CZĘŚĆ XIII - WYKONYWANIE ZADAŃ W ZAKRESIE PREWENCJI KRYMINALNEJ

1. Istota prewencji kryminalnej.

1. Początki prewencji kryminalnej.

Źródeł prewencji kryminalnej można doszukiwać się nawet już w początkach istnienia człowieka na Ziemi. Już o pierwszych grupach ludzi w okresie wspólnot rodowych, które w sposób prymitywny, ale zorganizowany i świadomy pilnowały swojego miejsca pobytu, można powiedzieć, że tworzyły pierwsze zręby prewencji kryminalnej. Zaczątki teorii prewencji kryminalnej w postaci źródeł pisanych znajdziemy na przykład w starożytności, choćby w stwierdzeniu Tukidydesa (ok. 460-400 lat p.n.e.):

Sprawiedliwość zamieszka w Atenach dopiero wtedy, gdy ten, który nie został skrzywdzony, będzie tak samo oburzony jak ten, komu wyrządzono krzywdę.

Pewne formy prewencji kryminalnej zauważymy na pewno również na przestrzeni wieków ubiegłych. Dopiero jednak w XIX wieku zaczęły tworzyć się zręby fachowych, jednolitych formacji policyjnych oraz nauk związanych z walką z przestępczością. Równolegle zaczęto zauważać, jak ważną rolę w pracy policyjnej pełni samo społeczeństwo. Nie od dzisiaj zatem wiadomo, że o skuteczności walki z przestępczością decyduje w dużym stopniu współpraca organów wymiaru sprawiedliwości i społeczeństwa. Posłużymy się przykładami tylko z naszego stulecia:

2. Pojęcie i istota prewencji kryminalnej.

Czym jest zatem prewencja kryminalna i czemu ma ona służyć?

Sama nazwa wywodzi się od dwóch łacińskich słów:

Jeżeli te wyrazy połączymy, okaże się, że prewencja kryminalna to zapobieganie przestępstwom.

Będzie to oczywiście definicja w największym uproszczeniu. Chcąc ją trochę rozbudować, można stwierdzić, że:

lub

Ta druga definicja jest o tyle przydatna, że wskazując na państwo i społeczeństwo, mówi wyraźnie, kto ma się zajmować tym zapobieganiem.

Uświadomienie społeczeństwu konieczności właściwego rozumienia współpracy z Policją to zadanie pierwszoplanowe. Dlaczego jest to takie istotne i dlaczego należy to społeczeństwu uświadamiać? Spróbujmy pokazać to obrazowo. Jeżeli spytamy zwykłego obywatela: Kto ma ochraniać jego mienie i życie? można przewidzieć, że bez zastanowienia odpowie: Jak to kto? Wiadomo, że Policja, za to im płacą!

Pokażmy to graficznie:

Jak widać z powyższego szkicu, wystarczy mała luka w „powłoce ochronnej” tworzonej przez Policję i przestępca już ma dostęp do mienia chronionego.

A zobaczmy teraz, jak to mogłoby wyglądać:

Jak widać, droga przestępcy do mienia chronionego znacznie się wydłuża. Jest bardziej utrudniona. Czasami już to zniechęca przestępcę.

Współpraca Policji ze społeczeństwem, i odwrotnie jest konieczna. Ta współpraca nie oznacza donosicielstwa. Na razie - niestety - rozumieją to tylko ci ludzie, którzy zostali już dotknięci tragedią. Dobrym przykładem jest tutaj tragiczna śmierć w marcu 1996 roku studenta Politechniki Warszawskiej, Wojtka Króla, zamordowanego w biały dzień na ulicy. W zorganizowanym po tym wydarzeniu marszu milczenia, demonstranci nieśli między innymi transparent z napisem: Nieprawda, że nie możesz nic zrobić! Szkoda, że dopiero tak tragiczne wydarzenie uzmysłowiło ludziom oczywiste fakty. Policjantów nigdy nie będzie tylu, aby jednocześnie ochraniać wszystko i wszystkich. Konieczna jest odpowiednia postawa społeczeństwa, która nie tylko wyrazi dezaprobatę dla działań przestępczych, ale przede wszystkim zrobi wszystko, co tylko możliwe, aby uniemożliwić dokonanie przestępstwa, a jeżeli ono zaistnieje, dopomóc w szybkim ujęciu sprawcy.

Połączone siły Policji i społeczeństwa pozwalają w dużym stopniu ograniczyć przestępczość. Ograniczyć, ponieważ całkowicie nie da się jej wyeliminować. Jednak to zawężenie pola działania przestępców, dzięki współpracy, może być na tyle znaczące, że uczciwi obywatele generalnie mogą czuć się bezpiecznie w swoim kraju.

Pierwszorzędnym warunkiem nakłaniania społeczeństwa do współpracy z Policją, do popierania jej działań jest uzyskanie społecznego zaufania. Pierwsze kroki w tym kierunku zostały już podjęte.

Warunki do zaistnienia przestępstwa są zawsze takie same. Musi być ktoś, kto będzie chciał podjąć działania przestępcze (POTENCJALNY PRZESTĘPCA), musi on skorzystać z sytuacji, która umożliwia mu popełnienie przestępstwa (SYTUACJA). W końcu musi być ktoś (POTENCJALNA OFIARA), kto będzie przedmiotem działania przestępcy. Wszystko to tworzy pewien nierozerwalny ciąg:

Rozerwanie tego ciągu w dowolnym miejscu prowadzi do zapobieżenia powstaniu przestępstwa. Stąd konieczność oddziaływania prewencji kryminalnej na każdy element tego ciągu. Najwięcej wysiłku poświęca się na eliminowanie sytuacji, która może ułatwić popełnienie przestępstwa. Nie należy jednak zapominać o dwóch pozostałych elementach.

2. Inspirowanie przez Policję przedsięwzięć z zakresu prewencji kryminalnej.

2.1 Współdziałanie z mieszkańcami.

Policja w lokalizowaniu ewentualnych zagrożeń nie może zawężać swoich działań jedynie do własnych informacji czy konkretnych zdarzeń. Musi również pozyskiwać informacje od mieszkańców i być otwarta na nie, ponieważ w znaczący sposób mogą one przyczynić się do opracowania strategii eliminowania ewentualnych zagrożeń. Mieszkańcy określonego rejonu to jedno z najlepszych źródeł informacji o potencjalnych niebezpieczeństwach, które mogą wystąpić w przyszłości.

Należy być otwartym na wszelkie informacje płynące z takiego źródła. Trzeba zachęcać ludzi do udzielania informacji, wytworzyć w nich przekonanie, że to, z czym przychodzą do Policji, jest ważne i zostanie potraktowane z należytą uwagą.

Pierwszą osobą, której mieszkańcy powinni zgłaszać swoje potrzeby w zakresie poprawy bezpieczeństwa danego rejonu, powinien być dzielnicowy.

Informacje o swoich problemach mogą oni przekazywać także dyżurnemu jednostki lub zgłaszać je listownie na adres właściwej komendy Policji.

Informacje dotyczących właśnie takich potrzeb policjanci mogą zbierać sami. Wystarczy na bieżąco śledzić lokalne środki masowego przekazu, w których mieszkańcy niejednokrotnie uskarżają się na trapiące ich bolączki.

Również każda inna forma napływu informacji od mieszkańców jest jak najbardziej właściwa.

We współdziałaniu z mieszkańcami w zapobieganiu przestępstwom szczególna rola przypada oczywiście dzielnicowemu. Nie oznacza to jednak, że inni policjanci zwolnieni są z obowiązku takiej współpracy.

Dzielnicowy powinien być swoistym łącznikiem pomiędzy mieszkańcami a jednostką Policji. To w pewnym sensie gospodarz rejonu, pilnujący, aby działo się w nim dobrze. To doradca miejscowej ludności w wielu sprawach, a jednocześnie reprezentant ich interesów w kontaktach z miejscową jednostką Policji.

Przede wszystkim bardzo istotne jest zbieranie od mieszkańców wszelkich informacji, a szczególnie tych, które dotyczą miejscowych zagrożeń stanu bezpieczeństwa oraz sprawców przestępstw i wykroczeń.

Oprócz szczególnego zaangażowania dzielnicowych nie bez znaczenia jest również wyznaczenie w jednostce Policji osoby (osób) do częstych kontaktów z mieszkańcami (np. specjalistów ds. prewencji kryminalnej), która wspólnie z dzielnicowymi powinna być animatorem aktywności mieszkańców w zapewnieniu sobie samym bezpieczeństwa w rejonie zamieszkania. Służyć temu mogą na przykład wspólnie opracowane programy prewencyjne, zorganizowane punkty konsultacyjne, w których udzielane są doraźne porady policyjne. We współpracy z mieszkańcami można tworzyć grupy sąsiedzkiej czujności.

2.2 Współdziałanie ze szkołami.

Niezwykle ważna jest pomoc ze strony Policji udzielana placówkom oświatowym. Najważniejsze są dwa aspekty takiej współpracy:

• oddziaływanie wychowawcze na młodzież mające uchronić ją od stania się ofiarą działalności przestępczej oraz od stania się sprawcą przestępstwa (czynu zabronionego),

• budowanie pozytywnego obrazu policjanta i Policji w oczach uczniów.

Współpracować należy z:

• dyrektorami szkół,

• pedagogami szkolnymi,

• wychowawcami i nauczycielami,

• władzami oświatowymi.

Współpraca powinna obejmować w szczególności następujące problemy:

• bezpieczeństwa w ruchu drogowym,

• bezpieczeństwa w domu, na podwórku, na ulicy, na placu zabaw, na wakacjach itp.,

• promocji atrakcyjnego spędzania czasu wolnego,

• zapobiegania stania się ofiarą przestępstwa,

• przeciwdziałania uzależnieniom (alkoholowym, narkotykowym), przemocy rówieśniczej, przemocy domowej,

• propagowania pozytywnego wizerunku policjanta i Policji.

2.3 Nawiązywanie współpracy z samorządami.

Samorządy są gospodarzami terenu. Wśród zadań, które na nich ciążą, jest również zapewnienie spokoju i bezpieczeństwa mieszkańcom. Policja jest ich naturalnym „sojusznikiem”. Korzystając z takich możliwości, Policja może wskazywać kierunki działań, jakie należy podejmować, aby ograniczać przestępczość, eliminować możliwość stania się przestępcami, propagować i realizować bezpieczny model życia wśród mieszkańców.

Zadania w ramach tej współpracy powinny być podzielone następująco:

• Policja występuje jako doradca,

• Policja wskazuje kierunki działań i możliwości rozwiązania konkretnych problemów,

• samorząd przeznacza określone środki na realizację zadań prewencyjnych,

• samorząd wyznacza koalicjantów do wspólnych działań z Policją,

• Policja współpracuje z koalicjantami.

Współpracować należy z:

• radami powiatu, miasta, gminy,

• władzami gminnymi lub miejskimi,

• wszelkimi instytucjami tworzonymi przez władze samorządowe w celu poprawy stanu bezpieczeństwa.

2.4 Określenie innych instytucji, które w zakresie swoich kompetencji mają obowiązek podejmowania działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa.

Współpraca z innymi instytucjami w zakresie rozwijania prewencji kryminalnej może przebiegać na różnych płaszczyznach, stąd nie jest możliwe wymienienie wszystkich instytucji. W proces poprawy bezpieczeństwa powinny być najbardziej angażowane m.in.:

• administracje mieszkaniowe,

• centrum organizacji pozarządowych,

• kluby sportowe,

• kościoły wyznaniowe,

• miejskie ośrodki pomocy rodzinie,

• miejskie ośrodki pomocy społecznej,

• Ochotnicze Hufce Pracy,

• Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,

• Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze,

• poradnie psychologiczno-pedagogiczne,

• sołectwa,

• straże miejskie i gminne,

• szkoły i władze oświatowe,

• środki masowego przekazu,

• Towarzystwo Przyjaciół Dzieci,

• Towarzystwo Wiedzy Powszechnej,

• urzędy pracy,

• władze samorządowe i rządowe,

• wszelkie fundacje mające w swoich zapisach statutowych zapisy dotyczące problematyki bezpieczeństwa oraz przeciwdziałania złym zjawiskom.

1. Organizowanie działań z instytucjami mającymi w zakresie obowiązków poprawę poczucia bezpieczeństwa mieszkańców.

Działania takie powinny obejmować:

• organizowanie wspólnych koalicji do realizacji zadań i programów prewencji kryminalnej,

• organizowanie szkoleń dla mieszkańców w zakresie świadomości prawnej,

• organizowanie szkoleń dla mieszkańców w zakresie świadomości wiktymologicznej,

• współpracę w zakresie pobudzania aktywności mieszkańców na rzecz poprawy bezpieczeństwa,

• wspólne pozyskiwanie środków na działalność prewencyjną,

• budowanie w lokalnej społeczności poczucia bezpieczeństwa,

• współpracę w zakresie analizy i bieżącej oceny stanu bezpieczeństwa,

• prowadzenie wspólnych badań na temat stanu bezpieczeństwa oraz określania miejsc szczególnie zagrożonych,

• opracowywanie regionalnych strategii poprawy bezpieczeństwa,

• budowę lokalnych systemów monitoringowych,

• uruchomienie lokalnych policyjnych telefonów zaufania oraz policyjnych infolinii,

• publikację ulotek, broszur, opracowań, filmów video, programów komputerowych o tematyce prewencji kryminalnej,

• realizację programów prewencyjnych,

• organizowanie punktów pomocy ofiarom przemocy domowej oraz dla osób uzależnionych,

• zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży,

• finansowanie etatów dzielnicowych,

• edukację dzieci i młodzieży w zakresie świadomości o zagrożeniach bezpieczeństwa oraz znajomości przepisów ruchu drogowego.

5. Programy profilaktyczne z zakresu prewencji kryminalnej.

Istniejące programy prewencyjne:

• „Bezpieczne Miasto”,

• „Bezpieczny Powiat”,

• „Bezpieczna Wieś”,

• „Bezpieczny listonosz”,

• „Kobieta bezpieczna”,

• „Żyj normalnie”,

• „Bezpieczna woda”,

• „Sąsiedzkie czuwanie”,

• „TAXI”,

• „Jabłko - cytryna - generalnie zwolnij”,

• „Turniej motoryzacyjny (dla szkół średnich)”,

• „Turniej wiedzy o bezpieczeństwie w ruchu drogowym”,

• „Mój dzielnicowy”,

• „Uwaga: zagrożenie”,

• „Dealer”,

• „Wielkopolski Sąsiedzki Program Przeciwdziałania Przestępczości”,

• „Małopolski Program Pomocy Osobom Starszym”,

• „Dziewiątka”,

• „Linie energetyczne”,

• „Nasze bezpieczeństwo”,

• „Szkoła, rodzina, środowisko”,

• „Bezpieczny wypoczynek”,

• „Bądź czujny i rozważny”,

• „Chroń mienie przed włamaniem”,

• „Bezpieczne dziecko”,

• „Bezpieczna ziemia płocka”,

• „Czujny sąsiad”,

• „W XXI wiek zdrowi i trzeźwi”,

• „Mała narkomania”,

• „Obcy niebezpieczny”,

• „Żyj bezpiecznie”,

• „Rodzic”,

• „Dziecko przeciw uzależnieniom”,

• „Szkoła wolna od narkotyków”,

• „Szkoła, rodzina, środowisko”.

W zależności od potrzeb można skorzystać z istniejących programów, ale można też ułożyć własny.

Opracowując własny program należy zawrzeć w nim:

• cele, jakie pragnie się osiągnąć poprzez ten program,

• instytucje, które należy włączyć do udziału w programie,

• określenie, w jaki sposób program będzie realizowany,

• określenie środków, jakie będą niezbędne do właściwej realizacji programu,

• terminy realizacji poszczególnych celów programu,

• sposoby sprawdzania i oceniania efektywności programu.

Można taki plan ułożyć na przykład w formie tabelarycznej według poniższego przykładu.

Cele programu	Instytucje współuczestniczące w realizacji	Sposoby realizacji programu	Środki niezbędne do realizacji programu	Termin realizacji	Sposoby sprawdzania i oceniania efektywności programu

3. Organizowanie, przygotowanie i prowadzenie spotkań z mieszkańcami.

Przed spotkaniem:

• ustalić cel spotkania,

• zastanowić się, czy spotkanie takie może przynieść osiągnięcie zamierzonego celu,

• zebrać niezbędne informacje dotyczące problemów, które mają być poruszone na spotkaniu,

• przygotować plan spotkania,

• sporządzić listę gości, których należy zaprosić do udziału w spotkaniu,

• ustalić miejsca spotkania,

• zaprosić gości i uczestników spotkania.

Podczas spotkania:

• przywitać gości i uczestników spotkania,

• przedstawić zaproszonych gości,

• wyjaśnić cel spotkania,

• omówić proponowany program spotkania, ustalić sposób przebiegu,

• przedstawić problem (problemy),

• podjąć dyskusję kierowaną przez prowadzącego,

• ustalić wnioski z dyskusji, wypracować propozycje działań, ustalić osoby odpowiedzialne oraz terminy realizacji,

• przypomnieć wszystkie ustalenia,

• ustalić ewentualny termin następnego zebrania,

• podsumować przebieg zebrania - co udało się osiągnąć, czego się nie udało, jakich rezultatów się spodziewamy,

• podziękować wszystkim za udział w zebraniu.

Po spotkaniu:

• uporządkować i uzupełnić dokumentację zebrania,

• przygotować sprawozdanie z zebrania.

184

dobro chronione obywatela

chroni je Policja

dobro chronione obywatela

chroni je sam obywatel

pomagają mu jego sąsiedzi

pomagają inne podmioty

chroni je Policja

POTENCJALNY

PRZESTĘPCA

SYTUACJA

POTENCJALNA

OFIARA

PRZESTĘPSTWO

=

POTENCJALNA

OFIARA

PRZESTĘPSTWO

SYTUACJA

POTENCJALNY

PRZESTĘPCA

=

PREWENCJA

KRYMINALNA

PREWENCJA

KRYMINALNA

PREWENCJA

KRYMINALNA

LOKALNA SPOŁECZNOŚĆ

POLICJA

DZIELNICOWY

pomoc

informacje

porady

• 1921 r.- przy Prezydium Policji w Berlinie utworzono biuro ochrony przed kradzieżą i włamaniami. Zajmowało się ono udzielaniem społeczeństwu rad, jak należy uchronić się przed różnymi przestępcami;

• 1933 r. - w Kopenhadze tamtejsza policja powołała sekcję zajmującą się poradnictwem służącym radami społeczeństwu, jak uchronić się przed staniem się ofiarą przestępstwa;

• 1965 r. - w Stanach Zjednoczonych powstały komitety obywatelskie, które we współpracy z policją stawiały sobie za cel zwiększenie bezpieczeństwa;

• 1965 r. - w Nowym Jorku powstały komitety blokowe. Stworzyły one system patroli złożonych ze zwykłych obywateli miasta. W efekcie działania takiego komitetu odnotowano znaczący spadek ilości włamań, kradzieży i napadów;

• 1976 r. - w Stanach Zjednoczonych powstał program „Crime Stoppers” (zatrzymać przestępczość). Wokół tego programu powstała ochotnicza formacja obywatelska, której podstawowym celem było dopomożenie policji w uzyskiwaniu informacji mogących ułatwić ujęcie sprawców przestępstw. Ponieważ program ten przyniósł nadspodziewanie dobre efekty, szybko zawędrował do Kanady, Wielkiej Brytanii i Nowej Zelandii.

praeventio - zapobiegać crimen - przestępstwo, zbrodnia

prewencja kryminalna to wszystkie działania mające na celu zmniejszenie ilości i jakości przestępstw poprzez ograniczenie okazji do przestępstwa oraz poprzez wpływ na potencjalnych przestępców

prewencja kryminalna to wszystkie przedsięwzięcia państwa i obywateli zmierzające do eliminowania przestępstw.

---