Rozdział 17- Luki w prawie
Luka prawna to brak norm dla takiego stosunku społecznego, który powinien być uregulowany. Nie każdy brak przepisów oznacza lukę prawną. Niektóre dziedziny życia celowo nie zostały uregulowane.
Przyczyny występowania luk: przemiany społeczne, rozwój techniki, zmiana obyczajów (prawo pozostaje w tyle), ustawodawca nie jest w stanie przewidzieć wszelkich ewentualności. Czasami w przypadku wprowadzania zupełnie nowych przepisów państwo specjalnie pozostawia lukę prawną, ustrzegając się w ten sposób przed wprowadzeniem złych przepisów (skutki byłyby o wiele gorsze).
Sąd ma obowiązek rozstrzygania spraw niezależnie od okoliczności (luka prawna go od tego nie zwalnia!).
Luki w prawie wypełnia się doraźnie za pomocą analogii:
Analogia ustawy- wtedy gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu
Analogia prawa- wtedy, gdy luki dotyczą spraw, które nie są podobne do innych, już unormowanych w ustawie. Zastosowanie analogii ustawy nie jest wtedy możliwe. W takim przypadku sąd rozstrzyga sprawę na stworzonej przez siebie normie, która jest wyprowadzona z ogólnych zasad ustawodawstwa, zasad określonej gałęzi lub ocen uznawanych w obowiązującym prawie. Stworzona w ten sposób norma nie ma charakteru trwałego, czyli jest wykorzystywana tylko do rozstrzygnięcia danej sprawy. Nie staje się częścią obowiązującego prawa.
Obowiązujące przepisy mogą zakazywać lub ograniczać posługiwanie się analogią.
W prawie karnym stosowanie analogii jest niedopuszczalne
Rozdział 18- Kolizje przepisów prawnych
Kolizja przepisów prawnych- stosunek prawny uregulowany jest więcej, niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają.
Kolizja może zachodzić na dwóch płaszczyznach:
W czasie- sprawa (stosunek prawny) uregulowana jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie.
Do rozstrzygania tego typu kolizji służą przede wszystkim przepisy przejściowe lub wprowadzające
Przepisy przejściowe ustalają, jak należy rozstrzygać kolizje powstające wskutek wejścia w życie danego aktu. Nie zawsze akt normatywny zawiera przepisy przejściowe lub nie są one wyczerpujące. Dochodzi wtedy do kolizji.
Kolizje między starymi i nowymi przepisami rozstrzyga się wg zasady, która mówi, że ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą.
Gdy ustawa późniejsza ma charakter ogólny, a wcześniejsza miała charakter specjalny, ustawa późniejsza nie uchyla wcześniejszej.
Ustawa nie działa wstecz (lex retro non agit)- akt normatywny ustawa odnosi się jedynie do tych stosunków, które powstały już po jego wejściu w życie. Tej zasady nie stosuje się, gdy ustawa postanawia, że jej przepisy działają wstecz.
Szczególne znaczenie ma określenie momentu wejścia w życie nowych przepisów prawa karnego. Ustawa nie może naruszać zasady, która mówi, że przestępstwem jest tylko taki czyn, który był zabroniony pod groźbą kary jeszcze przed popełnieniem.
Kodeks karny stanowi, że dla oceny przestępstwa popełnionego pod rzędami starej ustawy, a sądzonego po wejściu w życie nowej stosuje się jednak nową ustawę, jeśli nie pogarsza ona sytuacji sprawcy lub jest dla niego względniejsza.
W przestrzeni- kolizja, do której dochodzi miedzy przepisami obowiązującymi w różnych miejscach. Do kolizji może dojść między:
przepisami obowiązującymi obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju- dochodzi do niej tylko wtedy, gdy całe prawo, bądź poszczególne jego dziedziny nie są w państwie zunifikowane.
między przepisami różnych państw- są zjawiskiem naturalnym. Każde państwo ustanawia własne przepisy kolizyjne, które wskazują czy do danego stosunku prawnego stosować prawo rodzime, czy obce. W stosunkach międzynarodowych wykształciły się zasady respektowane przy tworzeniu przepisów kolizyjnych:
w zakresie prawa osobowego stosowane są przepisy państwa, którego obywatelem jest dana osoba
w zakresie prawa rzeczowego stosuje się przepisy państwa, na terenie którego rzecz się znajduje
w zakresie oceny umów i innych aktów prawnych oraz oceny ich formy prawnej właściwe są przepisy tego państwa, na terytorium którego miało miejsce zawarcie umowy.
Rozdział 19- systematyka prawa
System prawa- całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa.
Prawo dzieli się na gałęzie. W ramach poszczególnych gałęzi prawa wyróżnia się instytucje prawne, czyli węższe zespoły norm odnoszących się do pewnego zagadnienia.
Prawo publiczne, a prawo prywatne
Prawo publiczne to normy prawne regulujące stosunki między państwem i obywatelami oraz między organami państwowymi.
Prawo prywatne tworzą normy dotyczące stosunków między obywatelami.
Prawo materialne a prawo formalne
Prawo materialne- normy, które ustanawiają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowanie się ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie. Mają charakter pierwotny.
Prawo formalne- normy odnoszące się do organizacji aparatu dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz do trybu dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne. Normy prawa formalnego mają charakter wtórny.
Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne
Prawo międzynarodowe- zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami, a ponadto organizacjami międzynarodowymi i niektórymi podmiotami. Wypływają z dwóch źródeł- umów międzynarodowych i zwyczajów międzynarodowych.
Podział prawa na gałęzie
Gałęzie prawa to podstawowe kryterium, na podstawie którego następuje wyodrębnienie norm
Prawo konstytucyjne- zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa
Prawo administracyjne- zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów
Prawo finansowe- zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określających strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych.
Prawo cywilne- zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi- w danej sprawie- podmiotami prawa.
Prawo rodzinne- zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.
Prawo pracy- zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy.
Prawo karne- zespół norm mówiących jakie czyny są przestępstwami, ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej.
Prawo procesowe reguluje sposób postępowania organów wymiaru sprawiedliwości i osób występujących przed tymi organami. Wyróżnia się:
Prawo cywilne procesowe- zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwość tych organów
Prawo karne procesowe- zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości.
Rozdział 20- Prawo europejskie
Prawo europejskie (w szerokim znaczeniu)- system prawny wszystkich europejskich (zachodnioeuropejskich) organizacji międzynarodowych
Prawo europejskie (sensu stricte)- prawo UE
Prawo europejskie dzieli się na:
Prawo pierwotne- umowne prawo międzynarodowe Wspólnot Europejskich, w tym traktaty założycielskie
Prawo wtórne- prawo tworzone przez organy Wspólnoty
Organy Wspólnot Europejskich
Parlament Europejski
Rada Unii Europejskiej
Komisja Europejska
Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Obrachunkowy