Przedmiot i zadania psychologii wychowawczej

Psychologia wychowawcza bada proces wychowania bada i formułuje oferty wychowawcze, pomaga w dopasowaniu tych ofert do poziomu gotowości osób i grup, do których są adresowane, wspomaga rozwój jednostek

Główne funkcje wychowania:

- emancypacyjna - umiejętność zachowania własnej tożsamości, tworzenia własnych wartości

- socjalizacyjna - umiejętność odnajdywania się w rzeczywistości społ.

Uwarunkowania pożądanych modeli wychowania;

- wartości kulturowe (np. pożądana relacja między Ja a otoczeniem społecznym: indywidualizm-kolektywizm jako wartości kulturowe)

- poglądy na temat natury ludzkiej i na istotę rozwoju oraz założenia co do czynników determinujących rozwój psychiczny człowieka (np. spór natura - kultura, uczenie się - dojrzewanie).

Główne czynniki rozwoju człowieka:

- dojrzewanie

- wpływ społeczny

- własna aktywność jednostki

Typologia modeli wychowania wg Schaffera (duży wpływ na wychowanie ma postępowanie człowieka, to czy jest dobry czy zły)

- laissez-faire - wg. modelu Russoau człowiek jest jaki jest (jest z gruntu dobry) i nie należy mu przeszkadzać

- „lepienie z gliny”- człowiek tabula ras, czysta kartka, na którą trzeba coś przekazać; najlepiej konsekwentnie stosować metody treningowe, wzmocnieniowe

- model konfliktowy (opiekun dzięki władzy wymusza konformizm dziecka) - wg. Freuda głównymi motywami dziecka jest sex i agresja, a społ. musi je tłumić i ograniczać; ważne jest aby dziecko identyfikowało się z nami i abyśmy byli konsekwentni.

- model wzajemnych oddziaływań dziecka i opiekuna - wychowawca i dziecko poprzez

wzajemną interakcje nawzajem wywierają na siebie wpływ

Stosowanie kar eliminuje nieporządne zachowanie, ale kara musi być dotkliwa i nie cielesna. Bardziej skuteczne są wzmocnienia. Małymi dziećmi rządzi ciekawość - jest to główny motyw ich postępowania

Podział modeli wychowania ze względu na główne cele wychowania (za: Brzezińska A, 2002):
- zmiana zachowania (cel - bogaty repertuar umiejętności i nawyków, samokontrola)

- zmiana struktur poznawczych (cel - budowanie wiedzy o świecie, sobie samym, rozwijanie sprawności intelektualnej, krytycyzmu)

- zmiana osoby (tworzenie warunków samourzeczywistnienia osoby i osiągania zdrowia psychicznego)

- zmiana relacji między jednostką a otoczeniem (cel - współdziałanie z innymi, obywatelska współpraca, odnalezienie swego miejsca w świecie)

Dwa wymiary klasyfikacji stylów rodzicielskich wg Maccoby'ego i Martina

a)

Przywiązanie:

- Waga kontaktu dotykowego u dzieci naczelnych (badania Harlowe'a nad małpkami - matki „druciane” i „szmaciane”; badania nad dziećmi - wpływ masażu na rozwój fizyczny i psychiczny niemowląt)

- Waga wytworzenia się emocjonalnego związku między dzieckiem a opiekunem (przywiązania) dla przyszłych relacji interpersonalnych

- Różne style przywiązania - badania Mary Ainsworth nad spontanicznymi kontaktami matek i małych dzieci (1989) oraz Shavera i Kazana nad stylami przywiązania w bliskich związkach u dorosłych (1990)

Style przywiązania w dzieciństwie a style przywiązania w bliskich związkach u dorosłych :

Wpływ stosowania przez matki kar cielesnych na zachowania agresywne dzieci

Badania Huesmanna i in. (2003) nad związkiem między ilością przemocy oglądanej w dzieciństwie w tv a poziomem agresji w dorosłości

Stres i sposoby radzenia sobie z nim

Biopsychospołeczny model zachowania - dobrostan człowieka jest uzależniony od świata, w którym żyje, w psychologii uwzględniamy warunki psychospołeczne wpływające na zachowanie człowieka.

Stres:

- reakcja organizmu na przykry bodziec pochodzący ze środowiska zew. np.: gorsze wykonanie zadania

- stresor np.: hałas w pracy

- relacja miedzy człowiekiem i środowiskiem, wymagająca określonego wysiłku adaptacyjnego albo przekraczająca możliwości adaptacyjne jednostki

Stresory zewnętrzne powodują zmiany w procesach: fizjologicznych, behawioralnych, poznawczych i emocjonalnych (u zwierząt i człowieka jest to mechanizm walki lub ucieczki, jeśli ocenimy że damy radę to walczymy, jeśli nie to uciekamy; jest to zależne od oceny na ile jesteśmy w stanie kontrolować daną sytuację)

Fazy psychologicznych reakcji na stresor (ze względu na czas):

1. mobilizacji - aktywacja procesów psychicznych, sprawniejszy ich przebieg

2. rozstrojenia - gdy stres się przedłużył, obniża procesy psychiczne (twórczość, skupienie uwagi, emocje wymykają się spod kontroli)

3. destrukcji - gdy stres nadal się przedłuża, obniżenie motywacji do działania, nieadekwatne reakcje, gwałtowne poszukiwanie pomocy, płacz lub agresja skierowana przeciwko sobie i innym

Wydarzenia życiowe wywołujące stres (skala Holmesa):

śmierć współmałżonka -> 100; rozwód ->73; ślub -> 50; utrata pracy -> 47; zmiana pracy -> 36; święta -> 12

Fizjologiczne reakcje na stres:

Wiąże się z pobudzeniem określonego układu autonomicznego, nerwowego i hormonalnego. Przysadka w mózgu wydziela ACTH i zmniejsza się odporność organizmu, ponieważ zostaje uposledzony układ nerwowy.

Skutki działania stresu:

• wzrost glukozy

• wzrost moczu

• wzrost kwasów tłuszczowych w układzie krwionośnym

• martwica mięśnia sercowego

• ciśnienie nadtętnicze

• upośledzenie układu limfatycznego

GAS - zespół ogólnego przystosowania, reakcji obronnych wg. Selyego; 3 fazy:

1. reakcja alarmowa

2. stadium adaptacji

3. stadium wyczerpania

ENSTRES - stres korzystny

DYSTRES - stres niekorzystny

Psychologiczny model reakcji na stres (Zimbardo)

Ważna rolę odgrywają oceny poznawcze, zachodzące w 2 fazach:

1. pierwotna - otrzymujemy bodziec i oceniamy jaki wysiłek musimy włożyć( krzywda lub strata, możemy odczuwać zagrożenie, ze może dojść do krzywdy lub straty lub wyzwanie - bodziec prowokuje do walki)

2. wtórna - szacowanie możliwości fizycznych i psychicznych (pytanie co mogę z bodźcem zrobić)

Radzenie sobie ze stresem

To poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na opanowani, zredukowanie lub tolerowanie stresu.

1. poszukiwanie informacji

2. bezpośrednie działanie

3. powstrzymywanie się od działania

4. wewnętrzne procesy regulujące emocje

Strategie radzenia sobie ze stresem ukierunkowane na rozwiązanie problemu

• walka

• ucieczka

• szukanie rozwiązań

Strategie radzenia sobie ze stresem ukierunkowane wnętrze (dystres)

• somatyczne - leki, relaksacja, picie

• poznawcze - przewartościowanie sytuacji, fantazjowanie

• obwinianie siebie i innych

• samokontrola - nie ujawnianie emocji

• dystansowanie się - to mnie nie dotyczy

• poszukiwanie wsparcia społ.

Psychologia zachowań ekonomicznych

Przykłady zachowań ekonomicznych:

- zachowania konsumenckie (związane z nabywaniem dóbr i usług)

- inwestowanie, przedsiębiorczość

- oszczędzanie

- płacenie podatków

Rodzaje wyborów konsumenckich dzielimy na:

a) refleksyjne

b) bezrefleksyjne: (nawykowe jak dobra codziennego użytku i impulsywne)

- nawykowe - przywiązanie do marki , najczęściej nawykowo kupujemy dobra codziennego użytku, czasami także dobra trwałe (samochody, komputery)

Kupowanie nawykowe oszczędza czas i wysiłek poznawczy - upraszcza wybór, 75% nabywców kupujących proszki zwraca uwagę tylko na 1 markę, a czas podejmowania decyzji = ok. 13 sekund, wytworzenie przywiązania do marki jest więc dla marketingowców sytuacją idealną

Mechanizmy wytwarzania się przywiązania do marki :

- proces uczenia się określonego zachowania (kupowania danego produktu)

- głębszy proces - wytwarzania się pozytywnej postawy wobec danej marki

Badania pokazują, że sam nawyk behawioralny, bez pozytywnej postawy powoduje, iż po pewnym czasie konsumenci zmieniają markę. Dla wytworzenia się przywiązania konieczne jest pozytywne osobiste doświadczenie z daną marką i utrwalenie się tego doświadczenia. Długoletnie przywiązanie do marki nie jest rzeczą powszechną. Konsumenci cechują się często przywiązaniem do więcej niż jednej marki (tzw. podzielane przywiązanie do marki).Potencjalne przyczyny tego zjawiska: promocje, poszukiwanie różnorodności, niska świadomość marek - ludzie kupują akurat te, które są bardziej dostępne.

Zjawisko „podwójnej szkody”

-Marki mniej popularne są nie tylko rzadziej kupowane, ale klienci są też do nich mniej przywiązani. wynika to niejako „matematycznie” z samego faktu - niższej popularności danej marki, marka mniej popularna wcale nie musi być uważana za gorszą.

Wizerunek marki

Promocje, działania reklamowe konkurencji odciągają od danej marki - ważne jest wytworzenie i utrzymanie dobrego wizerunku danej marki, czyli pozytywnego obrazu marki w świadomości konsumentów i pozytywnej postawy wobec niej.

Uświadomione i utajone wymiary postawy wobec marki (przykład kawy Pedros)

-Utajone postawy społeczne - zapis przeszłych doświadczeń wpływający na przychylne lub nieprzychylne sądy lub działania wobec obiektów społecznych. Zapis tego doświadczenia jest introspekcyjnie niedostępny. Utajone postawy mogą być aktywizowane przez elementy otoczenia szybciej, niż wymagałaby tego świadoma uwaga, a także przez nieuświadamiane bodźce podprogowe.

Źródła postaw utajonych:

- opakowanie (np. kształt opakowania szamponów)

- nazwa

- cena

- logo

- kampanie reklamowe - tzw. „magiczne słowa”, np. „z ceramidami”

- ekspozycja w sklepie

Postawa wobec wizerunku marki

- jawna - cechy fizyczne produktu, cechy funkcjonalne, uświadomione przekonani

- utajona - nieuświadomione przekonania, nieuświadomione nastawienia emocjonalne

Kupowanie impulsywne

Zachowanie typu bodziec-reakcja, pod wpływem nagłej chęci, czy nawet przymusu.

Produkty kupowane najczęściej impulsywnie - słodycze, odzież, biżuteria

Motywy kupowania impulsywnego - wprawienie się w dobry nastrój, poczucie się kimś ważnym

Celowe zabiegi sprzedawców (stosowane bodźce), np.: odpowiednie rozmieszczenie produktów w sklepie (na wysokości oczu), rozplanowanie przejść w sklepie, miła atmosfera - zatrzymanie w sklepie jak najdłużej (muzyka, kolory, zapachy, oświetlenie), promocje, wyprzedaże, tworzenie korzystnej ceny odniesienia

Kupowanie kompulsywne, czyli uzależnienie się od kupowania - mechanizmy:

- kupowanie służyć może redukowaniu nieprzyjemnych stanów, tj. depresja, lęk, nuda;

- dodatkowe korzyści społeczne kupowania - zainteresowanie ze strony sprzedawcy, szacunek, itp.

Uzależnieniu sprzyja oddziaływanie telewizji - reklamy, filmy stwarzają wrażenie, że kupowanie, wystawny styl życia to rozpowszechniony obyczaj.

Kupowanie refleksyjne

Różne strategie podejmowania refleksyjnej decyzji o zakupie - strategie bardziej i mniej „racjonalne”

Strategia SEU

• najbardziej racjonalna

• służąca najtrafniejszym decyzjom - maksymalizacja subiektywnej addytywnej użyteczności

• polega na porównywaniu wszystkich możliwości wyboru pod każdym ważnym względem („kompensacyjna” - bo wada produktu pod jakimś względem może być skompensowana przez jego zaletę pod innym względem)

• strategia kompensacyjna wymaga dużego wysiłku poznawczego - rzadko stosowana.

Strategie najczęściej stosowane i heurystyki podejmowania decyzji:

- zasada „dominacji” - wybiera się produkt dominujący nad innymi pod względem wszystkich ważnych cech (uwaga na samooszukiwanie i kierowanie się „pozorną dominacją”!)

- strategia zadowolenia (opcje rozpatruje się w przypadkowym porządku i wybiera pierwszą, która wydaje się satysfakcjonująca)

- strategia eliminacji wg aspektów (Tversky, Amos)

Heurystyki podejmowania decyzji - przykłady:

„take the best” (kieruj się tym, co najważniejsze)

„take the last” (kieruj się tym, co się ostatnio sprawdziło)

Zjawisko asymetrii pozytywno-negatywnej:

- asymetria pozytywno-negatywna: inna wartość zysków i strat wyrażonych w tych samych jednostkach (strata 1000 zł a zysk 1000 zł)

- wraz ze wzrostem zysków coraz trudniej ludzi zadowolić, a ze wzrostem strat - coraz trudniej sfrustrować

- wiele małych strat - bardziej przykre niż jedna duża strata - sumowanie wydatków na kartach kredytowych

- wiele małych zysków przyjemniejsze niż jeden zysk duży

Im wiecej opcji tym trudniejsza decyzjaco może się wiązać z unikaniem decyzji

Dysonans przeddecyzyjny:

Badanie 1:

• lekarz ma zdecydować, czy przepisać nowy lek czy odesłać pacjenta z osteoporozą do specjalisty - 75% lekarzy przepisuje lek

• lekarz ma zdecydować, czy ma przepisać któryś z dwóch leków, czy też odesłać pacjenta do specjalisty - 50% lekarzy przepisuje jeden z dwóch leków, a drugie 50% odsyła do specjalisty

Badanie 2:

• prawnik poznaje sytuację zadłużonego szpitala i ma podjąć decyzję o jego zamknięciu - 66% podejmuje decyzję o zamknięciu szpitala

• prawnik zapoznaje się z sytuacją dwóch zadłużonych szpitali i ma podjąć decyzję, który z nich zamknąć - 25% podejmuje decyzję o zamknięciu któregokolwiek ze szpitali (Redelmeier i Shafir, 1995,).

Dysonans podecyzyjny (eksperyment Brehma z gospodyniami domowymi)

Psychologiczne aspekty niektórych patologii społecznych i metody przeciwdziałania

Zachowania nałogowe - główny problem zdrowia psychicznego współczesnych społeczeństw
Najczęstsze jest nadużywanie substancji psychoaktywnych, powodujących zmiany w funkcjonowaniu psychicznym, tj. alkohol, nikotyna, leki uspokajające, konopie, amfetamina, opiaty. Zaburzenia psychiczne związane z nadużywaniem lub uzależnieniem od substancji psychoaktywnych wyróżniane przez DSM-IV:

• zaburzenia spowodowane uzależnieniem od substancji psychoaktywnych (tolerancja i objawy odstawienia)

• zaburzenia spowodowane nadużywaniem substancji psychoaktywnych.

Zespół uzależnienia - kryteria diagnostyczne

- silne pragnienie lub poczucie przymusu zażycia substancji

• trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z zażywaniem substancji (rozpoczynanie, kończenie, ilość)

• fizjologiczne objawy odstawienia (tzw. zespół abstynencyjny)

• tolerancja

• pici w godzinach rannych żeby zlikwidować kaca

• zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań (np. aktywności zawodowej, uczestnictwa w życiu rodzinnym)

• zażywanie mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw fizycznych i psychicznych

Jeśli w rodzinie matki byli alkoholicy to jest duże prawdopodobieństwo, że syn będzie obciążony genetycznie - czynnik biologiczny

Zaburzenia spowodowane nadużywaniem substancji psychoaktywnych - kryteria diagnostyczne według DSM IV

• Jeśli w ciągu ostatnich 12 miesięcy występuje co najmniej 1 z poniższych problemów:

- nawracające używanie substancji powoduje niepowodzenia w pełnieniu niektórych ról i obowiązków

- nawracające używanie substancji w sytuacjach, w których stwarza to fizyczne zagrożenie

- powtarzające się konflikty z prawem wynikające z używania substancji

- stałe używanie mimo utrzymujących się problemów społecznych lub interpersonalnych

- jednostka nie spełnia kryteriów kwalifikujących do diagnozy „uzależnienia”

Rozwój uzależnienia: kiedy jest się na najlepszej drodze do uzależnienia? (wczesne sygnały)

- częste pragnienie alkoholu (np. chęć napicia się po pracy, dbanie o zapasy alkoholu)

- większone spożycie alkoholu - stopniowy, systematyczny wzrost spożycia (jednostka czuje się tym - zaniepokojona, zaczyna kłamać umniejszając ilość spożywanego alkoholu)

- „przerwy w życiorysie”

- picie w godzinach rannych

Wpływ substancji psychoaktywnych na organizm człowieka, fizyczne i psychiczne „krótkofalowe” skutki picia alkoholu: różnica między działaniem dawek niewielkich i dawek dużych

- dawki niewielkie - stymulacja komórek OUN i uaktywnienie obszarów „przyjemności” w mózgu, uwalnianie podobnych do opium tzw. endogennych opioidów (m.in. endorfiny), euforia

- dawki duże - osłabienie pracy mózgu, hamujące działanie kwasu glutaminowego, obniżenie działania neuroprzekaźników, upośledzenie zdolności uczenia się, osłabienie procesów umysłowych, obniżenie samokontroli, rozhamowanie behawioralne (uleganie impulsom)

Efekty różnej zawartości alkoholu we krwi - różnice indywidualne i sytuacyjne

- 0,3 ‰ (0,3 promila) - rozproszona uwaga

- 0,8‰ (0,8 promila) - pobudliwość, upośledzenie koordynacji ruchowo-wzrokowej, obniżony krytycyzm

- 1 ‰ (1 promil) - zaburzenia koordynacji mięśni, mowy, wzroku i procesów myślowych

- 1,5‰ (1,5 promila) - zaburzenia równowagi, błędy w logicznym myśleniu, opóźnienie czasu reakcji, agresywność, brawura

- 2‰ - zaburzenia mowy, senność, obniżenie kontroli zachowania i poruszania się

- 4‰ - senność, możliwość zapadnięcia w śpiączkę

- 5 ‰ (5 promili) - utrata przytomności

- 5,5 ‰ (5,5 promili) - śmierć

Działanie alkoholu na „obszary nagrody” w mózgu wiąże się z wydzielaniem wewnętrznych opioidów co powoduję zachętę do dalszego używania (wzmocnienie pozytywne)

Następstwa długotrwałego spożywania alkoholu - fizyczne i psychiczne

1. następstwa fizyczne: marskość wątroby, choroby żołądka, uszkodzenie mózgu, psychozy alkoholowe, wyniszczenie organizmu,

2. następstwa psychiczne: przewlekłe zmęczenie, drażliwość, depresja, obniżenie poczucia własnej wartości, degradacja osobowości, wypadanie z ról społecznych, mechanizmy uzależnienia
   

Mechanizmy uzależnienia

+

określony okres picia

Uzależnienie - skutek intensywnego psychofarmakologicznego oddziaływania zażywanej substancji (mechanizm nagrody i warunkowania klasycznego, wzrost tolerancji), wzmacniany przez doświadczenia wewnętrzne i interpersonalne towarzyszące piciu. Aktywizacja tych mechanizmów pod wpływem negatywnych stanów emocjonalnych, stresu oraz okoliczności zewnętrznych.

Najczęstsze okoliczności zewnętrzne aktywizujące uzależnienie
- stres

- zaburzone relacje społeczne

- negatywne konsekwencje picia z przeszłości

Doświadczenia wewnętrzne sprzyjające uzależnieniu wg Mellibrudy

1) mechanizm nałogowego regulowania emocji

- stres wzmacniany jest przez negatywne skutki picia

  

- siła pragnienia picia jako skutek dążenia do uśmierzenia przykrych stanów jak i pokusy osiągnięcia przyjemności

- siła pragnienia powoduje zniekształcenia poznawcze, zawężenie świadomości, koncentrację na alkoholu

2) mechanizm iluzji i zaprzeczania

- dysonans między informacjami o szkodach powodowanych przez picie a sygnałami zapotrzebowania na pozytywne efekty picia

- redukcja dysonansu przez zaprzeczanie informacji o szkodach

- utrwalenie się myślenia magiczno-życzeniowego, działającego bez udziału świadomości

• pozytywna wizja życia z piciem

3) mechanizm rozpraszania, rozdwajania i „wydrążenia” Ja

- rozmywanie się poczucia Ja w stanach zmienionej świadomości - osłabienie spoistości Ja;

 

- utworzenie się biegunowych wersji Ja: „potężne i wszechmocne pijane Ja” oraz „bezsilne, grzeszne i bezwartościowe upadłe Ja”

- rozdarcie świadomości między tymi stanami Ja

- utrata wpływu na własne życie i pragnienie kontroli nad własnymi stanami wewnętrznymi przez picie

- brak integrującego centrum Ja

- próżnia psychiczna (brak stabilnego Ja, koordynującego działania (Kohut) - brak mocy wykonawczej postanowień o zaprzestaniu picia.

Terapia uzależnienia od alkoholu

1) farmakologia - najnowsze leki działające na układy specyficznych neuroprzekaźników lub blokujące receptory opioidowe (np. akamprozat, naltrekson)

2) terapia psychologiczna - przykładowe modele:

- ruch AA - program 12 kroków

- model Minnesota - współpraca z ruchem AA

- trening umiejętności zaradczych Montiego (teoria uczenia się)

- terapia poznawcza (Beck i współpracownicy)

Jaki rodzaj terapii jest najbardziej efektywny?

Wyniki badań - każdy rodzaj terapii jest lepszy niż nic, najmniej efektywna jest terapia AA. Terapia poznawcza Aarona Becka.

Najczęstsze przekonania wywołujące pragnienie brania lub/i picia to między innymi:
- ”Alkohol jest niezbędny, aby nie stracić psychicznej lub emocjonalnej równowagi”.

- ”Alkohol poprawia zdolności społeczne i intelektualne”.

- ”Prawdziwą przyjemność i odprężenie można osiągnąć tylko poprzez picie alkoholu”.

- ”Dzięki piciu (braniu) ma się więcej energii i można więcej dokonać”.

- Oczekiwanie efektów uspakajających.

- Oczekiwanie, iż po wzięciu najlepiej zniknie nuda, lęk, napięcie i depresja.

- Przekonanie, że głód substancji, jeśli mu się nie ulegnie, będzie wzrastać i powodować coraz to gorsze samopoczucie.

Biologiczne i psychologiczne uwarunkowania przestępczości

- Różne rodzaje przestępstw i różna w nich rola czynników psychologicznych (np. przestępstwa przeciw mieniu a przestępstwa z użyciem przemocy)

- Rola czynników genetycznych i środowiskowych - badania nad bliźniętami i badania adopcyjne (badania duńskie - najwyższa częstość zachowań przestępczych u synów, których zarówno rodzice biologiczni jak i adopcyjni są przestępcami

- Interakcja wpływu genotypu i środowiska na zachowania przestępcze
(duńskie badania adopcyjne)Procent adoptowanych synów skazanych za przestępstwa w zależności od tego, czy rodzice adopcyjni i biologiczni byli, czy nie byli, przestępcami

Zaburzenia osobowości a zachowania przestępcze
1) Zaburzenia zachowania - są ograniczone jedynie do okresu dorastania.

2) Osobowość antyspołeczna (zaburzenie to może trwać całe życie): brak wyrzutów sumienia i lojalności wobec kogokolwiek; fałszywe, agresywne, antyspołeczne zachowanie; impulsywność; wybuchowość: agresywność; nieodpowiedzialność.

3) Osobowość psychopatyczna - zaburzenie osobowości cechujące się m.in. skłonnością do manipulowania innymi, niekontrolowaną agresywnością, patologicznym kłamaniem, powierzchownym urokiem, amoralnością, zanikiem uczuciowości wyższej, brakiem poczucia lęku i winy przy łamaniu zasad moralnych, brakiem strachu, brakiem więzi z innymi, brakiem samokrytycyzmu, nieliczeniem się ze skutkiem własnego postępowania, niewspółmierną reakcją na alkohol, działaniem na szkodę siebie samego, narcyzmem, niezdolnością do empatii oraz doświadczania żalu, skruchy, wyrzutów sumienia, wstydu.

Dwa wymiary psychopatii:

1) afektywny-interpersonalny (brak wyrzutów sumienia, brak empatii, bezwzględność, egoizm, wykorzystywanie innych)

2) zaburzenia zachowania, tj. agresja wobec ludzi lub zwierząt, oszustwa, impulsywność, wybuchowość, brak odpowiedzialności

Częstość występowania osobowości antyspołecznej i psychopatycznej wśród przestępców i w populacji ogólnej (osoby w wieku 13-30 lat) Źródło: Plomin, i in., 2001

Cechy temperamentu a zachowania agresywne i przestępcze:

• podwyższony poziom tzw. „poszukiwanie nowości” (cecha związana z zaburzeniami w przekaźnictwie dopaminy)

• wymiar psychotyczności w teorii temperamentu Eysencka (psychopatia pierwotna); samotność, nieufność, dziwaczność, zimno, brak uczuć, poszukiwanie mocnych wrażeń, niezważanie na niebezpieczeństwa, agresywność, brak rozsądku

• psychopatia wtórna wg Eysencka - wysoka ekstrawersja i wysoka neurotyczność (labilność i nadpobudliwość emocjonalna, upośledzenie uczenia się lęku w sytuacjach przekraczania prawa) - najwyższe wyniki E i N - sprawcy gwałtów i czynów chuligańskich (Pospiszyl, 1973);

• Badania Gierowskiego - sprawców zabójstw cechuje wysoki poziom neurotyczności; przy czym

zabójcy z motywów:

seksualnych

wysoka - Introwersja zabójcy; z motywów rabunkowych i poczucia

krzywdy - wysoka ekstrawersja

Częstość popełniania przestępstw jest taka sama wśród chorych psychicznie jak w populacji osób zdrowych. Około 90% przestępstw z użyciem przemocy popełnianych jest pod wpływem alkoholu.

Czynniki wpływające na kształtowanie się osobowości antyspołecznej:

- odrzucenie przez rodziców,

- brak umiejętności rodzicielskich,

- niekonsekwentnie stosowane kary fizyczne,

- przemoc fizyczna w rodzinie,

- wykorzystywanie seksualne, maltretowanie,

- wzory agresywnego/antyspołecznego zachowania w rodzinie i wśród rówieśników.

Teoria kontroli Recklessa jako teoria wyjaśniająca etiologię przestępczości
Psychologia kliniczna

Przedmiot i zadania psychologii klinicznej

• Psychologia kliniczna zajmuje się opisem i wyjaśnianiem zdrowych oraz zaburzonych zachowań, sposobów przeżywania i funkcjonowania somatycznego.

• Zadania: diagnoza zdrowego lub patologicznego funkcjonowania oraz udzielanie fachowej pomocy (Sęk, 2000).

• Przedmiotem psychologii klinicznej jest zarówno teoria jak i uogólniony zapis doświadczenia klinicystów.

• Teoria i wiedza praktyczna, wykorzystywane przez psychologię kliniczną dotyczą natury, przyczyn i możliwych sposobów pomocy w przypadku zaburzeń psychicznych.

Norma a patologia psychiczna

Dwa ujęcia psychopatologii:

- psychopatologia jako „przedłużenie” normy (jedno kontinuum)

- psychopatologia jako zjawisko odrębne, nieciągłe z normalnym funkcjonowaniem psychicznym

- niejednoznaczność pojęcia patologii psychicznej - eksperyment Rosenhana - „symulanci w szpitalu psychiatrycznym”.

- powszechność, masowość, przeciętność występowania w populacji

„typowość” - zgodność z oczekiwaniami, konwencjami, wzorami zachowań właściwymi dla danej społeczności

- zgodność z zakazami i nakazami obowiązującymi w danej społeczności (Sowa, 1984)

„Negatywne” definicje patologii a „pozytywne” definicje zdrowia psychicznego
Sześć wskaźników prawdopodobieństwa nienormalności wg Rosenhana i Seligmana (1989)
1) cierpienie lub lęk

2) nieprzystosowanie - dysfunkcjonalne zachowania, szkodzące własnym celom i niweczące 3) osobisty dobrostan oraz kolidujące z celami i potrzebami społecznymi

3) irracjonalność - działanie i mowa niezrozumiałe dla innych

4) nieprzewidywalność - zachowanie sugerujące, że jednostka utraciła kontrolę nad sobą

niekonwencjonalność i rzadkość statystyczna zachowania + sprzeczność ze społecznym standardami tego, co moralne i pożądane (b. wysoka a b. niska inteligencja)

6) dyskomfort obserwatora - np. jednostka wywołuje u innych poczucie zagrożenia lub frustrację

Wybrane definicje zdrowej osobowości w różnych podejściach teoretycznych (za: Jourard, 1978)

Ø        Freud: zdolność do miłości i efektywnej pracy jako wynik harmonii między id, ego i superego („miejsce id powinno zająć ego”)

Jung: osiągnięcie samourzeczywistnienia, pełni psychicznej („Jaźń” staje się centrum osobowości w miejsce ego.)

Ø    Fromm: nastawienie produktywne i braterska miłość

Rank: zdrowie psychiczne = twórczość, indywidualność, odwaga wyrażania własnej odmienności, afirmacja własnej woli, pozbycie się zależności od otoczenia; neurotyk = osoba o silnych tendencjach twórczych, której brak jest odwagi, by odcisnąć własne piętno na rzeczywistości

Ø  Psychologia egzystencjalna - „odwaga istnienia”; horoba jako wyobcowanie z własnego istnienia; zdrowie - traktowanie siebie i innych jako podmiotów, a nie rzeczy (ja=osoba, a nie zbiór ról społecznych).

Ø  Psychologia humanistyczna: Maslow - osoba samourzeczywistniająca się; Rogers - osoba w pełni funkcjonująca

Ø  Salutogenetyczna koncepcja poczucia koherencji Antonovsky'ego (spostrzeganie świata jako zrozumiałego, sterowalnego, mającego sens i wartego podejmowania wysiłku życiowego)

Kryteria zdrowej osobowości wg Allporta

- Rozciągłość ego - zainteresowanie czymś więcej niż własnym ciałem i dobrami materialnymi

- Obiektywna ocena własnej osoby (samowiedza i rozumienie siebie).

- Nadrzędna filozofia życia (system znaczeniowy i system etyczny).

- Zdolność do serdecznego i głębokiego kontaktu z innymi.

- Praktyczne umiejętności i zdolności radzenia sobie z praktycznymi problemami życiowymi.

- Postawa współczucia wobec wszystkich istot żywych (postawa szacunku wobec innych osób, chęć współdziałania z nimi dla poprawy ludzkiego losu).

- Diagnozowanie zaburzeń psychicznych

Diagnozowanie zaburzeń psychicznych
1) Diagnoza psychologiczna a psychiatryczna - standaryzowane psychologiczne narzędzia diagnostyczne 2) (MMPI i inne skale).

Międzynarodowe kryteria zaburzeń psychicznych: ICD i DSM-IV.

Etiologia zaburzeń psychicznych

- Model biologiczny - źródła zaburzeń: anomalie mózgu i układu nerwowego, procesy biochemiczne (zaburzenia przekaźnictwa nerwowe), wpływy genetyczne.

- Różne psychologiczne modele psychopatologii - odwołujące się do różnych teorii osobowości - źródła zaburzeń psychicznych w osobistych przeżyciach, urazach, konfliktach oraz w czynnikach środowiskowych.

- Cztery główne modele psychologiczne:

a) model psychodynamiczny (psychoanaliza Freuda, teoria relacji z obiektem)

b) podejście behawioralne

c) podejście poznawcze

d) podejście interakcjonistyczne - przejawy psychopatologii jako wynik złożonej interakcji czynników biologicznych, społecznych i psychologicznych.

Model psychodynamiczny (Twórca - Freud.)

Żródłem psychopatologicznych symptomów są nieświadome konflikty i myśli. Konflikty te →lęk i inne zaburzenia.Wiele z tych konfliktów psychicznych wynika z walki między irracjonalnymi impulsami poszukiwania przyjemności (id ) a zinternalizowanymi ograniczeniami społecznymi, narzucanymi przez superego. W tej walce zwykle arbitrem jest ego, jednak jego zdolność pełnienia tej funkcji może być osłabiona przez patologiczny rozwój w dzieciństwie. Ludzie starają się unikać bólu powodowanego przez konfliktowe motywy i lęk, posługując się mechanizmami obronnymi, takimi jak np. wyparcie, zaprzeczanie, projekcja i inne.

Nadużywanie mechanizmów obronnych → brak energii psychicznej na produktywne i satysfakcjonujące życie; zniekształcanie rzeczywistości lub ponoszenie porażek.

Model behawioralny

Zachowania anormalne nabywane są w taki sam sposób, jak zachowania normalne - poprzez uczenie się i wzmacnianie. Nieprzystosowawcze zachowania mogą być efektem zarówno warunkowania klasycznego, jak i sprawczego. Koncentracja na zachowaniu aktualnym i na aktualnych warunkach lub wzmocnieniach podtrzymujących patologiczne zachowanie, a nie na doświadczeniach z dzieciństwa..

Odkrywanie jakie okoliczności podtrzymują jakieś niepożądane, anormalne zachowanie i na tej podstawie zalecanie terapii mającej na celu zmianę tych okoliczności i wygaszenie niepożądanego zachowania.

Model poznawczy

Stosuje się często w celu uzupełnienia podejścia behawiorystycznego. Źródła zaburzeń psychicznych nie zawsze kryją się w obiektywnej rzeczywistości bodźców środowiskowych, wzmocnień i zewnętrznych reakcji. Istotne znaczenie w powstawaniu zaburzeń ma sposób postrzegania siebie i myślenia o sobie oraz o relacjach z innymi ludźmi i środowiskiem.

Główne rodzaje zaburzeń psychicznych (na podstawie DSM-IV)
- Zaburzenia osobowości (np. osobowość paranoiczna, schizoidalna, osobowość antyspołeczna, osobowość narcystyczna, histrioniczna (histeryczna), unikająca, zależna i in.)

- Zaburzenia dysocjacyjne (np. amnezja dysocjacyjna; fuga dysocjacyjna; dysocjacyjne zburzenie tożsamości - tzw. osobowość wieloraka)

- Zaburzenia lękowe (m.in. zespół lęku uogólnionego; zespół paniki; fobie, zespół stresu pourazowego; zaburzenie obsesyjno-kompulsywne)

- Zaburzenia pod postacią somatyczną (m.in. zaburzenie konwersyjne; hipochondria; zaburzenia postaci ciała)

- Zaburzenia odżywiania (m. in. anoreksja; bulimia)

- Zaburzenia seksualne i tożsamości płciowej (m.in. zaburzenia pożądania seksualnego; zaburzenia orgazmu; parafilie (tj. ekshibicjonizm, fetyszyzm, pedofilia, masochizm, sadyzm; zaburzenie tożsamości płciowej)

- Zaburzenia nastroju (afektywne):

psychoza dwubiegunowa

depresja jednobiegunowa

• Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne

Powszechne fobie (za: Zimbardo, 1999)

Cechy depresji klinicznej (za: Zimbardo, 1999)

Typy zaburzeń schizofrenicznych (za: Zimbardo, 1999)

Przyczyny schizofrenii

- Czynniki genetyczne

- Czynniki neurochemiczne (hipoteza dopaminowa)

- Czynniki neurofizjologiczne (np. czynniki odpowiedzialne za procesy uwagi)

- Czynniki neuroanatomiczne (powiększenie komór mózgowych hipoteza prenatalnych zaburzeń rozwoju mózgu)

- Destrukcyjne relacje rodzinne oraz relacje rodzice-dziecko (np. zła komunikacja w rodzinie - Batsona hipoteza „podwójnego związania”)

- Czynniki społeczno-kulturowe - rzadsze występowanie schizofrenii w społeczeństwach tradycyjnych (Allen, 1970)

Genetyczne ryzyko schizofrenii (za: Zimbardo, 1999)

Stygmatyzacja osób z zaburzeniami psychicznymi - choroba psychiczna jako dewiacja (za:Zimbardo, 1999)

Psychologia a kryminalistyka

Wiedza psychologiczna na temat dokładności i wiarygodności zeznań

Procesy spostrzegania i procesy pamięci polegają na konstruowaniu, a nie jedynie odtwarzaniu informacji. Udział procesów odgórnych w spostrzeganiu (rola schematów poznawczych). Pamięć jako rekonstrukcja zdarzeń (generatywny charakter pamięci) Trzy etapy pamięci - możliwość popełniania błędów na każdym etapie :KODOWANIE -> PRZECHOWYWANIE -> WYDOBYWANIE Z PAMIĘCI -> wspomnienie,

rozpoznanie, przypominanie

Główne przyczyny niezamierzonych błędów w zeznaniach świadków

Przykłady błędów na każdym z trzech etapów pamięci (wpływ uprzedniej wiedzy na interpretację aktualnych zdarzeń, nakładanie się informacji, transfer pamięciowy)

Badania Cuttera i Penroda (1995) - pracownicy bankowi i ich nietypowi klienci: 42% błędnie rozpoznało

osobę ze zdjęcia , 36% osób rozpoznało osobę „niewinną”

Badania Elizabeth Loftus (1979) - filmy o zderzeniu się samochodów.

Czy można mieć fałszywe wspomnienia?

- Pamięć „fleszowa”nie zawsze jest wierna: badania Neissera i Harscha (1992) nad wspomnieniami dotyczącymi otrzymania wiadomości o eksplozji Challengera po 24 godzinach, 2 latach i 6 miesiącach oraz 3 latach: w ostatniej próbie 7% dokładne przypominanie, 25% całkowicie nieścisłe.

- Implantowane fałszywe wspomnienia

- Czy wyobrażenia mogą stać się rzeczywistością?

Eksperymenty E. Loftus nad wytwarzaniem fałszywych wspomnień

Czynniki wpływające na błędy popełniane przez świadków w trakcie identyfikacji osób (podejrzanych)
a) czynniki związane z cechami świadków (wiek, stres)

b) czynniki związane z cechami obiektów (np. stopień wyróżniania się - atrakcyjność-nieatrakcyjność twarzy, rasa)

c) warunki środowiska: np. czas ekspozycji, obecność broni, powaga sytuacji

d) czynniki działające po wydarzeniu - np. większe prawdopodobieństwo rozpoznania osoby widzianej uprzednio na zdjęciu, nakładanie się informacji późniejszych, itp.

e) czynniki związane z prowadzeniem przesłuchania: tendencyjność pytań (instrukcji), tendencyjność prezentacji osób, które mają być rozpoznawane, wpływ wiedzy osoby przesłuchującej (dokonującej konfrontacji)

Ocena wiarygodności zeznań - trzy metody wykrywania kłamstw:

- analiza treści wypowiedzi

- obserwacja zachowań niewerbalnych

- badania wariograficzne

Przykładowe kryteria analizy wypowiedzi uprawdopodobniające jej prawdziwość

- logiczna struktura

- nieustrukturalizowany sposób prezentacji

- duża liczba szczegółów

- osadzenie w kontekście

- wybaczanie przestępcy

- odtwarzanie wypowiedzi

• podawanie szczegółów charakterystycznych dla danego przestępstwa

Obserwacja zachowań niewerbalnych

Większa trudność kontrolowania zachowań niewerbalnych - dlatego są one lepszymi wskaźnikami prawdziwego stanu emocjonalnego niż sprzeczne z nimi zachowania werbalne.

Niewerbalne wskaźniki oszukiwania w świetle badań

- wyższy głos

- rzadsze poruszanie kończynami

- mniej subtelnych ruchów dłoni i palców

- mikroekspresje emocjonalne - krótkotrwałe przejawy emocji malujące się na twarzy - niedostosowane do kontekstu

Nie ma jednego wzorca behawioralnego oszukiwania - zależy to od sytuacji (np. wysokość stawki) i cech indywidualnych (np. wysoki stopień samoświadomości publicznej). Obserwatorzy wiążą z oszukiwaniem więcej wskaźników niewerbalnych niż jest takich w rzeczywistości - rzadko potrafią wykryć kłamstwo na ich podstawie. Aby wykryć kłamstwo należy zwracać uwagę na rozbieżność między treścią wypowiedzi a zachowaniem niewerbalnym i znać „zwykłe” wzory zachowania danej osoby.

Wariograf - badanie reakcji fizjologicznych świadczących o wzroście pobudzenia emocjonalnego

Założenie: podczas oszukiwania występują zmiany emocjonalne: stres lub lęk. (Uwaga: zmiany pobudzenia występują także przy innych treściowo emocjach, np. tj. gniew).Najczęściej rejestruje się (na taśmie papierowej, komputerze) wzmocnione reakcje, tj.: szybkość i głębokość oddychania, ciśnienie krwi, pocenie się dłoni (reakcja skórno-galwaniczna)

Metody badań wariografem:
- test pytań kontrolnych: zadawanie trzech rodzajów pytań: nieistotnych, kontrolnych (stresujących, zagrażających) oraz pytań istotnych (związanych z przestępstwem)

- test wiedzy o przestępstwie (zadawanie pytań na które odpowiedź zna jedynie osoba pytająca i winny)

Przykładowe pytania Testu Pytań Kontrolnych

N1 Czy mieszkasz w Polsce? ”Tak”

K1 Czy w ciągu pierwszych 20 lat Twojego życia wziąłeś coś, co nie należało do ciebie? „Nie”

I1 Czy wziąłeś ten pierścionek? „Nie”

N2 Czy masz na imię Jan? „Tak”.

K2 Czy przed 2005 rokiem zrobiłeś kiedyś coś nieuczciwego lub niezgodnego z prawem?

I2 Czy wziąłeś ten pierścionek z biurka? „Nie”.

N3 Czy urodziłeś się w listopadzie?

K3 Czy przed ukończeniem 21 lat kiedykolwiek skłamałeś? „Nie”

I3 Czy w jakikolwiek sposób brałeś udział w kradzieży tego pierścionka? „Nie”.

Test wiedzy o przestępstwie - przykładowe pytania

Badani instruowani są, aby po każdej proponowanej odpowiedzi mówili „Nie”.

- W tej sprawie złodziej uciekając coś zgubił. Jeśli jesteś tym rabusiem, to będziesz wiedział co. Czy była to broń? Maska na twarz? Jego kapelusz? kluczyki do samochodu?

- Gdzie zgubił swój kapelusz? Czy było to: w banku? Na schodach? Na parkingu? W bocznej uliczce?

- Jakiego koloru był kapelusz? Czy był: Brązowy? Czarny? Zielony? Szary?

Wiarygodność badań poligrafem (Test pytań kontrolnych)
Źródło: przegląd badań terenowych (Ekman, 1985, cyt. za Memon, Vrij, Bull, 2003)

Pomoc psychologiczna i psychoterapia

Pomoc psychologiczna w węższym rozumieniu to różne formy oddziaływań psychologicznych, mające na celu udzielenie pomocy klientowi (pacjentowi) w rozwiązaniu problemu w sposób dla niego korzystny.

Psychoterapia to leczenie zaburzeń metodami psychologicznymi. Psychoterapeuta odpowiada za diagnozę i leczenie, choć oczywiście motywacja do leczenia i współpraca ze strony pacjenta jest b. ważna i dużej mierze wpływa na skuteczność terapii.

Przykładowe formy pomocy psychologicznej
- wspieranie osobistego rozwoju jednostki (samorealizacji)

- rozwijanie konkretnych umiejętności (np. trening asertywności, trening umiejętności komunikowania się)

- zapobieganie patologii (prewencja)

- poradnictwo psychologiczne - pomoc w rozwiązywaniu trudności i kryzysów rozwojowych

- pomoc w rozwiązywaniu sytuacji traumatycznych i kryzysowych (interwencja kryzysowa).

Na czym polega psychoterapia?

- Psychoterapia to leczenie zaburzeń metodami psychologicznymi.

- Psychoterapeuta odpowiada za diagnozę i leczenie, choć oczywiście motywacja do leczenia i współpraca ze strony pacjenta jest b. ważna i dużej mierze wpływa na skuteczność terapii.

- Psycholog (lub psychiatra) stosuje określone interwencje psychologiczne, pomagające klientom w osiągnięciu zrozumienia swoich problemów i zmianie zachowania.

- Interwencje te przybierają różną postać w zależności od podejścia teoretycznego co do natury i etiologii zaburzeń oraz poglądów na temat właściwych metod ich leczenia.

Podstawowe założenie wszystkich form psychoterapii
- Wiara w możliwość zmiany - przekonanie, że ludzie cierpiący na zaburzenia psychiczne mogą nauczyć się bardziej przystosowawczych form zachowania, radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, mogą zmienić swój sposób widzenia siebie i świata na bardziej obiektywny;

- Sukces terapii zależy od stworzenia dobrej relacji terapeutycznej - związku emocjonalnego między terapeutą a pacjentem, polegającego na: prawidłowej komunikacji, zrozumieniu i szacunku dla pacjenta i jego wartości, wzbudzeniu u pacjenta motywacji do zmiany i wiary w powodzenie terapii.

 

Główne szkoły (podejścia) psychoterapeutyczne

- Terapie psychodynamiczne - nawiązujące do psychoanalizy lub wywodzące się z niej.

- Terapia behawioralna - polega na próbach bezpośredniej zmiany nieprzystosowawczych zachowań (objawy psychopatologiczne traktowane są jako wyuczone nieprzystosowawcze zachowania lub brak umiejętności radzenia sobie z problemami życiowymi).

- Terapie poznawcze i behawioralno-poznawcze - polegają na modyfikacji nieracjonalnych, automatycznych myśli i przekonań na temat siebie samego i świata oraz niekiedy na zmianie dysfunkcjonalnych zachowań.

- Terapie humanistyczno-egzystencjalne

- Terapie systemowe

Terapie psychodynamiczne

- Klasyczna psychoanaliza (Freud i jego bezpośredni następcy). Główny cel to wydobycie wypartych wspomnień, pragnień, lęków i konfliktów wynikających z problemów we wczesnym rozwoju psychoseksualnym (okres dzieciństwa) oraz pomoc w rozwiązaniu tych problemów w realiach życia dorosłego. Główne metody docierania do nieświadomości: wolne skojarzenia, analiza symboliki marzeń sennych, analiza oporu i przeniesienia.

- Terapeutyczne działanie wglądu i osłabienia działania mechanizmów obronnych, wzmocnienie ego.

- Terapia interpersonalna (Horney, Sullivan) - koncentracja na relacjach interpersonalnych (przeniesienie i przeciwprzeniesienie)

- Teorie relacji z obiektem i psychologia self (np. M. Klein, M. Mahler, D. Winnicott, H. Kohut, O. Kernberg) - krytyka tezy Freuda, iż dziecko poszukuje zaspokojenia własnych popędów: głównym motywem dziecka wg tych szkół jest potrzeba związku z obiektem (innym człowiekiem); źródłem zaburzeń są zakłócenia wczesnodziecięcych relacji z obiektem, które mają wpływ na kształtowanie się Ja;

źródłem zaburzeń są często prymitywne (b. wczesne) mechanizmy obronne: rozszczepienie i identyfikacja projekcyjna; znaczenie analizy przeciwprzeniesienia w terapii, dostarczanie przez terapeutę okazji do nawiązania lepszych relacji interpersonalnych, uzyskania integracji Ja i ukształtowani zdrowego poczucia tożsamości.

Terapia behawioralna

- sterowana ekspozycja w warunkach naturalnych

- systematyczna desensytyzacja

- terapia awersyjna

- modelowanie pożądanych zachowań

- ekonomia żetonowa.

Terapia poznawcza i behawioralno-poznawcza

Racjonalno-emotywna terapia Ellisa - przykłady podstawowych nieracjonalnych przekonań wg Ellisa:

Należy być kochanym przez wszystkich i za wszystko, co się robi

Jeżeli jakieś wydarzenie wpłynęło na życie człowieka, nie można nic z tym zrobić.

Nie mamy żadnej kontroli nad emocjami i nie możemy unikać pewnych uczuć.

Jeżeli coś jest niebezpieczne lub budzi lęk, należy się tym bardzo przejmować.

Trzeba być zawsze kompetentnym, inteligentnym i osiągać sukcesy.

Należy zawsze i w pełni kontrolować siebie.

Terapia poznawczo-behawioralna Becka w przypadku depresji:

cel:

- uświadomienie sobie przez jednostkę, że istnieje związek między nielogicznymi wzorcami myślenia a reakcjami emocjonalnymi,

- uczenie się rozpoznawania myśli automatycznych, uczenie się dostrzegania błędów logicznych, a następnie sprawdzanie w realnym świecie tych przekonań, potraktowanych jako hipotezy,

- doświadczenia te mają zapewnić poczucie sukcesu i podważyć destrukcyjny sposób myślenia pacjenta, odpowiedzialny za depresję.

Terapie humanistyczno-egzystencjalne

- Główne założenie - człowiek może wpływać na swoje zachowania, podejmować odpowiedzialność za siebie.

- Głównym jego motywem jest dążenie do samourzeczywistnienia.

- Podstawową przyczyną zaburzeń jest przejmowanie przekonań i sądów innych ludzi, niezgodnych z własnymi doświadczeniami (powstawanie „fałszywego Ja”).

Rogersowska terapia skoncentrowana na osobie - główny jej cel - usunięcie przeszkód w procesie samorozwoju. Dochodzi do tego dzięki stworzeniu przez terapeutę klimatu zaufania, akceptacji, empatii, autentycznego, szczerego komunikowania się z klientem jako przykładu konstruktywnej relacji międzyludzkiej. W takich warunkach klient może przejawiać swoje autentyczne Ja; zaakceptować siebie takim, jakim naprawdę jest; „stać się sobą”.

Terapia Gestalt (F. Perls) - nacisk na integrowanie uczuć, myśli i działań.

- Główny cel - zwiększenie samoświadomości, czyli umiejętności rozpoznawania własnych emocji, myśli, doznań, pełniejszego doświadczania i akceptowania siebie, dotarcie do swego autentycznego Ja.

Jest to warunkiem dokonywania w życiu wyborów zgodnych ze swoimi prawdziwymi pragnieniami, nawiązywania głębszych i prawdziwych relacji z ludźmi, a nie relacji opartych na odgrywaniu ról.

Terapie systemowe

Problemy pacjenta traktowane są jako produkt zakłóconych relacji w systemie społecznym, którego jest on uczestnikiem (głównie w rodzinie). Celem terapii jest zmiana relacji w systemie rodzinnym.

Szkoła komunikacyjna (np. Watzlawick, Satir)

Za źródła zaburzeń uznaje patogenne wzorce komunikowania się w rodzinie. Każde zachowanie traktowane jest jako komunikat przekazujący treść odnoszącą się do relacji między członkami rodziny. Celem terapii jest ustanowienie nowych, prawidłowych reguł komunikowania się w rodzinie.

Terapia strukturalna (Minuchin)

Objawy zaburzeń członka rodziny są przejawem dysfunkcjonalności całego systemu rodzinnego - delegowanie 1 członka rodziny do terapii jest próbą utrzymania nieprawidłowej struktury rodzinnej (przykład anoreksji córki w sytuacji rozmytych granic). Główne patogenne cechy struktury rodzinnej: brak granic lub zbyt sztywne granice między jej członkami.

Poczucie szczęścia

Wskaźniki szczęścia

1) wskaźniki pozytywne : jak badany ocenia swój stopień zadowolenia z życia, np. drabina Cantrila - 11 szczebli od „najgorsze życie, jakiego mógłbym się spodziewać” do „najlepsze życie, jakiego mógłbym oczekiwać”

poczucie sensu życia (np. Test Sensu Życia -PLT Crumbougha i Meholicka)

2) skaźniki negatywne - skale depresji (np. skala Becka)

Osobliwości w ocenie poczucia szczęścia własnego i innych ludzi

- Efekt negatywności - na poczucie szczęścia większy wpływ mają zdarzenia negatywne niż pozytywne

- Przecenianie poczucia nieszczęścia ludzi dotkniętych przez los - szybkie odradzanie się poczucia szczęścia po negatywnych doświadczeniach

- Na świecie mniej jest ludzi nieszczęśliwych niż sądzimy - większość deklaruje, że czują się dość lub bardzo szczęśliwi

- Przecenianie swojego własnego szczęścia - większość sądzi, że jest bardziej szczęśliwa niż inni

Czynniki determinujące poczucie szczęścia

- Warunki zewnętrzne (tj. status społeczny, status rodzinny, wydarzenia zewnętrzne, itp.)

- Czynniki wewnętrzne (osobowość, styl życia, wartości, sposób patrzenia na świat)

- Negatywne wydarzenia życiowe - istotny wpływ mają tylko wydarzenia bardzo traumatyczne

- Pozytywne wydarzenia życiowe - mają jeszcze słabszy wpływ niż wydarzenia negatywne

- Wiek - na świecie nie ma związku miedzy wiekiem a poczuciem szczęścia; w Polsce wiek jest silnie skorelowany z depresją (osoby starsze - bardziej depresyjne)

- Status społeczno-ekonomiczny: na świecie słabo pozytywnie skorelowany z poczuciem szczęścia; w Polsce ludzie z wyższym statusem są dużo bardziej szczęśliwi

- Małżeństwo - żonaci są nieco bardziej szczęśliwi

- Posiadanie dzieci - brak wpływu

- Związki z innymi: utrata kogoś bliskiego znacznie obniża poczucie szczęścia, ale brak takich związków ma niewielki wpływ

Różnice kulturowe a poczucie szczęścia

- Bogate a biedne regiony świata - mieszkańcy bogatszych regionów są bardziej szczęśliwi niż mieszkańcy bardzo biednych regionów, ale nie ma różnic między krajami średnio i bardzo zamożnymi

- Indywidualizm-kolektywizm kulturowy: bardziej szczęśliwi są ludzie z kultur indywidualistycznych

- System polityczny: mniej szczęśliwi są ludzie żyjący w krajach o bardziej represyjnych systemach politycznych

Czynniki wewnętrzne determinujące poczucie szczęścia

- Osobowość i temperament - neurotyzm i introwersja są negatywnie skorelowane z poczuciem szczęścia; poczucie sprawstwa i kontroli są skorelowane pozytywnie

- Wartości - brak jednoznacznych zależności, ale bardziej szczęśliwi są ludzie, których system wartości jest zgodny z dominującym w danym społeczeństwie

- Aktywność - zarówno fizyczna jak i psychiczna pozytywnie wpływa na poczucie szczęścia

Poczucie szczęścia a praktyki religijne

Subiektywny dobrostan a cele, jakie stawiają sobie jednostki (na podstawie Kasser i Ryan).

Zewnętrzne i wewnętrzne motywy zaspakajania celów

- motywy wewnętrzne (“Chcę coś zrobić”)

- motywy zewnętrzne (presja zewnętrzna lub poczucie winy - “Powinnam coś zrobić”)

Według Kassera sekret subiektywnego dobrostanu polega na zaspakajaniu własnych wewnętrznych potrzeb (co oznacza dążenie do wewnętrznych celów) z powodu wewnętrznej motywacji. Pogląd ten jest podobny do poglądu Csikszentmihalyi'ego (1999), że źródłem szczęścia jest doświadczanie “przepływu” (flow), co także wynika z wewnętrznej motywacji.

Subiektywny dobrostan (SD) a cele, jakie stawiają sobie jednostki - wyniki badań

Osoby, które przywiązują mniejszą wagę do celów zewnętrznych, takich jak korzyści finansowe, a stosunkowo większą wagę do celów wewnętrznych, takich jak posiadanie bogatych relacji społecznych czy przyczynianie się do dobra społecznego mają zwykle wyższy poziom SD. Wpływ osiągnięcia własnych celów na SD uzależniony jest od charakteru tych celów. Osiągnięcie własnych wewnętrznych celów rozwoju osobistego, bliskich relacji społecznych, wniesienia wkładu w dobro społeczne i utrzymania dobrego stanu zdrowia wiąże się z wyższym poziomem SD. Osiągnięcie własnych “zewnętrznych” celów sukcesu finansowego, uznania społecznego i posiadania pociągającego wyglądu nie wywołują podobnie pozytywnych skutków (Kasser i Ryan, 1996; Sheldon i Kasser, 1998).

M. Csikszentmihalyi: szczęście a doznawanie„przepływu”

- Flow (przepływ) - doznanie, które pojawia się gdy zachodzi dynamiczna równowaga między trudnością zadania, jakie wykonujemy, a naszymi zdolnościami do sprostania tym trudnościom.

- "Niektórzy ludzie opisują to jako uczucie euforii i nieważkości, a jest to w istocie radość, jakiej doznajemy, kiedy jesteśmy całkowicie zaabsorbowani wykonywanym zadaniem, które w maksymalnym stopniu angażuje nasz fizyczny i psychiczny potencjał."

Gdzie pracują i co robią psychologowie?

Specjalizacje tradycyjne:

ˇ        neuropsychologia kliniczna

ˇ        psychologia kliniczna dorosłego

ˇ        psychologia kliniczna dziecka

ˇ        psychologia organizacji i pracy

ˇ        psychologia wychowawcza

ˇ        psychologia sądowa

Specjalizacje nowe

• psychologia zdrowia

• psychologia środowiskowa

Dodatkowe, węższe specjalizacje na Uniwersytecie Warszawskim

• wspieranie rozwoju osobowości

• psychoterapia

• terapia rodzin i małżeństw

• psychologia ekonomiczna

• psychologia rehabilitacyjna dzieci

• psychometria stosowana

Przykładowe zagadnienia, jakimi zajmują się poszczególne specjalizacje

Psychologia organizacji i pracy

Psychologia pracy (inżynieryjna)

• Planowanie kariery

• Preorientacja zawodowa

• Szkolenia zawodowe

• Psychologia kadr (rekrutacja i selekcja pracowników, klasyfikacja i ocena, absencja )

• Analiza pracy (opis wymagań, cech zadań, cech środowiska pracy)

• Patologia pracy (bezrobocie, dehumanizacja pracy, mobbing)

• Aktywność zawodowa a zdrowie psychiczne (wypalenie zawodowe, przeciążenie pracą)

Psychologia organizacji

• Kultury organizacyjne

• Decyzje i konflikty w organizacji (negocjacje, mediacje)

• Psychologiczne aspekty zarządzania organizacją, zarządzanie personelem

• Motywacja pracy, postawy wobec pracy, satysfakcja z pracy

• Budowanie zespołu

Psychologia wychowawcza

• Optymalizacja kształcenia

• Diagnoza i poradnictwo wychowawcze dla rodziców, nauczycieli

• Psychodydaktyka

• Formułowanie ofert wychowawczych

Psychologia zdrowia i jakości życia

• Psychologiczne aspekty leczenia

• Pomoc psychologiczna osobie chorej

• Stres - jego przyczyny i konsekwencje

• Profilaktyka i promocja zdrowia

Psychologia sądowa

• Psychologia kryminalistyczna - pomoc w ustalaniu prawdziwego obrazu zdarzenia przestępczego (ocena zeznań świadków, wykrywanie kłamstw, ustalanie hipotetycznych cech sprawcy przestępstwa)

• Psychologia kryminologiczna - wyjaśnianie przyczyn przestępczości, orzekanie o poczytalności sprawcy

• Psychologia penitencjarna - pobyt człowieka w więzieniu i areszcie

• Psychologia w prawie rodzinnym i cywilnym (orzekanie, z kim powinno zostać dziecko po rozwodzie, diagnoza zakresu krzywdzenia dziecka, opiniowanie wniosków o zmianę płci, opinie w sprawie unieważnienia testamentu)

Psychologia ekonomiczna

- Badanie zachowań konsumenckich

- Zastosowanie psychologii w marketnigu

- Zastosowanie psychologii w reklamie

- Oszczędzanie, płacenie podatków - aspekty psychologiczne

Psychologia środowiskowa

- Człowiek w przestrzeni

- Psychologia miasta

- Psychologiczne aspekty urbanistyki, wnętrz mieszkalnych

- Mediacje środowiskowe

Psychologia kliniczna

- Przedmiot - diagnoza i terapia zaburzeń psychicznych

- Psychologia rehabilitacyjna dzieci

- Diagnoza i pomoc w rehabilitacji dzieci z dysfunkcjami

- Rehabilitacja dzieci niepełnosprawnych

- Pomoc psychologiczna dla rodzin z dziećmi o zaburzonym rozwoju

Psychologia organizacji i zarządzania

Pole zainteresowań psychologii pracy i psychologii organizacji

• Psychologia pracy - zajmuje się aktywnością zawodową jednostki; psychologia organizacji - kontekstem organizacyjnym wykonywania pracy.

• Czym zajmuje się psychologia pracy i organizacji - przykłady:

• ergonomia (np. dobór kolorów znaków drogowych)

• poradnictwo zawodowe

• selekcja pracowników

• rozwój organizacyjny

Definicja organizacji i zachowań organizacyjnych wg Katza i Kahna

• Organizacja formalna jest podklasą systemów społecznych, wyróżniająca się posiadaniem podsystemu scalającego, którego zadaniem jest podtrzymywanie cyklicznego, niezakłóconego działania całego systemu organizacji i jego przekształcanie.

• Organizacja osiąga swe cele dzięki modelowaniu zachowań organizacyjnych ludzi - tzn. zachowań związanych z wykonywaniem zadań, umożliwiających osiąganie celów organizacji.

• Zachowania organizacyjne są komplementarne względem wspólnego wyniku, wzajemnie zależne, powiązane, powtarzalne i względnie stałe.

Główne składniki systemu zachowań organizacyjnych, integrujące system

• Role

• Normy

• Wartości

• Władza

• Klimat organizacyjny

Główne składniki systemu zachowań organizacyjnych, integrujące system

Główne rodzaje działań, jakie organizacja musi wywołać u swoich członków

• Włączenie do systemu i pozostanie w nim

• rekrutacja

• niska absencja

• Niezawodność pełnienia ról

• Zachowania innowacyjne, wykraczające poza przepisy roli

• działania kooperacyjne

• działania chroniące system

• twórcze sugestie ulepszające organizację

• stwarzanie korzystnej dla organizacji atmosfery w środowisku zewnętrznym

Co to jest motywacja?

• Są to wszelkie mechanizmy psychologiczne odpowiedzialne za:

        uruchamianie,

        ukierunkowanie,

        podtrzymywanie

        oraz zakończenie zachowania.

• Procesy motywacyjne to wewnętrzne siły napędowe określające:

      kierunek działania

      natężenie, wysiłek wkładany w działanie

      wytrwałość działania.

Pojęcia związane z mechanizmami motywacyjnymi

• Potrzeba - (motyw) - hipotetyczny wewnętrzny stan organizmu, który potrzebuje jakiejś rzeczy lub jakiegoś stanu rzeczy dla poprawy swego dobrostanu (np. potrzeba afiliacji, potrzeba osiągnięć).

• Podnieta - zewnętrzny bodziec pobudzający i energetyzujący zachowanie dzięki obietnicy nagrody (np. zaspokojenia jakiejś potrzeby) lub uniknięcia kary.

• Popęd - hipotetyczny stan motywacyjny organizmu, wzbudzony przez deprywację jakiejś substancji biologicznie ważnej dla organizmu (pokarm, woda) lub przez obecność szkodliwego bodźca (hałas, gorąco, itp.).

Główne kategorie teorii motywacji do pracy wg ich podstawowych założeń

• Ludzie motywowani są do pracy przez ich stałe wewnętrzne potrzeby (np. teoria hierarchii potrzeb Maslowa; teoria ERG Alderfera; teoria wyuczonych potrzeb McClellanda)

• Ludzie są racjonalni - teorie poznawcze (np. teoria sprawiedliwości Adamsa; teoria wyznaczania celów Locke'a; teoria oczekiwań Vrooma)

• Ludzie motywowani są przez czynniki zewnętrzne (behawioryzm - teoria wzmocnień)

Teorie potrzeb - przykłady

Teoria hierarchii potrzeb Maslowa - główne założenia

• Ludzkie potrzeby mają charakter wrodzony, instynktopodobny.

• Istnieją dwa rodzaje motywacji (i potrzeb):

• motywacja braku (redukcja napięcia spowodowanego „brakiem” czegoś ważnego dla funkcjonowania jednostki)

• motywacja wzrostu (dążenie do pełniejszego rozwoju własnych potencjalnych możliwości, nawet kosztem wzrostu napięcia).

• Potrzeby mają charakter hierarchiczny - potrzeby wyższe w hierarchii nie ukierunkowują zachowania, dopóki nie zostaną zaspokojone potrzeby znajdujące się niżej w hierarchii.

Teoria ERG Alderferda (Existence, Relatedness, Growth)

• Do pracy motywować może chęć zaspokojenia potrzeb z trzech grup:

• potrzeby bytowe (Existence)

• potrzeby więzi społecznej (Relatedness)

• potrzeby stałego rozwoju osobistego (Growth).

• Modyfikacja teorii Maslowa - potrzeby z tych trzech grup mogą kierować zachowaniem jednocześnie.

Teoria wyuczonych potrzeb McClellanda

• Trzy grupy potrzeb:

• potrzeby władzy - pragnienie wywierania wpływu na innych i kontrolowania otoczenia

• potrzeby afiliacji - pragnienie ludzkiego towarzystwa i akceptacji przez grupę

• potrzeby osiągnięć - pragnienie pełnej realizacji wyznaczonych celów oraz wykonania zadania w sposób bardziej skuteczny niż w przeszłości.

• Człowiek odczuwa równocześnie wszystkie potrzeby, chociaż natężenie w ich odczuwaniu jest różne w danym momencie, a dominująca z nich motywuje do określonych zachowań.

• Występują różnice indywidualne pod względem siły poszczególnych potrzeb.

Teorie poznawcze

• Skupiają się na procesach poznawczych, wpływających na zachowania ludzi.

• Analizują powody, dla których jednostka zachowuje się w określony sposób, w zależności od możliwych do osiągnięcia wyników.

Teorie poznawcze - przykłady

• teoria oczekiwań Vrooma - VIE (Valence, Instrumentality, Expectancy)

• teoria wyznaczania celów Locke'a (cele trudne, cele szczegółowe + informacje zwrotne prowadzą do wyższego poziomu wykonania)

• teoria sprawiedliwości Adamsa (porównywanie stosunku wkładów i rezultatów własnych ze stosunkiem wkładów i rezultatów innych pracowników - poczucie niesprawiedliwości motywuje do przywrócenia sprawiedliwości)

Teoria oczekiwań Vrooma

• Pracownicy są motywowani do pracy, gdy oczekują, że ich wysiłki i sprawność przyniosą efekty w postaci pożądanych korzyści.

• Siła motywacja do pracy jest multiplikatywną funkcją trzech czynników:

- oczekiwa; istrumentalości

• Oczekiwanie:

oczekiwane przez jednostkę prawdopodobieństwo, że wysiłek włożony w pracę doprowadzi do określonego poziomu wykonania zadania.

• Instrumentalność:

stopień przekonania jednostki, że dany poziom wykonania zadania doprowadzi do pożądanych przez nią wyników (korzyści z pracy).

• Wartość:

emocjonalna wartość przypisywana przez jednostkę poszczególnym korzyściom (wynikom pracy).

Teoria wyznaczania celów Locke'a

• Do wysokiego poziomu wykonania prowadzi wyznaczanie celów trudnych, ale osiągalnych.

• Cele szczegółowe prowadzą do wyższego poziomu wykonania niż cele ogólne.

• Aby realizacja celów przyniosła rezultaty, konieczne jest przekazywanie informacji zwrotnych co do poziomu wykonania.

Teoria sprawiedliwości Adamsa

• Ludzie są motywowani do podtrzymywania sprawiedliwych relacji z innymi osobami.

• Pracownicy porównują stosunek swoich nakładów do wyników pracy ze stosunkiem nakładów do wyników u innych pracowników.

• Jeśli stosunki te są równe - poczucie sprawiedliwości, zadowolenie z pracy.

• Spostrzegana nierówność powoduje dyskomfort i motywuje do przywrócenia sprawiedliwości przez zmianę swoich nakładów i/lub wyników.

• Zachowania, za pomocą których pracownicy przywracają sprawiedliwość:

• Zmiana własnych nakładów (np. obniżenie produktywności).

• Zmiana osiąganych wyników (np. prośba o podwyżkę).

• Opuszczenie sytuacji (np. zwolnienie się z pracy).

• Zmiana punktu odniesienia dla porównań.

• Psychologiczne zniekształcenia efektu porównań (np. „moja praca nie jest wcale taka dobra”).

• Podjęcie działań, aby zmienić nakłady lub wyniki innych (np. skarga do kierownika na lenistwo kolegi).

Skinnera teoria wzmocnień (warunkowania sprawczego)

• Na zachowanie można wpływać manipulując jego konsekwencjami.

• Pozytywne konsekwencje określonego zachowania zwiększają prawdopodobieństwo jego powtarzania.

• Negatywne konsekwencje zmniejszają prawdopodobieństwo wykonywania tego zachowania.

Zbieżność trójczłonowa między bodźcami dyskryminacyjnymi, zachowaniem i konsekwencjami zachowania

Teoria wzmocnień - modyfikacja zachowań organizacyjnych

• Modyfikowanie zachowań poprzez systematyczne wzmacnianie pożądanych zachowań związanych z pracą oraz brak wzmacniania lub karanie zachowań niepożądanych za pomocą czterech strategii:

• pozytywne wzmacnianie

• negatywne wzmacnianie

• wygaszanie

• karanie.

Właściwości czynników wzmacniających

• Pierwotne - biologiczne czynniki wzmacniające

• Warunkowe (wyuczone) czynniki wzmacniające

• Preferowane czynności jako pozytywne czynniki wzmacniające (zasady Premacka)

28

Akceptacja dziecka, wrażliwość na jego potrzeby

Odrzucenie dziecka, brak wrażliwości na jego indywidualne potrzeby

Stawianie wymagań, kontrola zachowania

STYL AUTORYTATYWNY

STYL AUTORYTARNY

Brak wymagań, brak kontroli

STYL POBŁAŻLIWY

STYL ZANIEDBUJĄCY

Styl przywiązania

Dziecko

Dorosłość - bliskie związki

Bezpieczny

Zaufanie do matki - traktuje ją jako „bezpieczną bazę”, z której może eksplorować środowisko (płacz po jej odejściu - po jej powrocie ukojenie, powrót do zabawy)

Satysfakcja ze związku - stabilność, intymność. Ufność w stosunku do ludzi, pozytywne emocje w relacjach z płcią przeciwną

Lękowo-ambiwalentny

Poszukuje stale kontaktu z matką, okazuje silny niepokój, gdy matka odchodzi i nie potrafi się uspokoić po jej powrocie, mniej zainteresowane eksploracją

Kurczowe trzymanie się partnera, lęk przed odrzuceniem. Obsesyjna namiętność, zazdrość, poczucie bycia niedocenianym przez partnera.

Unikający

Nie szuka kontaktu z matką - nie płacze, gdy matka odchodzi, ani nie okazuje zadowolenia, gdy powraca

Burzliwe związki emocjonalne, skłonność do przelotnych kontaktów seksualnych. Nieufność do ludzi, zaprzeczanie własnej potrzebie więzi z innymi

Czynniki

biologiczne

Czynniki

psych.

Czynniki

społ.

Mężczyźni

Kobiety

Przestępcy

Populacja ogólna

Przestępcy

Populacja ogólna

40%

8%

4%

1%

Pociągacze warunki społeczne: np. wzorce zaspakajania potrzeb i aspiracji, normy społ.

Popychacze

motywy wewnętrzne; poglądy; zaburzenia emocjonalne;

Agresywność,

itp.

Czynniki

wpływające na

„zarażanie się”

przestępczością

adekwatny obraz siebie; jasno sformułowane cele życiowe; realistyczny poziom aspiracji; odporność na frustrację; identyfikacja z normami moralnymi i prawnymi

Samokontrola kształtowana przez socjalizację

Kontrola zewnętrzna

Czynniki

zapobiegające

zarażaniu się

przestępczością

Wiek średni

Brak

15-25

Choroba i zranienie (nozofobia)
śmierć (tanatofobia), rak (kancerofobia), choroba weneryczna (wenerofobia)

Każdy wiek

Brak

20

Przedmioty i sytuacje nieożywione
brud (mysofobia), burze (brontofobia), wysokość (akrofobia), ciemność (nyktofobia), zamknięte pomieszczenia (klaustrofobia)

Dzieciństwo

Zdecydowana większość - kobiety

5-15

Zwierzęta koty (allurofobia), psy (kynofobia), owady (insektofobia), pająki (arachnofobia), ptaki (awizofobia) konie (equinofobia), węże (ofidiofobia), gryzonie (rodentofobia)

Fobie specyficzne

Okres dojrzewania

Większość - kobiety

10

Fobie społeczne (strach przed byciem obserwowanym w trakcie jakiejś upokarzającej czynności)

Wczesna dorosłość

Znaczna większość - kobiety

10-50

Agorafobie (strach przed miejscami zgromadzeń, tłumem, otwartymi przestrzeniami)

Typowy wiek wystąpienia

Różnice pomiędzy płciami

Przybliżony procent wszystkich fobii

Fobie

Uporczywe myśli o śmierci; myśli lub próby samobójcze

Samobójstwo

Zmniejszona zdolność do myślenia i koncentracji; problemy z pamięcią

Koncentracja

Uczucie bezwartościowości; samooskarżanie się

Poczucie winy

Znacznie spowolniała (spowolnienie ruchowe) lub nadpobudliwość

Aktywność ruchowa

Bezsenność lub hipersomnia (nadmierna senność)

Sen

Brak apetytu; znaczna utrata wagi

Apetyt

Smutek, przygnębienie, poczucie beznadziejności;

strata zainteresowania prawie wszystkimi zwykłymi rodzajami aktywności i zanik zdolności do czerpania z nich przyjemności

Nastrój dysforyczny

Przykłady

Cechy

Zbiór mieszanych symptomów z zaburzeniami myślenia

i objawami charakterystycznymi dla innych typów

Niezróżnicowana

Urojenia prześladowcze lub wielkościowe z halucynacjami

Paranoidalna

Znieruchomienie; zachowanie motoryczne sztywne lub nadpobudliwe

Katatoniczna

Nieadekwatne zachowania i emocje, niespójność języka

Zdezorganizowana

Jak szybko jechały samochody, kiedy się o siebie otarły?

Jak szybko jechały samochody, kiedy się zderzyły?

40 km/godz.

ponad 60km/godz.

14% „widziało” stłuczone szkło

1/3 badanych po tygodniu twierdziła, że widziała stłuczone szkło

WINNI

NIEWINNI

Uznani za winnych

Uznani za niewinnych

Nie rozstrzygnięto

Uznani za winnych

Uznani za niewinnych

Nie rozstrzygnięto

88%

10%

2%

20%

78%

2%

Cele wewnętrzne (podstawowe potrzeby psychologiczne)

Cele zewnętrzne (podwyższenie własnej wartości w oczach innych)

Samoakceptacja/ rozwój. Osiągnięcie rozwoju psychologicznego, autonomii i szacunku dla samego siebie.

Sukces finansowy/pieniądze. Bycie bogatym i osiągniecie powodzenia materialnego.

Afiliacja/ związki z innymi. Posiadanie satysfakcjonujących relacji z rodziną i przyjaciółmi.

Uznanie społeczne/sława. Bycie sławnym, dobrze znanym i podziwianym.

Poczucie wspólnoty/chęć bycia użytecznym. Poprawianie świata poprzez działalność społeczną lub hojność

Pociągający wygląd/image. Atrakcyjny wygląd w sensie fizyczności, ubrania, bycia modnym.

• Role - stałe wzory zachowań, wymagane od wszystkich osób pozostających w określonej zależności funkcjonalnej (np. zajmujących określone stanowisko).

• Normy - grupowe oczekiwania w stosunku do wszystkich pełniących daną rolę.

• Wartości - ogólne uzasadnienia celów systemu.

• Władza (system zwierzchnictwa) - sprawowanie kontroli nad członkami organizacji.

• Klimat organizacyjny - spostrzegane cechy organizacji w odniesieniu do sposobu traktowania przez organizację swoich członków lub swojego środowiska pracy (np. struktura, standardy oceny pracy, polityka nagradzania).

Ucieczka od gorąca

Wachlowanie się

Gorąco

Wzmocnienie negatywne (ucieczka): dzięki reakcji sprawczej „ucieka się” z nieprzyjemnej sytuacji. Częstość reakcji ucieczki wzrasta.

Otrzymanie napoju

Wrzucenie monety do otworu

Automat do sprzedaży napojów

Wzmocnienie pozytywne: reakcja w obecności efektywnego sygnału (S^D) powoduje pożądane konsekwencje. Częstość tej reakcji wzrasta.

Konsekwencje bodźcowe (S)

Reakcja emitowana (R)

Bodziec dyskryminacyjny (S^D)

 

Oparzenie się lub otrzymanie klapsa

Zabawa zapałkami

Atrakcyjne pudełko zapałek

Karanie: po reakcji następuje przykry bodziec. Reakcja ta zostaje wyeliminowana lub stłumiona.

Nikt nie zwraca uwagi

Błaznowa

-nie

Żaden lub S^Ä

Wygaszanie: po reakcji sprawczej nie następuje czynnik wzmacniający. Częstość tej reakcji maleje.

Uniknięcie przykrego dźwięku

Zapięcie pasa

Dźwięk brzęczyka przy pasie bezpieczeństwa w samochodzie

Wzmocnienie negatywne (unikanie): bodziec sygnalizuje danemu organizmowi, że wkrótce nastąpi jakieś nieprzyjemne zdarzenie. Odpowiednia reakcja pozwala uniknąć tego zdarzenia. Częstość reakcji unikania wzrasta.

Konsekwencje bodźcowe (S)

Reakcja emitowana (R)

Bodziec dyskryminacyjny (S^D)

 

---