CZĘŚĆ XVII - POSTĘPOWANIE POLICJANTA W PRZYPADKACH NIEKTÓRYCH ZDARZEŃ O CHARAKTERZE NADZWYCZAJNYM I NIETYPOWYM

ROZDZIAŁ I. - KATASTROFY NATURALNE I AWARIE TECHNICZNE

Zdarzenia powszechnie nazywane katastrofą lub klęską żywiołową z punktu widzenia Policji należy zaliczyć do tzw. sytuacji szczególnych, charakteryzujących się dużą intensywnością i ponadnormalnym udziałem dodatkowych sił i środków. Wszystkie podejmowane działania, w tego typu sytuacjach, ukierunkowane są na neutralizację mogących wystąpić zagrożeń lub w celu przywrócenia stanu rzeczy istniejącego przed zdarzeniem. Pojawiające się zagrożenia można podzielić na: katastrofy naturalne - czyli sytuacje spowodowane przez działanie sił natury, oraz tzw. awarie techniczne - powstałe w wyniku gwałtownego zderzenia zakłócającego przebieg procesów technologicznych. Oba wspomniane zdarzenia mają charakter nagły i niespodziewany, mogą powodować powszechne zagrożenie dla życia, bezpieczeństwa i zdrowia ludzi oraz mienia o znacznej wartości. Zdarzenia spowodowane siłami natury często wywołują poważne zakłócenia w funkcjonowaniu gospodarki narodowej.

1. Pojęcie katastrofy naturalnej i awarii technicznej.

Katastrofa naturalna - to sytuacja spowodowana przez działanie siły natury, w szczególności powodzie, susze, pożary, wyładowania atmosferyczne, osuwiska, zjawiska lodowe na rzekach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin i zwierząt albo ognisk chorób zakaźnych ludzi, do której opanowania nie wystarczają rutynowe działania odpowiednich służb i niezbędne jest uruchomienie dodatkowych sił i środków.

Awaria techniczna - to sytuacja powstała w wyniku gwałtownego zdarzenia zakłócającego przebieg procesów technologicznych lub też w wyniku celowego albo niewłaściwego wykorzystania tych technologii w procesie produkcji, transportu albo przechowywania, których skutkiem jest zagrożenie życia i zdrowia ludzi, ich niezbędnego zaopatrzenia lub mienia.

Obecnie w Polsce jest około 160 zakładów przemysłowych, w których każda poważniejsza awaria może doprowadzić do katastrofy przemysłowej, zgubnej w swoich skutkach dla setek ludzi i środowiska przyrodniczego. Do niedawna największe zagrożenie stanowiły zakłady chemiczne, natomiast obecnie - jedna z prężniej rozwijających się gałęzi przemysłu, branża gazu płynnego. Zagrożenie stwarza kilkadziesiąt baz i rozlewni gazu płynnego propan-butan, rozmieszczonych w różnych częściach i województwach kraju. Do zakładów niebezpiecznych zalicza się również rafinerie ropy naftowej i bazy ropopochodnych paliw płynnych. Ponadto dużą grupę stanowią te zakłady, które przy produkcji używają niebezpiecznych substancji chemicznych. Bardzo duże zagrożenie niosą zakłady zlokalizowane blisko dużych skupisk ludzkich i osiedli mieszkaniowych. Z katastrof naturalnych największym zagrożeniem dla Polski są powodzie, jak np. ostatnia z 1997 roku, którą nazwano „powodzią tysiąclecia”.

2. Zadania Policji.

Działalność Policji podczas akcji ratowniczych związana jest z likwidacją skutków katastrof i awarii technicznych, a przede wszystkim z wykonywaniem zadań dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz zadań polegających na niesieniu pomocy poszkodowanym i organom organizującym lub kierującym akcją.

Zadania Policji w warunkach katastrof naturalnych i awarii technicznych dzielimy na cztery grupy działań, występujących na etapach kolejno się pojawiających:

• zadania w zakresie alarmowania i ostrzegania ukierunkowane na uzyskiwanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji o zdarzeniu,

• zadania w zakresie działań porządkowych - sił policyjnych skierowanych do miejsca zdarzenia ukierunkowanych np. na zorganizowanie dojazdów ekipom ratowniczym i objazdów rejonów zagrożonych, ochronę porządku na miejscu zdarzenia poprzez zabezpieczenie miejsc mogących stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia, niedopuszczenie do tworzenia się zbiegowisk i zapobieganie objawom paniki, udział i kierowanie ewakuacją ludności, ochronę pozostawionego mienia,

• zadania w zakresie działań ratowniczych - skoncentrowane na udzielaniu pierwszej pomocy potrzebującym, pomocy w ewakuacji i ratowaniu osób poszkodowanych, chorych i rannych, udostępnieniu posiadanych środków na potrzeby prowadzonej akcji ratowniczej,

• zadania w zakresie działań mających na celu przywrócenie stanu istniejącego przed wystąpieniem zagrożenia - prowadzone są w celu przywrócenia porządku i bezpieczeństwa w miejscu zdarzenia poprzez regulację ruchu, ochronę miejsc dystrybucji środków przeznaczonych dla poszkodowanych oraz poprzez udzielenie informacji o miejscach pobytu poszkodowanych i zabezpieczonego mienia, a także o aktualnym stanie zagrożenia.

Należy zwrócić uwagę, że system zarządzania w sytuacjach kryzysowych opiera się na dwóch podstawowych zasadach: zasadzie prymatu układu terytorialnego oraz zasadzie jednoosobowej kompetencji i odpowiedzialności organu administracji ogólnej.

Konsekwencją przyjętej organizacji działań jest określenie właściwych szczebli działania:

• powiatowy (gminny) - podstawowy poziom wykonawczy,

• wojewódzki - poziom wspomagania i koordynacji działań na obszarze województwa,

• centralny - poziom wspomagania i koordynacji na obszarze kraju.

W związku z dużą intensywnością działań należy pamiętać o odpowiednim planowaniu i organizacji działań prowadzonych w warunkach katastrof naturalnych i awarii technicznych. W tym celu jednostki policji zobowiązane są do podejmowania odpowiednich przedsięwzięć realizowanych na etapie zapobiegania, przygotowania, reagowania i odbudowy.

W fazie zapobiegania realizuje się działania mające na celu zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia albo ograniczenie jego skutków poprzez stałe analizowanie sytuacji mogących spowodować zagrożenie. Ponadto należy uczestniczyć w opracowywaniu przez właściwe organy różnych aktów prawnych, ograniczających możliwość wystąpienia zagrożenia oraz stale egzekwować przepisy dotyczące bezpieczeństwa.

Podczas fazy przygotowania realizowane są odpowiednie plany i dokumenty określające sposób działania w przypadku wystąpienia ewentualnych zagrożeń oraz sposób właściwego, sprawnego reagowania. Ważną czynnością jest opracowanie planu działania na podstawie informacji o realnych zagrożeniach występujących na danym obszarze, uzyskanych od innych podmiotów powołanych do działań ratowniczych. Przygotowany plan działania jest podstawowym dokumentem kierownika jednostki, określającym jego obowiązki, organizację działań, zasób sił i środków oraz zasady podległości, współdziałania i koordynacji wykonywanych zadań w warunkach katastrofy naturalnej i awarii technicznej. Plan działania kierownika jednostki jest częścią - elementem składowym powiatowego planu działania.

Podczas fazy reagowania wyróżnia się dwa etapy:

pierwszy to działania wstępne obejmujące przyjęcie informacji o zdarzeniu, jej weryfikację, powiadomienie właściwych służb i skierowanie do rejonu zagrożonego jednostek patrolowych znajdujących się najbliżej;

drugi to akcja ratownicza, podczas której należy podjąć czynności zmierzające do zapewnienia oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego w miejscu zdarzenia, dokonać odpowiedniego zabezpieczenia ruchu drogowego. Ponadto na tym etapie podejmuje się czynności mające na celu ochronę mienia, ewentualną ewakuację ludności i udział w bezpośrednich czynnościach ratowniczych. W przypadku awarii technicznych należy pamiętać o wszczęciu czynności dochodzeniowo - śledczych.

W fazie odbudowy działania Policji skoncentrowane są na przywróceniu stanu istniejącego przed zdarzeniem poprzez m.in. przywrócenie ruchu osób i pojazdów oraz zapewnienie porządku publicznego i bezpieczeństwa w rejonie zakończonej akcji ratowniczej.

ETAPY PLANOWANIA I ORGANIZACJI DZIAŁAŃ	ZADANIA POLICJI	FORMY DZIAŁANIA POLICJI
FAZA ZAPOBIEGANIA	SZACOWANIE I ANALIZA RYZYKA
FAZA PRZYGOTOWANIA	PLANY DZIAŁANIA
FAZA REAGOWANIA	ZADANIA Z ZAKRESU ALARMOWANIA I OSTRZEGANIA DZIAŁANIA PORZĄDKOWE BEZPOSREDNIE DZIAŁANIA RATOWNICZE	INTERWENCJE POLICYJNE AKCJE POLICYJNE OPERACJE POLICYJNE
FAZA ODBUDOWY	DZIAŁANIA PRZYWRACAJĄCE STAN ISTNIEJĄCY PRZED ZDARZENIEM

Zgodnie z wytycznymi KGP, podczas katastrof i awarii technicznych, w zależności od rozmiarów i lokalizacji zdarzenia, można zorganizować dowodzenie na trzech różnych poziomach, odpowiadających trzem różnym obszarom działania:

1. poziom podstawowy (interwencyjny) - oznacza czynności podejmowane po zaistnieniu zdarzenia, które są realizowane bezpośrednio w jego rejonie z wykorzystaniem sił znajdujących się aktualnie w służbie i nadzorowanych przez dyżurnego jednostki;

2. poziom akcji policyjnej - oznacza szczebel dowodzenia i koordynacji działań sił poziomu interwencyjnego oraz sił wsparcia znajdujących się w dyspozycji jednostki; tego typu działania realizowane są do szczebla komendy powiatowej/miejskiej/rejonowej Policji;

3. poziom operacji policyjnej - oznacza całokształt działań związanych z kierowaniem siłami, koordynację i ich kontrolę w sytuacji gdy zdarzenie obejmuje swoim zasięgiem obszar większy niż jednej jednostki. Operacje policyjne realizowane są na szczeblu KWP (stołecznej) Policji lub KGP, ewentualnie komendy powiatowej (miejskiej) w sytuacji dysponowania do działań siłami innych jednostek.

1. Postępowanie policjanta na miejscu zdarzenia.

Pierwsze czynności policjanta przybyłego na miejsce zdarzenia powinny być ukierunkowane na dokonanie oceny sytuacji, przekazanie informacji i dalsze utrzymywanie kontaktu radiowego z dyżurnym jednostki. Ponadto policjant powinien niezwłocznie przystąpić do koordynowania działań ratowniczych na miejscu zdarzenia, do czasu przybycia wyspecjalizowanych służb ratowniczych. Przybywając na miejsce, powinien ostrożnie zbliżyć się do miejsca zdarzenia. W informacji przekazywanej dyżurnemu należy podać rodzaj i dokładną lokalizację zdarzenia, faktyczne i potencjalne zagrożenie, najdogodniejsze trasy dojazdu, orientacyjną liczbę ofiar i poszkodowanych. Podejmując działania interwencyjne, powinien dążyć do zaprowadzenia porządku na miejscu zdarzenia, usunięcia osób postronnych, zapobiegania panice, blokowania drogi itp. W razie potrzeby przystępuje do udzielania pomocy poszkodowanym lub zagrożonym, dokonuje zabezpieczenia mienia przed zniszczeniem lub kradzieżą. Ponadto powinien pamiętać o wstępnym zabezpieczeniu śladów, które mogą stanowić materiał dowodowy. W momencie przybycia wyspecjalizowanych służb ratowniczych przekazuje kierowanie działaniami uprawnionej osobie.

1. Policjant, który jako pierwszy znalazł się na miejscu zaistnienia katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, powinien:

1. zbliżyć się ostrożnie do miejsca zdarzenia,

2. ocenić sytuację,

3. powiadomić dyżurnego jednostki o:

• dokładnej lokalizacji miejsca zdarzenia,

• rodzaju zdarzenia,

• faktycznym i potencjalnym zagrożeniu,

• możliwościach dojazdu do miejsca zdarzenia,

• szacunkowej liczbie ofiar,

• przybyciu służb ratowniczych,

• potrzebie przybycia innych służb,

4. podjąć interwencję poprzez:

• zaprowadzenie porządku,

• udzielenie pomocy,

• zabezpieczenie mienia,

• zabezpieczenie śladów,

5. po przybyciu strażaka przekazać mu kierowanie akcją ratowniczą.

2. Policjant, który jako pierwszy znajdzie się na miejscu awarii technicznej z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi, powinien:

1. zaparkować pojazd w bezpiecznej odległości i wyłączyć silnik,

2. zbliżyć się od strony zawietrznej lub z góry na dół do miejsca,

3. odczytać tablice oznakowania ładunku,

4. powiadomić dyżurnego jednostki,

5. zapewnić sobie bezpieczeństwo poprzez unikanie kontaktu z substancją, zakaz palenia tytoniu w pobliżu, wyłączenie radiostacji w pobliżu, wyłączenie silnika radiowozu,

6. utrzymywać osoby postronne z daleka,

7. w razie potrzeby zarządzić ewakuację,

8. po przybyciu straży pożarnej poinformować dowódcę o podjętych działaniach
   i przekazać jemu kierowanie.

3. W ramach wykonywania działań porządkowych na miejscu katastrofy naturalnej lub awarii technicznej dowódca patrolu lub grupy policjantów na szczeblu interwencyjnym powinien:

1. umożliwić swobodę dojazdu i wyjazdu ekipom i jednostkom ratowniczym,

2. zorganizować objazdy rejonów zagrożonych oraz informować o objazdach,

3. chronić porządek w miejscach pracy ekip ratowniczych oraz zabezpieczyć miejsca mogące stanowić dodatkowe zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi,

4. nie dopuścić do tworzenia się zbiegowisk,

5. egzekwować przepisy i polecenia kierujących akcją,

6. pilotować kolumny transportu sił ratowniczych oraz pojazdów wywożących rannych w przypadku wystąpienia utrudnień w ich przemieszczeniu,

7. pomóc w wyznaczeniu miejsc zbiórek lub parkowania pojazdów służących do ewakuacji,

8. informować ludność o kierunkach, odległościach, sposobie dojścia lub dojazdu do miejsc zbiórek do ewakuacji,

9. kierować ruchem na drogach przemieszczania się ewakuowanej ludności,

10. chronić porządek w miejscach pracy punktów medycznych, punktów zbiórek poszkodowanych itp.,

11. chronić pozostawione mienie,

12. przeszukać teren w celu zebrania, oznaczenia i zdeponowania porzuconego mienia,

13. uzyskiwać i przekazywać informacje o miejscach pomocy medycznej i miejscach przechowywania mienia,

14. identyfikować i prowadzić wykaz ofiar.

4. Podczas prowadzenia bezpośrednich działań ratowniczych (gdy nie ma na miejscu zdarzenia profesjonalnych służb ratowniczych) dowódca patrolu lub grupy policjantów:

1. organizuje pomoc w ewakuacji osób poszkodowanych, chorych i starszych poprzez wyprowadzanie tych osób z rejonów zagrożonych oraz udostępnianie policyjnych środków transportu,

2. udziela pierwszej pomocy przedlekarskiej poszkodowanym,

3. udostępnia policyjny sprzęt na potrzeby kierowania działaniami ratowniczymi,

4. organizuje zabezpieczenie urządzeń technicznych niezbędnych w prowadzeniu działań ratowniczych.³

W sytuacji powodzi, analizując specyfikę działań Policji, należy pamiętać o:

• zapewnieniu możliwości dojazdu i wyjazdu z miejsc zagrożonych lub dotkniętych powodzią wszystkim służbom ratowniczym,

• ochronie i pilotażu transportów osób ewakuowanych oraz ich dobytku do miejsc wyznaczonych i konwojów z pomocą humanitarną dla powodzian,

• zapobieganiu powrotowi osób ewakuowanych do rejonów zagrożonych bądź zalanych,

• zabezpieczeniu rejonów objętych ewakuacją w celu ochrony mienia pozostawionego przez powodzian,

• ostrzeganiu ludności przed nadejściem fali przy wykorzystaniu dostępnych środków technicznych,

• udzielaniu pomocy w dostarczaniu powodzianom żywności, wody, lekarstw, a także paszy dla zwierząt,

• patrolowaniu wałów przeciwpowodziowych , urządzeń wodnych i mostów oraz usuwaniu „gapiów” stojących w rejonach tych obiektów,

• izolowaniu dróg dojścia na tereny zalane i pozalewane,

• kontrolowaniu osób wchodzących na te tereny lub wyjeżdżających z nich,

• ochronie zlokalizowanych punktów przerzutu materiałów i środków przeznaczonych dla powodzian.

Należy podkreślić, że każdy policjant, wykonujący czynności na miejscu zdarzenia związane z ratowaniem życia i zdrowia ludzkiego oraz mienia ma prawo do:

• żądania od instytucji państwowych udzielenia niezbędnej pomocy (np. użycia środków transportu, łączności),

• zwracania się do jednostek gospodarczych i organizacji społecznych o udzielenie niezbędnej pomocy,

• zwracania się do każdego obywatela o udzielenie doraźnej pomocy.

W każdym przypadku katastrofy naturalnej lub poważnej awarii technicznej, służba policjanta może być związana z ewentualnym, dodatkowym stresem wynikającym z kontaktu z osobami poszkodowanymi, ludźmi cierpiącymi lub osobami, którym pomóc już nie można.

Zarządzenie nr 24/98 KGP z dnia 10.11.1998 r. w sprawie realizacji przez Policję zadań w warunkach katastrof naturalnych i awarii technicznych.

Zarządzenie nr 18/2000 KGP z dnia 28.11.2000 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań Policji w przypadkach zagrożenia życia i zdrowia ludzi lub ich mienia albo bezpieczeństwa i porządku publicznego.

³ Wytyczne nr 3/2000 KGP z dnia 16.06.2000 r. w sprawie postępowania Policji w warunkach katastrofy naturalnej i awarii technicznej oraz w czasie innych zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu ludzi i środowisku.

228

POLICJANT NA MIEJSCU ZDARZENIA

POWINIEN

Zbliżyć się ostrożnie do miejsca zdarzenia

Ocenić sytuację

Powiadomić dyżurnego jednostki

Podjąć działania interwencyjne

Przekazać kierowanie działaniami ratowniczymi uprawnionej osobie

Przekazać dowodzenie interwencyjne przybyłymi siłami policyjnymi uprawnionemu policjantowi

INTERWENCJA POLICYJNA

Komisariat Policji, Komenda Powiatowa/Miejska/Rejonowa
Policji

POLICJANT PIERWSZY NA MIEJSCU ZDARZENIA

LUB

WYZNACZONY POLICJANT

---