PEDAGOGIKA PORÓWNAWCZA
Metodyka pracy opiekuńczo-wychowawczej w rodzinnych i instytucjonalnych formach wychowania.
Wiedza o wychowaniu tworzy się na kilku płaszczyznach. Najważniejsze z nich to: doświadczenia w bezpośredniej rzeczywistości wraz z pogłębioną refleksją, badania wieloaspektowe zjawisk z tej rzeczywistości oraz uogólniona refleksja nad mechanizmami zachowań wychowanków i wychowawców, a także analiza ich w odniesieniach aksjologicznych. Owe trzy główne drogi budowania wiedzy nie mogą być od siebie niezależne, przeciwnie dopełniają się, weryfikują budując nową jakość, którą można przełożyć na właściwe reguły postępowania.
W pedagogice ten poziom wiedzy to metodyka. Nie jest to tylko technologia działań, bowiem tu procedury nie mogą mieć charakteru algorytmów lecz pożądane są heurystyki. Te zaś wymagają szerszych podstaw teoretycznych by możliwe były modyfikacje potrzebne w nie powtarzających się sytuacjach. Metodyka nie może istnieć bez teorii. Jest wtedy tylko wiązką nakazów, zakazów i poleceń, których wykonywanie może przynieść więcej szkody niż pożytku, wychowawca zaś jak lekarz po pierwsze nie może szkodzić.
Metodyka wychowania to zbiór dyrektyw określających sposoby prawidłowego wykonywania czynności wychowawczych. Dyrektywy te nie mogą mieć jednak charakteru zaleceń uniwersalnych przydatnej w każdej sytuacji, lecz muszą być ściśle dostosowane do warunków w których przebiega dany proces wychowania.
Ze względu na rodzaje ograniczeń stosowalności określonych dyrektyw, można zgodnie z klasyfikacją H. Muszyńskiego wyodrębnić trzy rodzaje metodyk:
ze względu na rodzaj instytucji np. : metodykę wychowania w internacie szkolnym, w domu dziecka, w szkole, w świetlicy szkolnej;
ze względu na pełnione przez wychowawcę funkcje np. : metodykę pracy wychowawcy klasowego, opiekuna grupy wychowawczej w domu dziecka, kierownika zajęć pozalekcyjnych;
ze względu na cele, które chce się osiągnąć przez określone działania wychowawcze np. : metodykę wychowania do czasu wolnego, metodykę kształtowania i rozwoju samorządności wychowanków określonych instytucji opiekuńczo - wychowawczych.
Wymienione podziały metodyk nie są całkowicie odrębne i niezależne od siebie, lecz stanowią łącznie podstawę wyłaniania coraz węższych, a więc bardziej konkretnych metodyk szczegółowych.
Metodyka pracy opiekuńczo - wychowawczej jako szczegółowa dziedzina nauk społecznych zajmuje się analizowaniem procesu opiekuńczo - wychowawczego i jego organizacją, formułując metody i techniki niezbędne do realizacji założonych celów i zadań. Rozważania w obszarze metodyki dotyczą działań wychowawczych w opiece nad dzieckiem dla zapewnienia warunków wykonania wymaganych zadań.
Analizując znaczenie i stosowanie pojęcia „OPIEKA”, można powiedzieć, że opieka jest działaniem.
Określając cele opieki jako działania określonego typu, wyróżnić możemy:
opiekę profilaktyczną, ukierunkowaną na zapobieganie sytuacjom zagrożenia, aby nie dopuścić do ich zadziałania;
opiekę interwencyjną, mającą często postać ratownictwa, ukierunkowaną na osunięcie przedmiotu opieki spod wpływu już działających czynników zagrożenia;
opiekę kompensacyjną, ukierunkowaną na usuwanie bądź neutralizowanie następstw zagrożenia rzeczywistego, jeżeli czynniki zagrożenia pozostawiły skutki.
Pojęcie „opieka nad dzieckiem” konkretyzuje ogólne pojęcie opieki przez wskazanie przedmiotu działania - dziecka.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy ustala, że dziecko jako osoba niepełnoletnia do ukończenia 18 roku życia pozostaje pod władzą rodzicielską. Jeżeli z określonych względów nastąpiło ograniczenia lub pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej, opiekę nad dzieckiem przejmuje opiekun wyznaczony przez władzę opiekuńczą.
W naszych rozważaniach opieką nad dzieckiem nazywamy działania podejmowane przez osoby lub instytucje wobec dziecka - w związku z faktyczną lub potencjalną sytuacją zagrożenia oraz jej następstwami - przy niemożności lub ograniczonych możliwościach przezwyciężenia tej sytuacji przez samo dziecko.
Ryszardowi Wroczyńskiemu zawdzięczamy ogólną klasyfikację placówek oświatowych i opiekuńczo - wychowawczych według kryterium celu opieki, jaki osiągają, a także dokonanie przeglądu tradycji i perspektyw rozwoju opieki nad dzieckiem w Polsce. Punkt widzenia pedagogiki społecznej stały się także podstawą klasyfikacji kierunków i form opieki nad dzieckiem według typu środowiska wychowawczego w którym podejmowane są zadania opiekuńczo - wychowawcze:
opieka nad dzieckiem w rodzinie;
opieka nad dzieckiem w szkole;
opieka nad dzieckiem w miejscu zamieszkania;
opieka nad dzieckiem w placówkach opiekuńczo - wychowawczych.
Na metodykę wychowania zakładowego składa się łączenie w sposób celowy warunków materialno - organizacyjnych z techniką działania opiekuńczo - wychowawczego. Sposób celowy oznacza skoncentrowanie uwagi na osiągnięcie ogólnych i specyficznych zadań placówek.
Zasady opieki wychowawczej w ujęciu M. Jakubowskiego sformułowane są następująco:
dostatecznie wczesna ingerencja w zaburzenia i nieprawidłowości;
możliwie maksymalna kompensacja braków w życiu jednostki, grupy, środowiska;
socjalizacja;
konstruktywna adaptacja osobnicza i społeczna każdej jednostki;
dynamiczna antycypacja w przystosowaniu młodzieży do życia;
zbiorowa odpowiedzialność za los każdej jednostki czy grupy potrzebującej pomocy i opieki.
Zdaniem Ireny Jundziłł zasady wychowania opiekuńczego należy formułować w postaci postulatów dotyczących organizacji pracy opiekuńczo - wychowawczej, a winno się je traktować „jako prawidłowości, które decydują o wartości wychowawczej opieki nad dziećmi i młodzieżą”.
Autorka wymienia takie zasady jak:
właściwe rozeznanie potrzeb dzieci i młodzieży;
indywidualizacja w zaspakajaniu potrzeb;
wychowawczy charakter opieki;
pozostawienie dziecka w miarę możliwości w jego naturalnym środowisku;
odpowiednie wykorzystanie środków;
optymalizacja warunków rozwoju dziecka;
sprawiedliwość w zaspakajaniu potrzeb;
współdziałanie w zaspakajaniu potrzeb z całym wychowującym społeczeństwem.
Specyfika zasad procesu opiekuńczo - wychowawczego - pisze Zdzisław Dąbrowski - „polega głównie na tym, że obejmują one swym zakresem przede wszystkim działalność opiekuńczą i określają podstawowe warunki w których sprawowana opieka zyskuje walory merytoryczne, moralne i wychowawcze w zakresie wszystkich możliwych do osiągnięcia na tej drodze celów” . Typologia zasad wyodrębnionych przez Zdzisława Dąbrowskiego przedstawia się następująco:
zasada opieki sprawiedliwej;
zasada optymalizacji opieki;
zasada aktywności podopiecznych w zaspakajaniu ich potrzeb;
zasada wychowawczego charakteru opieki;
zasada oddziaływania wychowawczego na potrzeby;
zasada właściwego łączenia świadczeń opiekuńczych z wymaganiami.
W warunkach wychowania zakładowego pełny rozwój wychowanków staje się możliwy dzięki nieustannej trosce o kreowanie wysokiej jakości środowiska życia i nadanie mu wartości humanistycznych.
W literaturze przedmiotu często stwierdza się, że np. dom dziecka ma wystarczające warunki do właściwego kierowania rozwojem umysłowym wychowanków, „ Tacy z domu dziecka” społeczeństwo w zasadzie nie lubi, bo potępia wysoki stopień zdemoralizowania ich rodzin, które nie chciały własnych dzieci chować. Czysta zadbana dziewczyna w szkole średniej, czy chłopiec w szkole pomaturalnej wywołują wręcz zdziwienie, że to wychowankowie z domu dziecka. Również zdumiewać może wysoka jakość środowiska życia wychowanków, bo akceptowaliśmy przez kilkadziesiąt lat koszarowość życia zbiorowego i ponure pomieszczenia z niezbędnymi smutnymi sprzętami.
Ładne, nowocześnie urządzone pokoje wychowanków oraz daleko idące ustalenia odpowiedzialności wychowanków za dobry stan wszystkich dostępnych urządzeń z zakresu gospodarstwa domowego - to podstawa budowania dobrego samopoczucia wychowanków i motywowania ich do lepszego, innego życia. Jest większa szansa, że dzieci w wieku dorastania wychowywane w dobrych warunkach, mające możliwość obserwowania życia rodzinnego w rodzinach zaprzyjaźnionych nie zechcą akceptować „bylejakości” w swych własnych domach.
Największe możliwości domu dziecka w oddziaływaniu na środowisko i zdobywaniu sobie pozycji w społeczności lokalnej tkwią w ponadprzeciętnym poziomie kultury opiekuńczej i wychowawczej grup usamodzielnienia, organizowanych jako filie macierzystego domu dziecka.
Natomiast zdaniem M. Kościelskiej dzieci przebywające w domu dziecka są „dziećmi zranionymi” z psychiczną raną różnej wielkości i głębokości.
Autorka podkreśla, że trzy bolesne sprawy są dziełem każdego wychowanka domu dziecka:
traumatyczne doświadczenie opuszczenia, porzucenia przez własna rodzinę, często zerwane z nią więzi;
wychowanie instytucjonalne, które nie dając wolności, ani miłości nie może być w pełni wartościowe;
percepcja społecznej wrogości, „czucie się gorszym”, naznaczonym piętnem „bycia” dzieckiem z domu dziecka.
Badania tejże autorki przeprowadzone w kilku Warszawskich domach dziecka ujawniają powszechność występowania u wychowanków zaburzeń w rodzaju tożsamości, podwyższony poziom lęku, często także agresywności, trudności w szkole, czy niski poziom twórczej aktywności.
Natomiast w rodzinach zastępczych ponad 90% rodzin zastępczych stanowią rodziny z krewnione z dzieckiem. W takiej sytuacji nie można mówić o rodzinie zastępczej, ale o rodzinie własnej często wręcz zobowiązanej do alimentacji. Większość rodzin zastępczych tworzą dziadkowie, zwykle po doświadczeniach porażki w wychowaniu własnych dzieci.
Źródłem utrzymania rodziców zastępczych są w 70 % rodzin renty lub emerytury, w 4,6% - zasiłki dla bezrobotnych. Ponad 3% rodziców zastępczych nie ma żadnych stałych dochodów i korzysta ze środków jakie przeznaczone są na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka. Można zatem przypuszczać, że w wielu przypadkach głównym powodem jakim kierowali się rodzice zastępczy występujący do Sadu o powierzenie im dziecka był motyw ekonomiczny.
Długoletnie przebywanie dzieci w placówkach, marnotrawienie pieniędzy i wysiłku nauczycieli wychowanków, brak rodzin zastępczych oraz brak profesjonalnej pracy socjalnej z rodzicami - oto nasza rzeczywistość. To rozdarcie między standardami międzynarodowymi, a realiami Polski stało się punktem wyjścia do reformy systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem.
Formy zastępczej opieki rodzinnej wobec dziecka pozbawionego opieki rodziny własnej
Psychopedagogiczne i prawne aspekty rodziny adopcyjnej.
Praktyczne poszukiwania sposobów rozwiązywania problemu sieroctwa społecznego w Polsce zmierzają w kierunku tworzenia i wyrównywania różnych form rodzicielstwa zastępczego. Umieszczanie dzieci w różnych rodzinach adopcyjnych to nic innego, jak działania pedagogiczne zaliczane do profilaktyki sierocych zaburzeń w wychowaniu.
Adopcja, czyli przysposobienie, usynowienie jest formą przyjęcia do rodziny osoby obcej, stwarzająca stosunek podobny do pokrewieństwa. Jest to przybranie dziecka (bardzo często w wieku dziecięcym) za swoje. Staje się ona przedmiotem coraz żywszego zainteresowania różnych społeczeństw gdyż dzięki niej możliwe jest powstanie rodziny zapewniającej potrzebnej dziecku właściwej potrzeby uczuciowej. Z drugiej zaś strony przysposobienie pozwala matkom, które nie mają własnych dzieci na zaspokojenie ich instynktu macierzyńskiego. Jest to więc instytucja o charakterze rodzinnym. Wychowanie dziecka w rodzinie najkorzystniej wpływa na rozwój jego osobowości jak i zapewnia zaspokojenie wszystkich potrzeb oraz gwarantuje jego późniejszą adaptację w społeczeństwie.
Rodzinę adopcyjną można rozpatrywać w aspekcie socjopedagogicznym oraz prawnym. Aspekt socjopedagogiczny odpowiada za zapewnienie dziecku troski, ciepła i pieczy rodzicielskiej ze strony osób nie będących rodzicami biologicznymi. Aspekt prawny z kolei odpowiada za troskę o dobro dziecka.
Ustawodawstwo Polskie uwzględnia trzy postacie przysposobienia: pełne, niepełne oraz całkowite.
Przysposobienie pełne - cechą charakterystyczną przysposobienia pełnego jest to, że między przysposabiającym a przysposobionym powstaje stosunek na podobieństwo stosunku łączącego rodziców z dziećmi. Dziecko zostaje więc całkowicie włączone do nowej rodziny, a wyłączone ze swojej rodziny naturalnej. Więzy łączące przysposobionego z jego rodzicami i krewnymi ulegają zerwaniu. Utrata władzy rodzicielskiej rodziców naturalnych jest definitywna i nie może ulec przywróceniu chyba że przysposobienie zostanie rozwiązane.
Przysposobienie niepełne - adopcja niepełna powoduje powstanie stosunku rodzinnego tylko między dzieckiem a przysposabiającym i nie rozciąga się na krewnych przysposabiającego. Skutki przysposobienia rozciągają się jednak na zstępnych przysposabianego. Zasadniczym skutkiem przysposobienia niepełnego jest powstanie obowiązku alimentacyjnego tylko między przysposobionym i jego zstępnymi a przysposabiającym, a nie między przysposobionym a krewnymi przysposabiającego.
Przysposobienie całkowite - przysposobienie całkowite, zwane także anonimowym, jest najdalej idącą postacią przysposobienia. Wiąże ono dziecko z nową rodziną w sposób zupełny i nierozerwalny, włącznie z nadaniem mu nowej tożsamości i zupełnym zerwaniem wszelkich więzów z jego rodzicami biologicznymi. Dziecko adoptowane jest pod każdym względem traktowane tak, jakby było naturalnym dzieckiem przysposabiających. Podejmując decyzję o przysposobieniu całkowitym należy pamiętać, że jest ono nierozwiązywalne.
Standardy międzynarodowe dotyczące przysposobienia zawarte są w przepisach Konwencji o przysposobieniu dzieci (KoPD). Przepisy KoPD, co następuje:
celem przysposobienia powinno być dobro dziecka
po wnikliwym zbadaniu sytuacji dziecka, jego rodziców, rodzeństwa jak i osób adoptujących, przysposobienie ustanawia kompetentna władza państwowa, np. sąd
orzeczenie przysposobienia może nastąpić tylko wtedy, gdy osoby zainteresowane wskazane w ustawie wyrażają na to zgodę
przysposobienie związane z wyjazdem dziecka za granice jest dopuszczalne jednie wówczas, gdy nie można w żaden sposób zapewnić mu opieki w kraju jego pochodzenia
jeżeli przysposobienie wiąże się z wyjazdem dziecka poza granice, należy zagwarantować mu warunki życia nie gorsze od tych, które miało w kraju
obowiązkiem państwa jest przeciwdziałanie komercjalizacji przysposobienia
w sprawach przysposobienia państwa powinny ze sobą współpracować, tworząc w swoich krajach kompetentne instytucje
dziecko przysposobione ma prawo do znajomości swojej tożsamości, czyli do informacji o tym, kim są jego rodzice biologiczni.
Regulacje dotyczące przysposobienia w prawie polskim zawarte są w ustawach takich jak : kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks cywilny, kodeks postępowania cywilnego, prawo o aktach stanu cywilnego i prawo międzynarodowe prywatne.
Procedura powierzania dziecka rodzinie adopcyjnej składa się z trzech etapów:
Sporządzenie diagnozy stanu zdrowia dziecka i jego sytuacji rodzinnej. Jeśli dziecko przebywa w placówce opieki całkowitej, pracownicy ośrodka adopcyjno-opiekuńczego uczestniczą w diagnozowaniu dziecka i zabiegają o przeprowadzenie niezbędnych badań medycznych.
Rozpoznawanie, przygotowanie i kwalifikowanie kandydatów na rodziców przybranych. Zdecydowana większość małżeństw zgłaszających się do ośrodka, to ludzie, którzy z przyczyn od nich nie zależnych nie mogą mieć własnych dzieci. Zdarza się, ze taka rodzina odczuwa kompleks niższości, czuje się zraniona. Z Rodzinami, które chcą adoptować dziecko przeprowadza się szereg rozmów, między innymi uświadamia się ich jak fakt bezpłodności może wpływać na stosunek do dziecka. Po rozpoznaniu kandydatów organizuje się dla nich spotkania grupowe, w których często biorą udział rodziny, które już adoptowały dziecko. Spotkania te mają na celu przygotowanie rodziców do problemów, jakie występują na początku adopcji. Zakończeniem tego etapu jest przedstawienie sprawy kandydatów do adopcji na posiedzeniu komisji kwalifikacyjnej która zadecyduje, czy ośrodek pomoże danej rodzinie przy adopcji dziecka.
Dobór rodziców dla konkretnego dziecka. Rodzice bardzo przeżywają pierwsze spotkanie z dzieckiem, najbardziej obawiając się tego, czy dziecko ich zaakceptuje. Na tym etapie należy przedstawić rodzicom jak najwięcej informacji o dziecku, jego stanie zdrowia, poziomie rozwoju, środowisku, w którym wcześniej przebywało oraz przedstawić im przewidywane kierunki rozwoju dziecka. Im więcej informacji udzielonych przyszłym rodzicom, tym bardziej świadoma będzie ich decyzja.
Zdenek Matejcek (czeski psycholog, nestor czeskiej psychologii dziecięcej) uważa, że identyfikacja dziecka z nową rodzina powinna być czysta, bez zbytecznych tajemnic i niebezpiecznych niedomówień. Wychodząc z takiego założenia wymienia on kilka zasad jawności przysposobienia:
nie należy czekać na pytania dziecka - najlepiej podjąć rozmowę samemu gdy dziecko ma ok. 3 lat.
należy nie unikać fachowych zwrotów takich jak dom dziecka, adopcja, instytucja, gdyż małe dziecko często używa słów, których znaczenia nie rozumie, z wiekiem dorasta do ich zrozumienia
uspakajając ciekawość dziecka rodzice mogą ubarwić swoje opowiadanie w miarę rozwoju dziecka mogą dodawać nowe okoliczności wydarzeń, które nie zmieniają stanu rzeczy
własnej rodzinie dziecka nie wolno mówić niż złego, gdyż dziecko przyjmując do wiadomości fakt, że jego rodzice biologicznie nie mogli się nim zajmować z powodu choroby lub innych okoliczności czuje się uspokojone, z kolei podkreślić trzeba interesujące i radosne chwile towarzyszące faktowi pojawienia się dziecka w nowej rodzinie.
Przysposobienie jako zjawisko społeczne charakteryzuje się dążeniem po pierwsze do zapewnienia opieki osieroconemu dziecku oraz po drugie do zaspokojenia instynktu rodzicielskiego i opiekuńczego.
Rodzina zastępcza jako instytucja pomocy społecznej.
Wychowaniem zastępczym w środowisku rodzinnym zaczęto interesować się dopiero w XX wieku, gdyż w czasie zaborów rządy zaborców nie przywiązywały większej wagi do ochrony polskich sierot. Organizatorem systemu wychowania rodzinnego sierot i dzieci opuszczonych był Kazimierz Antonii Jeżewski (1880 - 1958).
Zadania rodziny zastępczej:
stworzenie w domu atmosfery wzajemnego zrozumienia, zaufania i życzliwości
zapewnienie dziecku bezpieczeństwa i racjonalnego żywienia, opieki lekarskiej. odpowiedniej odzieży oraz kulturalnych warunków życia codziennego
umożliwienie dziecku systematycznego uczęszczania do szkoły jak i motywowanie do kontynuowania nauki oraz zdobycia zawodu
zapewnienie dziecku warunków wszechstronnego rozwoju osobowości, kształcenie umiejętności i nawyków pracy, rozwijanie wrażliwości estetycznej
przygotowanie dziecka do życia społecznego i udzielanie pomocy w starcie do samodzielnego życia a w szczególności w uzyskaniu pracy i mieszkania.
Model ingerowania państwa - na zasadzie pomocniczości w relacje łączącą rodziców z dziećmi zawierają przepisy ustawy o pomocy społecznej, której zasady głoszą m. in.:
pomoc społeczna ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie przezwyciężyć przy wykorzystaniu własnych środków, możliwości i uprawnień,
celem pomocy społecznej jest życiowe usamodzielnienie się tych, którym jest ona świadczona, oraz ich integracja ze środowiskiem
celem pomocy jest takie jej świadczenie, aby służyła umacnianiu także tych rodzin, które w danym okresie źle funkcjonują, gdyż to przede wszystkim one są klientami pomocy społecznej
w zakresie pomocy społecznej mieści się w szczególności praca socjalna, rozumiana jako działalność zawodu ukierunkowana na pomoc osobom jak i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie.
Rodzina zastępcza kieruje się dobrem przyjętego dziecka, szanuje jego prawa, a w szczególności prawo do wiedzy o swoim pochodzeniu i do podtrzymywania kontaktu emocjonalnego z rodziną biologiczną i innymi osobami bliskimi. Pierwszeństwo w pełnieniu funkcji jaką jest rodzina zastępcza mają osoby spokrewnione z dzieckiem, lub wskazane przez jego rodziców, jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka.
Struktura działalności rodzinnych domów dziecka.
Po wojnie zaczęło przybywać dzieci osieroconych i wtedy Jeżewski zaczął myśleć o powołaniu Wioski Sierocej jako zgrupowanie kilku Gniazd. Według jego koncepcji wychowanie rodzinne w gniazdach opierało się na idei wychowania sierot w atmosferze zbliżonej do rodzinnej. W 1908 zorganizował w Warszawie Towarzystwo Gniazd Sierocych, którego był przewodniczącym do końca życia. Na podstawie własnej koncepcji wychowawczej tworzył tzw. gniazda rodzinne, czyli rodziny zastępcze dla dzieci osieroconych w wieku 2-10 lat, w których pozostawały do usamodzielnienia się. Koncepcja systemu wychowawczego Jeżewskiego opierała się na następujących założeniach:
stworzenie „gniazd sierocych” w gospodarstwach wiejskich, gdzie otrzymuje się wychowanie zindywidualizowane w małych grupach typu rodzinnego zamiast wychowania masowego w dużych zakładach, w atmosferze klerykalno-charytatywnej
podstawą „opieki domowej” - mądra macierzyńska i ojcowska dobroć, przedłużenie opieki nad dziećmi ponad 13-14 letnimi w celu ich rzeczywistego usamodzielnienia się - stworzenie Funduszu Kształcenia Zawodowego.
wymaganie od wychowanków odpowiedzialności za domowników, samo odpowiedzialności i wzajemnej pomocy w różnych sytuacjach życiowych
praca podstawową zasadą samowystarczalności gniazda i ważną metodą wychowania
wychowanie koedukacyjne, aby proces socjalizacji chłopców i dziewcząt przebiegał prawidłowo
dążenie do tego, aby z czasem gniazda sieroce prowadzili dawni wychowankowie gniazd w myśl słów: „ Dom ich ma stać się gniazdem rodzinnym dla powierzonych im sierot, którym oprócz troskliwej opieki dać mają przynajmniej tyle serca, ile go sami w gniazdach niegdyś zaznali od rodziców gniazd sierocych”.
Pierwsze rodzinne domy dziecka utworzyli pedagodzy. Koncepcja domów rodzinnych dziecka opierała się na założeniu, że jak wskazują przykłady rodzin wielodzietnych można stworzyć środowisko wychowawcze dla kilkorga dzieci pozbawionych własnej rodziny, pod opieką odpowiedzialnej i troskliwej pary małżeńskiej lub nawet samotnej kobiety.
Metodyka oraz organizacja pracy opiekuńczo-wychowawczej w rodzinnym domu dziecka zależy od podstawy rodziców i ich osobowości, a podporządkowana jest indywidualnym sytuacjom i potrzebom każdego dziecka. Proces opiekuńczo-wychowawczy uzależniony jest od potrzeb dzieci w zakresie:
przygotowania i spożywania posiłków,
nauki własnej,
kontaktów rodzinnych i koleżeńskich,
dbania o higienę i porządek,
pobytu w przedszkolu bądź nauki w szkole
Wyznacznikiem atmosfery wychowawczej rodzinnych domów dziecka są cechy takie jak:
przekonanie rodziców o lepszych efektach wychowania w domu rodzinnym niż w placówce wychowania zbiorowego
postawa akceptacji dziecka takiego jakim jest
świadomość tego, że każde dziecko, szczególnie osierocone potrzebuje miłości i poczucia bezpieczeństwa
dążenie do zaspokojenia ambicji i pragnień dziecka
podtrzymywanie więzi z rodziną biologiczną dziecka, jeśli nie wpływają negatywnie na proces wychowania.
Zasady funkcjonowania wiosek dziecięcych w Polsce.
Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce w Polsce jest częścią międzynarodowej organizacji SOS-Kinderdorf International, prowadzącej obecnie 442 Wioski Dziecięce SOS. Rodzinę i dom znajduje w nich ponad 43 600 dzieci w 131 krajach świata. Organizacja SOS-Kinderdorf International została uhonorowana wieloma nagrodami za działalność humanitarną, m.in. prestiżową nagrodą Conrada N. Hiltona w 2002 r. i nominacją do Pokojowej Nagrody Nobla.
Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce prowadzi w Polsce cztery Wioski Dziecięce (Biłgoraj otwarta w 1984r, Kraśnik otwarta w 1991r, Rajsku otwarta w 1994r, Karlino k. Koszalina), Wspólnotę Mieszkaniową w Kraśniku i Dom Młodzieży w Lublinie. Mieszka w nich ponad 320 dzieci, głównie sierot społecznych. Stowarzyszenie zajmuje się dziećmi, którym trudno jest znaleźć miejsce w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej z powodu licznego rodzeństwa (i konieczności rozdzielenia dzieci w wypadku adopcji) bądź traumatycznej historii życia. Zapewnia dzieciom rodzinną opiekę w Wioskach Dziecięcych, które składają się zazwyczaj z 14 domów. W każdym z nich mieszka rodzina SOS, czyli mama zastępcza lub rodzice zastępczy z 6-7 dzieci. Dom Młodzieży i Wspólnota Mieszkaniowa to miejsca, w których mieszkają Wychowankowie Wiosek Dziecięcych. Tam, pod opieką wychowawców, uczą się samodzielności i startują w dorosłość.
Koncepcja Wiosek Dziecięcych zakłada konieczność zapewnienia dziecku troskliwej opieki ze strony opiekuna bądź opiekunów zastępczych i nie rozdzielanie rodzeństwa, a także zamieszkiwanie przez dziecko wraz z opiekunem i rodzeństwem w jednym domku, będącym częścią składową Wioski Dziecięcej SOS. Stowarzyszenie umożliwia dzieciom życie zgodne z ich kulturą i religią, tak aby mogły one stać się aktywnymi członkami społeczeństwa. Pomaga im w określeniu i wyrażeniu swoich zainteresowań, talentów jak i również umiejętności. Zapewnia dzieciom należyte wykształcenie i umiejętności, potrzebne, by stać się aktywnymi i dobrze radzącymi sobie w życiu członkami społeczeństwa. Koncepcja Stowarzyszenia jest zgodna z najnowszymi założeniami i dorobkiem społecznej pedagogiki.
W SOS Wioskach Dziecięcych wychowankowie uczeni są nabycia praktycznych umiejętności, których często nie miały okazji zdobyć w domu rodzinnym, np.: jak dbać o porządek, robić zakupy, przygotowywać posiłki, obsługiwać proste urządzenia i nie tylko. Dowiadują się tu także, jak budować i utrzymywać pozytywne więzi międzyludzkie, które z pewnością okażą się pomocne w ich dalszym życiu.
Wioski dziecięce SOS, opierające się w swoich pedagogicznych założeniach na wzorach rodzinnych, stanowią inną formę opieki i wychowania dla dzieci pozbawionych opieki rodziny biologicznej(własnej). Brak mężczyzny różni te koncepcję pedagogiczną od modelu rodzinnego. Funkcję wychowawczą Ojca w dostarczaniu dzieciom męskich wzorców zachowania sprawują wszyscy mężczyźni zatrudnieni w wiosce, a szczególności dyrektor, pracownicy pedagogiczni oraz nauczyciele w szkole.
Badania pedagogiczne i psychologiczne prowadzone w Wiosce Dziecięcej w Kraśniku oraz Biłgoraju dają pozytywny obraz tych środowisk wychowawczych zorganizowanych w trosce o przywrócenie dzieciom ich utraconego domu.
Opiekuńcze funkcjonowanie instytucjonalnych form opieki nad dzieckiem osieroconym
Nowe tendencje w dziedzinie opieki instytucjonalnej w Polsce na tle najnowszych rozwiązań europejskich.
Zjawiska w płaszczyźnie opieki instytucjonalnej dotyczą między innymi takich zjawisk, jak:
zmniejszenie liczby ośrodków stałego pobytu oraz liczby dzieci w nich umieszczonych.
Odejście od opieki instytucjonalnej jest uwarunkowane procesami społecznymi. Badania potwierdzają negatywny wpływ opieki instytucjonalnej na psychospołeczny rozwój dziecka. Na zmniejszenie się liczby ośrodków stałego pobytu oddziałały:
większa tolerancja społeczeństwa wobec zachowań dewiacyjnych;
rozwój programów prewencyjnych;
wzrastająca w ciągu ostatnich lat tendencja do utrzymania dzieci w ich środowisku domowym.
W krajach: Niemcy, Belgia, Irlandia czy Włochy tradycyjne modele opieki całkowitej zastąpiono przez zróżnicowane formy działań w środowisku lokalnym, przyjmują one postać programów opieki dziennej, samodzielnych mieszkań pod nadzorem czy form pracy z rodziną.
W Holandii, Wielkiej Brytanii wiele ośrodków stałego pobytu zamknięto.
Celem placówek opieki dziennej w Holandii, jest systematyczne oddziaływanie na rodziców przez środowiskowych pracowników socjalnych oraz doradców domowych, będących pracownikami placówki opiekuńczej i utrzymywanie odpowiedzialności rodziców za swoje dzieci. W Holandii działają różnego typu poradnie dla dzieci i młodzieży w wieku 0-21 lat, zatrudniają one pracowników socjalnych, psychologów, psychiatrów i pedagogów.
Niemiecki system opieki pozarodzinnejopiera się na idei małej grupy, indywidualizacji pracy z wychowankiem oraz na rozwijaniu umiejętności samostanowienia i samodzielności życiowej.
W większości krajów modele opieki całkowitej uważa się za ostateczność, chętniej umieszcza się dziecko w rodzinie zastępczej.
zmiany w populacji dzieci i młodzieży umieszczanych poza rodziną.
W krajach Unii Europejskiej dzieci, które są umieszczane w instytucjach opiekuńczych, znajdują się tam z powodu rozwodu rodziców, biedy i bezrobocia w rodzinie, narkomanii rodziców, nieudanej rodziny zastępczej. Wychowankowie w środowiskach stałego pobytu to dorastająca młodzież z poważnymi problemami.
W Niemczech dla młodzieży od 12 roku życia, która weszła w konflikt z prawem organizowane są ośrodki intensywnej opieki indywidualnej i do każdej grupy kierowana jest taka liczba pracowników, ilu jest wychowanków.
W Holandii opieką stałą objęte są dzieci starsze i młodzież. Młodzież ma swoją kartotekę z opisami prób wcześniejszych oddziaływań pedagogicznych. Każda placówka ma opracowane programy pedagogiczne, według których czas pobytu wychowanka winien trwać od 7 miesięcy do 1,5 roku, a każdy wychowanek podlega własnemu programowi pedagogiczno-terapeutycznemu, sprawdzanemu i aktualizowanemu co 3 lub 6 miesięcy.
tendencja do tworzenia niewielkich form.
Duże instytucje służą jako centrum operacyjne dla sieci mniejszych jednostek rozproszonych po okolicy. W Holandii np. w skład instytucji wchodzą:
grupy usamodzielnienia;
profesjonalne rodziny zastępcze;
grupy dziennego pobytu;
szkoła specjalna;
ośrodek diagnostyczny i badawczo-naukowy;
dyżurny telefon zgłoszeń i informacji;
ośrodek terapii domowej.
W Niemczech grupy całodziennej opieki obejmują od sześciorga do ośmiorga dzieci. Pieczę nad nimi sprawuje trzech, czterech opiekunów posiadających przygotowanie pedagogiczne.
wzrastające zróżnicowanie instytucjonalnych form pomocy.
W krajach europejskich jest tendencja do tworzenia wyspecjalizowanych ośrodków opieki dla dzieci i młodzieży, dostosowanych do wieku i płci, zróżnicowanych pod względem oferowanej pomocy. Można wyodrębnić placówki opieki:
wielofunkcyjne duże instytucje, zapewniające opiekę dzieciom nie przejawiającym zaburzeń zachowania;
domy dziecka zwane domami terapeutycznymi, gdzie liczba personelu w stosunku do liczby wychowanków jest wyższa niż w innych tego typu placówkach (np. w Danii);
ośrodki obserwacyjne dla dzieci w różnym wieku z krótkim okresem pobytu (np. w Belgii i Danii);
sieć wyspecjalizowanych zespołów diagnostycznych, w których ocenę sytuacji dziecka przeprowadza krąg specjalistów (np. w Hiszpanii);
małe wyspecjalizowane placówki dla dzieci i młodzieży uzależnionych od narkotyków oraz dla dzieci uciekających z domu (np. w Niemczech
i Irlandii);
próby tworzenia placówek opieki uwzględniających specyficzne trudności i potrzeby dzieci i młodzieży pochodzących z różnych grup etnicznych (np. w Wielkiej Brytanii);
schroniska udzielające intensywnej pomocy dzieciom, usytuowane w okolicach dworców kolejowych, zapewniające korzystającym całkowitą anonimowość (np. w Niemczech);
grupy całodziennej opieki, obejmujące od sześciorga do ośmiorga dzieci, nad którymi sprawuje całodzienną pieczę trzech, czterech opiekunów posiadających specjalistyczne przygotowanie pedagogiczne.
Działania podejmowane w placówkach opiekuńczo-wychowawczych uwzględniają różny charakter opieki:
opiekę dzienną, czyli wspieranie rodziny przez objęcie dziecka w placówce działaniami wychowawczymi, opiekuńczymi i edukacyjnymi;
opiekę całodobową;
opiekę doraźną, której celem jest opracowanie diagnozy poziomu rozwoju poznawczego, emocjonalnego dziecka, jego stanu zdrowia, związków z rodziną;
hostele, czyli bazę noclegową czynną całą dobę, zorganizowaną w placówce, którzy mieszkają z rodziną i znaleźli się w sytuacji kryzysowej;
opiekę w rodzinach zaprzyjaźnionych, czyli wspieranie przez rodziny obce na zasadach wolontariatu.
Placówki współpracują z powiatowym centrum pomocy rodzinie, przygotowując dzieci do samodzielnego życia, utrzymując kontakt z rodziną dziecka. Psycholog i pedagog powinien wspierać poradnictwem psychologiczno-pedagogicznym rodziców dzieci przebywających w placówce. Wychowawca prowadzi kartę pobytu dziecka (w załączeniu) i opracowuje indywidualny plan pracy z dzieckiem.
Ze względu na specyfikę działań podejmowanych wobec dziecka wyróżnia się typy placówek opiekuńczo-wychowawczych:
placówki wsparcia dziennego - zapewniają wsparcie rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, wspierają rodzinę w sprawowaniu jej podstawowych funkcji,
placówki interwencyjne - zapewniają dzieciom doraźną, całodobową opiekę, opracowują diagnozę stanu psychofizycznego i sytuacji życiowej dziecka;
placówki rodzinne - umożliwiają wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu czy dzieciom, które nie mogą być umieszczone w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej. Placówka utrzymuje kontakt z ośrodkiem pomocy społecznej i powiatowym centrum pomocy rodzinie;
placówki socjalizacyjne - zapewniają całodobową opiekę i wychowanie, prowadzą zajęcia socjalizujące, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne;
placówki resocjalizacyjne - umożliwiają indywidualne oddziaływanie na dzieci niedostosowane społecznie.
Opieka i wychowanie w domu dziecka
Środowisko wychowawcze domu dziecka zależy od jakości jego elementów, wśród których znaczenie mają: struktura organizacyjna, zasady i warunki materialne, sposób zarządzania i kierowania placówką, właściwości osobowe wychowanków i wychowawców oraz wzajemne relacje między nimi.
W działalności praktycznej wyróżnia się:
grupy wychowawcze zwane rodzinkami (w grupie są dzieci w różnymi wieku i różnej płci);
grupy wychowawcze zwane grupami usamodzielnienia.
Układ strukturalny domu dziecka ma zapewnić każdemu dziecku odpowiednie miejsce, prawidłowe usytuowanie pomieszczeń użytku ogólnego oraz pomieszczeń dla zatrudnionych pracowników.
Placówka, jaką jest dom dziecka zobowiązana jest do zaspokajania niezbędnych potrzeb bytowych, rozwojowych, w tym emocjonalnych i religijnych, a także korzystania ze świadczeń zdrowotnych.
Ze względu na sytuację dzieci i młodzieży przebywających w domach dziecka ważne są działania wychowawcze w zakresie:
kształtowania właściwych stosunków między wychowankiem a jego rodzicami w celu umożliwienia mu powrotu do domu rodzinnego; Osoba zatrudniona w placówce na stanowisku pracownika socjalnego jest odpowiedzialna za pracę z rodziną dziecka, rozpoznaje jego sytuację rodzinną, utrzymuje kontakt z instytucjami wspierającymi daną rodzinę, inicjuje działania niezbędne do unormowania sytuacji rodziny i umożliwienia powrotu dziecka do rodziny;
wspomagania intelektualnego rozwoju wychowanków i zapewnienia im powodzenia szkolnego; Polega na wyposażaniu wychowanka w niezbędne do nauki podręczniki i pomoce szkolne, zapewnieniu miejsca do nauki, wdrażaniu do obowiązkowości i pilności w nauce, wspieraniu w pokonywaniu trudności szkolnych, na współpracy ze szkołami, wyzwalaniu inicjatywy w celu budzenia zainteresowań intelektualnych dzieci i młodzieży. W ciągu wielu lat funkcjonowania domów dziecka wypracowane zostały formy działań w postaci zachęty, kontroli i pomocy, służących wyrównywaniu i stymulacji rozwoju umysłowego wychowanków w codziennej pracy z grupą wychowawczą i poszczególnymi wychowankami;
przygotowanie wychowanków do pracy i uczestnictwa w życiu społecznym; Obejmuje szeroki zakres działań uświadamiających im rolę i wartość pracy, wyrabiających motywację do uczestnictwa w niej, wdrażających do samoobsługi i gospodarności, rozwijających sprawność i nawyk pracy oraz umiejętność współdziałania z innymi w toku pracy. Do codziennych zajęć wychowanków domu dziecka należy nauka szkolna, samoobsługa, praca na rzecz domu, dbałość o jego otoczenie i dyżury. Dużą wagę przywiązuje się do samoobsługi i wykonywania różnorodnych prac gospodarczych i porządkowych. Wychowanie do pracy ma charakter systematycznego wdrażania wychowanków do pracy i polega na wykorzystywaniu walorów pracy w kształtowaniu osobowości dzieci i młodzieży;
przygotowanie wychowanków do uczestnictwa w kulturze i gospodarowania czasem wolnym; Wyróżnia się trzy podstawowe funkcje czasu wolnego, odpowiadające właściwym człowiekowi potrzebom psychofizycznym: wypoczynek, rozrywka i zabawa, rozwijanie i wzbogacanie osobowości, krystalizacja zainteresowań, pomoc w znalezieniu swego miejsca w życiu. Zadaniem wychowawcy organizującego czas wolny swoim wychowankom jest inicjowanie ich własnej aktywności, rozbudzanie ich zainteresowań i przeżyć. W zależności od etapu pracy i wychowanków, zmienia się rola wychowawcy, może on: kierować bezpośrednio organizacją zajęć, kierować pośrednio, inspirując i tworząc odpowiednie sytuacje, być doradcą w sytuacji potrzeby, być współpartnerem i współuczestnikiem, stanowić modelowy wzór aktywności rekreacyjnej.
przygotowanie wychowanków do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów życiowych; Przygotowanie do samodzielnego podejmowania decyzji i działania polega na systematycznym włączaniu dzieci we wspólne prace na rzecz własnej grupy i całej społeczności domu. Uczy to je współgospodarzenia i współrządzenia, ma to znaczenie w pełnieniu ról społecznych: członka rodziny, grupy, rola obywatela, współtwórcy kultury, konsumenta.
Na pozytywny rezultat oddziaływań wychowawczych w domu dziecka składają się takie elementy, jak: życzliwa atmosfera, ciągłość, jednolitość i trwałość oddziaływań wychowawczych, stabilność kadry wychowawczej, sposób kierowania i zarządzania placówką, wychowanie przez pracę, przygotowanie do samodzielnego życia.
Grupa usamodzielnienia jako kameralna forma wychowania instytucjonalnego.
Szansę na opracowanie programu samodoskonalenia się i podnoszenia poziomu aspiracji życiowych wychowanków stwarza kameralna forma wychowania, jaką stanowią grupy usamodzielniania domu dziecka. Zasady funkcjonowania tej formy wychowania opierają się na założeniach:
wychowankowie mieszkają w zwykłych, kwaterunkowych mieszkaniach;
wszystkie obowiązki związane z działalnością obsługową powierzone są młodzieży;
samodzielność i aktywność wychowanków rośnie dzięki nabywaniu umiejętności z zakresu prowadzenia gospodarstwa domowego i innych związanych z funkcjonowaniem społecznym;
umożliwia się wychowankom pomyśle ukończenie szkoły średniej;
motywuje się młodzież do podejmowania nauki w szkołach pomaturalnych;
wycisza się i łagodzi napięcia nerwowe związane ze stanem sieroctwa społecznego i wynikające z wychowania zbiorowego przez rozwijanie uczuć empatii, satysfakcji z dobrze spełnionego obowiązku, sztuki asertywności oraz poczucia dumy i własnej godności.
Nauczyciel wychowawca jako animator działalności opiekuńczo-wychowawczej.
Animatorem nazywamy osobę, która inicjuje, nadaje żywotność, zachęca do działania, posiada umiejętność ożywania idei i wpajania ich innym ludziom. W instytucjonalnych formach wychowania animator to wychowawca, który ożywia środowisko opiekuńczo-wychowawcze, przekazując inicjatywę swoim wychowankom, rozbudza potrzebę posiadania wiedzy, wpływa na rozwój zainteresowań, rozumie znaczenie nauczania i wychowania w życiu jednostki i społeczeństwa. Istotne jest tu zamiłowanie do pracy z dziećmi i młodzieżą i umiejętność kształcenia stosunków interpersonalnych. Nauczyciel - wychowawca w swojej pracy opiekuńczo-wychowawczej kształtuje charaktery i umysły swoich wychowanków przede wszystkim przez osobisty i bezpośredni kontakt ze swoimi podopiecznymi. Praca nauczyciela obejmuje czynności dotyczące zespołowej i indywidualnej działalności wychowawczej w stosunku do dzieci. Spełnianie funkcji wychowawczej polega na kształtowaniu osobowości dziecka, by przygotować go do samodzielnego życia w społeczeństwie.
Każdego wychowawcę instytucji opiekuńczo-wychowawczej powinny cechować:
twórcza postawa;
wiedza i umiejętności pedagogiczno-psychologiczne w stosowaniu metod rozwoju swoich podopiecznych;
nieskazitelna moralność, wrażliwość etyczna i estetyczna;
umiejętność diagnozowania potrzeb dziecka w zakresie opieki, wychowania i nauczania, otwartość na wspieranie jego rodziców i opiekunów;
świadomość odgrywania roli animatora działań wychowawczych i społeczno-kulturalnych.
W placówkach opiekuńczych dobry wychowawca powinien wierzyć w możliwości wychowanka, owocuje to często po latach stwierdzeniem dorosłego już człowieka: „Tylko Ty we mnie wierzyłeś i nigdy nie słyszałem - że z ciebie nic nie będzie” .
Wychowawca nie może ranić dziecka, przypominając mu niechlubną przeszłość. Od opiekunów wymaga się szczególnej wrażliwości na próby naruszenia godności osobistej wychowanka. Wychowankowie powinni wiedzieć, że w wychowawcach znajdą zawsze wsparcie i pomoc w sytuacjach zagrożenia.
W swojej pracy wychowawca wykorzystuje Metody, czyli sposoby pracy wychowawcy z wychowankami, umożliwiający uzyskanie założonych efektów. Jest to zespół czynności i środków, za pomocą których organizowany jest proces wychowania i nauczania. Istnieje kilka podziałów metod stosowanych w praktyce pracy z dziećmi i młodzieżą.
W pracy opiekuńczo-wychowawczej stosujemy między innymi metody klasyczne: wg Heleny Radlińskiej:
metoda indywidualnych przypadków, metoda ta koncentruje się wokół szukania sposobów wyrównywania braków u osoby potrzebującej takiej pomocy.
metoda społecznej pracy grupowej, czyli możliwości wykorzystania grup i zespołów do zagwarantowania jednostce pełnego rozwoju.
metoda środowiskowa, polegająca na działaniu profilaktycznym na jednostkę bezpośrednio lub pośrednio, przelotnie lub trwale.
Wychowawca w pracy opiekuńczo-wychowawczej powinien umieć skorzystać z mądrości zawartych w zasadach nauczania:
zasada systematyczności,
zasada wiązania teorii z praktyką,
zasada poglądowości,
zasada świadomości i aktywizacji ucznia,
zasada stopniowania trudności,
zasada trwałości wiedzy.
Z punktu widzenia metodyki w pracy opiekuńczo-wychowawczej wyodrębniamy typy i rodzaje zajęć. Za kryteria podziału zajęć na typy przyjmujemy główne cele, np.: rozwój umysłowy wychowanka, kształtowanie jego wrażliwości estetycznej, rozwijania postaw społecznych, sprawności fizycznej i politechnicznej. Wyodrębniając rodzaje zajęć bierzemy pod uwagę treści, metody i środki realizacji oraz cele bardziej szczegółowe.
Wychowawca pracujący w placówce opiekuńczo-wychowawczej musi zatem posiadać umiejętności związane z zapewnieniem dziecku właściwej opieki, zaspokajaniem jego potrzeb rozwojowych i kompensowaniem opóźnień, wzmacnianiem więzi rodzinnych oraz trwałych i pozytywnych związków z rówieśnikami i dorosłymi. Powinien także posiadać umiejętności pracy zespołowej. Ponadto powinien mieć wiedzę na temat potrzeb dzieci oraz konieczności wzmacniania ich więzi z rodziną naturalną.
Podstawowymi warunkami relacji między opiekunem a dzieckiem będzie pełne zaangażowanie się wychowawcy w proces wzmacniania dziecka i jego rodziny, pełna akceptacja dziecka i jego naturalnego środowiska, umiejętności komunikacyjne wychowawcy, optymizm, pozytywny stosunek do życia, okazywanie dziecku szczerości, zrozumienia, zaufania. Codzienna praca wychowawcza będzie wymagać od wychowawcy dotarcia do najskrytszych pokładów osobowości dziecka i zebrania jak najwięcej wiadomości o przyczynach kryzysu, będzie wymagać zaangażowania i ciągłego poszukiwania nowych rozwiązań.
Praca opiekuńczo-wychowawcza wymaga od wychowawcy odpowiednio zorganizowanego warsztatu, tzn. narzędzi i materiałów przydatnych w działaniu pedagogicznym - ”Warsztat pracy wychowawcy”, czyli: dokumentacja pracy z grupą, środki dydaktyczne, narzędzia, materiały do zajęć, biblioteczka podręczna wychowawcy.
Dokumentację dzielimy na formalną i nieformalną, bądź na obowiązkową i nieobowiązkową.
Do dokumentacji formalnej zaliczamy: kartę zdrowia, kartę odzieżową, kwestionariusz wywiadu z dzieckiem i rodziną, karta pobytu dziecka w placówce, indywidualny program pracy z dzieckiem, konspekty.
Do dokumentacji nieformalnej zaliczamy: kronikę grupy, teczki tematyczne, rysunki dzieci, wytwory prac dzieci, ciekawe dekoracje, wykonane pomoce do zajęć, dyplomy itd.
W pracy wychowawcy ważna jest również teczka akt osobowych wychowanka, przechowywana jest zazwyczaj u dyrektora. Wychowawca zobowiązany jest systematycznie śledzić nowe dokumenty dotyczące dziecka i odnotowywać zawarte informacje w indywidualnym programie pracy z dzieckiem oraz w karcie pobytu dziecka.
Teczka składa się z trzech części: A, B, C.
W części A znajdują się podstawowe dokumenty, jak:
wywiad środowiskowy,
postanowienie sądu,
zupełny akt urodzenia (potwierdzony przez administrację o stałym miejscu zameldowania).
W części B znajduje się:
orzeczenie poradni psychologiczno-pedagogicznej opinie,
świadectwa szkolne.
W części C powinny być gromadzone dokumenty osobiste i pamiątki:
zaświadczenia, fotografie, akty zgonów rodziców itp..
We wszystkich wymienionych w referacie formach wychowania najważniejsze jest dobro dziecka. Wychowanek nie może być raniony przez wychowawcę bądź opiekuna. Koniecznym jest wpajanie wychowankowi najważniejszych życiowych wartości jakimi są praca, nauka oraz rodzina, której posiadanie wiąże się z otaczającą ludzi miłością, ufnością oraz bezpieczeństwem. Każda placówka, rodzina zastępcza czy ktoś kto jest postrzegany jako autorytet stara się zrobić wszystko, aby z wychowanka wyrosła osoba o wysokiej kulturze osobistej, o dobrym wykształceniu, posiadająca podstawy do dorosłego życia.
Metodyka wychowania opiekuńczego wypracowuje praktyczne wskazówki, które określają sposoby właściwego postępowania. Poszukiwanie właściwych rozwiązań jest możliwe dzięki przemyśleniom teoretycznym i doświadczeniom praktycznym, które należy weryfikować w trakcie zmieniających się sytuacji i warunków danej społeczności. Nie należy popadać w rutynę i powtarzać utartych szablonów. Należy wzbogacać własną osobowość i warsztat pracy, by kształtować osobowość dziecka, oraz budzić i rozwijać nowe wartości.
Załączniki
Dane statyczne Głównego Urzędu Statystycznego
Dane statystyczne Wojewódzkiego Urzędu Dolnośląskiego
Karta pobytu dziecka
BIBLIOGRAFIA
1. U. Kamińska: Zarys metodyki pracy opiekuńczo-wychowawczej w rodzinnych i instytucjonalnych formach wychowania, 2005r. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
2. Pod redakcją Z. Zieja, Poradnik metodyczny dla wychowawców, 2003r. Kolegium Karkonoskie, Jelenia Góra.
3. W. Żłobicki: Instytucje opiekuńczo-wychowawcze w Niemczech. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1998, nr 8.
4. U. Kamińska: Możliwości wyboru koncepcji systemu opieki na dzieckiem-przykład holenderski. W: Pedagogika społeczna w Polsce - między stagnacją a zaangażowaniem. T. 2. Red. E. Górnikowska-Zwolak, A. Radziewicz-Winnicki. Katowice 1999.
5. B. Matyjas: Wartości i postawy moralno-społeczne wychowanków domów dziecka. „Edukacja” 1988, nr 2.
6. A. Kamiński: Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza. Wrocław 1965.
7. Z. Dąbrowski: Czas wolny dzieci i młodzieży. Warszawa 1966.
8. B. Matyjas: Uczestnictwo w kulturze jako zadanie opiekuńczo-wychowawcze w domach dziecka. W: Kultura i terapia. Doświadczenie wartości. Red. D. Zalewska. Wrocław 1996.
9. W. Dewitz: Czas wolny i życie kulturalne wychowanków. W; Wprowadzenie do metodyki opieki…
10. B. Matyjas: Formy aktywności realizowane w czasie wolnym w domu dziecka. W: Czas wolny w różnych jego aspektach. Red. J. Kędzior, M. Wawrzak-Chodaczek. Wrocław 2000.
11. U. Kamińska: Zranione dzieciństwo Wychowankowie domu dziecka mówią. Katowice 2000.
12. B. Matyjas: Wychowankowie domu dziecka o swoim przyszłym życiu rodzinnym. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1991, nr 9; Losy życiowe usamodzielnionych wychowanków. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1994, nr 4.
13. B. Passini: Miejsce ośrodków adopcyjno-opiekuńczych w systemie opieki.
14. J. Maciaszkowa: Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej. Warszawa 1991.
15. O. Lipkowski: Pedagogika Kazimierza Jeżewskiego a profilaktyka społeczna.
Dane statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego
Domy dziecka
|
1999 |
2000 |
ogółem |
359 |
361 |
miejsca ogółem |
18828 |
18529 |
wychowankowie ogółem |
17190 |
17247 |
wychowankowie przyjęci na podstawie orzeczenia sądu |
16412 |
16708 |
wychowankowie sieroty |
558 |
533 |
wychowankowie półsieroty |
3693 |
3619 |
wychowankowie małoletnie matki z dziećmi |
125 |
70 |
wychowankowie w wieku 0-3 l. |
1745 |
1661 |
nauczyciele pełnozatrudnieni |
4197 |
4063 |
pracownicy służby zdrowia |
574 |
488 |
Rodzinne domy dziecka
|
||
ogółem |
130 |
141 |
miejsca ogółem |
1143 |
1325 |
wychowankowie ogółem |
911 |
978 |
wychowankowie przyjęci na podstawie orzeczenia sądu |
809 |
841 |
wychowankowie sieroty |
114 |
95 |
wychowankowie półsieroty |
252 |
305 |
wychowankowie małoletnie matki z dziećmi |
1 |
0 |
wychowankowie w wieku 0-3 l. |
14 |
23 |
nauczyciele pełnozatrudnieni |
138 |
146 |
Wioski dziecięce
|
||
ogółem |
5 |
5 |
miejsca ogółem |
547 |
548 |
wychowankowie ogółem |
266 |
278 |
wychowankowie przyjęci na podstawie orzeczenia sądu |
130 |
139 |
wychowankowie sieroty |
12 |
12 |
wychowankowie półsieroty |
50 |
50 |
wychowankowie małoletnie matki z dziećmi |
0 |
0 |
wychowankowie w wieku 0-3 l. |
13 |
6 |
nauczyciele pełnozatrudnieni |
48 |
57 |
pracownicy służby zdrowia |
1 |
1 |
Dane Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego.
Na dolnym śląsku w: 2000 roku 2010 roku |
Domy dziecka 42 46 |
Wychowanków 2032 2051 |
|
Rodzinnych domów dziecka 25 42 |
Wychowanków 170 287 |
U. Kamińska: Zarys metodyki pracy opiekuńczo-wychowawczej w rodzinnych i instytucjonalnych formach wychowania, (2005) s. 4
Tamże, s. 5
Tamże, s. 8
Tamże, s. 9
Tamże, s. 12
Tamże, s. 13
Tamże, s. 42
B. Passini: Miejsce ośrodków adopcyjno-opiekuńczych w systemie opieki…, s. 185
J. Maciaszkowa: Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej. Warszawa 1991, s. 125-126
Ibidem, s. 13-14
O. Lipkowski: Pedagogika Kazimierza Jeżewskiego a profilaktyka społeczna. W: Kazimierz Jeżewski. (System wychowawczy)…, s. 154
Ibidem, s. 118
W. Żłobicki: Instytucje opiekuńczo-wychowawcze w Niemczech. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1998, nr 8
U. Kamińska: Możliwości wyboru koncepcji systemu opieki na dzieckiem-przykład holenderski. W: Pedagogika społeczna w Polsce - między stagnacją a zaangażowaniem. T. 2. Red. E. Górnikowska-Zwolak, A. Radziewicz-Winnicki. Katowice 1999, s. 154.
Ibidem, s. 155.
Eadem: Wychowanie w domu dziecka…, s. 118-140. B. Matyjas: Wartości i postawy moralno-społeczne wychowanków domów dziecka. „Edukacja” 1988, nr 2.
A. Kamiński: Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza. Wrocław 1965; Z. Dąbrowski: Czas wolny dzieci i młodzieży. Warszawa 1966. B. Matyjas: Uczestnictwo w kulturze jako zadanie opiekuńczo-wychowawcze w domach dziecka. W: Kultura i terapia. Doświadczenie wartości. Red. D. Zalewska. Wrocław 1996.
W. Dewitz: Czas wolny i życie kulturalne wychowanków. W; Wprowadzenie do metodyki opieki…, s. 143-164. B. Matyjas: Formy aktywności realizowane w czasie wolnym w domu dziecka. W: Czas wolny w różnych jego aspektach. Red. J. Kędzior, M. Wawrzak-Chodaczek. Wrocław 2000.
U. Kamińska: Zranione dzieciństwo…, s. 125-135. B. Matyjas: Wychowankowie domu dziecka o swoim przyszłym życiu rodzinnym. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1991, nr 9; eadem: Losy życiowe usamodzielnionych wychowanków. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1994, nr 4.
Z. Zieja, Poradnik metodyczny dla wychowawców, 2003r. s. 99, Kolegium Karkonoskie, Jelenia Góra.
Tamże s.156
1