Włos jest twardym wydłużonym tworem naskórka składającym się z łodygi , która znajduje się poza skórą i korzenia, który znajduje się w skórze. Na przekroju łodyga włosa prostego jest okrągła a kręconego owalna.
Włosy występują w całej skórze za wyjątkiem podeszwy, dłoni, żołędzi prącia i łechtaczki, napletka i wewnętrznej powierzchni warg sromowych i czerwieni wargowej. Najwięcej włosów jest na głowie (ok.300/cm2) a na pozostałej powierzchni skóry jest ich mniej (ok.10/cm2).
Uwłosienie dzielimy na:
- włosy głowy
- włosy narządów zmysłowych (brwi, rzęsy, włosy przedsionka nosa, włosy ucha zewnętrznego)
- włosy pokrywające pachy i narządy płciowe
- włosy powierzchni skóry (dłuższe i meszek)
Mieszek włosowy to nabłonkowa rurka otwierająca się na powierzchni naskórka. Cały mieszek wraz z gruczołem łojowym otacza włóknisto-łącznotkankowa torebka włosa. Dolna część mieszka jest cebulkowato rozszerzona i tworzy cebulkę włosa (opuszkę włosa). Cebulka włosa obejmuje swą dolną wklęsłą powierzchnią wyspecjalizowany obszar skóry właściwej zwany brodawką włosa. Brodawka zawiera liczne nerwy i drobne naczynia krwionośne. Cebulka włosa zbudowana jest z licznych drobnych nabłonkowych komórek rozrodczych (macierz włosa), które się intensywnie dzielą i wytwarzają włos właściwy i pochewkę wewnętrzną włosa. Między komórkami rozrodczymi są rozrzucone melanocyty. U ludzi o ciemnych włosach aktywne melanocyty występują bardzo licznie i zaopatrują w melaninę komórki, z których powstaje kora włosa. Rdzeń i powłoczka nie zawierają barwnika.
Komórki zewnętrznej warstwy cebulki włosa wytwarzają pochewkę wewnętrzną włosa. Pochewka wewnętrzna włosa składa się z 3 warstw ułożonych dachówkowato komórek będących odpowiednikiem warstwy ziarnistej i jasnej naskórka:
- warstwy nabłonkowej jasnej Henlego zbudowana z jednej warstwy komórek
- grubszej warstwy nabłonkowej ziarnistej Huxleya zawierającej duże czerwone ziarna keratohialiny zwanej we włosie trichohialiną
- powłoczki utworzonej przez zachodzące na siebie dachówkowato płytki rogowe. W dolnej części mieszka łączy się z powłoczką włosa.
Pochewka wewnętrzna włosa rogowacieje i wchodzi w skład włosa właściwego. Sięga ona mniej więcej do poziomu ujścia gruczołu łojowego, gdzie zanika pozostawiając przestrzeń, do której wydzielany jest łój.
Pochewkę zewnętrzną włosa tworzy zmodyfikowany naskórek. Blisko otwarcia mieszka na powierzchnię skóry ma ona wszystkie warstwy (podstawną, kolczystą i ziarnistą). W dolnych częściach mieszka włosowego, poniżej ujścia gruczołu łojowego zbudowana jest tylko z komórek kolczystych i podstawnych.
Na zewnątrz od pochewki zewnętrznej występuje gruba błona podstawna zwana błoną szklistą. Otacza ją łącznotkankowa torebka włosa.
Włos właściwy
Włos właściwy zbudowany jest z dwóch lub trzech warstw keratyny:
- rdzenia, który wykazuje znaczna zmienność (brak go w meszku włosowym). Tworzą go zwarto ułożone komórki wieloboczne. Im grubszy włos tym lepiej ma rozwinięty rdzeń
- kory zbudowanej z płaskich zrogowaciałych komórek, których długa oś leży równolegle do długiej osi włosa
- powłoczki włosa zbudowanej z płaskich łusek rogowych zachodzących dachówkowato na siebie.
Włos właściwy zawiera zmienne ilości melaniny, w zależności od aktywności melanocytów cebulki włosa. Część włosa właściwego znajdująca się poza skórą nazywamy łodygą włosa a część znajdującą się w skórze nazywamy korzeniem włosa.
Unaczynienie włosa
Naczynia krwionośne występują tylko w torebce korzenia włosa i brodawce włosa. Niektóre zwierzęta ssące maja tzw. włosy dotykowe (zatokowe), które mają w torebce włosa szerokie zatoki żylne.
Wzrost i wymiana włosów
Włosy człowiek nie rosną nieustannie, ale cyklicznie. Cykl taki składa się z 3 faz:
- okresu wzrostu włosa (anagen) - w fazie tej cebulki włosów są dobrze wykształcone i leżą głęboko w górnej warstwie tkanki podskórnej, a rozmnażanie komórek macierzy cebulki i wzrost włosów jest intensywne.
- faza przejściowa (katagen) - zmniejsza się wielkość cebulek włosa i przesuwa się ona do powierzchownych warstw skóry, szybkość rozmnażania i wzrostu włosa
- okres spoczynku (telogen) - dochodzi do redukcji mieszka i korzenia włosa, zahamowania wzrostu i wypadania włosów
Anagen włosów skóry głowy (zwłaszcza okolicy ciemieniowo-potylicznej) trwa 2-5 lat, katagen kilka dni a telogen kilka tygodni. Dla włosów innych części ciała cykl włosowy trwa krócej np. anagen brwi trwa 3-5 miesięcy.
W skórze gładkiej przeważają włosy w fazie telogenu, natomiast w skórze owłosionej głowy 90% włosów jest w fazie anagenu (przeciętnie dziennie wypada około 100 włosów). U człowieka okresy cyklu włosowego nie są zsynchronizowane i sąsiadujące ze sobą włosy mogą być w różnych fazach cyklu.
Cykl włosowy bada się wykonując trychogram. Po wyrwaniu kilku włosów określa się pod mikroskopem stopień rozwoju mieszków.
Zmiana włosa na nowy jest poprzedzona obumarciem starego, który nazywamy wtedy włosem buławkowym. Włos obumarły odsuwa się od swej brodawki i powoli wypada. Ze starego włosa w skórze właściwej pozostają tylko resztki pochewki zewnętrznej i cebulki. Z pozostałych komórek cebulki wytwarza się pasmo nabłonkowe, z którego odnawia się nowa cebulka. Do nowej cebulki wnika tkanka łączna tworząc nową brodawkę włosa. Cebulka wytwarza włos właściwy i pochewkę wewnętrzną. Włos w miarę wzrostu wnika do starej pochewki zewnętrznej i wypycha włos stary, jeśli ten wcześniej nie wypadł.
Szybkość wzrostu włosa właściwego wynosi około 1cm na miesiąc co stanowi około 0,3mm-0,4 mm w ciągu doby, z dość dużymi wahaniami, jeśli chodzi o poszczególne okolice ciała.
Wzrost włosów pozostaje pod wpływem czynników genetycznych i hormonów. Androgeny przyczyniają się do wzmożonego wypadania włosów skóry głowy a jednocześnie pobudzają porost w skórze innych części ciała. Niedożywienie, nadczynność tarczycy i urazy psychiczne mogą nasilać pewne typy łysienia.
Mięśnie napinające włosy (mięsień wyprostny włosa)
Mięsień ten jest pęczkiem miocytów gładkich rozciągający się między warstwą brodawkowatą skóry a torebką włosa poniżej gruczołu łojowego. Biegnie on po zewnętrznej stronie tego gruczołu. Skurcz tych mięśni np. pod wpływem zimna powoduje przemieszczenie włosa do pozycji pionowej i podniesienie naskórka (tzw. gęsia skórka) i wyciśnięcie łoju na powierzchnię naskórka. Tylko włosy przedsionka nosa i rzęsy nie maja gruczołów łojowych przywłośnych.
Paznokcie
Paznokieć, składa się z twardej blaszki (trzonu, ciała)paznokcia i korzenia paznokcia. Jest on wytworem naskórka. U podstawy blaszki paznokcia znajduje się jasna przestrzeń , odgraniczona od przodu linią półkolistą. Jest to obłączek (półksiężyc). Zawiera on drobne pęcherzyki powietrza, załamujące światło. Jest to widoczny fragment macierzy paznokcia.
Korzeń paznokcia znajduje się pod wałem paznokcia. Wał paznokcia jest to fałd skóry właściwej pokryty naskórkiem od zewnątrz i od wewnątrz. Warstwa zrogowaciała tego naskórka pokrywająca jego korzeń nazywa się obrąbkiem naskórkowym paznokcia.
Blaszka i korzeń paznokcia znajdują się na łożysku paznokcia, który składa się z naskórka (warstwa podstawna i kolczysta) i tkanki łącznej właściwej. Ta część łożyska paznokcia , która jest pokryta wałem nazywa się macierzą paznokcia. Macierz paznokcia ku przodowi przechodzi w korzeń paznokcia. Paznokieć wyrasta z macierzy. Pozostała część łożyska pełni tylko funkcję odżywczą. Od strony opuszki palca narasta na paznokieć zrogowaciała błonka naskórkowa zwana obrąbkiem naskórkowym podpaznokciowym.
Paznokieć rośnie od macierzy ku jego wolnemu końcowi i ma budowę podobną do naskórka, przy czym składa się tylko z warstwy podstawnej, kolczystej i zrogowaciałej. Jego część zrogowaciała nazywamy płytką paznokcia lub paznokciem właściwym. Komórki warstwy zrogowaciałej tworzą blaszki, których położenie w miarę przesuwania się ku przodowi zmieniało się z poziomego na bardziej pionowe.
W części zrogowaciałej paznokcia spotykamy liczne zakończenia nerwowe.
Wzrost paznokcia trwa nieprzerwanie od 5 miesiąca życia płodowego aż do śmierci osobnika, średnio 1 mm tygodniowo. Paznokcie u rąk rosną szybciej niż u stóp. Odrost pytki paznokciowej palców rąk trwa 90-150 dni. U stóp trwa to 2-3krotnie dłużej. Szybkość wzrostu paznokci jest cechą osobniczą i zmniejsza się z wiekiem.
Ciężkie choroby ogólnoustrojowe (zatrucia, choroby zakaźne) mogą spowodować czasowe zatrzymanie wzrostu paznokcia. W następstwie tego powstają na paznokciu poprzeczne bruzdy.