Agencja Rynku Rolnego
Agencja Rynku Rolnego (ARR) - jest państwową jednostką organizacyjną podległą Prezesowi Rady Ministrów. Działa na podstawie:
1. Ustawy z dnia 7 czerwca 1990 r. o utworzeniu Agencji Rynku Rolnego (tekst jednolity z 1997 r. Dz.U. Nr 142, poz. 951 z pózn. zmianami) oraz
2. Statutu Agencji Rynku Rolnego nadanego Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1996 r. (Dz.U. z 1996 r. Nr 138, poz. 641 z pózn. zmianami)
Agencja posiada osobowość prawną, nie odpowiada za zobowiązania Skarbu Państwa, a Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania Agencji.
Agencja prowadzi samodzielną gospodarkę finansową i ewidencję księgową, dotyczącą gospodarowania rezerwami państwowymi oraz działalności interwencyjnej na rynku produktów rolnych, zgodnie z przepisami obowiązującymi osoby prawne i ustawą o utworzeniu Agencji Rynku Rolnego.
Agencja jest zobowiązana opracować i działać zgodnie z planem finansowym obejmującym rok obrachunkowy pokrywający się z rokiem kalendarzowym. Plan ten obejmuje m.in.:
1) planowane przychody według podstawowych rodzajów,
2) wydatki związane z nabywaniem majątku trwałego,
3) koszty funkcjonowania Agencji według rodzajów,
4) planowany stan zatrudnienia w Agencji,
5) uzasadnienie planu finansowego.
Plan finansowy Agencji ustala jej Prezes w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministrem Finansów.
Sporządza się go odrębnie dla gospodarki państwowymi rezerwami gospodarczymi i odrębnie dla działalności interwencyjnej na rynku produktów rolnych i żywnościowych.
Agencja otrzymuje dotacje budżetowe ustalane corocznie w ustawie budżetowej oraz osiąga wpływy z działalności gospodarczej, z kapitałów pieniężnych, darowizn itp. Pieniądze te przeznacza na realizację zadań, na finansowanie inwestycji oraz na funkcjonowanie Agencji. Dodatkowym źródłem dochodów mogą być też kredyty bankowe i pożyczki, po uzyskaniu zgody Ministra Finansów.
W skład Agencji Rynku Rolnego wchodzi Biuro Agencji, zwane "Centralą", oraz oddziały terenowe.
Centrala jest aparatem wykonawczym Prezesa Agencji, który obejmuje następujące komórki organizacyjne
1) Biuro Interwencji Rynkowej,
2) Biuro Kwotowania Produkcji Mleka,
3) Biuro Administrowania Obrotem Towarowym z Zagranicą,
4) Biuro Rezerw Państwowych,
5) Biuro Strategii i Analiz Rynkowych,
6) Biuro Integracji Europejskiej,
7) Biuro Administracyjno-Organizacyjne,
8) Biuro Finansowo-Księgowe,
9) Biuro Audytu Wewnętrznego,
10) Biuro Kontroli Wewnętrznej,
11) Biuro Nadzoru Właścicielskiego,
12) Biuro Teleinformatyki,
13) Zespół Akredytacji,
14) Zespół Prawny.
Siedzibą Agencji jest miasto stołeczne Warszawa.
W ramach Agencji działa 16 oddziałów terenowych. Zasięg terytorialny każdego oddziału terenowego odpowiada obszarowi województwa. Siedzibami oddziałów terenowych są miasta będące siedzibami wojewodów.
Oddziałem terenowym kieruje dyrektor powoływany i odwoływany przez Prezesa Agencji. Dyrektor oddziału terenowego realizuje zadania określone w statucie, pełnomocnictwach udzielonych przez Prezesa Agencji oraz w odrębnych przepisach.
1.1. Zadania Agencji Rynku Rolnego
Agencja Rynku Rolnego realizuje interwencyjną politykę rolną państwa w celu stabilizowania rynku produktów rolnych i żywnościowych oraz ochrony dochodów uzyskiwanych z rolnictwa, stosując w tym celu m. in.: interwencyjny zakup i sprzedaż produktów rolnych oraz ich przetworów na rynkach krajowym i zagranicznych, udzielanie dopłat do cen skupu produktów rolnych, do ich przechowywania i eksportu, wydawanie pozwoleń w sprawie przywozu towarów na polski obszar celny lub wywozu towarów z polskiego obszaru celnego, stosowanie mechanizmów kwotowania produkcji artykułów rolnych, subwencjonowania przetwórstwa i sprzedaży produktów po obniżonych cenach.
Zakres prowadzonych obecnie przez Agencję działań obejmuje kilka podstawowych rynków rolno-żywnościowych. Działania te Agencja realizuje na podstawie "Rocznego Programu Działań Interwencyjnych", zatwierdzanego przez Radę Ministrów oraz w oparciu o ustawy i akty wykonawcze regulujące rynki poszczególnych produktów rolnych.
Agencja - zgodnie z zapisem ustawy o utworzeniu ARR oraz ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o rezerwach państwowych oraz zapasach obowiązkowych paliw (Dz.U. z 1996 r. Nr 90, poz. 404 z pózn. zm.) - odpowiedzialna jest także za gromadzenie i gospodarowanie państwowymi rezerwami produktów rolnych i żywnościowych.
Działalność interwencyjną Agencja realizuje poprzez:
interwencyjny zakup i sprzedaż produktów rolnych oraz ich przetworów na rynkach krajowym i zagranicznych,
udzielanie dopłat do cen skupu,
udzielanie dopłat do przechowywania,
udzielanie dopłat do eksportu,
wydawanie pozwoleń w sprawie przywozu towarów na polski obszar celny lub wywozu towarów z polskiego obszaru celnego,
stosowanie mechanizmów kwotowania lub limitowania produkcji artykułów rolnych i ich przetworów,
stosowanie mechanizmów subwencjonowania przetwórstwa i sprzedaży produktów po obniżonych cenach,
wypłacanie dopłat kompensacyjnych producentom skrobi ziemniaczanej oraz ziemniaków skrobiowych,
stosować dopłaty do konsumpcji mleka i przetworów mlecznych,
wycofywanie z rynku produktów rolnych,
udzielanie poręczeń kredytowych, z wyjątkiem kredytów inwestycyjnych, przedsiębiorcom realizującym zadania zlecone przez Agencję.
O ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, Agencja prowadzi działania interwencyjne w następujących okresach:
1) od dnia 1 listopada do dnia 31 grudnia w zakresie interwencyjnego zakupu pszenicy i żyta,
2) od dnia 1 maja do dnia 30 października w zakresie interwencyjnego zakupu masła,
3) od dnia 1 czerwca do dnia 30 września w zakresie dopłat do eksportu mleka w proszku,
4) w okresach występowania nadwyżek na rynku w zakresie pozostałych produktów i ich przetworów.
Rada Ministrów może powierzyć Agencji realizację innych, odrębnych zadań związanych z organizowaniem i funkcjonowaniem rynku produktów rolnych i żywnościowych. Musi jednak zapewnić Agencji na ten cel odpowiednie środki finansowe.
Agencja może zlecać realizację zadań interwencyjnych osobom fizycznym, osobom prawnym lub spółkom prawa handlowego niemającym osobowości prawnej wybranym w drodze przetargu.
Agencja posiada swoje oddziały terenowe, które odpowiadają za wykonywanie odpowiednich zadań im przydzielonych. W szczególności należy tutaj wyróżnić:
realizację zadań w ramach działań interwencyjnych na podstawie ustawy oraz odrębnych przepisów,
wykonywanie zadań dotyczących gospodarowania państwowymi rezerwami produktów rolnych oraz produktów i półproduktów żywnościowych,
badanie i analizowanie rynku produktów rolnych i żywnościowych
Prezes Agencji jest zobowiązany przedstawić Radzie Ministrów do zatwierdzenia roczny program działań interwencyjnych obejmujący m.in. następujące informacje:
wykaz produktów objętych działalnością Agencji, ceny interwencyjne zakupu oraz wymagania jakościowe tych produktów,
określenie wysokości kwot i stawek dopłat do cen skupu tych produktów,
określenie wysokości kwot dopłat do wywozu produktów i terminy udzielania dopłat,
określenie wielkości środków finansowych niezbędnych do wykonania rocznego programu,
kwotę poręczeń kredytów udzielanych przez Agencję.
1.2. Kierownictwo Agencji Rynku Rolnego
Na czele Agencji stoi Prezes, który kieruje Agencją i reprezentuje ją na zewnątrz. Powoływany jest przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w porozumieniu z Ministrem Finansów.
Prezes Agencji jest zobowiązany składać półroczne i roczne sprawozdania z działalności Agencji Prezesowi Rady Ministrów, Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministrowi Finansów, a także Sejmowej i Senackiej Komisji Rolnictwa.
Prezes działa przy pomocy Zastępców, Dyrektorów Biur i Zespołów w Centrali oraz Dyrektorów Oddziałów Terenowych, którzy są wobec niego odpowiedzialni za całość spraw objętych ich zakresem działania. Podział zadań między Prezesa Agencji, jego Zastępców, Dyrektorów Biur i Zespołów oraz zakresy działań Oddziałów Terenowych określa Prezes Agencji w regulaminach organizacyjnych. Nadzoruje on prace dyrektorów oddziałów terenowych oraz podejmuje decyzje w sprawie pracowników w Centrali i dyrektorów oddziałów terenowych.
Prezes agencji ma swoich zastępców z których wyznacza jednego, aby ten zastępował go podczas jego nieobecności.
Obecnie skład w skład kierownictwa ARR wchodzą następujące osoby:
1.3. Rada Agencji Rynku Rolnego
Rada Agencji jest organem opiniodawczym i doradczym Prezesa Agencji. Udziela m.in. opinii związanych z:
projektem rocznego programu działań interwencyjnych,
sprawozdaniami Agencji dotyczącymi realizacji zadań interwencyjnych,
innymi sprawami przedstawionymi przez Prezesa Agencji.
W jej skład wchodzą przewodniczący i 20 członków, którzy są powoływani na okres 3 lat.
Przewodniczącego Rady wybiera i odwołuje Rada Agencji.
Członków Rady będących przedstawicielami organizacji producentów rolnych (w liczbie 8 osób), w tym producentów związanych z przetwórstwem rolno-spożywczym, handlem, i konsumentów oraz przedstawiciela Krajowej Rady Izb Rolniczych powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwych organów zainteresowanych organizacji.
Rada Agencji spotyka się min. raz na kwartał na wniosek Prezesa Agencji
Członków Rady, będących przedstawicielami administracji państwowej, po jednym przedstawicielu Ministra Finansów, Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministra Gospodarki, powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek zainteresowanych ministrów.
1.4. Raport Najwyższej Izby Kontroli dotyczący działalności Agencji Rynku Rolnego w roku 2001.
Zrealizowane przychody wyniosły 1.356.815 tys. zł. i w porównaniu do planu finansowego były wyższe o 102.570 tys. zł. Natomiast wydatki w planie finansowym na rok 2001 ustalono na wysokości 1.500.835 tys. zł., a w rzeczywistości wyniosły one 1.332.239 tys. zł. (tj. 88,1%).
Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie określa wykonanie planu finansowego ARR w 2001r., mimo stwierdzonych nieprawidłowości, nie mających jednak istotnego wpływu na wykonanie planu.
Zastrzeżenia NIK dotyczyły głównie:
przestrzegania przez Agencję ustalonych planów w zakresie podejmowanych decyzji, gdyż stwierdzono, że Agencja odstąpiła od wykonania planowanego zakupu półtusz wieprzowych w ilości 10 tyś. ton o wartości 59.800 tyś. zł. i zakupu zbóż w ilości 550 tyś. ton o łącznej wartości 316.600 tys. zł., natomiast plan dopłat do eksportu rzepaku został zrealizowany zaledwie w 0,6% (plan 57.400 tys. zł., wykonanie 345 tys. zł.).
zastanowienia się nad zmianami w działaniach interwencyjnych, czego celem miałoby być zmniejszenie wysokich nakładów ze środków publicznych. Pomóc mogłoby prowadzenie skupu zbóż przez przedsiębiorców, zamiast bezpośredniego zakupu i magazynowania przez Agencję. Zaobserwowano bowiem przekroczenie o ponad 10 mln. zł. planowanych kosztów utrzymania zapasów zboża w Oddziale Terenowym ARR w Lublinie wskutek przedłużenia ich magazynowania.
dokładniejszego i pełniejszego zabezpieczenia w umowach interesów ARR, a w szczególności ustalenia form stosowania sankcji w przypadku nienależytego wykonania umów.
warunków i możliwości podjęcia działań zmierzających do poprawy skuteczności egzekwowania wierzytelności Agencji, gdyż stwierdzono, że na koniec grudnia 2001r. kwota wierzytelności przekroczyła 334.430 tys. zł. i była wyższa niż w 2000r. o 11,7%. Natomiast kwota odzyskana w postępowaniu windykacyjnym w poprzednim roku obrachunkowym wyniosła zaledwie 4.672,9 tys. zł. (1,5% kwot windykowanych).
1.5. Integracja Europejska
Kiedy Polska znajdzie się w Unii Europejskiej zmieni się nieco zakres działalności ARR. Zostanie ona znacznie rozszerzona i będzie obejmować 23 grupy towarowe, regulowane ponad 50 mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej.
Agencja Rynku Rolnego przekształci się w agencję płatniczą, co oznacza uzyskanie akredytacji, czyli uznanie gotowości Agencji do prawidłowego wydatkowania środków z Funduszu Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa (EAGGF).
Agencja stanie się odpowiedzialna za wypełnianie trzech podstawowych funkcji:
wdrażającej - ARR odpowiedzialna będzie za prawidłową implementację prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego administrowania mechanizmami WPR w zakresie interwencji na rynkach rolnych;
płatniczej - ARR zobowiązana będzie do realizowania płatności, prowadzenia rachunków bankowych oraz nadzoru i kontroli wydatkowanych środków finansowych zgodnie z wymogami Funduszu Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa (właściwe realizowanie tej funkcji ma także na celu zapobieganie nadużyciom i przeciwdziałanie oszustwom);
informacyjnej - ARR będzie instytucją przekazującą informacje między Komisją Europejską a uczestnikami mechanizmów WPR.
Agencja odpowiedzialna będzie za stałe monitorowanie zmian w prawodawstwie wspólnotowym, zgłaszanie propozycji zmian do legislacji UE, w tym zainicjowanych przez beneficjentów, oraz bieżące informowanie ich o działaniach i decyzjach podjętych na szczeblu Wspólnoty. Bardzo istotna - szczególnie w okresie przejściowym - będzie również funkcja szkoleniowo-edukacyjna skierowana do beneficjentów WPR.
Agencja Rynku Rolnego zajmować się będzie administrowaniem mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej, z wyjątkiem płatności bezpośrednich oraz środków towarzyszących kierowanych bezpośrednio do producentów rolnych. Zgodnie z powyższym Agencja zobowiązana jest prowadzić działania przygotowujące do pełnienia wyznaczonych jej funkcji.
W szczególności Agencja odpowiedzialna będzie za:
realizację działań interwencyjnych, w tym m.in. interwencyjny zakup i sprzedaż;
stosowanie systemu dopłat do prywatnego przechowywania produktów;
wdrażanie reżimu handlowego, w tym systemu licencji importowych i eksportowych oraz refundacji i opłat eksportowych;
kwotowanie produkcji wybranych produktów, takich jak: mleko, cukier, skrobia ziemniaczana i inne;
stosowanie subwencji wspierających popyt wewnętrzny, w tym subwencji do przetwórstwa oraz sprzedaży po obniżonych cenach produktów np. organizacjom non-profit;
wprowadzanie wymaganego systemu kontroli jakości produktów objętych działaniami interwencyjnymi;
wdrożenie i obsługę systemu finansowo-księgowego dla potrzeb mechanizmów interwencji, zgodnego z wymogami funduszu EAGGF, oraz system gwarancji (zabezpieczeń), w tym podsystem kontroli przestrzegania wymogów WPR.
1.5.1. Mechanizmy WPR (dla bardzo zainteresowanych)
Obowiązujące na poszczególnych rynkach mechanizmy WPR, którymi po akcesji administrowała będzie Agencja Rynku Rolnego to przede wszystkim:
1. Rynek zbóż i skrobi ziemniaczanej
W ramach wspólnej organizacji rynku zbóż w krajach członkowskich UE prowadzony jest skup interwencyjny ziarna pszenicy zwyczajnej, żyta, jęczmienia, kukurydzy, sorgo i pszenicy durum oraz ich sprzedaż na rynek wewnętrzny i na eksport. W przypadku Polski zakupami interwencyjnymi objęte będą tylko niektóre z wymienionych gatunków zbóż, tj. pszenica zwyczajna, żyto, jęczmień, kukurydza. Interwencyjny skup zbóż w UE w krajach o strefie klimatycznej zbliżonej do polskiej realizowany jest w okresie od 1 listopada do 31 maja. Działania interwencyjne prowadzone są w oparciu o ustanowione uprzednio centra interwencyjne. Oferenci zbóż do interwencji zobowiązani są ponieść koszty związane z dostawą oferowanego ziarna do najbliższego centrum interwencyjnego. W przypadku, gdy magazyn interwencyjny wyznaczony przez agencję, do którego ma być dostarczone ziarno w ramach danej oferty, położony jest dalej niż najbliższe dla oferenta centrum interwencji, otrzymuje on zwrot dodatkowych kosztów związanych z transportem zbóż na dalszą odległość, do magazynu interwencyjnego. Cena interwencyjna płacona oferentom jest jednolita dla wszystkich gatunków zbóż objętych skupem interwencyjnym (w sezonie 2001/02 wynosi 101,31 EUR/t) i podlega ona comiesięcznemu zwiększeniu o 0,93 EUR/t. Agencje interwencyjne w krajach członkowskich UE zobowiązane są do zakupu całego oferowanego im zboża, jeżeli spełnia ono minimalne wymagania ilościowe i jakościowe określone w stosownych rozporządzeniach wspólnotowych. Minimalna dostawa zbóż, jaka może być przedmiotem zakupów interwencyjnych wynosi 80 ton. Ziarno skupione interwencyjnie stanowi własność Wspólnoty w związku z tym decyzję odnośnie sprzedaży zapasów interwencyjnych przechowywanych w poszczególnych krajach członkowskich podejmuje Komisja Europejska na wniosek zainteresowanych krajów członkowskich.
W ramach wspólnej organizacji rynku zbóż, obok zakupów i sprzedaży interwencyjnej ziarna stosowane są również dopłaty do produkcji skrobi ziemniaczanej. W krajach UE wprowadzono system kwotowania produkcji skrobi z ziemniaków skrobiowych, dla których stosowane są dopłaty. Kwoty produkcyjne są przyznawane przez Komisję Europejską poszczególnym krajom na okres 3 lat. W ramach przydzielonych kwot produkcyjnych wypłacane są przez Agencje Płatnicze premie produkcyjne producentom skrobi i płatności dla plantatorów ziemniaków skrobiowych. W systemie tym producenci skrobi zobowiązani są do zapłaty plantatorom ceny minimalnej za dostarczone ziemniaki, na podstawie umów kontraktacyjnych, podpisanych w ramach kwot produkcyjnych. Zapłacenie cen minimalnych i wykorzystanie kwoty produkcyjnej podlega kontroli Agencji przed dokonaniem przez nią wypłaty należności. Każda ilość skrobi wyprodukowanej ponad przyznaną kwotę produkcyjną musi być wyeksportowana przez producenta poza obszar UE bez dopłat eksportowych. W przypadku eksportu skrobi ziemniaczanej bez dopłat, eksporter musi ubiegać się w Agencji o odpowiednią licencję eksportową.
Po akcesji Polski do UE instytucją odpowiedzialną za wydawanie i administrowanie licencjami importowymi i eksportowymi będzie Agencja Rynku Rolnego.
Eksporterzy, którzy dokonali eksportu produktów objętych wspólną organizacją rynku zbóż w tym skrobi, mogą ubiegać się o refundację eksportową. Refundacja wypłacana jest na wniosek handlowca przez Agencję.
2. Rynek mięsa wieprzowego
Na rynku mięsa wieprzowego w ramach WPR funkcjonują:
- dopłaty do prywatnego przechowywania wieprzowiny.
Prywatne magazynowanie wieprzowiny polega na stosowaniu dopłat do przechowywania produktów wieprzowych, a tym samym na częściowym rekompensowaniu kosztów poniesionych z tego tytułu. Dopłatę wypłaca się właścicielowi mięsa, który przechowuje je na własny koszt i ryzyko, przez ustalony okres czasu i na określonych warunkach. Mechanizm dopłat do prywatnego przechowywania wieprzowiny możę być uruchomiony, gdy cena tusz wieprzowych na rynku Wspólnoty ustalona w odniesieniu do cen na reprezentatywnych rynkach Wspólnoty spadnie poniżej 103% ceny bazowej i istnieje prawdopodobieństwo, że utrzyma się na tym poziomie.
- interwencyjny skup i sprzedaż wieprzowiny.
Mechanizm interwencyjnego skupu i sprzedaży wieprzowiny uruchamiany jest w Unii Europejskiej bardzo rzadko (w ostatnich 30 latach skup interwencyjny prowadzony był trzykrotnie). Ceny skupu interwencyjnego tusz wieprzowych standardowej jakości nie mogą być wyższe niż 92% i niższe niż 78% ceny bazowej. Ustalona co roku cena bazowa obowiązuje od 1 lipca do 30 czerwca danego roku gospodarczego.
- regulacje handlu zagranicznego.
W handlu zagranicznym wieprzowiną stosowany jest system licencji importowych wyłącznie dla importu po preferencyjnych lub obniżonych stawkach celnych. Ponadto handlowcy mają możliwość uzyskania refundacji do wyeksportowanych produktów, których stawki ustalane są przez Komisję Europejską i zróżnicowane są w zależności od kierunku eksportu. W Unii Europejskiej tylko eksport wieprzowiny z dopłatą wymaga posiadania przez handlowca licencji eksportowej.
3. Drób i jaja
Z mechanizmów WPR funkcjonujących na rynku drobiu i jaj we Wspólnocie Europejskiej stosowany jest system licencji importowych wyłącznie dla importu w ramach kontyngentów oraz system licencji eksportowych, w przypadku ubiegania się o przyznanie refundacji do wyeksportowanych produktów.
4. Świeże owoce i warzywa
Organizacje producenckie w Unii Europejskiej mają możliwość wycofania czyli nie wprowadzenia do obrotu rynkowego, określonej części swojej produkcji. Za wycofane produkty otrzymują rekompensaty wypłacane z budżetu UE (tylko w przypadku 16 produktów) lub rekompensaty wypłacane z funduszu operacyjnego danej organizacji producenckiej bądź stowarzyszenia (pozostałe produkty objęte WPR). Produkty wycofane z rynku są przede wszystkim przekazywane bezpłatnie różnym instytucjom społecznym (np. organizacjom i fundacjom charytatywnym, szpitalom, domom opieki, itp.) na terenie Wspólnoty lub poza jej obszarem. Produkty te są też przetwarzane na pasze lub zostają przeznaczone na przetwory owocowe i warzywne w celu bezpłatnego przekazania osobom uprawnionym do korzystania z pomocy socjalnej państwa. Ponadto np.jabłka mogą zostać przetworzone na alkohol przemysłowy.
Ponadto w UE funkcjonuje rozbudowany system administrowania handlem zagranicznym, szczególnie w odniesieniu do eksportu. Obecnie stosowane są cztery różne systemy licencji eksportowych, różniące się między sobą metodami ustalania stawek refundacji eksportowych.
Handlowiec może uzyskać refundację poprzez zastosowanie :
systemu ustalania stawki refundacji z góry (system A1),
specjalnego systemu ustalania stawki refundacji z góry (system A2),
systemu ustalania stawek refundacji eksportowej w drodze przetargu (system A3),
systemu z ustaleniem stawki refundacji na dzień dokonania eksportu (system B).
Natomiast w przypadku importu wymagane jest przedstawienie licencji importowej w przypadku:
importu orzeszków z Turcji,
importu czosnku zarówno w ramach kontyngentu jak i poza kontyngentem,
importu bananów w ramach kontyngentów oraz poza kontyngentami.
5. Wino
W państwach UE, które stosują mechanizm płatności do produkcji skoncentrowanego moszczu winogronowego, produkcja rodzimego moszczu winogronowego objęta jest dopłatami do 1 hektolitra wyprodukowanego produktu.
Import i eksport wina i wyrobów winiarskich, w odniesieniu do każdej ilości wymaga uzyskania licencji importowej lub eksportowej. Ponadto handlowiec na podstawie licencji eksportowej może uzyskać refundację do wyeksportowanych produktów.
6. Rynek mleka i przetworów mlecznych
W ramach Wspólnej Polityki Ropnej na rynku mleka i przetworów mlecznych stosowany jest:
System kwot mlecznych
System kwot mlecznych funkcjonuje w Unii Europejskiej od 1984r. Jest to podstawowy instrument pozwalający na dostosowanie podaży do popytu w sektorze mleczarskim. Kwoty mleczne to administracyjne ograniczenie ilości mleka wyprodukowanego w poszczególnych państwach członkowskich i trafiającego na rynek wspólnotowy, w ciągu roku kwotowego, tj. od 1 kwietnia do 31 marca roku następnego.
Jednym z podstawowych elementów systemu, jest tzw. opłata specjalna (super-levy) uiszczana przez producenta mleka za mleko sprzedane powyżej indywidualnej kwoty produkcji, tzw. super-levy. Wysokość opłaty ustalono na poziomie 115 % ceny docelowej mleka (Cena docelowa obecnie wynosi 30,98 EUR/100 kg).
Na rynku mleka i przetworów mlecznych stosuje się też szereg innych mechanizmów, które można podzielić na następujące grupy:
Zakupy i sprzedaż interwencyjna
Dopłaty do prywatnego przechowalnictwa
Dopłaty do przetwórstwa
Dopłaty do konsumpcji produktów mlecznych
Regulacje handlowe na rynku mleka
Stosowany jest system licencji eksportowych oraz licencji importowych. Ponadto handlowcy mają możliwość uzyskania refundacji do wyeksportowanych produktów, których stawki ustalane są przez Komisję Europejską.
7. Rynek mięsa wołowego i cielęciny
W ramach WPR na rynku mięsa wołowego stosowane są:
dopłaty do prywatnego przechowywania wołowiny i cielęciny,
interwencyjny skup i sprzedaż wołowiny,
sprzedaż wołowiny organizacjom typu non-profit,
Sprzedaż wołowiny z zapasów interwencyjnych po obniżonych cenach następuje na wniosek organizacji niedochodowych wg. kolejności zgłoszeń. Listę uprawnionych organizacji typu non-profit ustala każde państwo członkowskie, a organizacje te musza wykazać, że znaczną część ich dochodów stanowi dotacja państwowa.
regulacje handlu zagranicznego
8. Ryż
Rynek ryżu w stosowanym instrumentarium jest rynkiem zbliżonym do rynku zbóż. W Polsce nie ma uprawy ryżu, więc stosowane mechanizmy będą ograniczać się wyłącznie do regulacji handlu zagranicznego.
9. Oleje i tłuszcze
Na rynku olejów i tłuszczy stosowane są instrumenty, których celem jest zachowanie równowagi rynkowej, przy jednoczesnym zapewnieniu dochodu producentom oraz przetwórcom. Polska nie jest krajem uprawy drzewek oliwnych, więc stosowane będą mechanizmy handlu zagranicznego oraz wsparcia przetwórstwa.
10. Cukier
Każdy kraj Wspólnoty ma przyznany limit produkcji cukru, określany jako kwota całkowita, która składa się z dwóch części A i B przy czym podział ten związany jest wyłącznie ze sposobem opodatkowania producentów i nie dotyczy przeznaczenia kwot. Cukier kwotowy zostaje w czasie sezonu sprzedany na rynku wewnętrznym Wspólnoty, przy czym tylko nadwyżki są eksportowane z dopłatami zapewniającymi eksporterom poziom cen zbliżony do poziomu uzyskiwanego w Unii.
Cukier poza kwotą A i B, tzw. pozakwotowy cukier C nie może być sprzedany na rynku Wspólnoty i musi być wyeksportowany bez dopłat.
Sektor cukrowy w Unii jest samofinansujący w tym znaczeniu, że system regulacji tego rynku finansowany jest przez producentów buraków i cukru, nie obciążając ogółu podatników Wspólnoty. Stosuje się następujące opłaty produkcyjne:
opłata podstawowa dla produkcji w ramach kwoty całkowitej (A i B),
opłata dodatkowa dla kwoty B. W przypadku gdy środki zgromadzone dzięki tym opłatom są za małe dla pokrycia obciążeń eksportowych i refundacji produkcyjnych, wprowadzane są opłaty uzupełniające.
Agencje Interwencyjne zobowiązane są do zakupu (po cenie interwencyjnej) każdej ilości cukru zaoferowanego do skupu interwencyjnego w ramach kwot A i B.
11. Susz paszowy
W Unii Europejskiej autoryzowani przez Agencję przetwórcy, którzy produkują susz paszowy na bazie surowca zakupionego w ramach umów z rolnikami lub uzyskanego we własnym gospodarstwie rolnym mogą ubiegać się o dopłaty do tej produkcji.
12. Produkty przetworzenia owoców i warzyw
W Unii Europejskiej dotowane jest przetwórstwo pomidorów, brzoskwiń i gruszek. Ponadto, dotuje się suszone śliwki, figi oraz rodzynki, a także stosuje się dopłaty do powierzchni upraw winorośli, z których uzyskuje się winogrona przeznaczone do suszenia.
13. Tytoń surowy
W UE istnieje system limitowania produkcji surowca tytoniowego oparty na kwotach produkcyjnych określonych dla poszczególnych grup odmian tytoniu.
14. Len i konopie
W Unii Europejskiej autoryzowani przez Agencję przetwórcy długiego włókna lnu oraz krótkiego włókna lnu i konopi zakupionego w ramach umów sprzedaży lub umów o przetwórstwo z rolnikami mogą ubiegać się o dopłaty do tej produkcji.
15. Rynek mięsa baraniego i koziny
We Wspólnocie na rynku mięsa baraniego i koziego stosowane są:
dopłaty do prywatnego przechowywania,
regulacje dotyczące handlu zagranicznego.
2. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jest instytucją rządową, działającą na podstawie:
Ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. (Dz. U. z dnia 4 stycznia 1994 r.),
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie nadania statutu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2002 r.).
W ramach Agencji wyodrębnia się Centralę Agencji oraz oddziały regionalne, z których każdy obejmuje obszarem działania określone województwo.
Oddziałem regionalnym kieruje dyrektor, powoływany i odwoływany przez Prezesa Agencji, który reprezentuje oddział na zewnątrz, kieruje jego pracami i nadzoruje pracę podległych mu pracowników oddziału regionalnego i właściwych biur powiatowych.
W Centrali natomiast możemy wyodrębnić określone piony:
1) programu SAPARD i funduszy strukturalnych Unii Europejskiej;
2) zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli oraz identyfikacji i rejestracji zwierząt;
3) preferencyjnych środków krajowych i Wspólnej Polityki Rolnej;
4) finansowo-księgowy;
5) organizacyjno-prawny.
Nadzór nad poszczególnymi pionami sprawują zastępcy Prezesa Agencji oraz główny księgowy.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa prowadzi samodzielną gospodarkę finansową. Do przychodów Agencji należy zaliczyć przede wszystkim:
środki pochodzące z oprocentowania rezerw obowiązkowych odprowadzanych przez banki do Narodowego Banku Polskiego,
środki budżetowe określone corocznie w ustawie budżetowej,
odsetki od lokat bankowych,
środki uzyskane w ramach bezzwrotnej i kredytowej pomocy zagranicznej.
Dochody Agencji wolne są od podatku dochodowego od osób prawnych.
Agencja może zaciągać kredyty długoterminowe oraz emitować obligacje po otrzymaniu zgody Ministra Finansów. Może też obejmować akcje w spółkach akcyjnych i udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością realizujących przedsięwzięcia objęte, zaakceptowanym przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, programem budowy rolniczych rynków hurtowych i giełd rolnych. W pierwszej kolejności udziały te zbywa producentom rolnym, grupom producentów rolnych oraz związkom producentów rolnych.
Agencja działa na podstawie planu finansowego, który ustala jej Prezes po zasięgnięciu opinii Rady Agencji, w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministrem Finansów.
Agencja, za pośrednictwem banków, może dokonywać sprzedaży wymagalnych wierzytelności powstałych w związku z realizacją zadań ustawowych, w przypadku trwałej utraty przez dłużników Agencji zdolności do spłaty zadłużenia.
Wymagalne wierzytelności są sprzedawane:
w drodze przetargu,
na podstawie oferty ogłoszonej publicznie,
w wyniku rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.
Przy sprzedaży wierzytelności stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o zmianie wierzyciela z dwoma wyjątkami:
1) nie jest wymagana zgoda dłużnika,
2) sprzedaż nie może być dokonana na rzecz dłużnika, jego zstępnych i wstępnych, ani podmiotu związanego z dłużnikiem.
Nadzór nad Agencją sprawuje Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a w zakresie gospodarki finansowej Minister Finansów.
W ramach tego nadzoru Minister Finansów w szczególności:
sprawdza stan przygotowania Agencji do obsługi i gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej oraz krajowymi środkami publicznymi przeznaczonymi na współfinansowanie zadań Agencji,
sprawdza przestrzeganie przez Agencję szczegółowych zasad gospodarowania tymi środkami,
kontroluje i weryfikuje plany finansowe Agencji w zakresie gospodarowania ww. środkami, oraz zgodność tych planów z zasadami udzielania pomocy z funduszy Unii Europejskiej.
W razie stwierdzenia nieprawidłowości Minister Finansów może zawiesić lub wstrzymać wydatkowanie określonych pieniędzy.
2.1. Zadania Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa powołana została w celu wspierania inwestycji i tworzenia nowych miejsc pracy w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa, a także do podejmowania działań zmierzających do poprawy struktury agrarnej (poprzez kupno nieruchomości rolnych i urządzanie gospodarstw rolnych, oraz urządzanie nieruchomości rolnych dzierżawionych w okresach wieloletnich.) i rozwoju infrastruktury techniczno-produkcyjnej rolnictwa oraz przedsięwzięć w zakresie oświaty rolnej, doradztwa i informacji.
Agencja realizuje swoje zadania w szczególności poprzez:
dopłaty w pierwszej kolejności do oprocentowania kredytów bankowych,
finansowanie lub udział w finansowaniu zadań, o których mowa wcześniej,
udzielanie gwarancji i poręczeń kredytowych, określonych w planie finansowym.
finansowanie wydatków związanych z rejestracją i wyposażeniem w środki techniczne grup producentów owoców i warzyw,
udzielanie pomocy na tworzenie funduszu operacyjnego dla wpisanych do rejestru uznanych grup producentów owoców i warzyw,
wypłacanie rekompensat finansowych z tytułu niewprowadzania do obrotu owoców i warzyw.
Pomocą finansową ze strony Agencji objęte są m.ni:
budowa wodociągów, kanalizacji i oczyszczalni ścieków na terenach wiejskich,
telefonizacja wsi,
mała przedsiębiorczość w gminach wiejskich, miejsko-wiejskich oraz w miastach do 20 tysięcy mieszkańców,
budowa i modernizacja dróg gminnych w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich oraz dróg powiatowych na terenach wiejskich,
inwestycje z zakresu gospodarki odpadami stałymi na terenach wiejskich,
zaopatrzenie w energię elektryczną terenów wiejskich.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa współpracuje z Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa, Agencją Rynku Rolnego oraz ośrodkami doradztwa rolniczego.
Agencja udziela dopłat do oprocentowania kredytów pod warunkiem przedstawienia przez kredytobiorcę planu przedsięwzięcia pozytywnie zaopiniowanego przez właściwy dla miejsca realizacji przedsięwzięcia ośrodek doradztwa rolniczego.
2.2. Kierownictwo Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Organem Agencji jest Prezes powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministrów Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Finansów. Prezes kieruje Agencją i reprezentuje ją na zewnątrz. W czasie nieobecności Prezesa jego obowiązki przejmuje wyznaczony przez niego zastępca.
Prezes Agencji składa roczne sprawozdanie z działalności Agencji do dnia 15 maja każdego roku Prezesowi Rady Ministrów, Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministrowi Finansów.
Prezes Agencji działa przy pomocy nie więcej niż czterech zastępców, głównego księgowego, dyrektorów departamentów i biur Agencji oraz dyrektorów oddziałów regionalnych.
Obecny kształt kierownictwa w ARiMR wygląda następująco:
Prezes Agencji: Jerzy Miller
Zastępca Prezesa: Jacek Świeżawski
Zastępca Prezesa: Wiesław Paluszyński
Zastępca Prezesa: Krystyna Majerczyk-Żabówna
Zastępca Prezesa: Leszek Ratajczyk
Główny księgowy: Stanisław Kowalczyk
2.3. Rada Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Rada Agencji jest organem opiniodawczo-doradczym Prezesa Agencji. Kadencja Rady trwa 4 lata. Rada składa się z 15 członków, wśród których znajdują się przedstawiciele Ministrów: Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Finansów, Środowiska, Gospodarki Pracy i Polityki Socjalnej oraz Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Pozostali członkowie są przedstawicielami związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń i producentów rolnictwa ekologicznego, rolniczych związków spółdzielczych o zasięgu krajowym oraz Krajowej Rady Izb Rolniczych.
Członków Rady Agencji powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek właściwego ministra lub Prezesa Narodowego Banku Polskiego albo na wniosek związków zawodowych.
Przewodniczącego Rady wybiera spośród swoich członków i odwołuje Rada. Przewodniczący ten, w porozumieniu z Prezesem Agencji, zwołuje posiedzenia Rady co najmniej raz na kwartał.
W posiedzeniach Rady, oprócz jej członków, uczestniczy Prezes Agencji lub upoważniony przez Prezesa zastępca oraz osoby zaproszone przez przewodniczącego Rady w porozumieniu z Prezesem Agencji.
2.4. Raport Najwyższej Izby Kontroli dotyczący działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w roku 2001.
Zrealizowane w 2001r. przychody wyniosły 2.089.431 tys. zł. i w porównaniu do planu finansowego po zmianach były niższe o 262.632 tys. zł. (tj. o 11%) Natomiast wydatki w planie finansowym na rok 2001 ustalono na wysokości 2.372.950 tys. zł., a w rzeczywistości wyniosły one 1.974.178 tys. zł. (tj. 83%).
Najwyższa Izba Kontroli negatywnie ocenia wykonanie planu finansowego ARiMR w 2001r.
NIK wnioskował głównie o:
rzetelne planowanie przychodów i wydatków w celu doprowadzenia do pełniejszego wykorztstania środków finansowych będących w dyspozycji Agencji, gdyż stwierdzono znaczne różnice pomiędzy planem a jego wykonaniem - zwłaszcza na płaszczyźnie wydatków. Między innymi nie zrealizowano w ogóle wydatków zaplanowanych na:
współfinansowanie programu SAPARD ze środków dotacji budżetowej w roku 2001 w kwocie 169.230 tys. zł.
finansowanie organizacji producenckich w wysokości 5 mln. zł.
utylizację w kwocie 4.700 tys. zł.
realizację udzielonych poręczeń i gwarancji w wysokości 550 tys. zł.
wykazywanie w planie finansowym wszystkich środków ujętych w ewidencji księgowej na kontach grupy 1 - środki pieniężne i rachunki bankowe. Nie wykazano bowiem w pozycji „stan środków na początek roku” środków pieniężnych ujętych w ewidencji księgowej na kontach grupy 1 w kwocie 1.089 tys. zł., na którą składały się nie zwrócone do budżetu środki z rozliczenia realizowanych w roku 2000 programów Phare.
wystąpienie do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o zrefundowanie kosztów w kwocie 167,3 tys. zł. poniesionych przez Agencję w 2000 roku i 42 tys. zł. w 2001 r. w związku z wydaniem kwartalnika „Polska Żywność” oraz przekazanie Ministerstwu RiRW co kwartał rozliczeń z ponoszonych wydatków z tytułu dystrybucji ww. publikacji i egzekwowanie refundacji ponoszonych wydatków ponieważ zostało to zaniedbane,
opracowanie w regulaminie wynagradzania pracowników Agencji zasad, dotyczących powiązania zaszeregowania na danym stanowisku z wymaganymi kwalifikacjami oraz doświadczeniem zawodowym dostosowanych do nowych zadań realizowanych w kontekście integracji Polski z UE.
przestrzeganie obowiązku prowadzenia w rejestrze wszystkich zawartych umów o zamówienia publiczne,
zwiększenie nadzoru nad procedurą ustalania potrzeb i rozprowadzania wydruków reklamowych, gdyż nie zaewidencjonowano 117.200 sztuk ulotek informacyjnych o działalności Agencji za 145,2 tys. zł. Niegospodarnie wydrukowano 1600 ulotek dotyczących programu SAPARD w języku niemieckim, za 4,8 tys. zł., podczas gdy w magazynach pozostało około 1200 takich ulotek o wartości 3,5 tys. zł., co do których nie było stanowiska odnośnie zagospodarowania.
podjęcie niezbędnych działań organizacyjnych i technicznych do zainstalowania i uruchomienia zakupionego aparatu prądotwórczego, ponieważ z winy Agencji urządzenie nie zostało zainstalowane, choć dokonano zapłaty za jego zainstalowanie i rozruch.
Wejście Polski do Unii Europejskiej jest obecnie (wg Rządu Polskiego) jedyną realną szansą na odbudowanie silnego polskiego rolnictwa, które w niedalekiej przyszłości będzie mogło korzystniej konkurować zarówno na europejskim, jak i światowym rynku. Polscy rolnicy w dniu akcesji zostaną włączeni w system i zasady europejskiej Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), funkcjonującej już z powodzeniem od ponad czterdziestu lat. To dzięki niej stworzono w Europie nowoczesny sektor rolny oraz konkurencyjną gospodarkę żywnościową na najwyższym światowym poziomie.
Głównym atutem europejskiej WPR jest stabilizacja koniunktury w rolnictwie. Polski rolnik będzie miał zagwarantowane ceny najważniejszych artykułów rolnych na kilka lat do przodu - rozwiąże to problem niepewności finansowej, który jest obecnie jedną z największych bolączek polskich rolników. Ten mechanizm zapewni rolnikom zarówno poczucie bezpieczeństwa, jak i umożliwi racjonalne planowanie inwestycji w gospodarstwie. System cen gwarantowanych bezpośrednio przełoży się również na wiarygodność kredytową rolników wobec banków.
Polskie interesy w negocjacjach rolnych w ramach WTO (Światowej Organizacji Handlu) i porozumień handlowych z innymi krajami będą reprezentowane przez Komisję Europejską - zapewni to lepszą ochronę interesów polskich rolników w porównaniu do sytuacji, w której Polska musiałaby to robić na własny rachunek.
Aby zapobiec ewentualnym problemom w sektorze rolnym w momencie wejścia do UE, Polska wprowadzi klauzulę ochronną na produkty rolne. Oznacza to w praktyce możliwość wprowadzenia kontyngentów m.in. na te towary z krajów Unii Europejskiej, które będą zagrażały produkcji rolnej w Polsce.
2.5.1. Dopłaty bezpośrednie dla polskich rolników
W wyniku zakończenia negocjacji polscy rolnicy w pierwszych trzech latach członkostwa otrzymają odpowiednio 55%, 60% i 65% płatności bezpośrednich. Chociaż w Unii Europejskiej obowiązują jedynie dopłaty i premie do określonej produkcji w gospodarstwie, rząd RP podjął decyzję o zastosowaniu prostego systemu dopłat. Oznacza to, że każdy właściciel ziemi w Polsce powyżej 1 ha otrzyma odpowiednio:
41 euro/ha w 2004,
51 euro/ha w 2005,
61 euro/ha w 2006.
Ponadto rolnik otrzyma dopłaty powierzchniowe na produkcję upraw roślinnych (zboża, oleiste, wysokobiałkowe, len i konopie włókniste, strączkowe, tytoń, chmiel i ziemniaki na skrobię) w wysokości:
70 euro/ha w 2004,
71 euro/ha w 2005,
72 euro/ha w 2006.
Dodatkowo rolnik otrzyma dopłatę powierzchniową od posiadanych łąk i pastwisk wykorzystywanych w produkcji zwierzęcej (bydła, owiec, kóz i mleka) w wysokości:
45 euro/ha w 2004,
56 euro/ha w 2005,
69 euro/ha w 2006.
Przykładowo więc, rolnik posiadający w sumie 10 hektarów ziemi z czego 2 hektary przeznaczone na łąki i pastwiska, 7 hektarów na produkcję zbóż a 1 hektar to ugory utrzymane w dobrej kulturze rolnej, po wejściu do UE w 2004 roku otrzyma:
410 euro dopłaty bazowej,
490 euro za obszar uprawy zbóż,
90 euro za obszar pod wypas zwierząt.
W sumie jego dodatkowy dochód roczny (nieopodatkowany) w postaci dopłat bezpośrednich wyniesie 990 euro w 2004 i będzie wzrastał rokrocznie, aby w 2010 roku otrzymywać takie same dopłaty jak obecni rolnicy z krajów UE.
W Polsce przez trzy lata od momentu wejścia do Unii Europejskiej (z możliwością przedłużenia tego okresu o dwa lata) będzie obowiązywał uproszczony system dopłat bezpośrednich. Oznacza to, że rolnicy będą otrzymywać dopłaty, których wysokość będzie zależała od powierzchni użytków rolnych w gospodarstwie i powierzchni niektórych upraw. System uproszczony będzie obejmował wszystkie gospodarstwa posiadające, co najmniej 1 hektar powierzchni użytków rolnych (grunty orne, łąki trwałe, pastwiska trwałe, sady i inne plantacje wieloletnie). Oprócz tego na dodatkowe dopłaty (uzależnione od areału upraw) będzie mógł liczyć rolnik uprawiający: zboża (w tym kukurydzę na kiszonkę), rośliny oleiste, wysokobiałkowe i strączkowe, len i konopie, włókniste, tytoń, chmiel, ziemniaki skrobiowe. Na dodatkowe dopłaty mogą liczyć także rolnicy posiadający trwałe łąki i pastwiska. W tym ostatnim przypadku rolnik nie będzie musiał wykazać, że posiada bydło i owce.
Przepisy nie przewidują limitowania powierzchni działek (minimalnej powierzchni działek) uprawnionych do dopłat w obrębie danego gospodarstwa rolnego. Nie ustalono maksymalnej powierzchni gospodarstwa uprawnionego do dopłat ani maksymalnej wysokości dopłat.
Prawo do uzyskania dopłat będą mieli użytkownicy gruntów (właściciele i dzierżawcy). Do udowodnienia dzierżawy wystarczy zaświadczenie z urzędu gminy potwierdzające fakt użytkowania gruntów.
Po wejściu Polski do Unii Europejskiej procedura uzyskiwania dopłat będzie wyglądała w sposób następujący:
Rolnik będzie musiał złożyć odpowiedni wniosek w biurze powiatowym Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa lub wysłać go pocztą. Druki będą dostępne w biurach powiatowych Agencji i w trakcie prowadzonych szkoleń dla rolników. Wniosek będzie musiał być złożony do 15 maja każdego roku (termin nie może ulec zmianie). Wypłaty będą realizowane do 15 listopada każdego roku. W pierwszym roku funkcjonowania Polski w strukturach UE termin składania wniosków zostanie przesunięty.
We wniosku rolnik będzie wpisywał:
powierzchnię i numery działek,
powierzchnię łąk i pastwisk,
powierzchnię roślin uprawnionych do dopłat dodatkowych.
Nie będzie konieczne wpisywanie do wniosku liczby i gatunków posiadanych zwierząt.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa stworzy system identyfikacji działek rolnych oraz rejestr gospodarstw rolnych. Agencja będzie kontrolowała zgodność danych wpisanych na wniosku ze stanem faktycznym.
Po trzech latach od wejścia Polski do Unii Europejskiej procedura wypłacania dopłat dla rolników będzie nieco bardziej sformalizowana. Zasady uzyskiwania i wypłaty dopłat uregulowane będą przez system IACS, którego zadaniem będzie m.in. nadzór nad dopłatami.
2.5.2. Inne rodzaje wsparcia (dla bardzo zainteresowanych)
Polskie rolnictwo otrzyma również znaczące wsparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Będą to zarówno obszary nizinne (charakteryzujące się m.in. niską jakością gleb, niesprzyjającymi warunkami klimatycznymi czy niekorzystną rzeźbą terenu), jak i górskie (powyżej 350 m.n.p.m.), gdzie produkcja rolna jest utrudniona. Rolnicy gospodarujący na takich obszarach - a może to być około połowa użytków rolnych Polski - będą otrzymywali co roku dopłaty do każdego hektara. Dopłata z tego tytułu wyniesie od 56 do 113 euro/ha.
Od 2004 roku polscy rolnicy chcący zwiększyć rentowność gospodarstwa otrzymają również znaczące środki na modernizację gospodarstw rolnych. W ramach specjalnego programu wsparcia modernizacji polskich gospodarstw niskotowarowych, właściciel gospodarstwa przez 5 lat otrzymywać będzie 1250 euro rocznie na jego unowocześnianie. Środki te przede wszystkim umożliwią rolnikowi dodatkowe inwestycje w gospodarstwie.
Dodatkowo, przez dwa pierwsze lata członkostwa Polski w UE (2004-2006) rolnicy otrzymają płatność w wysokości 200 euro/ha rocznie na dostosowania do standardów Unii Europejskiej. Będzie to rekompensata finansowa za inwestycje w gospodarstwie w zakresie wymogów środowiskowych, higieny, dobrostanu zwierząt, bezpieczeństwa żywności i bezpieczeństwa pracy.
Aby zachęcić rolnika będącego w wieku przedemerytalnym, który posiada przynajmniej 3 ha użytków rolnych do zaprzestania działalności rolniczej, umożliwia się mu skorzystanie z programu rent strukturalnych (wcześniejsze emerytury). Rolnik może przekazać ziemię osobie fizycznej lub prawnej, zatrzymując jednocześnie działkę o powierzchni 1 ha wraz z siedliskiem. Renta strukturalna wyniesie minimalne 1119,11 PLN, czyli 210% najniższej emerytury, ale maksymalna wysokość renty strukturalnej może wynieść w przybliżeniu nawet do 1800 PLN.
Wszystkie wymienione powyżej płatności nie będą wymagały udziału własnego rolnika.
Kolejną formą długoterminowej inwestycji będzie niezwykle atrakcyjny program zalesiania gruntów rolnych dostępny w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE. Program ten będzie opierał się na trzech typach pomocy finansowej. Zgodnie z nim, rolnik zalesiający swoje grunty otrzyma: dotację na zalesianie wypłacaną w dwóch ratach w wysokości do 6000 PLN/ha (pokrywającą koszty założenia uprawy i ochrony przed zwierzyną); premię pielęgnacyjną (do 520 PLN/ha ) za utrzymanie nowej uprawy przez okres 5 lat oraz premię zalesieniową (600 PLN/ha) za utracone dochody z produkcji rolnej, wypłacaną przez 20 lat od założenia uprawy.
Młodzi rolnicy (do 40 lat) przejmujący gospodarstwo otrzymają znaczne wsparcie z funduszy Unii Europejskiej. Pomoc finansowa w celu ułatwienia działalności i modernizacji przejmowanego gospodarstwa będzie wypłacana młodemu rolnikowi, który będzie rozpoczynać samodzielne prowadzenie gospodarstwa.
Ponadto polscy rolnicy będą mogli korzystać z innych programów UE w ramach rozwoju wsi, takich jak, m.in.: inwestycje w gospodarstwach rolnych, szkolenia, wsparcie doradztwa rolniczego, scalanie gruntów czy programy rolno-środowiskowe.
Gwarancją powodzenia przyszłych programów rozwoju rolnictwa jest unijna zasada pomocniczości finansowej, czyli obowiązkowy wkład finansowy Unii Europejskiej na poziomie 80% wydatków. Oznacza to, że budżet krajowy zostanie obciążony tylko w niewielkim (20%) stopniu. Taka forma finansowania jest od wielu lat praktykowana z powodzeniem dla rolnictwa w krajach Unii Europejskiej. Wejście Polski do UE umożliwi polskim rolnikom korzystanie w pełni z tego systemu.
Przystąpienie Polski do UE nie zmieni drastycznie obecnie obowiązujących w Polsce preferencji dla rolnictwa. Państwo nadal będzie dofinansowywało odrębny system ubezpieczeń społecznych KRUS (Kasa Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych) obejmujący rolników i członków ich rodzin. Dotacje do wapnowania gleb, środków ochrony roślin, postępu biologicznego, paliwa rolniczego, zakupu maszyn oraz inne formy wsparcia nadal będą obowiązywały w ramach pomocy państwa.
Subsydia eksportowe obowiązujące obecnie (mięso wołowe, półtusze wieprzowe, odtłuszczone mleko w proszku, masło, sery twarde) będą poszerzone o dalsze produkty rolne oraz podniesione do poziomu UE. Oznacza to, że polskie produkty rolne będą konkurować na równych zasadach z produktami unijnymi na rynkach światowych.
Rolnikowi nadal będzie przysługiwała 3% stawka VAT na środki produkcji rolnej, produkty pochodzenia rolniczego (nieprzetworzone i niskoprzetworzone) oraz usługi rolnicze. Natomiast te gospodarstwa, które nie produkują na rynek będą nadal zwolnione z podatku dochodowego, zaś tradycyjnie niski podatek rolny z szerokim zakresem zwolnień i ulg zostanie zachowany. Komisja Europejska nie będzie również ingerowała w stawki podatku leśnego, od spadków i darowizn.
Obecnie polskie rolnictwo ze względu na swoją specyfikę nie jest zdolne do otwartej konkurencji na rynkach światowych. Niewystarczająca ilość środków w budżecie narodowym na wsparcie i modernizację polskiego rolnictwa w jeszcze większym stopniu powiększa tę niekorzystną dla polskich rolników tendencję.
Szanse, które wynikają z wejścia Polski do Unii Europejskiej dla rodzimego rolnictwa są niezwykle istotne. Dzięki Wspólnej Polityce Rolnej polscy rolnicy będą mogli liczyć na poprawę i stabilizację koniunktury w rolnictwie, opłacalność produkcji i zwiększoną zdolność gospodarstw rolnych do finansowania swojego rozwoju.
Wejście Polski do UE wpłynie również na stabilizację rynków rolnych, rozwój produkcji rolnej, poprawę struktury agrarnej, modernizację gospodarstw rolnych, dostęp do nowych rynków zbytu oraz wsparcie dla specyficznych potrzeb poszczególnych regionów.
2.5.3. Program SAPARD
Cele, priorytety i zadania programu przedakcesyjnego SAPARD wynikają z analizy sytuacji na obszarach wiejskich Polski oraz w sektorze rolno-spożywczym. Priorytetem programu przedakcesyjnego SAPARD są działania nakierowane na poprawę efektywności rynku, standardów jakościowych, zdrowotnych oraz środków dla utrzymania i tworzenia nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. SAPARD stanowi także narzędzie na drodze przyjęcia do Wspólnej Polityki Rolnej (zwłaszcza doświadczenia w budowaniu agencji płatniczej), szczególnie w celu przygotowania do wykorzystania funduszy strukturalnych po uzyskaniu członkostwa Polski w UE.
Jako cele strategiczne programu określono:
poprawę konkurencyjności polskiego rolnictwa i przetwórstwa rolno - spożywczego, zarówno na rynku krajowym jak i rynku międzynarodowym;
dostosowanie sektora rolno-spożywczego do wymagań Jednolitego Rynku w zakresie wymagań sanitarnych, higienicznych oraz jakościowych;
stymulowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez rozwój infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi.
Osiągnięcie tych celów zakłada się poprzez realizację zadań w ramach następujących działań:
Działanie 1. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych;
Działanie 2. Inwestycje w gospodarstwach rolnych (wsparcie modernizacji gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka i zwierząt rzeźnych oraz inwestycji zapobiegających zanieczyszczaniu środowiska w wyniku prowadzenia działalności rolnej);
Działanie 3. Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich (inwestycje z zakresu podstawowych elementów infrastruktury technicznej);
Działanie 4. Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich (wsparcie dla inwestycji tworzących nowe źródła dochodu poza konwencjonalnym rolnictwem oraz inwestycji w zakresie promocji i marketingu);
Działanie 5. Pilotażowe programy rolno - środowiskowe, dotyczące zagadnień rolno-środowiskowych i zalesiania;
Działanie 6. Szkolenia zawodowe w zakresie poprawy jakości produkcji, wdrażania nowych technologii i metod produkcyjnych oraz z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej;
Działanie 7. Pomoc techniczna, w ramach której prowadzone będą działania zmierzające do zwiększenia efektywności wdrażania, monitorowania i kontroli Programu SAPARD oraz dotarcia do potencjalnych beneficjentów programu.
2 lipca 2002 r. Komisja Europejska wydała decyzję o przekazaniu Polsce zarządzania środkami UE w ramach programu pomocy przedakcesyjnej SAPARD. Tym samym uznano gotowość instytucji polskich do realizacji programu zgodnie z wymogami UE. Na podstawie ww. decyzji Komisji Europejskiej rozpoczęto praktyczną realizację programu w zakresie działań 1, 2, 3, 6 i 7.
Z pomocy finansowej może korzystać rolnik (właściciel lub dzierżawca gospodarstwa) mający mniej niż 50 lat, podlegający ubezpieczeniu KRUS (z wyjątkiem działania 2 i 4), mający wykształcenie:
rolnicze wyższe lub średnie,
rolnicze zasadnicze i 3-letni staż w samodzielnym prowadzeniu gospodarstwa,
nierolnicze średnie lub wyższe i 5-letni staż w prowadzeniu gospodarstwa,
podstawowe lub zawodowe nierolnicze i 10-letni staż w gospodarowaniu.
Wysokość dotacji wynosi do 50% kosztów danego przedsięwzięcia, zgodnie z przygotowanym biznes-planem. Dofinansowanie wypłacane jest po zakończeniu inwestycji i dotyczy wyłącznie kosztów poniesionych po podpisaniu umowy o dotację. Tak więc rolnik finansuje całą inwestycję, a po jej zakończeniu otrzymuje zwrot części poniesionych kosztów. Warunkiem uzyskania dotacji jest podpisanie przez rolnika umowy na zbyt produkcji lub planu sprzedaży. Po zrealizowaniu przedsięwzięcia gospodarstwo musi spełniać wymogi UE co do higieny, warunków produkcji i ochrony środowiska.
Za stronę merytoryczną programu SAPARD w Polsce odpowiada utworzony w 1999 r. w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Departament Pomocy Przedakcesyjnej i Funduszy Strukturalnych. Funkcję agencji wdrażającej oraz agencji płatniczej programu SAPARD w Polsce pełni Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która od 17 lipca 2002 r. rozpoczęła przyjmowanie wniosków o dotacje na realizację przedsięwzięć z zakresu trzech pierwszych działań.
Do dnia 23 stycznia 2003 r. zarejestrowano 2 526 złożonych wniosków na łączną kwotę 1.356.033.692,84 zł, co stanowi 74,65% wykorzystania limitu przeznaczonego dla Działań 1, 2 i 3.
Za zgodne z założeniami programu SAPARD uznano 2 415 wniosków z Działań 1, 2 i 3 na łączną kwotę 1.287.119.589,91 zł.
Pozytywną ocenę końcową uzyskało 2 107 wniosków z Działań 1, 2 i 3 na łączną kwotę 1.193.866.952,70 zł, w tym:
162 wnioski z Działania 1 na kwotę 156 265 731,02 zł, co stanowi 31,20% wykorzystania limitu dla tego Działania,
215 wnioski z Działania 2 na kwotę 9 520 783,44 zł, co stanowi 2,67% wykorzystania limitu dla tego Działania,
1 730 wniosków z Działania 3 na kwotę 1 028 080 438,24 zł, co stanowi 105,32% wykorzystania limitu dla tego Działania.
W ramach Działania 1 zawarto 130 umów na kwotę 117 759 883,58 zł oraz Działania 2 - 187 umów na kwotę 8 336 550,88 zł, co stanowi 6,94% limitu finansowego z memorandum 2000 r. i 2001 r. dla Działań 1, 2 i 3. Pozwoliło to 65 rolnikom na zrealizowanie inwestycji i złożenie wniosków o płatność na łączną kwotę 2 679 410,85 zł, przy czym 27 wniosków o płatność na kwotę 1 078 272,08 zł przeszło pozytywnie etap autoryzacji płatności.
Obecnie trwają przygotowania do wdrażania działań 4 i 5. Oczekuje się, że akredytacja dla tych działań będzie wydana już w pierwszej połowie 2003 r.
Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli (IACS)
Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli jest kluczowym narzędziem do kontroli wydatków z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (FEOGA). System IACS jest inny w każdym państwie członkowskim Unii Europejskiej, ponieważ każde państwo podczas tworzenia, wdrażania i modyfikacji systemu musiało wziąć pod uwagę specyfikę własnego rolnictwa. Dlatego też w Polsce system ten musi być stworzony od podstaw, w sposób uwzględniający strukturę polskiego rolnictwa. Przygotowanie i wdrożenie tego systemu w Polsce powierzono Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Z Agencją współpracują resorty finansów, spraw wewnętrznych i administracji, GUS, Główny Geodeta Kraju, Inspekcja Weterynaryjna oraz KRUS.
Przystąpienie do systemu IACS jest dobrowolne. Każdy rolnik podejmuje decyzję indywidualnie. Jednak, aby otrzymać dopłaty do produkcji, trzeba się zgodzić na zarejestrowanie gospodarstwa w systemie i na późniejszą kontrolę obejmującą dane zawarte we wniosku, kontrolę zwierząt i upraw. Wyjątkowo dokładnie będą kontrolowane te elementy, na które rolnik stara się o dopłaty. W interesie rolników leży uporządkowanie dokumentów gospodarstwa, które będą potrzebne do składania wniosków:
dokumenty potwierdzające własność,
udokumentowanie dzierżawy gruntów rolnych,
dokumenty ewidencji gruntów rolnych, odpowiadające stanowi faktycznemu.
Prace nad stworzeniem sytemu IACS w Polsce rozpoczęto w 1999 roku. Po trzech latach od wejścia Polski do Unii Europejskiej powstanie ostatecznie taki model polskiego IACS, który będzie działał w przyszłości. Utworzenie Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli jest niezbędne dla uzyskania dopłat bezpośrednich i na rozwój obszarów wiejskich oraz innych form dotacji. System IACS ma składać się z pięciu elementów:
zinformatyzowanej bazy danych,
wielofunkcyjnego rejestru gospodarstw powiązanego z systemem składania wniosków o dotację,
systemu identyfikacji działek rolnych,
systemu identyfikacji i rejestracji zwierząt,
zintegrowanego systemu kontroli.
W komputerowej bazie danych będą gromadzone dane dotyczące każdego gospodarstwa ubiegającego się o fundusze unijne. Baza ta ma być skonstruowana w taki sposób, aby zapewniała możliwość uzyskania danych dotyczących przynajmniej trzech ostatnich lat kalendarzowych.
Wielofunkcyjny rejestr gospodarstw ma umożliwiać uzyskiwanie i przetwarzanie informacji dotyczących gospodarstw rolnych i ich użytkowników. Żeby wejść do rejestru gospodarstw rolnik musi wystąpić o nadanie numeru identyfikacyjnego gospodarstwa (numer nadaje dyrektor regionalnego oddziału agencji).
System identyfikacji działek rolnych opiera się na planach i dokumentach katastralnych, materiale kartograficznym i zdjęciach lotniczych. Podstawę systemu stanowi działka użytkowana rolniczo, zdefiniowana jako zwarta powierzchnia ziemi wykorzystywana przez rolnika do określonej uprawy.
System identyfikacji zwierząt stanowić będzie w przyszłości podstawę przyznawania premii do produkcji zwierzęcej. System będzie obejmował zwierzęta, których utrzymywanie uprawnia rolnika do ubiegania się o dopłaty (np. premia za krowy mamki lub za ubój bydła). Rejestr zwierząt gospodarskich powinien zawierać aktualny zapis wszystkich zmian oraz ich dat, a także informacje o pochodzeniu i przeznaczeniu zwierząt, a także informację o padnięciu zwierzęcia.
Zintegrowany system kontroli ma zapewniać możliwość daleko posuniętej kontroli w zakresie składania wniosków i wypłat należności, dlatego też funkcjonuje na kilku poziomach (powiat, województwo, centrala Agencji, krajowe służby kontrolne, unijne organy kontrolne).
Systemem objęte będą rynki zbóż, roślin oleistych, roślin wysokobiałkowych, len oleisty, tytoń, skrobia, susz paszowy, bydło, owce, kozy, od 2005 roku mleko, a także informacje z zakresu ochrony środowiska i rolnictwa ekologicznego. Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli (IACS) ma za zadanie zbierać i rejestrować wszystkie te informacje po to, aby płatności dla rolników były prawidłowo przyznawane. System ten jest bardzo złożony, ponieważ służy także do sprawdzania wszystkich informacji, na podstawie których rolnicy będą otrzymywać dopłaty.
Ustawa z dnia 7 czerwca 1990 r. o utworzeniu Agencji Rynku Rolnego (tekst jednolity z 1997 r. Dz.U. Nr 142, poz. 951 z pózn. zm.) § 9 p.1
Statut Agencji Rynku Rolnego nadany Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1996 r. (Dz.U. z 1996 r. Nr 138, poz. 641 z pózn. zm.) § 10 p. 1, 2, 3
Statut Agencji Rynku Rolnego nadany Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1996 r. (Dz.U. z 1996 r. Nr 138, poz. 641 z pózn. zm.) § 10c p. 3
Statut Agencji Rynku Rolnego nadany Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1996 r. (Dz.U. z 1996 r. Nr 138, poz. 641 z pózn. zm.) § 22 p. 3, 4, 5
Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. (Dz. U. z dnia 4 stycznia 1994 r.), Art. 5a, p. 1
Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. (Dz. U. z dnia 4 stycznia 1994 r.), Art. 9
Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. (Dz. U. z dnia 4 stycznia 1994 r.), Art. 6