cechy wzorcowe określające język (wg Ch. Hocketta)
Arbitralność - Wiąże sie z konwencjonalnością języka i oznacza, ze miedzy forma a treścią znaków językowych nie ma związku naturalnego. Nie ma związku miedzy wyrazem kot, a zwierzęciem, na które wskazuje to słowo. Raz przyjęty związek treści z forma staje sie koniecznym i niezmiennym.
Semantyczność - Polega na tym, ze znaki językowe odsyłają odbiorcę do jakichś zjawisk lub rzeczy otaczającego go świata. Przykładowo wyraz kot odnosi sie do pewnej wyodrębnionej klasy zwierząt, które można jakoś scharakteryzować. Treść znaków jest zawsze ogólna, np. wyraz czerwien odnosi sie do całej palety kolorów, które mozna tak nazwac.
Dwustopniowość struktury - Jezyk jest zorganizowany na dwóch poziomach: istnieja elementy nie obdarzone znaczeniem oraz jednostki znaczace. Podstawowe cegiełki jezyka, k o t, nie maja znaczenia, dopiero ich odpowiedni układ moze cos znaczyc, kto, kot, tok, lub nie, otk, tko.
Autonomiczność - Mozliwosc mówienia, pisania o czasach przeszłych i o przyszłosci, o odległych i bliskich miejscach.
Kreacyjność - Inaczej produktywnosc. Jezyk jest otwarty. Człowiek moze mówic, o czym zechce. Najczesciej potrafi wyrazic swoje mysli i uczucia. W podobnych sytuacjach kazdy moze sie wyrazic inaczej.
składniki aktu komunikacji (wg Jacobsona)
W rozprawie Poetyka w świetle językoznawstwa przedstawił jeden z najbardziej dziś rozpowszechnionych modeli komunikacji językowej i wywiódł z niej typologię funkcji języka (będącą rozszerzeniem typologii Karla Bühlera). Jako konstytutywne dla każdego aktu mowy Jakobson wymienia sześć czynników: nadawcę (komunikatu), kontekst, komunikat, kontakt (między nadawcą i odbiorcą), kod (wspólny dla nadawcy i odbiorcy) oraz odbiorcę. W zależności od tego, który z tych elementów jest najbardziej wyeksponowany, można mówić o sześciu różnych funkcjach języka: emotywnej (termin Antona Marty, inaczej: ekspresywna) - gdy komunikat skupiony jest na nadawcy, poznawczej (inaczej: oznaczająca bądź denotatywna) - gdy skupiony jest na kontekście (wspólnym świecie nadawcy i odbiorcy), poetyckiej - gdy komunikat skupiony jest na samym sobie, fatycznej (termin Bronisława Malinowskiego) - gdy skupiony jest na kontakcie, metajęzykowej (termin Alfreda Tarskiego)- gdy skupiony jest na kodzie i konatywnej - gdy skupiony jest na odbiorcy.
Przedstaw teorię aktów mowy J. L. Austina.
Akt mowy - wypowiedzenie skierowane przez nadawcę do odbiorcy, którego celem jest przekazanie komunikatu za pomocą systemu znaków językowych. Austinowska teoria aktów mowy pochodzi z 1962 roku. Fundamenty pod teorię aktów mowy położyli brytyjscy filozofowie języka należący do tzw. oksfordziej szkoły analitycznej, przede wszystkim John Austin. Austin zaczął od rozróżnienia między wypowiedzeniami konstatywnymi (te, które podlegają kryterium prawdziwości, inaczej stwierdzenia, np. Pada deszcz; Jan wyjechał z miasta) i performatywnymi (to te, których nie można zakwalifikować jako prawdziwe lub fałszywe). Akty performatywne (wykonawcze) to takie działania językowe, które powołują do życia pewne fakty, np. wypowiedzenie wojny tworzy stan wojny między dwoma państwami, przyrzeczenie ślubne tworzy związek małżeński itp. Dzielimy je na eksplicytne i implicytne.
Wyróżnił 3 rodzaje aspektów:
lokucyjne - (z lac. locutio = mówienie) - takim aktem jest samo wypowiadanie zdania, tj artykulacja dźwięków, łączenie morfemów i wyrazów w większe całości itd., bez uwzględnienia sytuacji oraz uczestników aktu mowy.
illokucyjne - aktem illokucyjnym jest wypowiedzenie w tym sensie, że jego użycie stanowi samo w sobie jakiś akt, np. obietnicę, rozkaz, pytanie, twierdzenie, udzielenie ślubu, chrztu itd.
perlokucyjne - wypowiadając zdanie dokonujemy aktu perlokucyjnego przez to, że nasze zdanie wywiera wpływ na odbiorcę, np. wprawia go w zakłopotanie, gniew, powoduje jego rozbawienie, zadowolenie, skłania odbiorcę do wykonania jakiejś czynności (są to efekty perlokucyjne).
Klasyfikacja aktów mowy Searla: asercje (sąd), dyrektywy (nacisk), komisywy (zobowiązania), ekspresywy, deklaratywy.
Socjolingwistyka jako gałąź wiedzy, jej kierunki badań.
socjolingwistyka: bada rolę języka w społeczeństwie, zajmuje się rozpatrywaniem języka w różnych grupach społecznych, szczególnie w jakim zakresie różnią się one od języka ogólnego, bada też stylistyczne zróżnicowanie języka. nazwa została utworzona w 1952 w U.S.A
Korzysta ze zdobyczy socjologii,
Reguły społeczne rządzą językiem,
Użycie języka, badanie konkretnych aktów mowy,
Analiza różnych aktów mowy i ich porównanie,
Językoznawstwo poszerzone o kontekst społeczny,
Badanie socjolektów,
Kładzie nacisk na badanie użytkowników języka,
Norma językowa,
Wariantywność języka,
Typ kontaktu społecznego,
Teoria ról społecznych,
Style funkcjonalne,
Kontakt pokoleniowy
Założenia filozoficzne i lingwistyczne strukturalizmu, najważniejsze tezy, przedstawiciele, szkoły itp.
Za inicjatora strukturalizmu w językoznawstwie należy uznać polskiego uczonego Jana Baudouina de Courtenay, który w rozprawie wydanej w 1894 r. Próba teorii alternacyj fonetycznych oddzielił, biorąc pod uwagę stronę dźwiękową języka, antropofonikę, która miała się zajmować wszelkimi dźwiękami mowy ludzkiej, od psychofonetyki nastawionej na znaczenie i jego rozumienie. Obok Baudouina de Courtenay prekursorem strukturalizmu był również Mikołaj Kruszewski. Za punkt zwrotny przyjmuje się jednaj umownie rok 1916, kiedy to ukazała się książka Ferdynanda de Saussure'a Kurs językoznawstwa ogólnego (wydana po śmierci językoznawcy przez jego uczniów). Dzięki niemu strukturalizm pojawił się w swojej rozwiniętej, klasycznej postaci w polskiej lingwistyce. Polskimi przedstawicielami strukturalizmu byli: Jerzy Kuryłowicz, Tadeusz Milewski, Zdzisław Stieber.
Podstawowe założenia strukturalizmu:
Język (langue) to system znaków służących do porozumiewania się między sobą członków danej społeczności. Ten system jest każdorazowo aktualizowany w akcie mówienia (parole). Oba elementy: langue (system) i parole (użycie systemu) składają się na ogólną ludzką zdolność mówienia (nazywaną langage). Langue jako zjawisko społeczne i parole jako zjawisko indywidualne są od siebie nieodłączne. Gdyby nie istniał system reguł, dający się zaobserwować w języku, ludzie nie mogliby porozumiewać się ze sobą. Ale - z drugiej strony - lagun to tylko abstrakcja wyprowadzona z konkretnych aktów mowy.
Systemowość języka polega na istnieniu systemu relacji między znakami językowymi. Znak nie występuje w izolacji, nie odnosi się tez bezpośrednio do rzeczywistości obiektywnej, jego wartość zależy od miejsca w systemie relacji (np. przymiotnik zimny istnieje w relacji do przymiotników gorący, ciepły, lodowaty, zdanie twierdzące istnieje w relacji do zdania przeczącego itd.) Najważniejsza relacja to opozycyjność („W języku istnieją tylko różnice”).
Język jako system relacji jest formą, a nie substancją. Forma dotyczy nie tylko płaszczyzny dźwiękowej, lecz również pojęciowej. Każdy język czerpie z ogromnego rejestru dźwięków, jakie mogą wytwarzać ludzkie narządy mowy - czerpie z substancji dźwiękowej. Każdy język czerpie również z ogromnego bogactwa ludzkich myśli - czerpie z substancji znaczeniowej. I każdy język na swój sposób modeluje tę dźwiękową i znaczeniową substancję, narzuca jej abstrakcyjną strukturę relacji, czyli właśnie formę.
Relacje między znakami mogą być albo paradygmatyczne, czyli skojarzeniowe, tkwiące w świadomości mówiących (np. biały - czarny, biały - biel - bielić), albo syntagmatyczne, czyli kontekstowe, istniejące w tekście (np. biały - śnieg, bielić - ścianę).
Język można badać w dwóch płaszczyznach: synchronicznej i diachronicznej. Synchronia odnosi się do określonego stanu języka, jest opisem relacji między znakami współistniejącymi w czasie. Diachronia odnosi się do rozwoju, ewolucji językowej. Synchronia nadrzędna jest w stosunku do diachronii. Ucząc się języka w dzieciństwie, ludzie uzyskują umiejętność posługiwania się nim zgodnie z regułami realizowanymi w wypowiedziach, które słyszą wokół siebie. Przy tym - tylko analiza synchroniczna ukazuje systemowość języka. Diachroniczne badania rozbijały język na izolowane od siebie fakty, rozczłonkowywały go na szczegóły i przemiany
Podstawową zasługa lingwistyki strukturalnej jest ukazanie drogi do dokładnego, naukowego opisu zjawisk językowych. Przede wszystkim - aby opisać jakieś zjawisko, pomija się wszelkie kryteria pozajęzykowe, koncentrując się na wewnątrzjęzykowych relacjach. Poza tym - zwraca się uwagę na płaszczyznę językową, w której dane zjawisko zachodzi (konsekwentne rozgraniczenie płaszczyzny fonologicznej, morfologicznej itd.). W opisie dąży się do maksymalnej prostoty i ścisłości, uzyskiwanej często dzięki użyciu rozmaitych symboli, wykresów, schematów. I wreszcie - zebranie faktów oraz ich opis to punkt wyjścia do tworzenia całościowych objaśnień, teorii, modeli.
SZKOŁY STRUKTURALNE - PRZEDSTAWICIELE Wpływ nauki Saussure'a, zauważalny już w dwudziestoleciu międzywojennym, stał się szczególnie silny po II wojnie światowej, a na jego idee powoływały się i powołują różne szkoły lingwistyki strukturalnej:
szkoła genewska, ukształtowana przez uczniów szwajcarskiego profesora (m. in. Charles Bally - przedstawiciel strukturalnej stylistyki),
szkoła praska - in. fonologiczna (Trubiecki, Jakobson),
szkoła kopenhaska - in. glossemantyczna (Louis Hjemslev - twórca glossemantyki, rozwijającej saussurowską koncepcję formy) - termin JĘZYK obejmuje trzy elementy: * schemat języka (czysta forma językowa, którą określa realizacja społeczna) * norma językowa (forma materialna, która określa realizacja społeczna) * zwyczaj językowy (zespół nawyków w określonym społeczeństwie) - mówienie to „akt indywidualny”, który tworzy materialną stronę języka. Stroną niematerialną jest schemat. Pojęcie normy jest zbędne.
amerykański deskryptywizm (Leonard Bloomfield), Inni przedstawiciele strukturalizmu amerykańskiego: Edward Sapir, Benjamin Lee Whorf.
Powodem powstania różnych szkół strukturalistów były różne interpretacje poglądów de Saussure'a.
Co to są uniwersalia językowe - omów je.
Uniwersalia językowe to wszelkie przejawy regularności (kategorialności) miedzy językami. Poszukiwanie uniwersaliów, czyli cech wspólnych wszystkim językom, od dawna zajmowało językoznawców, jednakże ciągle brakowało (i praktycznie dotąd brakuje) zadowalającej metody ich wykrywania. Ponieważ nie zostały zbadane porównawczo wszystkie języki świata, trudno orzec z całą pewnością, które cechy są powszechne, tzn. przysługują każdemu językowi. Niektóre uniwersalia (czy zjawiska traktowane jako uniwersalia) ustala się na podstawie występowania w dużej liczbie języków, jednakże nie jest określone, jak duża ma to być liczba. Aitchison referuje krytycznie pracę z roku 1998 (Decsy: A select catalogue of language universals), która zestawia 586 cech przejawiających się w wielu językach, np. takich cech jak obecność samogłosek długich czy fakt, że nazwy oznaczające `chrapanie' mają w swej formie głoskę r. Są to jednak cechy przysługujące tylko części (choćby nawet znacznej) języków. Tymczasem uniwersalia to takie zjawiska, które pojawiają się we wszystkich znanych językach, i proponowaną ich listę podaję
U. dedukcyjne - wynikające z definicji języka
każdy język jest systemem znaków
każdy język jest systemem znaków konwencjonalnych
każdy język jest systemem znaków fonicznych
każdy język służy do porozumiewania się
każdy język jest dwuklasowy
każdy język jest tekstotwórczy
każdy język jest polisemiczny
U. indukcyjne - uogólnienia na podstawie empirycznych badań wielu konkretnych języków
Np. każdy język ma:
sylaby
co najmniej 3 samogłoski i a u
co najmniej 2 rodzaje spółgłosek: zwarte i płynne
co najmniej jedną spółgłoskę nosową
zaimki osobowe
elementy wskazujące `blisko' i `daleko' od człowieka
morfemy i zdania
funkcję znaczeniową kolejności morfemów
tryb rozkazujący dla 2. osoby
podział na imiona własne i wyrazy pospolite ...
Scharakteryzuj pismo alfabetyczne.
pismo alfabetyczne - rodzaj pisma, w którym w większości jeden znak odpowiada jednej głosce. Przykładami pisma alfabetycznego są alfabet łaciński, grecki, cyrylica i inne. 2000 l.p.n.e. Fenicja, Palestyna, powstaje alfabet - zbiór znaków graficznych. Najstarszy alfabet - fenicki (22 litery odnoszące się tylko do spółgłosek) podstawa pisma dla języka hebrajskiego, aramejskiego, greckiego, łacińskiego. Rozwinięty z ideogramów - alet - wół. Od Fenicjan alfabet przejęli grecy i uzupełnili go o samogłoski, rozpowszechnili oni również pismo od lewej do prawej. Później alfabet przejęli rzymianie (21 liter + y,z + w średniowieczu u,j,w) Języki słowiańskie oparte na alfabecie:
Pismo alfabetyczne - znaki odpowiadające literom,
Pismo sylabiczne - dziś Japonia,
Pismo dewanagari - hindi, sanskryt,
Pismo ideograficzne - Daleki Wschód, Chiny, Japonia, Korea
Klasyfikacja typologiczna języków świata, podstawa ich zróżnicowania, założenia typologii.
Klasyfikacja typologiczna - grupuje języki ze względu na podobieństwo pewnych cech ich struktur. Języki klasyfikuje sie według różnych kryteriów wewnatrzjezykowych - cech strukturalnych. Języki grupuje sie w typy. Natomiast różne klasyfikacje strukturalne (inaczej typologiczne) dzielą języki zależnie od pewnych cech struktury. Najczęściej stosowane kryteria to:
Kryterium fonologiczno-fonetyczne
ze względu na liczbę fonemów:
języki bogate w fonemy (>50) - np. języki kaukaskie
języki średnio bogate w fonemy - np. większość języków europejskich
języki ubogie w fonemy (<20) - np. j. hawajski
ze względu na stosunek samogłosek i spółgłosek:
języki samogłoskowe (>30% samogłosek) - np. j. francuski, niektóre języki polinezyjskie
języki spółgłoskowe (>70% spółgłosek) - np. większość języków kaukaskich
ze względu na prozodię
języki prozodyczne:
o niestałym akcencie - np. j. rosyjski, angielski
oparte na iloczasie - np. łacina
oparte na intonacji - np. j. chiński
języki nieprozodyczne:
o stałym akcencie inicjalnym - np. j. czeski, węgierski, chiński, mongolski
o stałym akcencie oksytonicznym - np. j. francuski, armeński
o stałym akcencie paroksytonicznym - np. j. włoski
o stałym akcencie proparoksytonicznym - np. j. macedoński
Kryterium morfologiczne
języki izolujące - większość pojedynczych morfemów może być samodzielnymi wyrazami. Najbardziej typowym przykładem jest język chiński. Mniej typowym jest język angielski.
języki analityczne - stosunki gramatyczne wyrażają luźne morfemy w postaci form czasownika posiłkowego, przysłówków i przyimków. Przykładem może być język francuski.
języki aglutynacyjne - typowy wyraz to jeden morfem znaczeniowy i jeden lub więcej morfemów gramatycznych, z których każdy ma określoną pojedynczą funkcję, a ich wybór w niewielkim stopniu zależy od morfemu bazowego. Przykładem mogą być język turecki, węgierski, fiński, estoński. Mniej typowe języki aglutynacyjne to język japoński i esperanto. Wymarły język etruski też był aglutynacyjny.
języki fleksyjne (inaczej syntetyczne) - wyraz składa się zwykle z jednego morfemu znaczeniowego i jednego lub więcej morfemów gramatycznych, które bardzo często spełniają więcej niż jedną funkcje gramatyczną, i spełniają ją tylko przy pewnej grupie morfemów bazowych. Typowe przykłady to polski i łacina.
języki alternacyjne - w których funkcję gramatyczną spełniają alternacje samogłosek, czyli wymiany samogłosek zachodzące wewnątrz morfemu. Rdzeń spółgłoskowy pozostaje bez zmian. Typowym przykładem są tu języki semickie.
języki polisyntetyczne - w których elementy morfologiczne łączą w sobie liczne funkcje, a jednocześnie nie ma ściśle określonej kategorii części mowy. Rozmywa się różnica między wyrazem a zdaniem. Zaliczamy tu np. języki eskimo-aleuckie.
języki pozycyjne - decyduje szyk wyrazów, np. język angielski: Mark killed a lion vs. a lion killed Mark. W pewnych sytuacjach szyk decyduje o znaczeniu również w języku polskim: psy gonią koty vs. koty gonią psy. Języki pozycyjne są zazwyczaj izolujące.
języki przypadkowe - decyduje forma wyrazów określających, np. język polski: Marek zabił lwa lub lwa zabił Marek vs. lew zabił Marka. Języki przypadkowe są zazwyczaj fleksyjne bądź aglutynacyjne.
języki koncentryczne (inkorporujące) - decyduje forma wyrazu określanego, np. język odżibwe māpa enima u-wītekēmākenan - 'ten człowiek jego-żona' ('żona tego człowieka'), nen-tawēmā u-kī-ness-ā-n wāwāškēššu-wan 'mój brat on-zabić-ją sarna'. Podobne konstrukcje spotyka się czasem w języku polskim: dom zasłania drzewa lub drzewa zasłania dom vs. drzewa zasłaniają dom itp. Języki inkorporujące są zazwyczaj polisyntetyczne.
Wymień i krótko scharakteryzuj języki nieindoeuropejskie w Europie.
Języki ugrofińskie, grupa języków w obrębie języków uralskich lub uralsko-jukagirskich, Posługuje się nimi ok. 24 mln mówiących, zamieszkujących Europę Północną, Syberię, a także Węgry. Grupa ta dzieli się na dwa zespoły: fiński (zwany czasem zachodniougrofińskim, fińsko-permskim) i ugryjski. Najważniejsze z nich to języki węgierski, fiński, estoński oraz mordwiński;
Języki tureckie, najliczniejsza podrodzina języków ałtajskich, obejmująca około 140 mln mówiących. Zamieszkują oni obszar Azji Mniejszej (Turcja), Zakaukazia (Azerbejdżan), Azji Środkowej (Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Rosja i Chiny) i Syberii (Jakucja), a także Europy Wschodniej (Karaimi, Tatarzy, Baszkirzy, Czuwasze). Dzielą się na następujące grupy: bułgarską (dziś tylko język czuwaski), oguzyjską, kipczacką, karłucką czyli krachanidzką, północnosyberyjską (tylko język jakucki i dołgański) i południowosyberyjską. Najstarsze inskrypcje, pochodzące z początków VIII wieku, odnaleziono w Mongolii,
Język baskijski, język Basków zamieszkujących kilka prowincji na pograniczu Hiszpanii i Francji. Posługuje się nim dzisiaj ponad milion osób, z których ok. 90% mieszka w Hiszpanii. Wyróżnia się 10 dialektów języka baskijskiego. Ze względu na duże różnice pomiędzy nimi powstała ustandaryzowana odmiana języka - Euskara batua, łącząca cechy największych dialektów języka baskijskiego, oparta zwłaszcza na dialekcie Gipuzkoa. Odmiana ta nauczana jest w szkołach. Literatura w tym języku powstaje od XVI wieku. Pierwszą drukowaną książkę w tym języku wydano w 1545 roku.
Język etruski wymarły w I wieku n.e. język nieindoeuropejski o nieustalonym pochodzeniu i pokrewieństwie z innymi językami. Był to język pisany i mówiony w dawnej Etrurii i sąsiednich regionach (to obecna Toskania, Umbria, Veneto, Emilia-Romania i Lombardia we Włoszech). Język etruski został wyparty przez łacinę i pozostawił po sobie niewiele śladów: kilkadziesiąt zapożyczeń w łacinie (np. etr. phersu to łac. persona [osoba]), kilka tekstów ciągłych i nazwy miejscowości (np. Parma). Nieznane jest znaczenie większości słów etruskich, dlatego zachowane teksty nie mogą być dokładnie odczytane.
Podaj definicję języka naturalnego.
Język naturalny to sposób porozumiewania się ludzi między sobą za pomocą znaków, które są ciągami dźwięków (znaki foniczne) wytworzonych przez narządy mowy człowieka. Znaki oparte są na pewnej konwencji, wymagają uczenia się, są umowne.
Przedstaw model językowej komunikacji Jacobsona oraz funkcje odpowiadające poszczególnym składnikom tego modelu.
W rozprawie Poetyka w świetle językoznawstwa przedstawił jeden z najbardziej dziś rozpowszechnionych modeli komunikacji językowej i wywiódł z niej typologię funkcji języka (będącą rozszerzeniem typologii Karla Bühlera). Jako konstytutywne dla każdego aktu mowy Jakobson wymienia sześć czynników: nadawcę (komunikatu), kontekst, komunikat, kontakt (między nadawcą i odbiorcą), kod (wspólny dla nadawcy i odbiorcy) oraz odbiorcę. W zależności od tego, który z tych elementów jest najbardziej wyeksponowany, można mówić o sześciu różnych funkcjach języka: emotywnej (termin Antona Marty, inaczej: ekspresywna) - gdy komunikat skupiony jest na nadawcy, poznawczej (inaczej: oznaczająca bądź denotatywna) - gdy skupiony jest na kontekście (wspólnym świecie nadawcy i odbiorcy), poetyckiej - gdy komunikat skupiony jest na samym sobie, fatycznej (termin Bronisława Malinowskiego) - gdy skupiony jest na kontakcie, metajęzykowej (termin Alfreda Tarskiego)- gdy skupiony jest na kodzie i konatywnej - gdy skupiony jest na odbiorcy.
Wymień trzy aspekty aktów mowy (wg Austina) i omów je.
Aspekty mowy wg Austina:
Lokucyjny (łac. mówienie) - pole zainteresowań semantyki, tworzenie i artykułowanie wypowiedzi
Illokucyjny np. prośba, groźba, obietnica, pole zainteresowań pragmalingwistyki, intencjonalność wypowiedzi
Perlokucyjny - wywołuje określone skutki u odbiorcy, pole zainteresowań pragmalingwistyki, dodatkowe, wtórne oddziaływanie na odbiorcę), obecny wtedy, gdy wypowiedź wywołuje u odbiorcy jakiś efekt (reakcja emocjonalna, wykonanie pewnej czynności).
Czym zajmuje się psycholingwistyka, omów jej kierunki badań.
Psycholingwistyka bada zachowanie mowy w aspekcie psychologicznym, jej powstanie datuje się na rok 1955. Zajmuje się szczególnie zjawiskami psychologicznymi i fizjologicznymi zachodzącymi u człowieka w procesie komunikacji, np. w jaki sposób odbywa się proces uczenia języka. Niektórzy zaliczają tu także badania nad afazją, różnicami w komunikowaniu się człowieka i zwierząt, pochodzeniem i rozwojem języka w ogóle.
Psychologia języka. Psychologia + językoznawstwo.
Zjawiska zachodzące podczas używania języka przez ludzi.
Procesy uczenia się języków obcych.
Uczenie się języka przez dziecko.
Problem opisywania i funkcjonowania mózgu w czasie odbierania i worzenia mowy (neuropsychologia),
Typy pamięci,
Odbiór mowy - pamięć sensoryczna (ikoniczna, wzrokowa, słuchowa),
Z zainteresowania psycholingwistów procesami odbywającymi się w mózgu podczas używania języka wyłoniła się neurolingwistyka, zaś z badań nad procesami uczenia się języka korzysta m.in. glottodydaktyka i metodyka nauki języków obcych.
Początki psycholingwistyki są datowane na rok 1953. Odbyła się wówczas konferencja w Bloomingham, w której uczestniczyli językoznawcy, etnografowie oraz psychologowie. Jej owocem była zbiorowa praca Psycholinguistics.
Ważniejszymi psycholingwistami byli: Jean Piaget, B. F. Skinner (którego teoria behawioralna zrewolucjonizowała ówczesne wyobrażenia na temat akwizycji języka oraz postrzeganie faz przyswajania mowy) oraz współcześnie Noam Chomsky, George Lakoff Michael Tomasello czy Steven Pinker.
Językoznawstwo kognitywne, przedstawiciele, założenia, tezy itp.
Lingwistyka kognitywna wyrosła z krytyki gramatyki transformatywno-generatywnej oraz z wpływów semantyki referencjalnej. Zaczęła się rozwijać na przełomie 70./80. l. XX w.
Założenia - Ronald W. Langacker (1988):
odrzucenie poglądu, że język lub gramatykę dało się precyzyjnie i wyczerpująco opisać za pomocą symboli matem. i log., kategorii dyskretnych i systemów twierdzeń nieredundantnych i bezwyjątkowych;
negacja założenia, że język jest samowystarczalnym systemem, dającym się dobrze opisać bez odniesienia się do szeroko rozumianego procesu poznawczego, a gramatyka stanowi mechanizm generujący poprawne zdania danego języka;
twierdzenie, że język stanowi integralną część całego systemu poznawczego, a gramatyka - inwentarz zasobów symbolicznych, z których mówiący konstruują wyrażenia językowe mające wartość komunikatywną;
odejście od podziału systemu językowego na niezależne moduły (gramatykę, semantykę, słownictwo; nieoddzielanie pragmatyki od semantyki);
zerwanie z definiowaniem znaczeń wyrażeń językowych za pomocą warunków prawdziwości.
Lingwistyka kognitywna - paradygmat językoznawstwa zakładający, że język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami dotyczącymi postrzegania świata. Lingwistyka kognitywna zajmuje się przyswajaniem, gromadzeniem i wykorzystywaniem informacji; opiera się na wcześniej rozwijanej psychologii kognitywnej. Językoznawstwo kognitywne radykalnie przeciwstawia się gramatyce transformacyjno-generatywnej, zapoczątkowanej przez Noama Chomsky ' ego n a przełomie lat 50. i 60. XX wieku. Gramatyka ta, jako zbiór reguł wyrażonych w sformalizowanym języku matematycznym, zdominowała ówczesne językoznawstwo i wywarła szeroki wpływ m.in. na psychologię, socjologię o raz na teorię literatury. Do uczniów Chomsky ' ego należał początkowo George Lakoff, który jednak po pewnym czasie stał się jednym z najzagorzalszych przeciwników jego gramatyki, uważając, że jest ona może interesującym, ale jednak marginalnym przedsięwzięciem, nie zasługującym na poważne traktowanie. Ostatecznie Lakoff walnie przyczynił się do powstania językoznawstwa kognitywnego, którego teoretyczne podstawy sformułował Ronald Langacker w książce Podstawy gramatyki kognitywnej ( 1987). Wcześniej, w 1980 r., Lakoff wraz z filozofem Markiem Johnsonem wydali wspólną książkę Metafory w naszym życiu, formułując w niej kognitywną teorię metafory. Głównym zadaniem lingwistyki kognitywnej jest objaśnienie zdolności językowych, ale również możliwości społecznych języka. Niektórzy przedstawiciele dziedziny na świecie - Ronald Langacker, George Lakoff , Mark Johnson , Paul Kay, Mark Turner, Georges Kleiber, John R. Taylor
W Polsce: Henryk Kardela , Tomasz Krzeszowski , Aleksander Szwedek , Elżbieta Tabakowska, Jolanta Antas , Iwona Nowakowska-Kempna, Bogusław Bierwiaczonek , Roman Kalisz, Krzysztof Korżyk
Lakoff George, Johnson Mark, Metafory w naszym życiu. Georges Kleiber, Semantyka prototypu: kategorie i znaczenie leksykalne. John R. Taylor, Kategoryzacja w języku: prototypy w teorii językoznawczej. Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, pod red. Elżbiety Tabakowskiej. Nowakowska-Kempna Iwona, Konceptualizacja uczuć w języku polskim.
Językoznawstwo kognitywne to podejście do badań nad językiem, które zakłada, że język jest integralną częścią ludzkiego funkcjonowania poznawczego i wobec tego jego opis musi odwoływać się do tego, co o funkcjonowaniu ludzkiego mózgu i umysłu wiadomo z innych dziedzin nauki (np. z neurologii, psychologii, antropologii, itp.). Jednocześnie, zjawiska językowe postrzegane są jako odbicie stojących za nimi procesów umysłowych. Z tej perspektywy, studia nad językiem są więc jednocześnie drogą do badania natury różnorakich mechanizmów poznawania i doświadczania świata.
Drugim istotnym założeniem językoznawstwa kognitywnego jest przekonanie, iż język jest przede wszystkim narzędziem komunikowania znaczenia i że wszystkie elementy języka - poczynając od najprostszych słów, kończąc zaś na najbardziej złożonych konstrukcjach gramatycznych - odgrywają swą rolę w wypełnianiu tej funkcji. Z tego względu badanie znaczenia nie tylko słów, ale także struktur gramatycznych stanowi główny przedmiot zainteresowania językoznawstwa kognitywnego. Zdaniem językoznawców kognitywnych zarówno słowa jak i konstrukcje gramatyczne można postrzegać jako zestaw środków służących kreśleniu językowego obrazu świata.
Językoznawcy kognitywni często podejmują tematy, które wykraczają poza ramy innych teorii języka. Do takich tematów należy metafora i metonimia pojęciowa - ujmowane jako podstawowe mechanizmy rozumienia i doświadczania świata.
Jeszcze innym mechanizmem pojęciowym należącym do obszaru zainteresowania językoznawstwa kognitywnego jest mechanizm tworzenia amalgamatów pojęciowych, czyli pojęć, które w sposób twórczy łączą w sobie elementy innych pojęć, często umożliwiając w ten sposób rozumienie skomplikowanych aspektów świata w kategoriach tego, co jest bardziej znane i „namacalne”. Językowym przejawem mechanizmu tworzenia amalgamatów pojęciowych może być na przykład wyrażenie wirus komputerowy.
Wyjaśnij pojęcia: struktura powierzchniowa i struktura głęboka, z czym są związane.
Gramatyka transformacyjno-generatywna za najważniejszą płaszczyznę języka uznaje płaszczyznę syntaktyczną a za podstawową jednostkę języka - zdanie.
Opisując zdania dostrzegamy ich wieloznaczność; na przykład. Jednocześnie różnie zbudowane zdania mogą mieć to samo znaczenie. Synonimiczne byłyby na przykład zdania. Ta obserwacja sprawiła, że Noam Chomsky wprowadził rozróżnienie na strukturę powierzchniową zdania (surface structure) oraz strukturę głęboką zdania (deep structure)
Struktura powierzchniowa - budowa zdania w kategoriach morfemów, wyrazów, gramatycznych relacji między wyrazami
Struktura głęboka - nie jest dostępna bezpośredniej obserwacji, a zawiera wszystkie informacje, które są niezbędne do interpretacji semantycznej zdania.
Jedna struktura powierzchniowa może odpowiadać kilku strukturom głębokim (vide wieloznaczność), a z drugiej strony kilka różnych struktur powierzchniowych można sprowadzić do jednej struktury głębokiej (vide synonimia).
Powiązaniu poziomu struktury głębokiej z poziomem struktury powierzchniowej służą REGUŁY TRANSFORMACYJNE.
Właśnie transformacje, według Chomsky'ego, pośredniczą między ograniczoną liczbą struktur semantycznych należących do płaszczyzny głębokiej a praktycznie nieograniczoną ilością konkretnych zdań możliwych do utworzenia na płaszczyźnie powierzchniowej. Koncepcja gramatyki transformacyjno- generatywnej to zarówno teoria próbująca stworzyć model funkcjonowania języka, jak i metoda analizy pozwalająca opisać budowę każdego utworzonego zdania.
Scharakteryzuj pismo ideograficzne.
Pismo ideograficzne to pismo oparte na ideogramach, tzn. znakach reprezentujących semantyczne jednostki językowe: morfemy lub wyrazy, niezależnie od ich fonetycznej postaci. Nazwa pochodzi od greckiego idea 'idea, wyobrażenie', grapho 'piszę'. Pismo ideograficzne to jeden z najstarszych rodzajów pisma, z niego wywodzą się w większości współczesne systemy, tj. alfabety. Powstało z piktografii poprzez upraszczanie rysunków. Charakter ideograficzny miały hieroglify egipskie, pisma wielu plemion indiańskich Ameryki Północnej i Środkowej, niektórych murzyńskich ludów Afryki, wielu plemion polinezyjskich i australijskich oraz początkowo pismo klinowe. Fazę ideograficzną przeszło w swej ewolucji także pismo chińskie. Kiedy systemy pisma ideograficznego zaczęły się rozrastać i znaków zaczęło przybywać, jego opanowanie stawało się coraz trudniejsze. Tym bardziej, że w wielu systemach nie istniała jedna norma, i wiele znaków miało, kilka, kilkadziesiąt a nawet kilkaset wariantów. Trudności te przyczyniły się do wprowadzenia do pisma elementów fonetycznych. Tak powstało pismo ideograficzno-fonetyczne, z którego wyewoluowało czyste pismo fonetyczne. W niektórych systemach pisma, ze względu na m.in. fonetykę języka czy uwarunkowania kulturowe i historyczne nie doszło do wyizolowania pisma fonetycznego i współistnieje ono z pikto-, ideo- i piktofono-, czy fonogramami. Takie rodzaje pisma nazywamy pismem złożonym. Dziś używamy ideogramów w ligaturach. Są one popularne także na tablicach informacyjnych, znakach drogowych.
Wymień rodziny języków indoeuropejskich.
Rodzina języków indoeuropejskich rozpada się na szereg gałęzi: anatolijska (hetycki), indoirańska (sanskryt, staroperski), helleńska (greka), italska (łacina), celtycka, germańska (gocki), tocharska, bałtycka, słowiańska (razem z albańskim i ormiańskim),
Języki słowiańskie - wymień je i krótko scharakteryzuj.
Języki słowiańskie - grupa języków w obrębie rodziny języków indoeuropejskich (podrodzina bałtosłowiańska). Składa się z trzech zespołów językowych: zachodnio-, wschodnio- i południowosłowiańskiego. Najstarsze zachowane manuskrypty z tekstami słowiańskimi pochodzą z X wieku. Do zapisu języków słowiańskich używane są lub były alfabety: głagolicki, cyrylicki i łaciński (w niewielkim zakresie również arabski). Wywodzą się z języka prasłowiańskiego używanego przez dawnych Słowian, który uległ ostatecznemu rozbiciu na dialekty regionalne w wyniku ekspansji Słowian na Bałkany w VI wieku naszej ery.
Wspólne cechy
wybitnie fleksyjna morfologia - większość języków słowiańskich ma 6 lub 7 przypadków
podział czasowników na dokonane i niedokonane (leksykalny aspekt)
obecność fonemicznej palatalizacji (znanej jako zmiękczenie)
skomplikowane zbitki spółgłoskowe, powstałe po zaniku jerów, np. w polskim wyrazie bezwzględny lub rosyjskim wstrjecza "spotkanie" (jednak np. w językach salisz występują jeszcze bardziej skomplikowane zbitki)
Języki słowiańskie nie tylko mają bardzo podobną gramatykę, lecz wykazują również duże podobieństwo w słownictwie, co dowodzi że ich ostatni wspólny przodek - język prasłowiański istniał stosunkowo niedawno.
języki słowiańskie (ok. 317 mln)
grupa lechicka, czyli języki lechickie
połabski †
języki pomorskie (ok. 50 tys.)
kaszubski[2] (ok. 50 tys.)
polski (ok. 44 mln)
śląski[3] (ok. 60 tys.)
grupa łużycka, czyli języki łużyckie (ok. 70 tys.)
dolnołużycki (ok. 15 tys.)
górnołużycki (ok. 55 tys.)
grupa czesko-słowacka
czeski (ok. 10 mln)
słowacki (ok. 5 mln)
knaan †
grupa wschodnia (ok. 10 mln)
bułgarski (ok. 8,5 mln)
macedoński (ok. 1,8 mln)
grupa zachodnia (ok. 19 mln)
słoweński (ok. 2 mln)
grupa serbsko-chorwacka
serbski (ok. 9 mln)
chorwacki (ok. 7 mln)
bośniacki (ok. 2 mln)
czarnogórski (ok. 0,5 mln)
ruski †
białoruski (ok. 10 mln)
rosyjski (ok. 160 mln)
ukraiński (ok. 40 mln)
rusiński (ok. 0,61 mln)
Języki słowiańskie dzielą się na zachodnie, wschodnie i południowe. Do zachodnich należą: polski, słowacki, czeski, górnołużycki, dolnołużycki i połabski. W języku słowackim uderza akcent inicjalny, rozróżnianie dł. i kr. samogłosek oraz że polskiemu rz odpowiada r. Zabytki języka czeskiego sięgają końca XIII w. Ważną rolę odegrał Jan Hus, spalony na stosie w 1415 r. Zreformował ort, wprowadził znaki diakrytyczne. W śred. obszar jęz. górnołużyckiego zamykał się w granicach: wschodnia Śląsk, południowa Czechy, zachodnia niemiecka Tyryngia, a na północy puszcza, oddzielająca górnołużycki od dolnołużyckiego. Dziś to tylko enklawa wokół Budziszyna. Jęz. dolnołużycki wymiera w enklawie położonej obok Chociebuża, na północ od Budziszyna. Najstarszym zabytkiem jest przekład NT z XVI w. Ważną cechą dlnłuż. jest istnienie supinum, jak w łacinie, używane z czasownikami ruchu. Spośród języków wschodniosłowiańskich, polskiemu najbliższy jest białoruski. Polaka uderzają w nim: swobodny akcent, metatezy (np. melko) i pełnogłos (np. bereg, zoloto, molot). W rosyjskim występuję zjawisko zwane akaniem (nieakcentowane o wymawia się jako a). Jeśli chodzi o jęz. południowosłowiańskie, to najwięcej użytkowników ma jęz. serbskochorwacki. Osobliwością tego jęz. jest istnienie intonacji opadającej i rosnącej w wyrazie. Jęz. słoweński jest dziś używany przez 2 mln ludzi. Wśród jęz. słowiańskich bułgarski jest tym, który najbardziej oddalił się od prasłowiańskiego - zanikła m.in. prawie zupełnie deklinacja rzeczownika. Najmłodszym językiem literackim słowiańskim jest macedoński. Proklamowano go oficjalnym językiem Macedonii dopiero w 1944. Jest bardzo podobny do bułgarskiego. Najstarszym językiem słowiańskim jest s-c-s.
5