Specyfika rehabilitacji pacjenta z zespołem stopy cukrzycowej
Alicja Buczyńska-Smoroń, 27.08.12
Zespół stopy cukrzycowej jest problemem znacznej części chorych na wszystkie typy cukrzycy. Istnieje wiele możliwości wykorzystania rehabilitacji jako elementu leczenia zespołu stopy cukrzycowej, jednak specyfika postępowania fizjoterapeutycznego u chorych na cukrzycę polega przede wszystkim na działaniach prewencyjnych dotyczących tegoż powikłania. Zastosowanie w tym wypadku mają zabiegi z zakresu kinezyterapii, fizykoterapii oraz leczenia uzdrowiskowego. Nieodzownym elementem rehabilitacji pacjenta z zespołem stopy cukrzycowej jest także kontrolowany wysiłek fizyczny. Najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie terapii skojarzonej oraz praca zespołu interdyscyplinarnego z pacjentem.
Wstęp
Cukrzyca jest jednym z najczęściej występujących niezakaźnych schorzeń na całym świecie [1, 2]. Według WHO (World Health Organisation) liczba zgonów spowodowanych powikłaniami cukrzycy na każde 100.000 członków populacji Polskiej, wyniosła w 2005 roku 14,3. Liczba ta wciąż rośnie, w 2008 roku wynosiła już 17,3 [3]. Wielkość przewidywalnego wzrostu zachorowalności na cukrzycę
od 2000 do 2030 roku wynosi odpowiednio w: Europie - 32%, USA
i Kanadzie 72%, a w Afryce aż 162%. Liczby te zwracają uwagę na to jak wielkim problemem, również w skali globalnej, jest cukrzyca oraz jej powikłania. Zespół stopy cukrzycowej rozwija się u 10 - 25% chorych. Między ryzykiem wystąpienia zespołu, a wiekiem pacjenta oraz stopniem zrównoważenia glikemii istnieje znaczna korelacja. Zespół ten jest definiowany jako: infekcje, owrzodzenia oraz destrukcja tkanek głębokich, współistniejące z nieprawidłowościami neurologicznymi (zaburzenia czucia bólu) i naczyniowymi w kończynie dolnej [4].
Wpływ wysiłku fizycznego na organizm pacjenta z zespołem stopy cukrzycowej
Wydaje się, że doprowadzenie do zrównoważonej glikemii jest najlepszym sposobem zarówno na zapobieganie występowania zespołu stopy cukrzycowej jak również na leczenie go [4]. Cel ten można osiągnąć poprzez rehabilitację. Praca mięśni poprzecznie prążkowanych, uczestniczących w trakcie wysiłku fizycznego, wymaga dostarczenia odpowiedniej ilości glukozy do komórek zaangażowanych w tą aktywność mięśni. W związku z powyższym każdy wysiłek fizyczny ma wpływ na poziom glukozy we krwi. Ważne jest, iż aktywność fizyczna ma również wpływ na samo wydzielanie insuliny, które zmniejsza się już podczas wysiłków umiarkowanych, przy czym największe jego obniżenie występuje
w trakcie wysiłku o charakterze długotrwałym [5]. Pacjentom chorym na cukrzycę zaleca się wysiłek submaksymalny, w trakcie którego tętno wzrasta od 60 do 80 % swojej maksymalnej fizjologicznej wartości. Odradza się wysiłki o bardzo dużej intensywności, w których procesy beztlenowe odgrywają zasadniczą rolę. Jako wskazane formy aktywności fizycznej można wymienić: taniec, seks, aerobik, gimnastyka, pływanie, jazda na rowerze. Nie zaleca się natomiast: podnoszenia ciężarów, uprawiania sportów siłowych, biegów krótkodystansowych, ćwiczeń na siłowni [5, 6, 7. W celu uzyskania najlepszych efektów wysiłek fizyczny powinien być podejmowany przynajmniej 2 - 3 razy w tygodniu, a najlepiej codziennie. Przed jego rozpoczęciem pacjent powinien skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Ćwiczenia należy rozpoczynać 10 minutową rozgrzewką, a całkowity czas aktywności nie powinien przekraczać 30 - 45 min. Pomiar stężenia glukozy
we krwi powinien nastąpić zarówno przed jak i po ćwiczeniach. Konieczne jest przyjmowanie płynów w trakcie wysiłku, aby nie dopuścić do niekorzystnego odwodnienia organizmu. Ważne jest również dobranie odpowiedniego obuwia,
aby nie doszło do kontuzji czy też zranień stopy Przy zaburzeniach ruchowych stosuje się: ćwiczenia bierne, zajęcia sportowo - rekreacyjne oraz ćwiczenia czynne. Z zakresu kinezyterapii czynnej stosuje się: ćwiczenia ogólnorozwojowe, naczyniowe oraz wzmacniające mięśnie stóp. W przebiegu zaburzeń czuciowych stosuje się natomiast ćwiczenia równoważne oraz pozycje ułożeniowe [8].
Elementy fizykoterapii w leczeniu zespołu stopy cukrzycowej
Fizykoterapia to element leczenia fizjoterapeutycznego który wykorzystuje działanie naturalnych czynników fizycznych takich jak: promieniowanie podczerwone, ultrafioletowe, elektromagnetyczne czy prąd elektryczny [9]. Leczenie w zakresie fizykoterapeutycznym zespołu stopy cukrzycowej polega przede wszystkim na uśmierzaniu bólu. Wiele zabiegów z zakresu fizykoterapii jest przeciwwskazanych w przebiegu tegoż powikłania. Są to zabiegi wykorzystujące skrajnie niskie oraz skrajnie wysokie temperatury. Przeciwwskazanie to wynika z zagrożenia powstaniem oparzeń lub odmrożeń, wynikających z zaburzeń czucia [9]. Jednakże istnieje wachlarz zabiegów mających pozytywny wpływ na zmniejszenie dolegliwości związanych z zespołem stopy cukrzycowej. Pole magnetyczne niskiej częstotliwości o charakterze zmiennym ma duży wpływ na subiektywne zmniejszenie dolegliwości związanych z przebiegiem zespołu neuropatycznej stopy cukrzycowej, takich jak: mrowienia, bóle o charakterze pieczenia czy rwania [8, 10]. Efekt taki osiąga się stosując serię 15 zabiegów o częstotliwości f - 30Hz, sinusoidalnym kształcie impulsu i indukcji pola 8 mT [10]. Innym zabiegiem fizykoterapeutycznym znajdującym zastosowanie w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej jest elektroterapia z wykorzystaniem TENS - przez skórnej stymulacji elektrycznej. W tym przypadku jest to głównie działanie zmniejszające bóle związane z tą przypadłością. Terapia prądami TENS odnosi pozytywne skutki już po 12, a nawet 6 tygodniach stosowania. Pozytywne działanie odnosi się zarówno do obniżenia dolegliwości bólowych jak i polepszenia jakości życia pacjentów [8, 11, 12]. Lasery biostymulacyjne oraz wysokoenergetyczne mogą być wykorzystane jako element leczenia bólów neuropatycznych oraz poprawiające trofikę nerwów
i poprawę przemian na poziomie komórkowym [8]. Przykładem dawki odnoszącej pozytywne skutki może być zastosowanie skaningu niskoenergetycznym laserem HeNe z długością fali 632,3 nm i fali podczerwonych o długości 904 nm. Laser wysokoenergetyczny natomiast może być stosowany w dawkach 550 mV, 1500 Hz, 50 J w zabiegu trwającym 3 min. Biostymulacja laserowa przyśpiesza procesy naprawcze tkanek poprzez zwiększanie produkcji kolagenu, co może wskazywać na jej przydatność w leczeniu ran również u ludzi chorujących na cukrzycę [13]. Liczne analizy wskazują również na przydatność terapii hiperbarycznej
w leczeniu zespołu stopy cukrzycowej. Istnieją badania opisujące wyniki trzy miesięcznego wykonywania zabiegów hiperbarycznych, w których pacjenci
zgłosili całkowite zniesienie wcześniej występujących objawów takich jak bóle, kurcze oraz parestezję kończyn dolnych . Należy zwrócić uwagę na to, iż lepsze wyniki terapeutyczne osiąga się stosując terapię skojarzoną. Powinno się łączyć zarówno zabiegi fizykalne z farmakoterapią, jak i kilka zabiegów fizykoterapeutycznych [10].
Leczenie uzdrowiskowe pacjentów z zespołem stopy cukrzycowej
Pacjent chory na cukrzycę ma możliwość podjęcia leczenia uzdrowiskowego w Polsce w: Goczałkowicach Zdroju, Kołobrzegu, Muszynie, Wysowej Zdroju [9]. Celem leczenia uzdrowiskowego jest głównie edukacja pacjenta dotycząca diety, problemów dnia codziennego, samokontroli. Ważnym elementem składowym leczenia uzdrowiskowego jest rehabilitacja. U pacjentów z cukrzycą typu 2 jest ona nastawiona przede wszystkim na działania mające na celu obniżenie podwyższonego wskaźnika masy ciała oraz lepsze kontrolowanie glikemii. Te dwa aspekty łączą się bezpośrednio z zapobieganiem powstawaniu oraz leczeniem zespołu stopy cukrzycowej. Natomiast chorzy na wszystkie typy cukrzycy
są poddawani kinezyterapii oraz fizykoterapii, mającymi na calu niedopuszczenie do powstania późnych powikłań takich jak omawiany zespół ,bądź też ich ewentualne leczenie. Postępowanie fizjoterapeutyczne ma również za zadanie leczenie lub też łagodzenie przebiegu chorób towarzyszących [7, 14]. Również kąpiele w wodach mineralnych są korzystne dla organizmu chorego wpływając pozytywnie na ukrwienie dystalnych części ciała. Stosowane w takim celu wody mineralne
to: solankowe, kwasowęglowe oraz siarczkowo - siarkowodorowe [6, 15]. Peloidoterapia - czyli leczenie peloidami, może być również wykorzystywane
u chorych cierpiących na zespół stopy cukrzycowej. Zabiegi powinny mieć charakter miejscowy oraz nie powinny pociągać za sobą nadmiernej hipertermii mogącej doprowadzić w przypadku neuropatii czuciowych do oparzeń.
Podsumowanie
Zachorowalność na cukrzycę na Świecie wciąż rośnie [3, 15]. W związku z czym coraz większe znaczenie ma fizjoterapia jako bardzo ważny element zarówno w profilaktyce jak i leczeniu objawowym późnych powikłań cukrzycy takich jak zespół stopy cukrzycowej [8]. Pacjentowi z zaburzeniami ruchowymi i czuciowymi, wynikającymi z zaistniałego zespołu stopy cukrzycowej można zaproponować wiele zabiegów z zakresu kinezyterapii oraz fizykoterapii, a nawet masażu. Rehabilitacja nie może być stosowana jako monoterapia, powinna współdziałać z leczeniem farmakologicznym oraz odpowiednią dietą. Stosowanie fizjoterapii jako środka zapobiegającego i leczącego zespół stopy cukrzycowej ma również korzystny wydźwięk ekonomiczny, leczenie farmakologiczne pochłania bowiem co roku relatywnie dużo większe koszty [8, 9, 14, 16]. Wszystko to prowadzi do coraz bardziej powszechnego stosowania fizjoterapii jako elementu leczenia i zapobiegania zespołu stopy cukrzycowej.
Bibliografia
1. Koziarska - Rościszewska M., Cukrzyca u osób starszych diagnostyka, leczenie, prewencja powikłań Grant edukacyjny Merck Institute of Aging and Health. Łódź 2005
2. Oussama MN Khatib, Guidelines for the prevention, management and care of diabetes mellitus. World Health Organization 2006
3. Mały rocznik statystyczny Polski, 2010
4. Sieradzki J., Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych
na cukrzycę 2011 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.
5. Buczkiewicz A. Gimnastyka diabetyka. Cukrzyca a wysiłek fizyczny. Warszawa 2009
6. Bartyzel - Lechforowicz H., Jandziś E., Fizjoterapia w wybranych schorzeniach geriatrycznych. Zamość 2009: s. 146 - 152
7. Świrski J. J. Naturalne metody zapobiegania i leczenia powikłań cukrzycy. Bydgoszcz 2000: 26 - 29, s. 53 - 82
8. Jóźwa P., Kwolek A., Misior A. Rehabilitacja jako składowa leczenia
i prewencji neuropatii cukrzycowej. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego 2005, 2: s. 188 - 192
9. Mika A., Fizykoterapia. Warszawa 2007: s. 416 - 423
10. Mróz J., Kuliński W., Leśniewski P., Haładyna W., Postępowanie fizykalne w polineuropatii cukrzycowej. Acta Balneologica 2008, L, 1
11. Forst T., Nguyen M., Forst S., Disselhoff B., Pohlmann T., Pfutzner A., Impact of low frequency transcutaneous electrical nerve stimulation on symptomatic diabetic neuropathy using the new Salutaris® device. Diabetes, nutrition & metabolism 2004 vol.17 nr 3
12. Pieber K., Herceg M., Paternostro - Sluga T., Electroteraphy
for thetreatment of painful diabetic peripheral neuropathy: a review. Journal of Rehabilitation Medicine 2010, 42: s. 289 - 295
13. G. Keseva Reddy, Stehno - Bittel L., Chukuka S. Enwemeka Laser photostimulation accelerates wound healing in diabetic rats. Wound Repair and Regeneration 2001 vol.9 no.3: s. 248 - 255
14. Paszkot M., Grzeszczak W., Kokoszka - Paszkot J. Wpływ leczenia uzdrowiskowego w Wysowej - Zdroju na stopień wyrównania cukrzycy typu. 2 Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2002 tom 2 nr 1: s. 111 - 116
15. Sieroń A., Cieślar G., Biniszkiewicz T. Terapia za pomocą wolnozmiennych pól magnetycznych - nowa szansa w leczeniu cukrzycy? Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2003 tom 3 nr 4: s. 299 - 306
Jak należy nas cytować:
Alicja Buczyńska-Smoroń. [Opublikowano dnia: 2012-08-27]. Specyfika rehabilitacji pacjenta z zespołem stopy cukrzycowej. Protokół dostępu: http://www.diabetolog.pl/publikacje/32023 [Pobrano dnia: 2012-08-31].