez sąd oszczędza kosztów organom i osobom uczestniczącym w procesie

→ chroni sąd i strony przed niepotrzebnymi czynnościami

→wzmacnia autorytet i powagę władzy państwowej, sprzyjając eliminowaniu niesłusznych oskarżeń

→kontrola zasadności oskarżenia dokonywana jest przez organ sądowy, a więc obiektywnie i bezstronnie

W polskim procesie karnym instytucja oddania pod sąd obejmuje:

1/ kontrolę warunków formalnych aktu oskarżenia (art. 337 k.p.k.)

2/ kontrolę sprawy (art. 339 i 344 k.p.k.)

II KONTROLA WARUNKÓW FORMALNYCH AKTU OSKARŻENIA

! Zgodnie z przepisem art. 337 k.p.k., w trybie określonym w tym przepisie kontroli podlega nie tylko spełnienie szczególnych warunków formalnych przewidzianych w przepisach o akcie oskarżenia (art. 332,333,335 k.p.k.) ale także spełnienie ogólnych warunków formalnych, jakim winny odpowiadać pisma procesowe (art. 119 k.p.k.)

! Kontrola warunków formalnych dokonywana jest przez prezesa sądu; jego uprawnienia realizować może przewodniczący wydziału albo upoważniony sędzia.

! Prezes jest zobowiązany do badania pod kątem spełnienia warunków formalnych każdego wniesionego do sądu aktu oskarżenia.

Prezes sądu bada wniesiony akt oskarżenia pod kątem wymogów formalnych wskazanych w art. 332, 333 lub 335 k.p.k., a także w art. 334 k.p.k., oraz tych, które właściwe są każdemu pismu procesowemu określonych w art. 119 k.p.k.. Jeżeli prezes stwierdzi istnienie braków formalnych zwraca go oskarżycielowi, wzywając do ich uzupełnienia w terminie 7 dni.

!!! Niespełnienie przez akt oskarżenia jakiegokolwiek warunku formalnego jest traktowane jako tożsame z brakiem skargi.

!!! Dokonywana przez prezesa sądu kontrola dotyczyć może wyłącznie warunków formalnych aktu oskarżenia, nie może natomiast łączyć się z merytorycznym badaniem sprawy.

! Jeżeli prezes sądu stwierdzi, że wniesiony akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym albo jeśli stwierdzone przez niego braki zostały w wyznaczonym terminie usunięte, prezes zarządza doręczenie jego odpisu oskarżonemu oraz obrońcy oskarżonego, jeżeli został w sprawie ustanowiony.

→ Doręczając odpis aktu oskarżenia, prezes sądu wzywa go do przedłożenia wniosków dowodowych, wyznaczając do tego celu termin 7-dniowy (termin instrukcyjny)

→ Ważnym składnikiem prawa do obrony oskarżonego jest uprawnienie do wniesienia w terminie 7 dni od daty jego otrzymania pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia (termin instrukcyjny); o uprawnieniu tym należy oskarżonego pouczyć

→ W praktyce często wraz z odpowiedzią na akt oskarżenia formułowany jest wniosek oskarżonego lub jego obrońcy o skierowanie sprawy na posiedzenie przed rozprawą. Zasadniczy sens odpowiedzi na akt oskarżenia sprowadza się do przedstawienia sądowi stanowiska oskarżonego wobec oskarżenia po to, by - jeśli pojawi się taka potrzeba - sprawa mogła być przez prezesa sądu skierowana na posiedzenie przed rozprawą.

! Szczególny tryb badania warunków formalnych aktu oskarżenia dotyczy zarówno tego, który został wniesiony przez oskarżyciela publicznego, jak i tego, który wniesiony został przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, czy oskarżyciela prywatnego.

Dotknięty brakiem akt oskarżenia zwraca się oskarżycielowi. Podstawę prawną obowiązku uzupełnienia przez oskarżyciela publicznego braku aktu oskarżenia stanowi przepis art. 337 § 3 k.p.k.
Podstawę prawną obowiązku uzupełnienia przez oskarżyciela prywatnego i oskarżyciela posiłkowego samoistnego (subsydiarnego) braku aktu oskarżenia stanowi art. 120 § 2 k.p.k.

Jeśli oskarżyciele ci nie usuną braku w terminie, wówczas pismo takie nie może zostać uznane za skargę inicjującą postępowanie, a postępowanie to należy umorzyć z powodu braku skargi uprawnionego oskarżyciela.

Jeśli nie będą temu stały na przeszkodzie inne przesłanki procesowe, takie oskarżenie uzupełnione i wniesione po terminie wyznaczonym przez prezesa sądu w zarządzeniu, wywoła skutek procesowy w postaci zawiązania procesu z dniem wniesienia do sądu poprawionego aktu oskarżenia.

! Do wniosku o warunkowe umorzenie postępowania stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 40 k.p.k., dotyczące aktu oskarżenia - wniesiony zamiast aktu oskarżenia wniosek o warunkowe umorzenie postępowania musi spełniać takie same warunki formalne, jak te, które powinny cechować akt oskarżenia.

Prezes sądu w przedmiocie zwrotu aktu oskarżenia oskarżycielowi wydaje zarządzenie, w którym wskazuje wszystkie stwierdzone braki formalne oraz określa termin, do którego braki te należy usunąć.

jeśli akt oskarżenia nie będzie spełniał jednego z warunków określonych w art. 332,333 lub 335 k.p.k., a także jeśli prezes sądu stwierdził, że nie zostały spełnione warunki określone w art. 334 k.p.k., wówczas podstawą prawną takiego zwrotu będzie przepis art. 337 k.p.k.
jeśli przyczyną zwrotu będzie niespełnienie przez akt oskarżenia wymogów określonych w art. 119 § 1 k.p.k. albo jeśli brak polegał będzie na niezłożeniu należytych opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej, wówczas znajdzie zastosowanie przepis art. 120 § 1 k.p.k.

0x08 graphic

Na wydane przez prezesa sądu zarządzenie przysługuje oskarżycielowi zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Jeśli wniesione przez oskarżyciela zażalenie zostanie uwzględnione, prezes sądu zobowiązany jest do podjęcia dalszych czynności związanych z aktem oskarżenia, a dotyczących przygotowania rozprawy głównej.

Niezachowanie terminu do uzupełnienia braków formalnych.

Jeśli brak formalny pisma nie zostanie usunięty w terminie, wówczas pismo to uznaje się za bezskuteczne. Jeżeli zatem oskarżyciel publiczny nie wniesie do sądu poprawionego lub uzupełnionego aktu oskarżenia, spowoduje to ustanie stanu zawisłości sprawy przed sądem i sprawa na powrót przejdzie w fazę postępowania przygotowawczego.

III WSTĘPNE BADANIE SPRAWY

Czynności dokonywane w ramach tzw. wstępnej kontroli oskarżenia realizowane są w dwóch etapach.

1/ dokonywanym przez prezesa sądu badaniu dot. wyłącznie warunków formalnych wniesionego do sądu aktu oskarżenia

2/ dot. badania sprawy, które ma już charakter merytoryczny i dokonywane jest przez sąd na posiedzeniu poprzedzającym rozprawę główną.

! Sprawę na posiedzenie kieruje prezes sądu z własnej inicjatywy

! Posiedzenie, o którym tu mowa, określane bywa w doktrynie mianem posiedzenia

przygotowawczego

Wstępne badanie sprawy przez sąd na posiedzeniu może być obligatoryjne lub fakultatywne.

obligatoryjne posiedzenie sądu przed rozprawą - ma miejsce wówczas, gdy sam kodeks wymaga w określonych sytuacjach poprzedzenia rozprawy takim posiedzeniem. Następuje ono wówczas gdy:

1/ prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających

→ po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego, w razie stwierdzenia istnienia podstaw określonych w art. 99 § 1 i art. 100 k.k. lub w art. 43 § 1 i 2 oraz art. 47 § 3 k.k.s., prokurator występuje do sądu z wnioskiem o orzeczenie tytułem środka zabezpieczającego przepadku wymienionego w art. 39 pkt. 4 k.k.

→ o przepadku tym rozstrzyga sąd na posiedzeniu.

→ wydanie takiego orzeczenia jest możliwe w razie stwierdzenia, że sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności albo przyjęcia znikomego stopnia społecznej szkodliwości czynu lub stwierdzenia, że zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego

→ wydanie takiego orzeczenia jest możliwe także wówczas, gdy

sprawca dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności
społeczna szkodliwość czynu jest znikoma
zastosowano warunkowe umorzenie postępowania karnego
zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego
zastosowano wobec sprawcy zamiast kary lub środka karnego środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze
albo gdy sprawcy zarzucono popełnienie wykroczenia skarbowego

→ z wnioskiem o orzeczenie przepadku tytułem środka zabezpieczającego prokurator może wystąpić również wówczas, gdy postępowanie przygotowawcze zostało umorzone z powodu niewykrycia sprawców przestępstwa, jednak pod warunkiem, że przepisy przewidują orzeczenie takiego przepadku

→ osoba roszcząca sobie prawo do korzyści lub przedmiotów, których przepadek orzeczono tytułem środka zabezpieczającego, może dochodzić swych roszczeń tylko w postępowaniu cywilnym.

2/ zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania, a zwłaszcza wtedy, gdy prokurator złożył odpowiedni wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

→ w razie uznania wniosku prokuratora za zasadny, sąd orzeka o warunkowym umorzeniu postępowania wyrokiem;

→ jeśli natomiast uzna, że warunkowe umorzenie byłoby niezasadne albo jeśli oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu postępowania, wówczas kieruje sprawę na rozprawę.

→ w takim wypadku wniosek ten zastępuje akt oskarżenia.

3/ akt oskarżenia zawiera wniosek o którym mowa w art. 335 k.p.k.

→ jeżeli akt oskarżenia zawiera stosowny wniosek, wówczas wniosek taki jest rozpoznawany na posiedzeniu, na którym nie prowadzi się postępowania dowodowego, sąd jednak dokonuje ustaleń co do osoby oskarżonego na podstawie przeprowadzonego wywiadu środowiskowego

→ prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mogą wziąć udział w posiedzeniu, a ich udział jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi.

→ jeżeli pokrzywdzony lub inna osoba uprawniona nie wystąpiła z wnioskiem o zasądzenie obowiązku naprawienia szkody w całości lub części, wówczas sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku o skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy od naprawienia szkody w całości lub w części, albo od zobowiązania oskarżonego do stosownego trybu życia.

→ uwzględniając wniosek, sąd skazuje oskarżonego wyrokiem na posiedzeniu

→ rodzaje rozstrzygnięć, jakie mogą zostać wydane w związku z uwzględnieniem wniosku określone zostały w art. 343 § 1 k.p.k. Sąd może:

wykroczyć poza te reguły, które rządzą nadzwyczajnym złagodzeniem kary
warunkowym zawieszeniem wykonania kary
zastosować wobec oskarżonego jedynie środek karny, gdy występek przypisany oskarżonemu jest zagrożony karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności (a więc zrezygnować z wymierzenia oskarżonemu tej kary, która została przewidziana za dany występek)

4/ akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy (subsydiarny) - w celu zbadania, czy nie zachodzi potrzeba umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia

→ wniesienie aktu oskarżenia przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego następuje po uprzedniej odmowie wniesienia aktu oskarżenia przez prokuratora

5/ zachodzi potrzeba ograniczenia liczby oskarżycieli posiłkowych mogących występować w sprawie

→ ograniczenie to może nastąpić wówczas gdy jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania

→ przepis dotyczy zarówno oskarżycieli posiłkowych, którzy przyłączyli się do postępowania zainicjowanego skargą oskarżyciela publicznego, jak i tych, którzy w postępowaniu mogą działać jako oskarżyciele posiłkowi subsydiarni

6/ oskarżony jest tymczasowo aresztowany - w celu rozstrzygnięcia o utrzymaniu w mocy, zmianie lub uchyleniu tego środka; w razie potrzeby sąd na posiedzeniu może orzec również o innych środkach zapobiegawczych.

→ sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, są zobowiązani badać, czy nie ustały przyczyny, wskutek których środek ten został zastosowany.

→ do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego rozstrzygnięcie w tym przedmiocie wydawane jest na posiedzeniu, w trybie określonym w przepisie art. 344 k.p.k.

0x08 graphic

fakultatywne posiedzenie przed rozprawą - ma miejsce wówczas, gdy prezes wnosi sprawę na posiedzenie, jeżeli według jego oceny zachodzą stany, wymagające wydania postanowienia przez sąd. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba wydania rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia. Kodeks jako przykład takich sytuacji wskazuje na potrzebę:

1/ umorzenia postępowania z powodu niedopuszczalności procesu

2/ umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia

→ warunkiem umorzenia postępowania z tej przyczyny jest uprzednie stwierdzenie zupełności postępowania przygotowawczego.

→ brak podstaw faktycznych oskarżenia jest oczywisty

→ w orzecznictwie SN podkreśla, że oczywisty brak podstaw faktycznych oskarżenia zachodzi między innymi w sytuacji braku jakichkolwiek dowodów, świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przypisywanego mu czynu, nie może natomiast być efektem ich oceny

3/ wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania

→ sąd bada z urzędu swoją właściwość

→ może też zdecydować o zmianie trybu postępowania

4/ zwrotu sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego

→ zwrot do uzupełnienia braków postępowania przygotowawczego z fazy wstępnego badania sprawy może mieć miejsce wówczas, gdy spełnione są następujące warunki:

stwierdzone braki postępowania przygotowawczego są istotne
ich usunięcie przez sąd powodowałoby znaczne trudności

warunki te muszą wystąpić koniunkcyjnie

→ przyczyną uzasadniającą zastosowanie sprawy do uzupełnienia może być niewykorzystanie możliwości dowodowych albo niedokonanie lub wadliwe dokonanie czynności procesowych; analiza akt może wskazywać także na potrzebę poszukiwania dalszych dowodów

→ przekazując sprawę do uzupełnienia prokuratorowi sąd wskazuje kierunek uzupełnienia, a w razie potrzeby także odpowiednie czynności, jakie należy przedsięwziąć.

→ o zwrocie sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego sąd orzeka postanowieniem, na które stronom przysługuje zażalenie

5/ wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania

→ u podłoża tej decyzji może leżeć albo odmienna ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego albo pojawienie się przeszkody uzasadniającej zawieszenie postępowania

6/ wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu, gdy areszt tymczasowy lub inny środek przymusu nie był dotąd stosowany albo gdy zachodzi potrzeba orzekania o takim środku przymusu.

7/ wydania wyroku nakazowego

8/ rozważenia celowości przekazania sprawy do postępowania mediacyjnego

9/ wydania rozstrzygnięcia przez sąd w tym etapie procesowym co do innych nie wymienionych wyżej kwestii

→ np. co do przyjęcia powództwa cywilnego

→ wyłączenia części sprawy do odrębnego rozpoznania

→ wyłączenia jawności postępowania, gdy zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy

→ w celu rozważenia wydania postanowienia o poszukiwaniu oskarżonego listem gończym.

10/ prezes może skierować sprawę na posiedzenie, jeżeli ze względu na zawiłość sprawy lub inne ważne powody może się to przyczynić do usprawnienia postępowania a zwłaszcza do należytego przygotowania i organizacji rozprawy głównej /tylko sprawa dobrze przygotowana merytorycznie i organizacyjnie powinna być dopuszczona do rozpoznania na rozprawie/

!!! W toku dalszego postępowania, a zwłaszcza na rozprawie, sąd nie jest związany ani oceną stanu faktycznego, ani oceną prawną, przyjętą za podstawę postanowień i zarządzeń wydanych na posiedzeniu w ramach wstępnego badania sprawy (art. 347 k.p.k.)

udział stron oraz obrońców i pełnomocników

! Strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą wziąć udział w posiedzeniach sądu wymienionych w art. 339 § 1 k.p.k. (tj. tych, które przeprowadzane są obligatoryjnie w razie zaistnienia określonej w tym przepisie przesłanki).

! Strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą także wziąć udział w posiedzeniach wyznaczonych w trybie art. 339 § 3 pkt. 1,2 i pkt. 6 k.p.k.

! Jedynie wówczas gdy przedmiotem posiedzenia jest kwestia orzeczenia o środku zabezpieczającym określonym w art. 94 k.k. (umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym) lub w art. 95 k.k. (umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne) udział prokuratora i obrońcy jest obowiązkowy.

! Wymienione strony, obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu, jeżeli się stawią;

!! Zawiadomienie ich o terminie posiedzenia nie jest obowiązkowe, zaś rozpoznanie sprawy pod ich nieobecność pozostaje bez wpływu na dopuszczalność podejmowanych czynności.

Odrębnie uregulowane zostało umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środków zabezpieczających na wniosek prokuratora (art. 324 k.p.k.)

→ wniosek prokuratora w tym przedmiocie kieruje się zasadniczo na rozprawę, jeżeli jednak popełnienie czynu i niepoczytalność oskarżonego nie budzą wątpliwości, a prezes sądu a wniosek obrońcy oskarżonego uzna to za celowe, kieruje sprawę do rozpoznania na posiedzeniu z udziałem prokuratora, podejrzanego i jego obrońcy. W posiedzeniu tym ma także prawo wziąć udział pokrzywdzony (o uprawnieniu tym należy pokrzywdzonego pouczyć, a o terminie posiedzenia zawiadomić)

0x08 graphic

IV CZYNNOŚCI ZWIĄZANE Z ORGANIZACJĄ ROZPRAWY

Prezes sądu wydaje pisemne zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy głównej, w którym wskazuje:

1/ sędziego albo członków składu orzekającego, wskazując równocześnie przewodniczącego tego składu, jeśli tworzy go co najmniej dwóch sędziów zawodowych i o ile sam nie przewodniczy temu składowi

→ zgodnie z art. 351 k.p.k. sędziego albo sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się w

kolejności według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu lub wydziału

→ kodeks nie wprowadza nakazu wyznaczania w każdej sprawie składu sądu w drodze losowania, lecz

przewiduje ten tryb wyznaczania składu jedynie wówczas, gdy przestępstwo jest zagrożone karą 25 lat

pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, a nadto gdy został zgłoszony taki

wniosek przez prokuratora lub obrońcę. Prokurator lub obrońca mają prawo być obecni przy losowaniu,

a o terminie losowania należy ich zawiadomić; z przebiegu losowania sporządza się protokół.

→ odstępstwo od wyznaczenia składu według wplywu sprawy jest możliwe tylko w formie pominięcia

sędziego z powodu jego choroby lub innej ważnej przeszkody, co należy zaznaczyć w zarządzeniu o

wyznaczeniu rozprawy.

→ w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy prezes sądu powinien zdecydować również o tym, czy

sprawa rozpoznawana będzie w składzie ławniczym, czy zawodowym, o ile kwestia ta na mocy

szczególnego uregulowania pozostawiona została jego decyzji.

→ uchybienie podanym wyżej regułom wyznaczania składu sądu stanowiło będzie bezwzględną

przyczynę uchylenia orzeczenia (nienależyta obsada sądu)

2/ dzień, godzinę i miejsce rozprawy

3/ strony i inne osoby, które należy wezwać na rozprawę lub zawiadomić o jej terminie

→ wzywa się te osoby, które mają obowiązek stawiennictwa na rozprawę

oskarżonego
świadków
biegłych

→ zawiadamia się te osoby, które są uprawnione do uczestnictwa w rozprawie, nie mają jednak takiego obowiązku

pozostałe strony procesowe
osoby, które występują na rozprawie w charakterze przedstawiciela procesowego stron
prokuratora (przez doręczenie wykazu spraw tzw. wokandy, które mają być w danym dniu rozpoznane)

4/ inne czynności konieczne dla przygotowania rozprawy

→ prezes sądu wydaje zarządzenie o dopuszczeniu dowodów i sprowadzeniu ich na rozprawę (z urzędu lub a wniosek stron lub podmiotu określonego w art. 416 k.p.k.)

→ prezes sądu wyznacza oskarżonemu obrońcę z urzędu w sytuacjach określonych w art. 78 § 1 (tzw. prawo ubogich), art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 k.p.k. (obrona obligatoryjna), jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru.

!!! Aby zapewnić oskarżonemu prawo do obrony pomiędzy doręczeniem oskarżonemu aktu oskarżenia a terminem rozprawy musi upłynąć co najmniej 7 dni. Uprawnieniem oskarżonego lub jego obrońcy jest zgłoszenie wniosku o odroczenie rozprawy, jeżeli terminu tego nie dochowano; jednak mimo niedochowania 7-dniowego terminu oskarżony i jego obrońca mogą być przygotowani do obrony i nie mieć interesu w odroczeniu rozprawy.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ROZPRAWY GŁÓWNEJ

Cel rozprawy głównej → badając twierdzenia aktu oskarżenia, sąd zapoznaje się z informacjami zebranymi w wyniku postępowania dowodowego przeprowadzonego w stadium przygotowawczym procesu karnego. Na ich podstawie czyni ustalenia, co do winy lub niewinności oskarżonego. Podstawę tych ustaleń mogą stanowić tylko takie okoliczności, które zostały ujawnione na rozprawie głównej (ar. 410 k.p.k.); podstawę tych ustaleń mogą stanowić tylko te fakty dowodowe, co do których strony miały możliwość wypowiedzenia się (stawiania pytań, złożenia oświadczenia lub wniosku dowodowego).

→ rozprawa główna pełni także istotne funkcje wychowawcze, dlatego też należy zadbać o należytą kulturę jej przebiegu.

W przebiegu rozprawy głównej można wyróżnić następujące etapy:

część wstępna rozprawy
przewód sądowy
przemówienia stron
wyrokowanie

Rozprawą w zasadzie kieruje przewodniczący składu sądzącego, ale niektóre czynności związane z kierowaniem rozprawą należą do kompetencji całego składu sądzącego. Przewodniczący składu sądzącego kieruje rozprawą, czuwa nad jej prawidłowym przebiegiem (art. 366 § 1 k.p.k.). Są to czynności związane z porządkiem rozprawy, zaliczane do tzw. kierownictwa formalnego rozprawy. Do przewodniczącego należy też znaczna część czynności tzw. kierownictwa materialnego rozprawy tzn. czynności związanych z wyjaśnianiem okoliczności sprawy.

0x08 graphic

Do uprawnień przewodniczącego składu w ramach kierownictwa rozprawą należą takie czynności, jak:

1/ podejmowanie decyzji o otwarciu i zamknięciu rozprawy (art. 381 k.p.k)

2/ sprawdzanie obecności osób wezwanych na rozprawę (art. 381 k.p.k.)

3/ kierowanie postępowaniem dowodowym (art. 366 k.p.k.)

4/ decydowanie o przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego, któremu inna strona nie sprzeciwiła się (art. 368 k.p.k.)

5/ sprawowanie policji sesyjnej tzn. wydawanie wszystkich zarządzeń niezbędnych do utrzymania na sali sądowej porządku i spokoju (art. 372 k.p.k.)

6/ zarządzanie przerwy w rozprawie (art. 402 k.p.k.)

7/ udzielanie głosu stronom i innym uczestnikom postępowania (art. 406 k.p.k.)

8/ kierowanie przebiegiem narady i głosowania (art. 109 k.p.k.)

9/ ogłaszanie wyroku i pouczanie o prawie, terminie i sposobie zaskarżenia (art. 418 § 1 i art. 100 § 6 k.p.k.)

!!! Zadania przewodniczącego składu sądzącego sprecyzowane zostały także w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 19.11.1987 r. (Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych [Dz.U. nr 38, poz. 218 ze zm.] )

0x08 graphic

Niektóre czynności kierowania rozprawą wykonuje także cały skład sądzący. Do uprawnień sądu w tym zakresie należą między innymi, takie czynności jak:

1/ rozstrzygnięcie odwołania od zarządzenia przewodniczącego wydanego na rozprawie (art. 373 k.p.k.)

2/ wyłączenie jawności rozprawy (art. 360 k.p.k.)

3/ zezwolenie przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy (art. 357 k.p.k.)

4/ odroczenie rozprawy (art. 404 k.p.k.)

5/ oddalenie wniosku dowodowego (art. 170 § 3 k.p.k.)

0x08 graphic

CZĘŚĆ WSTĘPNA ROZPRAWY GŁÓWNEJ

Pierwszym etapem rozprawy głównej jest część wstępna. Rozprawę główną i tym samym pierwszy jej etap rozpoczyna wywołanie sprawy (art. 381 k.p.k.). Dokonuje tego protokolant na zarządzenie przewodniczącego składu orzekającego. Wywołanie sprawy polega na głośnym oznajmieniu w poczekalni przed salą rozpraw (także za pośrednictwem aparatury nagłaśniającej), że będzie rozpoznawana kolejna, umieszczona na wokandzie sprawa, z podaniem jej numeru (sygnatury), nazwiska oskarżonego i zarzucanego mu czynu. Od tego momentu zaczyna działać zasada ciągłości (z niezmiennością składu sądzącego). Wywołanie sprawy nie powinno nastąpić wcześniej niż wyznaczona dla rozprawy godzina jej rozpoczęcia.

W ramach pierwszej fazy głównej dokonuje się czynności, które można ująć w czterech grupach:

1/ sprawdzenie obecności osób wezwanych i zawiadomionych

→ w wypadku niestawiennictwa stron lub ich przedstawicieli, trzeba w pierwszej kolejności ustalić, czy zostali oni prawidłowo wezwani lub zawiadomieni o terminie rozprawy, a następnie, czy swą nieobecność usprawiedliwili zgodnie ze stosownymi przepisami.

→ usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia, wystawionego przez uprawnionego lekarza, potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie (art. 117 § 2a k.p.k.)

w razie prawidłowego doręczenia wezwania lub zawiadomienia oraz braku dostatecznego usprawiedliwienia nieobecności, skutki niestawiennictwa są uzależnione od roli, w jakiej oznaczona osoba występuje w procesie karnym. I tak:

a/ rozprawa może się toczyć w zasadzie tylko w obecności oskarżonego. Wyjątkowo tylko w nieobecności oskarżonego wolno prowadzić rozprawę, jeżeli:

oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie
oskarżony oświadczy, że nie weźmie udziału w rozprawie
oskarżony uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę
oskarżony zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia
gdy istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego w postępowaniu uproszczonym
w postępowaniu w przedmiocie wydania wyroku łącznego

b/ niestawiennictwo obrońcy oskarżonego powoduje odroczenie rozprawy zarówno wtedy, gdy obrona jest obowiązkowa jak i wtedy, gdy obrona nie jest obowiązkowa, lecz oskarżony oświadczy, że chce korzystać z pomocy obrońcy

c/ skutki niestawiennictwa prokuratora należy oceniać w zależności od tego, czy ego obecność na rozprawie jest obowiązkowa, czy też nie; udział prokuratora w rozprawie nie jest obowiązkowy w sprawach z oskarżenia prywatnego (chyba, że nastąpiła ingerencja prokuratora w takiej sprawie), w sprawach wszczętych na skutek wniesienia tzw. subsydiarnego aktu oskarżenia, w postępowaniu uproszczonym

d/ niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionej przyczyny powoduje umorzenie postępowania.

d/ w razie niestawiennictwa powoda cywilnego sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, chyba, że powód wniósł o rozpoznanie sprawy podczas jego nieobecności

e/ w razie niestawiennictwa świadka, niezależnie od nałożenia kary pieniężnej i zarządzenia zatrzymania i przymusowego doprowadzenia, należy podjąć decyzję o prowadzeniu rozprawy lub o jej odroczeniu. Decyzja o prowadzeniu rozprawy zapada wtedy, gdy będzie istniała możliwość odczytania zeznań tego świadka lub gdy sąd ma możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego w części, a w celu przeprowadzeniu dowodu z nieobecnego świadka, przewodniczący zarządzi przerwę w rozprawie lub sąd rozprawę odroczy

f/ niestawiennictwo tłumacza będzie uniemożliwiało przeprowadzenie czynności, chyba że nie stawił się również sam oskarżony

g/ niestawiennictwo biegłego lub specjalisty najczęściej będzie powodowało odroczenie rozprawy

2/sprawdzenie, czy istnieją przeszkody dla rozpoznania sprawy

→ stwierdzenie istnienia przeszkody procesowej musi spowodować wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania (art. 17 § 1 k.p.k.)

0x08 graphic

3/ wykonanie czynności, które mogą być dokonane najpóźniej przed rozpoczęciem przewodu sądowego

→ w myśl obowiązujących przepisów, dopuszczalność dokonania wielu czynności procesowych ustaje z chwilą rozpoczęcia przewodu sądowego (odczytania aktu oskarżenia). Do tej grupy należą następujące czynności:

złożenie przez pokrzywdzonego oświadczenia, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 54 § 1 k.p.k.)
zgłoszenie przez pokrzywdzonego powództwa cywilnego (art. 62 k.p.k.) - sąd orzeka o przyjęciu lub odmowie przyjęcia powództwa cywilnego, gdy istnieje jedna z okoliczności wymienionych w art. 65 § 1 k.p.k.
przyłączenie się innego pokrzywdzonego tym samym czynem do toczącego się postępowania (art. 55 § 3 k.p.k. oraz art. 59 § 2 k.p.k.)
w razie zgłoszenia przez przedstawiciela organizacji społecznej udziału w postępowaniu (art. 90 § 1 k.p.k.), sąd orzeka o jego dopuszczeniu, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, i uzna, że udział przedstawiciela społecznego leży w interesie wymiaru sprawiedliwości
zgłoszenie wniosku o wyłączenie sędziego z powodu istnienia okoliczności tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie (art. 41 § 1 k.p.k.); wniosek taki może zostać zgłoszony po rozpoczęciu przewodu sądowego, jeżeli przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego (art. 41 § 2 k.p.k.)
cofnięcie za zgodą sądu wniosku o ściganie, jeśli postępowanie nie dotyczy przestępstwa zgwałcenia
zgłoszenie wniosku o odroczenie rozprawy, jeśli pomiędzy doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy upłynęło mniej niż 7 dni
pozostawienie zgłoszonego powództwa cywilnego bez rozpoznania, jeśli pokrzywdzony bez usprawiedliwienia nie stawił się na rozprawę do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego i nie wniósł o rozpoznanie powództwa mimo jego nieobecności (art. 383 k.p.k.)
przekazanie sprawy właściwemu sądowi (grodzkiemu), jeśli zostanie ujawnione, że czyn oskarżonego stanowi wykroczenie (art. 400 k.p.k.)
umorzenie postępowania przez sąd postanowieniem, jeżeli stwierdzona zostanie okoliczność wyłączająca ściganie (art. 414 § 1 i 2 k.p.k.)
umorzenie postępowania bez zgody oskarżonego w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego, jeśli oskarżyciel prywatny odstąpi od oskarżenia (art. 469 § 2 k.p.k.)
wniesienie przez oskarżonego oskarżenia wzajemnego w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego (art. 497 § 1 k.p.k.)
cofnięcie sprzeciwu od nakazu karnego (art. 506 § 5 k.p.k.)

4/ załatwienie innych kwestii związanych z biegiem rozprawy

W tej grupie należałoby wskazać przykładowo na następujące czynności:

a/ sąd postanowieniem może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy, gdy uzasadniony interes społeczny za tym przemawia, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy, a ważny interes uczestnika postępowania temu się nie sprzeciwia (art. 357 § 1 k.p.k.)

b/ sąd może wydać postanowienie o wyłączeniu jawności w całości lub części rozprawy

c/ przewodniczący może wydać zarządzenie w celu uniemożliwienia oskarżonemu wydalenia się z sądu przed zakończeniem rozprawy (art. 374 § 2 k.p.k.)

d/ przewodniczący może wydać zarządzenie opuszczenia sali przez osoby, które nie mogą uczestniczyć w rozprawie (art. 356 § 2 i art. 361 § 3 k.p.k.)

Jeśli zostały dokonane wszystkie czynności w ramach części wstępnej rozprawy głównej, przewodniczący ustala, na podstawie danych osobowych, czy któryś ze świadków ma prawo odmowy złożenia zeznań, jako osoba najbliższa dla oskarżonego albo z powodu pozostawania z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym.

Wezwani na salę rozpraw świadkowie czekają poza salą rozpraw do czasu wezwania ich w celu złożenia zeznań, pozostając do dyspozycji sądu. Podobne zasady dotyczą biegłego, przy czym może on pozostać na sali rozpraw, jeżeli przewodniczący nie zarządzi inaczej. Zarządzenie przewodniczącego o opuszczeniu sali rozpraw nie dotyczy pokrzywdzonego lub podmiotu, o którym mowa w art. 416 k.p.k., choćby mieli składać zeznania jako świadkowie, sąd jednak przesłuchuje ich w pierwszej kolejności. Sąd uznając to za celowe, może zobowiązać pokrzywdzonego do obecności na rozprawie lub jej części.

Po dokonaniu wszystkich czynności omówionych wyżej, przewodniczący zarządza rozpoczęcie przewodu sądowego, o ile nie ma przeszkód do dalszego toczenia sprawy.

0x08 graphic

PRZEWÓD SĄDOWY

Przewód Sądowy jest podfazą rozprawy, w której przeprowadza się wszystkie dowody dostarczające informacji, pozwalających sądowi na poczynienie ustaleń faktycznych. Przewód sądowy rozpoczyna się odczytaniem aktu oskarżenia, a kończy zarządzeniem przewodniczącego o zamknięciu jego przewodu. W ramach przewodu sądowego można wyodrębnić następujące wyraźne etapy:

I odczytanie aktu oskarżenia

→ według obowiązującego Kodeksu postępowania karnego przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia (art. 385 § 1 k.p.k.), co następuje na zarządzenie przewodniczącego. Akt oskarżenia odczytuje oskarżyciel. W postępowaniu publiczno skargowym czyni to oskarżyciel publiczny, w postępowaniu prywatnoskargowym - oskarżyciel prywatny, zaś w postępowaniu wszczętym wskutek wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia - oskarżyciel posiłkowy subsydiarny.

→ w wypadku szczególnie obszernego uzasadnienia aktu oskarżenia można poprzestać na przedstawieniu samych tylko podstaw oskarżenia.

→ jeśli wniesiono odpowiedź na akt oskarżenia przewodniczący informuje o jej treści (art. 385 § 3 k.p.k.), nie jest więc zobowiązany do przytaczania jej treści in extenso.

II wyjaśnienia oskarżonego

→ po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytanie, po czym pyta go o to:

a/ czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu

b/ czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie

→ do czasu zakończenia pierwszego przesłuchania na rozprawie głównej, oskarżony, któremu zarzucono występek, może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego - bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Jest to tzw. skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy. Sąd może się przychylić do wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego tylko wtedy, gdy jednocześnie:

a/ okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości

b/ cele postępowania zostaną osiągnięte, mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości

c/ nie sprzeciwiają się temu prokurator oraz - należycie powiadomiony o terminie rozprawy i

pouczony o możliwości zgłoszenia przez oskarżonego takiego wniosku - pokrzywdzony

0x08 graphic
Przychylając się do wniosku sąd może uznać za ujawnione dowody wymienione w akcie oskarżenia lub dokumenty przedłożone przez stronę (art. 387 § 4 k.p.k.) W trybie przewidzianym w art. 387 k.p.k. możliwe jest jedynie wydanie wyroku skazującego, nie zaś wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne. W razie nieuwzględnienia wniosku i braku podstaw do zastosowania art. 387 k.p.k. sąd prowadzi dalej postępowanie dowodowe na zasadach ogólnych.

→ sąd może, za zgodą obecnych stron, przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego, przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości (art. 388 k.p.k.)

→ oskarżony może składać wyjaśnienia, może jednak odmówić ich złożenia. W razie odmowy złożenia wyjaśnień lub oświadczenia przez oskarżonego, że pewnych szczegółów nie pamięta, albo złożenia odmiennych wyjaśnień odczytuje się na rozprawie protokół jego wyjaśnień, złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w postępowaniu przygotowawczym lub postępowaniu sądowym albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę. Dla odczytania protokołu wyjaśnień oskarżonego nie ma znaczenia to, czy ich treść jest korzystna, czy też niekorzystna dla oskarżonego.

→ przepis art. 389 k.p.k. ma charakter wyjątkowy, stanowi bowiem odstępstwo od zasady bezpośredniości, to zaś oznacza, że nie może on być interpretowany rozszerzająco.

0x08 graphic

→ obowiązujące przepisy nie przewidują odczytania protokołu zeznań złożonych w charakterze świadka, jeżeli ta osoba jest następnie przesłuchiwana jako oskarżony.

III dalsze postępowanie dowodowe

→ po złożeniu przez oskarżonego wyjaśnień albo po oświadczeniu, że odmawia ich złożenia, przewodniczący poucza go o przysługującym mu prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego przeprowadzonego dowodu (art. 386 § 2 k.p.k.)

0x08 graphic

→ w czasie przeprowadzania dowodów mogą być obecne wszystkie strony i ich przedstawiciele

→ na sali rozpraw ma prawo pozostać, jeśli się stawił, pokrzywdzony, nawet jeśli będzie składał zeznania jako świadek; w takim przypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności.

→ oskarżony może być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego. Wyjątkowo tylko oskarżony może być wydalony z sali rozpraw. Może to mieć miejsce wówczas, gdy obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego. W orzecznictwie trafnie zwraca się uwagę na konieczność stosowania w praktyce tej regulacji jedynie wyjątkowo.

→ jeżeli oskarżony, po złożeniu wyjaśnień, opuści salę rozpraw bez zezwolenia przewodniczącego, sąd może dokończyć rozprawę podczas nieobecności oskarżonego. Wydany w tej sytuacji wyrok nie jest uważany za zaoczny.

→ postępowanie dowodowe może toczyć się bez udziału oskarżonego w dwóch sytuacjach:

a/ gdy istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego

b/ gdy oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie

→ jeżeli po rozpoczęciu rozprawy w sprawie, w której oskarżony musi mieć obrońcę i korzysta z obrony z wyboru, obrońca lub oskarżony wypowiada stosunek obrończy, sąd zakreśla oskarżonemu odpowiedni termin do powołania nowego obrońcy, a po bezskutecznym upływie tego terminu prezes sądu lub sąd wyznacza obrońcę z urzędu. W sprawie, w której oskarżony korzysta z obrońcy z urzędu, sąd na uzasadniony wniosek obrońcy lub oskarżonego zwalnia obrońcę z jego obowiązków i wyznacza oskarżonemu innego obrońcę z urzędu. Wyznaczając nowego obrońcę, sąd jednocześnie podejmuje decyzję, czy dotychczasowy obrońca może bez uszczerbku dla prawa oskarżonego do obrony pełnić swe obowiązki do czasu podjęcia obrony przez nowego obrońcę.

→ postępowaniem dowodowym kieruje przewodniczący, który przeprowadza poszczególne dowody w trybie określonym w art. 366 k.p.k.

0x08 graphic

→ strony i ich przedstawiciele obecni na rozprawie w czasie całego postępowania dowodowego są uprawnieni do składania oświadczeń w związku z przeprowadzonymi dowodami. Przewodniczący powinien umożliwić wymienionym podmiotom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu; jeżeli jedna ze stron zabiera głos, prawo głosu przysługuje także wszystkim innym stronom, co jest przejawem kontradyktoryjności postępowania sądowego.

→ dowody a poparcie oskarżenia mają być w miarę możliwości przeprowadzone w pierwszej kolejności. Konsekwentnie potwierdzają to przepisy art. 367 § 2 i art. 406 § 1 k.p.k. przyznające oskarżonemu głosu jako ostatniemu (favor defensionis).

0x08 graphic

→ świadkowi należy umożliwić złożenie relacji, a następnie mogą mu być zadawane pytania przez uczestników procesu w następującej kolejności:

1/ oskarżyciel publiczny

2/ oskarżyciel posiłkowy

3/ pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego

4/ oskarżyciel prywatny

5/ pełnomocnik oskarżyciela prywatnego

6/ powód cywilny

7/ pełnomocnik powoda cywilnego

8/ biegły

9/ podmiot, o którym mowa w art. 416 k.p.k.

10/ obrońca

11/ oskarżony

12/ członkowie składu orzekającego

Jednak strona, na której wniosek dowód z zeznań świadka został dopuszczony, zadaje pytania przed pozostałymi stronami.

→ przewodniczący uchyla pytania sugerujące odpowiedź lub gdy z innych powodów uznaje je za niestosowne

→ odstępstwem od zasady bezpośredniości jest odczytanie protokołu zeznań świadka. Protokół z zeznań świadka może być odczytany z urzędu lub na wniosek stron. Art. 391 § 1 k.p.k. przewiduje możliwość odczytania protokołów zeznań świadka złożonych w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem w tej lub innej sprawie, a nawet w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę, jeżeli świadek:

bezpodstawnie odmawia złożenia zeznań
składa zeznania odmienne od poprzednich
oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta
przebywa za granicą
nie można mu było doręczyć wezwania
nie stawił się na skutek nie dających się usunąć przeszkód
zmarł
prezes sądu zaniechał wezwania świadka a podstawie art. 333 § 2 k.p.k.

→ według SN, zeznania złożone w postępowaniu przygotowawczym przez świadka, który przed

złożeniem tych zeznań został uprzedzony o przysługującym mu prawie odmowy zeznań, ale z uprawnienia tego nie skorzystał, mogą być odczytane na rozprawie także wtedy, gdy świadek ten zmarł przed rozprawą.

→ jeżeli świadek jest obecny na rozprawie, to przewodniczący po odczytaniu protokołu jego zeznań powinien zwrócić się do świadka o wyjaśnienie zachodzących sprzeczności.

→ obowiązujący K.p.k. przewiduje szerokie możliwości odczytywania na rozprawie wszelkich protokołów przesłuchania świadków i oskarżonych, sporządzonych w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę pod warunkiem, że:

a/ bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne

b/ żadna z obecnych stron temu się nie sprzeciwia, jednak sprzeciw strony, której zeznania lub wyjaśnienia nie dotyczą, nie stoi na przeszkodzie odczytaniu protokołu.

→ na podstawi art. 393 § 1 k.p.k. wolno na rozprawie odczytywać:

protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy
opinie biegłych, instytutów, zakładów lub instytucji
dane o karalności
wyniki wywiadu środowiskowego
wszelkie dokumenty urzędowe, złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę

nie wolno jednak odczytywać notatek dotyczących czynności, z których wymagane jest sporządzenie protokołu.

→ na rozprawie mogą być ponadto odczytywane:

zawiadomienia o przestępstwie, chyba że zostało złożone do protokołu, o którym mowa w art. 304a k.p.k. (art. 393 § 2 k.p.k.)
wszelkie dokumenty prywatne, powstałe poza postępowaniem karnym i nie dla jego celów, w szczególności oświadczenia, publikacje, listy oraz notatki
zapisy najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności procesowej, jeżeli jest ona utrwalona za pomocą stenogramu lub urządzenia rejestrującego dźwięk
protokoły zeznań świadka anonimowego, przesłuchanego w warunkach określonych w art. 184 k.p.k. Jawność rozprawy podlega wówczas wyłączeniu, zaś w rozprawie nie mogą uczestniczyć osoby zaufania stron.

→ dane dotyczące osoby oskarżonego oraz wyniki wywiadu środowiskowego uznaje się za odczytane bez odczytywania. Należy je odczytać na żądanie oskarżonego lub obrońcy.

IV zamknięcie przewodu sądowego

PRZERWA I ODROCZENIE ROZPRAWY

Przerwa i odroczenie rozprawy są instytucjami stanowiącymi wyjątek od zasady koncentracji materiału dowodowego, a szczególnie - od ciągłości rozprawy wyrażonej w dyrektywie, zgodnie z którą proces, a zwłaszcza rozprawa, powinny stanowić zwarty tok faktów procesowych, realizowanych bez przerw i zahamowań.

! Przerwę w rozprawie zarządza przewodniczący składu sądzącego (art. 401 § 1 k.p.k.). Decyzja przewodniczącego przybiera postać zarządzenia, natomiast o odroczeniu rozprawy decyduje sąd (art. 404 § 1 k.p.k.). Odroczenie rozprawy wymaga wydania postanowienia, które powinno zawierać uzasadnienie (art. 98 § 1 k.p.k.), chyba że zostało wydane na wniosek strony, któremu inna strona się nie sprzeciwiła (art. 98 § 3 k.p.k.). Od zarządzenia o przerwie strona może się odwołać niezwłocznie do składu sądzącego (art. 373 k.p.k.). Wówczas kwestię tę rozstrzyga sąd w całym składzie. Postanowienie o odroczeniu nie podlega zaskarżeniu zażaleniem.

0x08 graphic

Przyczyny przerwy i odroczenia są podobne. Przerwę zarządza się:

w celu sprowadzenia dowodu (np. świadka dopuszczonego dopiero na rozprawie lub osoby, która nie zgłosiła się na rozprawę, gdy odroczenie rozprawy z tego powodu nie jest konieczne)
dla wypoczynku
z innej ważnej przyczyny np. niestawiennictwo obrońcy, czy wydalenie się obrońcy przed zakończeniem rozprawy, gdy udział obrońcy w sprawie jest obowiązkowy.

Przyczyny odroczenia zostały ujęte w zasadzie podobnie. Według art. 404 § 1 k.p.k. rozprawę można odroczyć tylko wówczas, gdy zarządzenie przerwy nie byłoby wystarczające.

! Niekiedy ustawa wymaga obligatoryjnego odroczenia rozprawy, jak np. w art. 353 § 2 k.p.k. w razie żądania przez oskarżonego lub jego obrońcę odroczenia rozprawy z powodu niezachowania terminu przewidzianego w art. 353 § 1 k.p.k.

0x08 graphic

Terminy.

W przeciwieństwie do odroczenia - w odniesieniu do przerwy art. 401 § 2 k.p.k. przewiduje maksymalny jej termin. Zgodnie z tym przepisem, każdorazowa przerwa w rozprawie może trwać najwyżej 35 dni. W postępowaniu uproszczonym maksymalny okres trwania przerwy ustalony został na 21 dni (art. 484 § 1 k.p.k.). Z ujęcia wskazanych tu przepisów wynika, że w jednej rozprawie może być zarządzona więcej niż jedna przerwa, byleby każda z nich nie przekraczała odpowiednio 35 lub 21 dni.

0x08 graphic

!!! Przewidziany w art. 401 § 2 k.p.k. okres 35 dni jest terminem należącym do grupy pozostałych terminów stanowczych. Procesowym skutkiem przekroczenia tego terminu jest to, że rozprawę uważa się za odroczoną (art. 402 § 3 k.p.k.)

0x08 graphic

Następstwa przerwania rozprawy.

Jeżeli zarządzona została przerwa w rozprawie, to po jej wznowieniu prowadzi się ją w dalszym ciągu (art. 402 § 2 k.p.k.). Skutek przerwy w rozprawie jest taki, że rozprawę po przerwie prowadzi się w dalszym ciągu. Jeśli jednak sąd uzna to za konieczne lub gdy skład sądzący uległ zmianie, rozprawę prowadzi się od początku.

Skutki procesowe odroczenia.

Skutek procesowy odroczenia rozprawy jest inny w porównaniu do następstw przerwania rozprawy. W myśl art. 404 § 2 k.p.k. rozprawę odroczoną prowadzi się w nowym terminie od początku. Rozprawę odroczoną sąd tylko wyjątkowo może prowadzić w dalszym ciągu. Wydaje się, iż możliwe to będzie tylko wówczas, gdy przeprowadzone na poprzedniej rozprawie dowody nie mają istotnego znaczenia dla ustalenia stopnia i zakresu winy oskarżonego, w przeciwnym bowiem razie sąd powinien prowadzić odroczoną rozprawę od początku.

! Jakakolwiek zmiana składu sądu zawsze będzie skutkowała koniecznością prowadzenia sprawy od początku.

! SN słusznie przyjmuje, że jeżeli rozpraw ma być po odroczeniu prowadzona w dalszym ciągu, to „ze względu a wyjątkowy charakter tego przepisu, stanowiącego odstępstwo od zasady ciągłości rozprawy, jak też ze względu na zbliżony charakter odroczenia rozprawy do przerwy, okres ten nie może być rażąco dłuższy od okresu przewidzianego dla przerwy w rozprawie”

! W razie podjęcia postępowania zawieszonego, wyjątkowo można prowadzić rozprawę w dalszym ciągu, chyba że skład sądu uległ w międzyczasie zmianie; w takim wypadku rozprawę prowadzić należy od początku.

PRZERWA LUB ODROCZENIE ROZPRAWY W CELU PRZEDSTAWIENIA DODATKOWYCH DOWODÓW.

Wprowadzenie Tej instytucji łączy się z wyraźnym wzmocnieniem obowiązującej we współczesnym procesie karnym zasady skargowości, nakładającej na oskarżyciela obowiązek dostarczenia sądowi dowodów potwierdzających tezę oskarżenia i równocześnie potwierdzenie konstytucyjnej zasady bezstronności, zobowiązującej sąd do rozważenia w sposób bezstronny i obiektywny wszystkich zebranych w sprawie dowodów, bez wikłania się w rolę, którą powinien spełniać w procesie karnym wyłącznie oskarżyciel.

Dla omówienia tej instytucji konieczna jest analiza art. 397 § 1 k.p.k. Novum w przyjętym rozwiązaniu polega na tym, że sąd, pomimo stwierdzenia w toku rozprawy istotnych braków postępowania przygotowawczego, których usunięcie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego orzeczenia w rozsądnym terminie, zaś przeszkód tych nie można usunąć dokonując tzw. rekwizycyjnego przeprowadzenia dowodu (art. 396 k.p.k.), nie zwraca sprawy prokuratorowi do usunięcia tych braków, lecz przerywa lub odracza w tym celu rozprawę, wyznaczając oskarżycielowi stosowny termin do przedstawienia dowodów, których przeprowadzenie pozwoliłoby na usunięcie dostrzeżonych braków. Zatem nie ustaje zawisłość sprawy przed sądem, a tym samym kierowniczym organem postępowania pozostaje sąd.

0x08 graphic

Przepis art. 397 § 1 k.p.k. wymienia kilka przesłanek zastosowania instytucji przerwy lub odroczenia w celu przedstawienia dowodów. Jej zastosowanie jest możliwe, jeżeli:

1/ ujawnią się istotne braki postępowania przygotowawczego (por. str.5)

* mogą one polegać na niewykorzystaniu możliwości dowodowych bądź też na niedokonaniu

lub wadliwym dokonaniu czynności procesowych.

2/ braki te ujawnią się dopiero w toku rozprawy

3/ ich usunięcie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie orzeczenia w rozsądnym terminie

4/ nie można ich usunąć stosując tzw. rekwizycyjne przeprowadzenie dowodu

Określone w art. 397 § 1 k.p.k. warunki muszą zaistnieć łącznie, koniunkcyjnie. Brak spełnienia jednego z nich uniemożliwia podjęcie decyzji w przedmiocie przerwy lub odroczenia rozprawy w celu poszukiwania dowodów.

! Oskarżyciel publiczny, któremu zakreślony został termin do zebrania dowodów, wypełniających istotne braki postępowania przygotowawczego, może przede wszystkim przedsięwziąć odpowiednie czynności osobiście, zaś prokurator może także zlecić stosowne czynności Policji. Czynności te powinny zostać dokonane we wskazanym przez sąd terminie, termin ten może w razie potrzeby zostać przedłużony. Zakreślony przez sąd termin powinien być realny, a więc pozwalający na zebranie stosownych dowodów. Oskarżyciel publiczny może wystąpić z wnioskiem o przedłużenie wyznaczonego mu przez sąd terminu, zaś przepis art. 397 § 3 k.p.k. nie wyłącza dopuszczalności ponownego przedłużenia tego terminu.

!!! Przepis art. 397 § 4 k.p.k. nakazuje rozstrzyganie na korzyść oskarżonego tych wszystkich wątpliwości, które wynikają z nieprzeprowadzenia tych dowodów, które miał przeprowadzić oskarżyciel. Jeśli działania oskarżyciela nie przyniosą rezultatu i materiał dowodowy nie zostanie uzupełniony o dowody wspierające tezę oskarżenia, wówczas na podstawie istniejących dowodów sąd rozstrzygnie na korzyść oskarżonego, przyjmując, że leżące u podstaw decyzji o przerwie lub odroczeniu rozprawy braki nie zostały usunięte.

!!! Rozstrzygnięcie w przedmiocie przerwy lub odroczenia rozprawy w celu przedstawienia dowodów może zostać podjęte z urzędu, jak i na wniosek strony.

Instytucja określona w art. 397 k.p.k. może być stosowana wyłącznie w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, a ponadto tylko wówczas, gdy podmiotem wnoszącym do sądu akt oskarżenia jest oskarżyciel publiczny.

!!! Przerwa lub odroczenie rozprawy w celu przedstawienia dowodów może mieć miejsce także w postępowaniu apelacyjnym oraz kasacyjnym.

PRZEDMIOTOWE ROZSZERZENIE OSKARŻENIA

Rozszerzenie oskarżenia na rozprawie przeciwko temu samemu oskarżonemu o inny czyn, oprócz czynów objętych aktem oskarżenia, jest wyjątkowo możliwe w ramach art. 398 k.p.k. Jest to sytuacja, którą określa się nazwą procesu wpadkowego, czyli przedmiotowego rozszerzenia oskarżenia.

0x08 graphic

Warunki zastosowania przedmiotowego rozszerzenia oskarżenia są następujące:

1/ okoliczności, które wyszły na jaw na rozprawie, wskazują, że oskarżony dopuścił się innego czynu, oprócz objętego aktem oskarżenia

→ czyn (lub czyny), który ujawniony został na rozprawie nie jest czynem zarzucanym oskarżonemu w zmienionej w istotny sposób postaci, lecz czynem nowym

2/ oskarżyciel zarzuca na rozprawie popełnienie tego czynu i domaga się natychmiastowego rozszerzenia postępowania o ten czyn. Mamy wtedy do czynienia z zarzutem sformułowanym w postaci ustnego oskarżenia.

3/ oskarżony wyraża zgodę na rozpoznanie czynu w ramach nowego oskarżenia na tej samej rozprawie

→ oskarżony powinien wyrazić zgodę w sposób wyraźny i nie budzący wątpliwości

→ oświadczenia w tym przedmiocie nie może za niego złożyć jego obrońca

→ oświadczenie to powinno zostać umieszczone w protokole rozprawy

4/ nie zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, co do nowego czynu

!!! Pomimo spełnienia wszystkich wymienionych wyżej warunków, sąd nie jest zobowiązany do rozpoznania na rozprawie nowego zarzuconego oskarżonemu czynu. Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 398 § 1 k.p.k. sąd może to uczynić, co oznacza, że nie ciąży na nim obowiązek rozpoznania zarzutu.

! Sąd może także odroczyć rozprawę, powodując czasowe wstrzymanie biegu procesu. Może to mieć miejsce wówczas, gdy oskarżony nie zgadza się na natychmiastowe przystąpienie do rozpoznania czynu zarzuconego mu na rozprawie uznając, że winien mieć czas na przygotowanie obrony. Wówczas nie ustaje zawisłość sprawy przed sądem o oba czyny, lecz oskarżyciel wnosi nowy, uzupełniający akt oskarżenia, który umożliwia oskarżonemu przygotowanie obrony. W takim przypadku pisemny akt oskarżenia powinien być oskarżonemu doręczony przed rozprawą.

! Przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia może wystąpić nie tylko w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, ale nadto w sprawach o przestępstwa prywatno skargowe, a także wówczas, gdy z subsydiarnym aktem oskarżenia wystąpił oskarżyciel posiłkowy.

ZMIANA KWALIFIKACJI PRAWNEJ CZYNU NA ROZPRAWIE

Z funkcji programowej aktu oskarżenia wynika, że sąd rozpoznaje sprawę w granicach oskarżenia, a więc co do tego oskarżonego, który został uwidoczniony w akcie oskarżenia, i co do czynu w nim sformułowanego, z wyjątkami pozwalającymi na przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia. Sąd w toku rozprawy nie jest związany ani opisem tego czynu, ani zastosowaną doń kwalifikacją prawną.

Kwalifikacja prawna → jest zastosowaniem normy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego, stanowiącego czyn przestępczy. Zmiana kwalifikacji prawnej może być pierwotna albo wtórna.

pierwotna zmiana kwalifikacji prawnej czynu - nie wiąże się ze zmianą ustaleń faktycznych, zostały one bowiem dokonane w sposób prawidłowy, a tylko błędnie zastosowano kwalifikację prawną.
Wtórna zmiana kwalifikacji prawej czynu - ma miejsce wówczas, gdy zmiana dokonana w opisie zarzucanego oskarżonemu czynu (w zakresie ustaleń faktycznych) pociąga za sobą zmianę jego kwalifikacji prawnej.

! Możliwość zmiany kwalifikacji prawnej na rozprawie przewiduje art. 399 k.p.k.

0x08 graphic

Czyn oskarżonego może być zakwalifikowany na podstawie innego przepisu prawa materialnego, jednak tylko w granicach oskarżenia. O zamierzonej zmianie sąd powinien uprzedzić strony obecne na rozprawie. Ta notyfikacja powinna przybrać postać postanowienia sygnalizującego możliwość zakwalifikowania czynu na mocy innego, wskazanego w tym postanowieniu przepisu prawa materialnego.

Sygnalizując taką możliwość sąd nie zmienia kwalifikacji prawnej, gdyż ostateczne zdanie w tej materii zamieści w wyroku.

!!! Na wniosek oskarżonego można przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony. Zarządzenie przerwy w rozprawie w takim przypadku nie jest obligatoryjne, jednak w praktyce, zwłaszcza wówczas, gdy zmiana może spowodować zastosowanie przepisu surowszego, zarządzenie przerwy należałoby potraktować jako regułę.

ZAMKNIĘCIE PRZEWODU SĄDOWEGO

Zamknięcie przewodu sądowego stanowi czynność należącą do kompetencji przewodniczącego składu sądzącego. Jest ono jednoznaczne z zamknięciem postępowania dowodowego, tym samym po zamknięciu przewodu sądowego nie jest możliwa jakakolwiek zmiana w zakresie podstawy dowodowej rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu. Dla dokonania takiej zmiany konieczne jest uprzednie wznowienie przewodu.

!!! Przed zamknięciem przewodu sądowego przewodniczący powinien zapytać strony, czy wnoszą o

uzupełnienie postępowania dowodowego (at. 405 k.p.k.)

0x08 graphic

Przewód sądowy może być zatem zamknięty, gdy przeprowadzono wszystkie dowody dotyczące istotnych okoliczności sprawy, a ponadto gdy:

strony nie wnoszą o przeprowadzenie dowodu
ich wnioski o przeprowadzenie dowodu nie zostały uwzględnione, a dalszych wniosków dowodowych nie zgłaszają
przewodniczący uzna, że zostały wyczerpane wszystkie możliwości dowodowe, a nikt z członków składu sądzącego nie dopatruje się potrzeby przeprowadzenia dowodu z urzędu.

WZNOWIENIE ZAMKNIĘTEGO PRZEWODU SĄDOWEGO

Zamknięty przewód sądowy może być wznowiony (art. 409 k.p.k.)

0x08 graphic

Wznowienie przewodu sądowego oznacza cofnięcie rozprawy do fazy przewodu sądowego. Wznowienie przewodu sądowego może nastąpić z fazy wyrokowania (ale tylko do czasu ogłoszenia wyroku) lub z fazy przemówień stron. Wznowienie przewodu sądowego wymaga wydania postanowienia przez sąd. Art. 409 k.p.k. przykładowo wskazuje, że przyczyną wznowienia może być przykładowo potrzeba uprzedzenia stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu. Można wznowić przewód także w celu

udzielenia dodatkowego głosu stronom
w sytuacji określonej w art. 414 § 5 k.p.k.
gdy sąd dojdzie do wniosku, że dla wydania prawidłowego orzeczenia konieczne jest przeprowadzenie dodatkowego dowodu lub ponowne przeprowadzenie dowodu
gdy sąd pod wpływem przemówień stron albo pod wpływem dyskusji podczas narady dojdzie do przekonania, że zachodzi potrzeba dopuszczenia nowych dowodów w celu stworzenia optymalnych warunków dla podjęcia decyzji merytorycznej.

We wznowionym przewodzie sądowym dokonuje się czynności, z powodu których nastąpiło wznowienie.

V PRZEMÓWIENIA STRON

Przemówienia stron stanowią odrębny etap rozprawy głównej. Następuje on po przewodzie sądowym, a zatem po wyczerpaniu całego materiału dowodowego.

Przemówienia stron są etapem ściśle związanym z kontradyktoryjną konstrukcją rozprawy głównej.

Cel.

Przemówienia stron służą do wypowiedzenia swego własnego poglądu na wyniki postępowania dowodowego. Są etapem zawierającym ocenę materiału dowodowego z punktu widzenia poszczególnych stron procesowych i ich przedstawicieli. Konstrukcja ta stwarza możliwość wszechstronnej, a więc dokonanej nie tylko przez sąd, oceny materiału dowodowego przed powzięciem przez sąd rozstrzygnięcia w przedmiocie sprawy.

Kolejność przemówień.

Artykuł 406 k.p.k. określa kolejność przemawiania. W myśl tego przepisu przemawiają w następującej kolejności:

1/ oskarżyciel publiczny

2/ oskarżyciel posiłkowy lub oskarżyciel prywatny

3/ powód cywilny

4/ podmiot, o którym mowa w art. 416 k.p.k.

5/ obrońca oskarżonego

6/ oskarżony

! Tylko w stosunku do przedstawiciela społecznego udzielenie głosu nie stanowi obowiązku - przewodniczący składu sądzącego zezwala mu na zabranie głosu w razie potrzeby.

! Przedstawiciele procesowi stron zabierają głos przed tymi stronami, które w procesie reprezentują.

!!! Przemówienia stron mogą zawierać także wnioski dowodowe, które nasunęły się stronom dopiero w tej fazie bądź też które - wcześniej zgłoszone - nie zyskały aprobaty sądu. Ich uwzględnienie przez sąd spowoduje wznowienie zamkniętego przewodu sądowego.

Treść przemówień.

Oskarżyciel w swoim przemówieniu powinien omówić:

społeczny aspekt sprawy
stan faktyczny sprawy, ze szczególnym ustosunkowaniem się do ujawnionych w przewodzie sądowym dowodów
kwalifikację prawną
swoje stanowisko co do tezy obrony oskarżonego
w razie domagania się ukarania oskarżonego - wszelkie okoliczności związane z wymiarem kary, a więc przedstawić charakterystykę sylwetki oskarżonego, jego zachowanie przed i po popełnieniu przestępstwa, prognozę na przyszłość oraz inne aspekty osobopoznawcze

Obrońca oskarżonego

powinien ocenić materiał dowodowy korzystnie dla oskarżonego
podkreślić wszystkie te elementy podmiotowo-przedmiotowe, które mogą przemawiać na korzyść oskarżonego

VI WYROKOWANIE

Wyrokowanie stanowi fazę rozprawy, w której zostaje wydane rozstrzygnięcie co do przedmiotu procesu. Rozstrzygnięcie to przybiera postać wyroku (art. 413 i 414 k.p.k.)

0x08 graphic

Sąd przystępuje do wyrokowania niezwłocznie po wysłuchaniu przemówień stron.

W ramach wyrokowania można wyodrębnić wyraźne etapy:

1/ naradę nad wyrokiem

art. 108 i nast. K.p.k.

0x08 graphic

2/ głosowanie nad wyrokiem

art. 111 i nast. K.p.k.

3/ sporządzenie wyroku na piśmie

wyrok powinien być sporządzony na piśmie niezwłocznie po ukończeniu głosowania
wyrok dla swej ważności wymaga sporządzenia na piśmie i ogłoszenia
wyrok podpisują wszyscy członkowie składu sądzącego, a więc także sędzia przegłosowany
wyrok wydaje się w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej
każdy wyrok powinien zawierać składniki określone w art. 413 § 1 k.p.k.
wyrok skazujący powinien ponadto zawierać:

→ dokładne ustalenie czynu przypisanego oskarżonemu (w wyroku należy zamieścić ścisły opis czynu, który ustalił sąd. Oznacza to, że opis ten powinien z dokładnością wskazywać: czas, miejsce oraz czynności wykonawcze, a także dobra prawne, które zostały przez ów czyn zaatakowane, jak również skutki czynu, a zwłaszcza wyrządzoną szkodę).

→ rozstrzygnięcie co do kary, ze wskazaniem, w razie potrzeby, zaliczonego na jej poczet okresu tymczasowego aresztowania

SN stwierdził, że przepisy o wyrokowaniu nie przewidują uniewinnienia od poszczególnych elementów, zawartych w opisie czynu zarzucanego, lub od kwalifikacji prawnej powołanej w akcie oskarżenia
W wyroku rozstrzyga się również kwestie:

→ bezwarunkowego lub warunkowego umorzenia postępowania karnego

→ powództwa cywilnego

→ zasądzenia z urzędu odszkodowania na rzecz pokrzywdzonego (art. 415 k.p.k.)

→ orzeczenia nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę

→ zwrot korzyści majątkowej - w wypadku skazania oskarżonego, sąd, uwzględniając wniosek prokuratora, zobowiązuje w wyroku podmiot, który uzyskał korzyść majątkową w warunkach art. 52 k.k. do jej zwrotu w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa

→ kosztów postępowania

4/ ogłoszenie wyroku

jest czynnością prawną powodującą, że od tej chwili staje się on faktem obowiązującym; nie może go już zmienić organ, który go wydał
ogłoszenie stanowi moment kreujący wyrok
od czasu ogłoszenia liczony jest termin do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku; dla pozbawionego wolności oskarżonego, który nie ma obrońcy i nie był obecny podczas ogłoszenia wyroku, termin ten biegnie od daty doręczenia mu wyroku
wyrok ogłasza się zawsze jawnie, nawet wtedy, gdy rozprawa odbyła się z wyłączeniem jawności
wyrok ogłasza się przez odczytanie - czyni to przewodniczący składu sądzącego
w czasie ogłoszenia wyroku wszyscy obecni, z wyjątkiem składu sądzącego, stoją
gdy sąd wydaje wyrok na posiedzeniu wyrok udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na okres 7 dni w sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia.

5/ ustne przytoczenie najważniejszych powodów wyroku

uzasadnienia nie sporządza się z reguły jednocześnie z wyrokiem; namiastkę uzasadnienia stanowi ustne przytoczenie najważniejszych powodów wyroku (motywy wyroku)
muszą one odzwierciedlać zarówno faktyczną jak i prawną podstawę wszystkich rozstrzygnięć zamieszczonych w wyroku i co do kierunku być zbieżne ze sporządzonym w przyszłości pisemnym uzasadnieniem
najważniejsze powody wyroku są przytaczane ustnie przez przewodniczącego lub jednego z członków składu sądzącego

6/ pouczenie o prawie, terminie sposobie zaskarżenia wyroku

jest obowiązkiem prawnym
pouczenia tego dokonuje przewodniczący składu sądzącego
brak pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywołać ujemnych skutków procesowych dla osoby uprawnionej

Zamknięcie rozprawy głównej

Rozprawa główna kończy się zamknięcie. Decyzja ta przybiera postać zarządzenia przewodniczącego składu sądzącego.

* odroczenie wydania wyroku

Odroczenie wydania wyroku jest instytucją przewidzianą w art. 411 k.p.k. Stanowi ona wyjątek od zasady ciągłości rozprawy i oznacza w rzeczywistości przerwę w rozprawie, orzeczoną w toku wyrokowania przed ogłoszeniem wyroku. Odroczenie wydania wyroku jest możliwe w sprawie zawiłej lub z innych ważnych powodów. Zawiłość sprawy może dotyczyć zarówno stanu faktycznego, jak i strony prawnej. Wśród innych ważnych powodów można wymienić np. zbyt późną porę, zmęczenie, ograniczające w znacznym stopniu prawidłowe wyrokowanie. O odroczeniu wydania wyroku sąd orzeka postanowieniem. W postanowieniu należy wskazać czas (termin publikacyjny) i miejsce ogłoszenia wyroku. Odroczenie wydania wyroku jest możliwe na czas nie przekraczający 7 dni. Jeżeli termin 7 dniowy zostanie przekroczony rozprawę prowadzi się od początku (!!!)

0x08 graphic

VII CZYNNOŚCI KOŃCOWE W SĄDZIE PIERWSZEJ INSTANCJI

Należy pamiętać, że tak jak zakończenie postępowania przed sądem pierwszej instancji z reguły nie jest tożsame z zakończeniem postępowania karnego w ogóle, tak i zakończenie rozprawy nie oznacza ukończenia czynności przed sądem pierwszej instancji.

Od ogłoszenia wyroku biegnie ustawowy termin do złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku.

!!! Doręczenie odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem otwiera termin do wniesienia skargi apelacyjnej.

!!! Czynności końcowe obejmują czynności dokonywane między zamknięciem rozprawy, a wniesieniem środka odwoławczego, uprawomocnieniem się wyroku sądu pierwszej instancji, oraz pomiędzy zamknięcie rozprawy a skierowaniem wyroku do wykonania, jeśli nie wniesiono środka odwoławczego.

Do najważniejszych grup czynności końcowych należą:

1/ doręczenie odpisu wyroku oskarżonemu, jeżeli ustawa tego wymaga

z reguły nie doręcza się oskarżonemu wyroku (jest mu on bowiem ogłaszany)
wyrok doręcza się oskarżonemu tylko wyjątkowo, gdy wynika to z wyraźnego unormowania. Takie sytuacje dotyczą:

→ wypadków, gdy pozbawiony wolności oskarżony, który nie miał obrońcy, nie został doprowadzony na rozprawę w celu wysłuchania wyroku

→ wyroku zaocznego

jeśli oskarżony nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, wyrok doręcza się temu oskarżonemu wraz z tłumaczeniem

2/ wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji na piśmie

wniosek taki może zostać złożony przez stronę, podmiot o którym mowa w art. 416 k.p.k., a także przez pokrzywdzonego, jednak tylko wówczas, gdy wydany został na posiedzeniu wyrok warunkowo umarzający postępowanie. Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku może być złożony przez pokrzywdzonego niezależnie od tego, czy wystąpił w postępowaniu przed sądem w roli strony procesowej, czy nie. Wniosek musi przybrać formę pisemną.
siedmiodniowy termin do złożenia wniosku jest terminem zawitym, co oznacza, że czynność dokonana po jego upływie jest bezskuteczna.
jeżeli podmioty, o których mowa w art. 422 § 1 k.p.k. zamierzają wnieść apelację od wyroku winny uprzednio złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku. Podmiot składający wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku nie jest zobowiązany do wniesienia apelacji od tego wyroku, nie musi także wyjaśniać przyczyn, dla których domaga się sporządzenia na piśmie uzasadnienia wyroku.
wskazane w art. 422 § 1 k.p.k. podmioty mogą złożyć wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie także bez zamiaru zaskarżenia tego wyroku. Jednakże bez dokonania tej czynności wniesienie apelacji w późniejszym etapie procesu karnego jest niemożliwe.
złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku powoduje powstanie obowiązku sporządzenia uzasadnienia wyroku na piśmie i doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem tej osobie, która z takim wnioskiem wystąpiła.
jeżeli wniosek nie pochodzi od oskarżonego, powinien on wskazywać tego z oskarżonych, którego dotyczy

3/ sporządzenie uzasadnienia wyroku

w niektórych sytuacjach uzasadnienie wyroku sporządza się z urzędu (gdy jeden z członków składu orzekającego zgłosił zdanie odrębne, gdy orzeka jako sąd pierwszej instancji sąd wojskowy)
uzasadnienie wyroku powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od złożenia wniosku, zaś w przypadku sporządzenia uzasadnienia z urzędu - od daty ogłoszenia wyroku (termin instrukcyjny; prezes sądu może termin ten przedłużyć na czas oznaczony)
uzasadnienie jest dokumentem sprawozdawczym. Uzasadnienie powinno zawierać:

→ wskazanie faktów, jakie sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione, i na jakich w tej mierze oparł się dowodach oraz dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych

→ wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku

w uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających, uwzględnieniu powództwa cywilnego oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku.
uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby, które wydały orzeczenie, włącznie z tymi osobami, które zostały przegłosowane. Jeżeli nie można uzyskać podpisu przewodniczącego lub innego członka składu orzekającego, jeden z podpisujących czyni o tym wzmiankę na uzasadnieniu z oznaczeniem przyczyny tego faktu.
Od daty doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem biegnie 14-dniowy termin do wniesienia apelacji.

4/ czynności związane z uprawomocnieniem się wyroku

prawomocność pociąga za sobą z reguły wykonalność wyroku; okoliczność ta powoduje bezzwłoczne wszczęcie postępowania wykonawczego, jeżeli wyrok zawiera rozstrzygnięcia podlegające wykonaniu.

5/ uzupełnienie wyroku

W ramach czynności końcowych, możliwe jest wydanie postanowienia uzupełniającego, gdy wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia w zakresie przepadku, co do zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych albo dowodów rzeczowych lub też wtedy, gdy sąd nieprawidłowo zaliczył okres tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary.

Art. 339. § 1. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie, jeżeli:

1) prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających,

2) zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania,

3) akt oskarżenia zawiera wniosek, o którym mowa w art. 335.

§ 2. Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy, prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie w celu zbadania, czy nie zachodzi potrzeba wydania orzeczenia, o którym mowa w § 3 pkt 2, a także w art. 56 § 1.

§ 3. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba innego rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia, a zwłaszcza:

1) umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2-11,

2) umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia,

3) wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania,

4) zwrotu sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego,

5) wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania,

6) wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu,

7) wydania wyroku nakazowego.

§ 4. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie ponadto, gdy zachodzi potrzeba rozważenia możliwości przekazania jej do postępowania mediacyjnego; przepis art. 23a stosuje się odpowiednio.

§ 5. Strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą wziąć udział w posiedzeniach wymienionych w § 1 oraz w § 3 pkt 1, 2 i 6, z tym że udział prokuratora i obrońcy w posiedzeniu w przedmiocie orzeczenia środka zabezpieczającego określonego w art. 94 albo 95 Kodeksu karnego jest obowiązkowy.

Art. 344. Jeżeli oskarżony jest tymczasowo aresztowany, sąd z urzędu rozstrzyga o utrzymaniu, zmianie lub uchyleniu tego środka. W razie potrzeby orzeka także o innych środkach zapobiegawczych.

Art. 337. § 1. Jeżeli akt oskarżenia nie odpowiada warunkom formalnym wymienionym w art. 119, 332, 333 lub 335, a także gdy nie zostały spełnione warunki wymienione w art. 334, prezes sądu zwraca go oskarżycielowi w celu usunięcia braków w terminie 7 dni.

§ 2. Na zarządzenie, o którym mowa w § 1, oskarżycielowi przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy.

§ 3. Oskarżyciel publiczny, który nie wnosi zażalenia, jest obowiązany wnieść w terminie wskazanym w § 1 poprawiony lub uzupełniony akt oskarżenia.

Art. 120. § 1. Jeżeli pismo nie odpowiada wymaganiom formalnym, przewidzianym w art. 119 lub w przepisach szczególnych, a brak jest tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu, albo brak polega na niezłożeniu należytych opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej, wzywa się osobę, od której pismo pochodzi, do usunięcia braku w terminie 7 dni.

§ 2. W razie uzupełnienia braku w terminie, pismo wywołuje skutki od dnia jego wniesienia. W razie nieuzupełnienia braku w terminie, pismo uznaje się za bezskuteczne, o czym należy pouczyć przy doręczeniu wezwania.