Gospodarka przestrzenna - wykłady

[2003.02.18]

W teorii ekonomicznej w skali makro, ale także i mezo, w długim okresie czasu rozpatrywano zjawiska, procesy, problemy, w ujęciu punktowym. Gdybyśmy się przyglądnęli historii myśli ekonomicznej, to wszystkie szkoły rozpatrują zagadnienia ekonomiczne w formie punktu. Podobnie wszystkie modele wzrostu gospodarczego również rozpatrywane są jako punkt.

Model wzrostu gospodarczego Michała Kaleckiego (modyfikacja modelu Domara i Harroda):

(delta D)/D = (I/D) * (1/m) + (U-a)

(delta D)/D - tempo wzrostu gospodarczego - przyrost dochodu narodowego do dochodu narodowego

(I/D) - udział inwestycji w dochodzie narodowym

m - współczynnik kapitałochłonności

(1/m) - wskaźnik efektywności inwestycji w skali makro

U - przyrost dochodu z tytułu usprawnień

a - ubytek dochodu z tytułu fizycznego zużycia

W tym modelu gospodarki w skali makro gospodarka jest punktem, nie jest przestrzenią.

Podaj przykład wskaźnika dynamiki, natężenia i struktury (przykładowe pytanie przy obronie pracy magisterskiej).

Inwestycje są kosztem, które ponosi społeczeństwo. Można tego kosztu uniknąć, jeżeli będziemy wprowadzać usprawnienia organizacyjno-techniczne (innowacje itd.). W krajach wysoko rozwiniętych aż 60% wzrostu gospodarczego pochodzi z usprawnień.

[2 wykresy - gp-w-rys001.doc: U-a=0 i U-a>0]

Efektywność inwestycji ma wpływ na kąt nachylenia prostej ilustrującej wzrost do osi odciętych.

W gospodarce przestrzennej mamy do czynienia z przejściem od ekonomii punktowej do przestrzennej. Ponadto gospodarka przestrzenna zajmuje się nie gospodarką jako punktem, ale zajmuje się gospodarką w ujęciu regionów, w ujęciu zróżnicowania przestrzennego. Mamy więc do czynienia z końcową fazą przemian w naukach ekonomicznych, które zaczynały się od punktu (ujęcie statyczne) - druga faza to ujęcie punktowe dynamiczne.

Tematy:

I. Przedmiot i metoda badawcza gospodarki przestrzennej jako nauki.

1. Skutki nieuwzględniania przestrzeni w teoriach ekonomicznych.

2. Podstawowe przesłanki rozwoju gospodarki przestrzennej jako nauki.

3. Podstawowe pojęcia i definicje - takie, jak: zagospodarowanie przestrzenne, ład przestrzenny, instrumenty polityki przestrzennej, gospodarka gruntami, definicje gospodarki przestrzennej z różnych punktów widzenia.

4. Metody badawcze

a) uniwersalne

b) specyficzne - dotyczące:

- infrastruktury technicznej (drogi, linie wysokiego napięcia, linie gazowe, ulice);

- ochrony środowiska;

- infrastruktury społecznej (oświata, nauka, kultura) i ekonomicznej (banki, instytucje doradcze i ubezpieczeniowe);

- struktur przestrzennych, a przede wszystkim sieci osadniczej, jej hierarchii.

Pytanie egzaminacyjne:

znak gospodarki przestrzennej - sześciokąt foremny

II. Teorie gospodarki przestrzennej.

1. Teoria Thuenena - dotyczy stref rolniczych. Kryterium lokalizacji działalności produkcyjnej jest minimalizacja kosztów transportu.

2. Teoria Webera. Zajmował się zagadnieniami lokalizacji działalności produkcyjnej przy założeniu, że kryterium tej lokalizacji są: minimalizacja kosztów transportu, koszty pracy, korzyści aglomeracji, lokalizacji i urbanizacji. Pytanie egzaminacyjne: Co oddala lokalizację od minimalnych kosztów transportu wg Webera? Koszty pracy i korzyści aglomeracji, lokalizacji i urbanizacji.

3. Teoria Palandera. Zajmował się zagadnieniem obszarów rynkowych - jak wpływają na ceny, jakie są ich rozmiary itd.

4. Teoria Predohla. Predohl zajmował się substytucją w produkcji czynników i miejsc produkcji w procesie dochodzenia do równowagi przestrzennej.

5. Teoria Christallera. Dotyczy sieci osadniczej, jej hierarchii, kryterium, które się przyjmuje do określenia pozycji miasta w hierarchii. Każde miasto posiada funkcje endogeniczne i egzogeniczne. Czym różni się Głogów od Warszawy pod względem endogenicznym? Niczym - jedno i drugie miasto zajmuje się wywozem śmieci. O pozycji miasta w hierarchii sieci osadniczej decydują funkcje egzogeniczne.

6. Teoria Loescha. Stworzył naukę, która się nazywa: gospodarka przestrzenna.

- pojęcie regionu ekonomicznego i regionu działania (czym różni się od rejonu działania?);

- kryterium lokalizacji działalności produkcyjnej (L. przyjmuje jako pierwszy za to kryterium maksymalizację zysku). Zysk = Sigma q(p-j); q-ilość, p-cena jednostkowa, j-koszt jednostkowy.

7. Teoria Isarda. Jest twórcą zupełnie nowych metod analizy konfliktów regionalnych, tablicy nakładów i przepływów itd.

III. Przestrzenne wymiary gospodarki.

1. Przestrzenne rozmieszczenie surowców i materiałów.

- surowce występujące powszechnie - ubikwitety,

- surowce występujące tylko w pewnych miejscach,

- surowce czyste oraz

- surowce tracące na wadze.

Pytanie egz.: Który rodzaj surowców przyciąga lokalizację działalności inwestycyjnej? Surowce występujące tylko w pewnych miejscach i surowce tracące na wadze.

2. Przestrzenne zróżnicowanie popytu (nie tylko na dobra konsumpcyjne, ale również na drogi, usługi socjalne, na energię elektryczną, na gaz, na wodę itd.).

3. Przestrzenne zróżnicowanie podaży - też w takim ujęciu szerokim.

4. Przestrzenne zróżnicowanie kosztów (koszty pracy i koszty kapitałów).

Pytanie egz.: Co wpływa na zróżnicowanie płac? Popyt i podaż pracy, możliwości produkcyjne.

5. Korzyści aglomeracji (starych - przykład drzewa jawajskiego i nowych), lokalizacji, urbanizacji itd.

6. Problem dyfuzji.

IV. Równowaga przestrzenna.

1. Pojęcie równowagi w matematycznej szkole ekonomicznej. Chodzi o Walrasa i Pareto. Układ równań i nierówności opisujących gospodarkę.

2. Pojęcie równowagi przestrzennej i elementy tej równowagi.

3. Warunki równowagi przestrzennej, w tym: mobilność czynników produkcji, substytucyjność (tu kłania się Predohl) i konkurencyjność.

4. Formy równowagi przestrzennej (7 form).

5. Założenia ogólnej równowagi przestrzennej.

V. Problemy lokalizacji działalności gospodarczej i niegospodarczej.

1. Ogólna teoria lokalizacji.

2. Ogólnoekonomiczna teoria lokalizacji - rozpatruje wpływ różnych lokalizacji na siebie (kolejne pytanie egzaminacyjne).

3. Orientacje jednostronne lokalizacji przemysłu.

- orientacja na koszty transportu,

- orientacja na koszty produkcji,

- orientacja na koszty całkowite,

- orientacja na wielkość sprzedaży.

4. Implikacje wynikające z oparcia lokalizacji na kosztach całkowitych.

5. Lokalizacja gospodarstw domowych i mieszkań.

6. Migracje krótkookresowe i długookresowe.

VI. Pojęcie i przyczyny powstawania miast i pasm.

1. Pojęcie miasta jako aglomeracji o charakterze punktowym i o charakterze nierolniczym.

2. Przyczyny powstawania miast, które nazywać będziemy korzyściami.

3. Pojęcie pasma i innych elementów koncentracji struktury przestrzennej.

4. Nowe impulsy powstawania miast i pasm - impulsy techniczne, społeczne i ekologiczne.

VII. Polityka przestrzenna.

1. Pojęcie i źródła polityki przestrzennej (teoria neokeynesizmu i neoliberalizmu monetarystycznego), z uwzględnieniem doświadczeń zagranicznych i z uwzględnieniem możliwości zastosowania różnych środków i instrumentów.

2. Części składowe zasad polityki przestrzennej. Racje, kierunki, prawidła, reguły.

3. Konkretne zasady polityki przestrzennej przyjęte na konferencji w Atenach, a zawarte w tzw. Karcie Ateńskiej. Tych zasad jest około 80, ale ja państwu podam 6.

4. Instrumenty polityki przestrzennej.

a) Ogólna charakterystyka tych instrumentów (prawne, ekonomiczne, działające bezpośrednio, pośrednio).

b) Planowanie przestrzenne jako podstawowy instrument gospodarki przestrzennej.

- Nowy paradygmat tego planowania, który przejawia się w umocnieniu funkcji stanowiących tego planu (gospodarka przestrzenna jest centralnie planowana) i pojawianiu się nowych funkcji, których dotychczas nie było (marketing urbanistyczny, funkcja koordynacyjna);

- Dychotomia (dwubiegunowość - my i oni) a integracja (jedność planowania - w jednym planie, który zawiera i elementy punktowe, i elementy przestrzenne).

5. System planowania przestrzennego w Polsce.

a) Co zawiera koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju w części pierwszej, drugiej i trzeciej? (popatrzeć w spis treści)

b) Co zawiera plan zagospodarowania przestrzennego województwa? (3 linijki, art. 54 d ustawy, o której zaraz powiemy) - infrastruktura techniczna, ochrona środowiska, struktura przestrzenna.

c) Co zawiera studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy?

d) Co zawiera plan miejscowy zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy?

e) Czym różni się planowanie hierarchiczne od planowania autonomicznego?

My reprezentujemy szkołę poznańską. W związku z tym najważniejszym podręcznikiem dla nas jest nr 1.

Literatura:

1. Ryszard Domański: Gospodarka przestrzenna. Pierwsze wydanie - PWN, Warszawa, 1993. PWN, Warszawa, 2002. Członek PAN, członek Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju.

2. Loesch: Gospodarka przestrzenna. PWN, 1961.

3. Regulski: Planowanie przestrzenne. PWE, 1985.

4. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 o zagospodarowaniu przestrzennym. Jednolity tekst - Dz.U. nr 15 ze stycznia 1999 r.

5. M.P. nr 26 z dnia 16 sierpnia 2001 r.

6. Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN. Ważny jest numer.

7. Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny (czasopismo). Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Artykuły:

1. Domański, Ryszard: Cele wielorakie i konflikty w gospodarce przestrzennej. Biuletyn nr 195 z 1991 r. 3 części: pojęcia wstępne; wykres, schemat dobrobotu jednostki A i B; uwagi końcowe.

2. Kacprzyński: Proces przejścia, stan krytyczny, stan przejściowy. Biuletyn nr 149 z 1990 r., str. 97.

3. Chojnicki, Zbyszko i Czyż, Teresa: Region - regionalizacja, regionalizm. Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny z 1992 r. zeszyt 2. (II kwartał)

[2003.03.04]

---

Temat I. Przedmiot i metoda badawcza gospodarki przestrzennej jako nauki.

Jakie są skutki nieuwzględniania przestrzennych teorii ekonomicznych?

Jakie są przesłanki rozwoju nauki o przestrzeni?

Jakie są w gospodarce przestrzennej metody badawcze?

Jakie podstawowe pojęcia w gospodarce przestrzennej są ważne, ażeby zrozumieć ten przedmiot?

Jakie są przesłanki rozwoju gospodarki przestrzennej i jakie są relacje między gospodarką przestrzenną a geografią ekonomiczną, a urbanistyką itd.?

1. Zróżnicowanie przestrzeni. Przestrzeń jest zróżnicowana. To zróżnicowanie przestrzeni dotyczy rozmieszczenia i dynamiki ludności, a więc stosunków demograficznych i dynamiki demograficznej, jak również struktury demograficznej. Jest to dlatego ważne, że z tej struktury demograficznej wynikają określone implikacje - implikacje dla oświaty, zdrowia, dla rynku pracy, dla pomocy społecznej. Jeśli w strukturze wieku wyróżnimy 3 grupy, tj. wiek przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny, to w tych grupach trzeba wyodrębnić podgrupy, jak wiek produkcyjny mobilny, niemobilny, wiek zawierania małżeństw itd. Te elementy struktury demograficznej są zróżnicowane przestrzennie. Dotyczy to także, jak już mówiliśmy, dynamiki demograficznej.

Zróżnicowanie przestrzenne dotyczy surowców, bogactw naturalnych, surowców, które wpływają na przyciąganie lokalizacji, które występują w specjalnych miejscach i surowców, które są powszechne, występują wszędzie. Zróżnicowanie to dotyczy również stosunków fizjograficznych. Dotyczy środowiska naturalnego. No i wreszcie, dotyczy infrastruktury. Jeśli chodzi o infrasturkturę, to wyróżniamy 3 rodzaje infrastruktury:

- infrastruktura techniczna,

- infrastruktura społeczna,

- infrastruktura ekonomiczna.

Infrastruktura techniczna obejmuje drogi, ulice, linie energetyczne, gazociągi, wodociągi o dużych przekrojach. W tym zakresie zróżnicowanie dotyczy stopnia natężenia występowania tych obiektów na określonym obszarze i stopnia dostępności poszczególnych podmiotów do tych elementów infrastruktury technicznej, które niekiedy nazywają się mediami. Z punktu widzenia gospodarki przestrzennej infrastruktura techniczna jest najważniejsza. Należy określić wielkość zjawiska, natężenie i stopień dostępności.

Infrastruktura społeczna są to szkoły, szpitale, domy kultury, baseny. Gospodarkę przestrzenną interesuje lokalizacja obiektów z punktu widzenia potrzeb społecznych oraz stan techniczny obiektów i ich wyposażenie. Nie interesuje nas poziom nauki, kultury.

W skład infrastruktury ekonomicznej wchodzą banki, instytucje doradcze, consultingowe, instytucje ubezpieczeniowe. Gospodarkę przestrzenną interesuje lokalizacja tych obiektów z punktu widzenia społeczności lokalnych czy też regionalnych oraz ich wyposażenie techniczne.

2. Struktury przestrzenne, sieć osadnicza. Sieć osadnicza jest również zróżnicowana. Sieć osadnicza interesuje nas z punktu widzenia jednostek osadniczych i z punktu widzenia charakteru obszarów. Sieć osadnicza ma charakter hierarchiczny. Wynika to z teorii Christallera, a więc na określonym obszarze są ośrodki różnej rangi, które zajmują określone miejsce w hierarchii sieci osadniczej. Na określonych obszarach występują ośrodki sieci osadniczej różnych rang.

Na określonych obszarach występują pasma urbanizacji, a więc rozwój ludności i gospodarki koncentruje się w pasmach. Są to obszary podwyższonej aktywności społeczno-gospodarczej. Występują określone obszary problemowe, funkcjonalne i konfliktowe.

Ogólnie możemy powiedzieć, że w przestrzeni, w odróżnieniu od rozpatrywania punktowego, występują duże różnice pomiędzy regionami, pomiędzy poszczególnymi obszarami. Różnice te możemy scharakteryzować (np. w pracy magisterskiej) przy pomocy wskaźników syntetycznych i przy pomocy wskaźników strukturalnych. Takimi wskaźnikami syntetycznymi są: produkt narodowy brutto, dochód narodowy, obojętnie, czy będą one liczone systemem MPS (Material Product System, używany w krajach Europy Środkowo-Wschodniej do lat 90.) czy systemem SNA (System National Account). Jest to miernik wielkości produkcji kraju bezwzględnej i na jednego mieszkańca. Ta miara ma wiele zalet, ale ma również olbrzymią liczbę wad, o których się nie mówi. Ponieważ jest miernikiem syntetycznym, nie daje wyobrażenia struktury produktu narodowego brutto. Stąd też ta miara wymaga oceny struktur, takich jak udział usług czy przemysłu w dochodzie narodowym, jak stopień wykształcenia społeczeństwa, jak liczba wynalazków itd.

3. Polityka przestrzenna państwa. Polityka przestrzenna państwa decyduje o rozwoju gospodarki przestrzennej jako nauki. Źródła tej polityki przestrzennej wiążą się z określonymi teoriami, mianowicie z neoliberalizmem monetarystycznym Miltona Friedmana i neokeynesizmem.

Pierwsza teoria wiąże się ściśle z klasyczną ekonomią, z neoklasyczną ekonomią, z ekonomią tradycyjną, która głosi, że mechanizmy rynkowe same rozwiążą problemy gospodarcze, że generują z jednej strony zróżnicowanie przestrzeni i zróżnicowanie poziomu życia każdego obywatela, że prowadzą do polaryzacji, ale same rozwiążą te problemy. Stoją na stanowisku, że państwo w ogóle nie powinno się mieszać w procesy gospodarcze. Każda decyzja państwa odnośnie gospodarki to tak, jak włożyć w szprychy roweru jakiś przedmiot.

Keynesizm zakłada, że mechanizmy rynkowe różnicują gospodarkę, różnicują społeczeństwo, ale państwo powinno reagować na powstające dysproporcje, łagodzić te dysproporcje poprzez określoną politykę, politykę stwarzania miejsc pracy, politykę stwarzania preferencji rozwoju słabym regionom.

Te dwa kierunki, te dwie aktualne teorie ekonomiczne znajdują odzwierciedlenie w hipotezach przestrzennego zagospodarowania kraju.

Jakie są hipotezy przestrzennego zagospodarowania kraju?

1) Hipoteza kontynuacji policentrycznego rozwoju o umiarkowanej koncentracji.

2) Hipoteza spolaryzowanego rozwoju. Wiąże się to z neoliberalizmem monetarystycznym.

3) Hipoteza zrównoważonego rozwoju. Wiąże się z neokeynesizmem.

4) Hipoteza ekorozwoju (rozwoju ekologicznego).

Ad.1) To jest rozwój związany z pewnymi ośrodkami, biegunami wzrostu, które koncentrują się wokół większych ośrodków. Jest wiele centrów rozwoju.

Ad.2) Hipoteza spolaryzowanego rozwoju wiąże się ściśle z neoliberalizmem monetarystycznym, z tradycyjną szkołą klasyczną Adama Smitha i Davida Ricardo. Głosi, że zgodnie z logiką i zgodnie z mechanizmami gospodarki rynkowej, rozwój gospodarczy, rozwój społeczny jest z natury rzeczy nierówny. Powstają dwa bieguny. Wszystko polaryzuje się w dwóch biegunach. Jeden biegun - bogactwa, a drugi biegun - biedy. To jest spolaryzowanie zgodnie z mechanizmami gospodarki rynkowej. Jedne regiony się rozwijają, a drugie z góry będą przeżywać depresję gospodarczą, będą znikać miasta. Skąd to wynika? Wynika to stąd, że mechanizmy rynkowe tak alokują środki, że bogate regiony stają się coraz to bogatsze, a słabe regiony stają się coraz to słabsze. Alokacja środków w wyżej rozwiniętych regionach wynika stąd, że tam przynoszą one większe efekty. I stąd też alokacja prowadzi do rozwoju regionów, które są już rozwinięte. To jest gra o wyniku zerowym. Jeżeli więcej alokuje się zasoby w ośrodkach bardziej rozwiniętych, to mniej alokuje się w mniej rozwiniętych. Zwolennicy tej hipotezy uważają, że żadnego państwa, również naszego, nie stać na to, żeby alokować środki tam, gdzie przynoszą one mniejsze efekty, a nie tam, gdzie przynoszą one większe efekty. Wobec tego, reasumując, spolaryzowany rozwój wynika z logiki alokacji środków. Stąd też, jeżeli coś jest logiczne i wynika z określonych mechanizmów obiektywnych, to państwo nie powinno zakłócać tych mechanizmów. Z tego, co obserwuje się w dokumentach dotyczących zagospodarowania przestrzennego Polski, ten punkt widzenia coraz bardziej przeważa. Proponuje się, aby ziemie na wschód od Wisły zalesić, ponieważ rozwijają się one słabiej gospodarczo niż ziemie na zachód od Wisły. W przyszłości, w drodze dyfuzji, lasy będą wycinane, gdy ośrodki rozwinięte będą już bardzo wysoko rozwinięte.

Ad.3) Jej istota jest zapisana w Konstytucji. Ta hipoteza rozwoju zrównoważonego wychodzi także z założenia, że podstawowymi mechanizmami regulującymi gospodarkę są mechanizmy rynkowe i że te mechanizmy rynkowe z natury rzeczy prowadzą do polaryzacji, do rozwoju jednych regionów, a upadku drugich, do bogacenia się jednych jednostek, a zubożenia drugich. Wychodzi ta hipoteza z rzeczywistości, która jest związana z gospodarką rynkową. Ale kroki następne są odmienne w stosunku do rozwoju spolaryzowanego. Mianowicie, państwo, oceniając to zróżnicowanie, oceniając te zjawiska polaryzacyjne, które występują w związku z mechanizmami rynkowymi, podejmuje konkretne działania zmierzające do wyrównania dysproporcji między poszczególnymi regionami i zmierza do łagodzenia dysproporcji między bogactwem a biedą. A więc państwo nie zachowuje się jak obserwator, państwo działa. Przedmiotem tej działalności jest przede wszystkim doprowadzenie poziomu infrastruktury technicznej, społecznej i ekonomicznej do poziomu regionów wysoko rozwiniętych. A więc państwo buduje autostrady, drogi ekspresowe, linie energetyczne itd. I po drugie, określa, które ośrodki mają być tzw. równoważnikami rozwoju. Co to jest równoważnik rozwoju? Równoważnik rozwoju to jest miasto, które jest beneficjentem państwa w tym sensie, że państwo lokuje środki w tych miastach mimo, że nie przynoszą one efektów równoważnych efektom w innych miastach, w regionach wysoko rozwiniętych. I to jest tzw. rozwój odgórny. Lokalizacja instytucji, lokalizacja podmiotów gospodarczych, zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej tych obszarów. Jednocześnie wiąże się z tym rozwój tzw. od dołu. Jest to rozwój endogeniczny. W literaturze jest to rozwój o własnych siłach. Chodzi o wykorzystanie uwarunkowań wewnętrznych, tj. mocnych stron danego regionu przy jednoczesnym osłabieniu słabych stron i o wykorzystanie szans przy minimalizowaniu zagrożeń. Reasumując, w rozwoju zrównoważonym chodzi o takie działania ze strony państwa, które mieszczą się w pojęciu rozwoju od góry i takie działania administracji lokalnych, jak również wszelkich podmiotów gospodarczych, państwowych, prywatnych, publicznych itd., które mieszczą się w rozwoju od dołu, które by skutecznie łagodziły dysproporcje pomiędzy regionami wysoko rozwiniętymi a regionami słabo rozwiniętymi. W tym ujęciu rozwój zrównoważony wiąże się często z rozwojem równym. Natomiast w mniejszym stopniu wiąże się z ekologią.

Ad.3 i 4) Mamy do czynienia z pewnym chaosem pojęciowym. Ekolodzy uważają, że ekorozwój to rozwój zrównoważony. W gospodarce przestrzennej ekorozwój sprowadza się do rozwoju podtrzymywalnego (pojęcie, ścieżka, strategie).

Ad.4) Hipoteza związana z ekologią nazywa się rozwojem podtrzymywalnym.

4. Poziom i jakość życia oraz znaczenie czynników społecznych w gospodarce przestrzennej. W gospodarce przestrzennej czynniki techniczne, którymi są przede wszystkim innowacje, przeplatają się z czynnikami społecznymi. Są tutaj sprzężenia zwrotne. Czynniki wzajemnie się warunkują. Oprócz innowacji technicznych mamy innowacje społeczne, takie jak: upodmiotowienie społeczności lokalnych, ich aktywność, przedsiębiorczość. Ma to wpływ na poziom i jakość życia, przy czym poziom życia zależy od wielkości dochodów mieszkańców danego obszaru, natomiast jakość życia zależy od czystego powietrza, warunków klimatycznych, od krajobrazu.

5. Dynamika i ewolucja systemów przestrzenno-gospodarczych, relacje deterministyczne i stochastyczne, zmiany ciągłe i nieciągłe, dyfuzja innowacji, konflikty między uczestnikami gospodarki przestrzennej, jej podmiotami. Podmiotami tymi są zarówno instytucje, urzędy, organy administracji państwowej i samorządowej, jak i podmioty gospodarcze, niegospodarcze oraz pojedynczy ludzie, gospodarstwa domowe.

6. System wartości społeczeństwa, w tym etyka ekologiczna i ekonomiczna.

Jaki jest związek gospodarki przestrzennej z innymi naukami?

Najbliższymi w tym względzie są: geografia ekonomiczna i planowanie przestrzenne, jak również urbanistyka. Wspólnym przedmiotem badań tych dyscyplin są systemy społeczno-ekonomiczne, a przede wszystkim - jak zachowują się w środowisku przyrodniczym, jak organizują się w przestrzeni i jak rozwijają w czasie. Natomiast różnice między tymi dyscyplinami naukowymi dotyczą tego, że geografia ekonomiczna akceptuje silne związki z działalnością społeczno-gospodarczą, ze środowiskiem przyrodniczym, natomiast planowanie przestrzenne także związki z technicznym zagospodarowaniem miast, regionów i krajów. Geografia ekonomiczna daje opis, wyjaśnia środowiskowe zachowania systemów społeczno-gospodarczych oraz kształtowanie się struktur przestrzennych. Gospodarka przestrzenna ustala zasady racjonalnego wyboru lokalizacji, jak również zasady rozwoju układów lokalizacyjnych i organizacyjnych. Planowanie przestrzenne, wychodząc z systemu wartości uznawanych przez społeczeństwo, zmierza do ulepszenia istniejącego środowiska życia człowieka, w tym przyrodniczych, technicznych i społeczno-gospodarczych składników tego środowiska.

Do nauk współdziałających można zaliczyć: urbanistykę, tj. naukę o budowie, rozbudowie i planowaniu miast, demografię regionalną, socjologię miast i wsi, ekonomikę środowiska czy też ekologię.

Jakie są podstawowe pojęcia w gospodarce przestrzennej?

Gospodarka przestrzenna. W literaturze możemy się spotkać z różnymi definicjami tej nauki. W definicji Zawadzkiego przebija aspekt ekonomiczny. Określa on gospodarkę przestrzenną jako racjonalne wykorzystanie środowiska drogą właściwego rozmieszczenia środków trwałych. Socjologowie uważają, że gospodarka przestrzenna jest narzędziem realizacji celów społecznych i zaspokajania potrzeb oraz aspiracji ludzi. Wszędzie podkreśla się wieloaspektowość tego pojęcia, które zawiera w sobie zarówno gospodarowanie przestrzenią, jak i gospodarowanie w przestrzeni, w tym użytkowanie ziemi, gospodarowanie zasobami, gospodarkę lokalną. Gospodarka przestrzenna więc to jest działalność ludzi wywołująca skutki przestrzenne, zarówno pozytywne, jak i negatywne.

Zagospodarowanie przestrzenne. Zagospodarowanie przestrzenne jest stanem przestrzeni, a więc terenów, zabudowy, urządzeń infrastruktury technicznej, społecznej i ekonomicznej, a także środowiska, wynikłym z prowadzonej gospodarki przestrzeni. Tak, jak w każdej działalności ludzkiej, może to być rezultat dobry albo rezultat zły. Badając stan istniejący zagospodarowania przestrzennego poszukujemy przyczyn zjawisk negatywnych oraz identyfikujemy konflikty w celu ich rozwiązania oraz w celu poprawy w drodze likwidacji zjawisk negatywnych.

Cele gospodarki przestrzennej. Cele gospodarki przestrzennej są to cele społeczne, w różnej skali, które dana społeczność określa albo za pośrednictwem samorządu, albo innych organizacji, a także przez stanowiska indywidualnych obywateli, które pragnie osiągnąć w otaczającej przestrzeni i które są formułowane w strategiach rozwojowych czy też planach zagospodarowania przestrzennego.

Ład przestrzenny. Ład przestrzenny jako pożądany stan zagospodarowania przestrzennego jest celem nadrzędnym, do jakiego powinna dążyć gospodarka przestrzenna, posługując się instrumentami, jakimi dysponuje w tym planowaniu przestrzennym, tj. w skali makro-makro (międzynarodowej), skali makro (krajowej), skali mezo (regionalnej) i w skali mikro (lokalnej). Ten pożądany stan wynikać powinien z historycznie zmiennych systemów wartości ludzkich, potrzeb różnych rzędów, jak również zmieniających się warunków środowiska naturalnego i antropogenicznego. Ład przestrzenny może być rozpatrywany w kategoriach współzależnych, tj. społecznych, funkcjonalnych, ekonomicznych, ekologicznych, technicznych, estetycznych, kulturowych, które są uznawane w światłych społeczeństwach demokratycznych. Według Domańskiego na ład przestrzenny składają się współzależne i racjonalne lokalizacje przemysłu, rolnictwa, miast. Jego syntetycznym wyrazem jest przestrzenna struktura ekonomiczna. Nie chodzi o strukturę w ogóle. Chodzi o taką strukturę, która sprzyja, stwarza potencjalne możliwości rozwoju, ale go nie przesądza. Możliwości te mogą być wykorzystane przy pomocy czynników. Zachowanie więc ładu przestrzennego wymaga ochrony określonych wartości w przestrzeni, racjonalnego gospodarowania przestrzenią, która jest dobrem rzadkim przy utrzymaniu równowagi pomiędzy elementami środowiska naturalnego a wytworami będącymi skutkami działalności ludzkiej. Jednocześnie chodzi o kształtowanie takiego ładu przestrzennego, który byłby zgodny z potrzebami społeczeństwa, zarówno z punktu widzenia jednostki, społeczności lokalnej, regionu, jak i państwa.

[2003.03.18]

Najważniejszym elementem gospodarki przestrzennej są jej instrumenty. Należą one do różnych kategorii. Mamy instrumenty prawne (nakazy, zakazy, decyzje administracyjne), ekonomiczne (finansowe) i organizacyjne.

Instrumenty te działają w sposób bezpośredni (nakazy, zakazy, decyzje administracyjne) lub pośredni (podatki, subwencje, dotacje). No i wreszcie instrumenty te działają w różnej skali (mikro, mezo, makro i makro makro). Trzeba wyróżnić sterowanie rozwojem regionu, zarządzanie rozwojem regionu i planowanie. To są instrumenty o charakterze ogólnym.

Jeśli chodzi o sterowanie, to jest to pojęcie dotyczące oddziaływania państwa na konkretne układy w skali mezo przy pomocy instrumentów pośrednich. Zarządzanie to jest oddziaływanie państwa przy pomocy instrumentów bezpośrednich. Planowanie jest bardzo istotnym instrumentem w gospodarce przestrzennej.

Mówiliśmy, że planowanie jest jednym z instrumentów zarządzania. Planowanie może być albo hierarchiczne, albo też autonomiczne. Planowanie hierarchiczne wiąże się ściśle z systemem scentralizowanym gospodarki albo skrajnie scentralizowanym. W tym systemie wszystkie decyzje zapadają na szczeblu centralnym, rachunek ekonomiczny prowadzony jest na szczeblu centralnym, jest to rachunek bardzo skomplikowany. Można go porównać z wielką liczbą równań i nierówności, które trzeba rozwiązać w krótkim okresie czasu. Zwolennicy gospodarki rynkowej powiadają, że ten rachunek jest w ogóle niemożliwy. Jak można rozwiązać zadanie z taką liczbą niewiadomych? W sytuacji gospodarki scentralizowanej zadania planowe ustala się centralnie, dla całej gospodarki, dla poszczególnych podmiotów, dla poszczególnych regionów, przy czym istnieje tutaj pewnego rodzaju hierarchia. Zadania ustalane centralnie są obligatoryjne dla planowania regionalnego, a zadanie ustalone w planie regionalnym jest obligatoryjne dla podmiotów gospodarczych. Wybór należy tutaj do centrum. Stąd też w skali mikro niepotrzebni są ekonomiści w tym systemie, ponieważ nie prowadzi się tutaj rachunku ekonomicznego, tylko wykonuje się zadania zlecone przez wyższy szczebel hierarchii. To samo dotyczy planów przestrzennych. Plan gospodarki narodowej zawiera zadania dla regionów, a regiony wyznaczają zadania dla niższych szczebli hierarchicznych.

I drugi rodzaj planowania, z którym mamy obecnie do czynienia, to jest planowanie autonomiczne. Planowanie autonomiczne charakteryzuje się tym, że każda skala (makro, mezo, mikro) ma swoje cele na różne horyzonty czasowe. Realizacja tych celów własnych wymaga realizacji konkretnych zadań, które są również artykułowane, określone przez poszczególną skalę. Szczebel elementarny określa również potrzebne środki, które sam musi zdobyć, ażeby te cele były realizowane.

Wobec tego, jakie są więzi w planowaniu autonomicznym między planami różnych skal?

Otóż plan wyższego szczebla w planowaniu autonomicznym informuje niższy szczebel o zamierzeniach władz wyższego szczebla, o zadaniach, które w przypadku gospodarki przestrzennej mają charakter krajowy, mają znaczenie ponadregionalne. Informuje również o obecnych i przewidywanych uwarunkowaniach, w jakich prowadzona jest działalność. Chodzi tu przede wszystkim o uwarunkowania zewnętrzne. Chodzi również o zmiany w otoczeniu, które szczebel niższy musi wziąć pod uwagę. A więc plan wyższego szczebla nie ma charakteru nakazowego, tylko ma charakter informacji dla niższego szczebla. Informacja ta jednak jest na tyle ważna, że jej nieuwzględnienie mogłoby postawić pod znakiem zapytania realistyczność takiego planu niższego rzędu.

Wobec tego, jaki jest zakres nadzoru jednostki wyższego rzędu nad jednostką niższego rzędu, jeśli chodzi o planowanie przestrzenne?

Sprawdzenie:

1) Czy plan niższego szczebla jest zgodny z prawem?

2) Czy plan niższego szczebla uwzględnia te zadania planu wyższego szczebla, które mają charakter ogólnokrajowy?

Jeśli chodzi o inne instrumenty to trzeba tu jeszcze wymienić:

- budowę strategii rozwojowych, misji, wizji;

- budowę scenariuszy - najczęściej są to 3 scenariusze: optymistyczny, pesymistyczny i mezoscenariusz (scenariusz realistyczny);

- gospodarkę gruntami.

W gospodarce gruntami sensu largo, w uproszczeniu można wyróżnić następujące zasadnicze elementy:

1) Przeznaczenie gruntów. To przeznaczenie gruntów oznaczone jest w planach zagospodarowania przestrzennego i ich decyzjach administracyjnych.

2) Dysponowanie gruntami, możliwość ich nabywania, wywłaszczanie gruntów i wreszcie sprzedaż lub też umożliwienie korzystania z gruntów różnym osobom prawnym, fizycznym, w różnych formach prawnych.

Szczegółowa charakterystyka instrumentów (Typ; Funkcje; Przykłady).

Typ: Regulacje.

Funkcja: Tworzenie okoliczności prawnych oraz administracyjna kontrola rozwoju przestrzennego.

Przykłady: Ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, standardy, plany użytkowania terenu, podziały geodezyjne, decyzje administracyjne (pozwolenia, nakazy, zakazy, kary administracyjne).

Typ: Zarządzanie makroekonomiczne (mieści się w pojęciu sterowanie).

Funkcja: Jest to sterowanie pośrednie rozwojem przestrzennym poprzez zmianę ekonomicznych, głównie finansowych okoliczności rozwoju.

Przykłady: Subwencje, ulgi podatkowe, system podatkowy, obligacje, kredyty, subsydia, opłaty, programy finansowe.

Typ: Instytucje.

Funkcja: Tworzenie podmiotowych i organizacyjnych okoliczności działań wpływających na rozwój przestrzenny.

Przykłady: Tworzenie agencji rozwoju regionalnego, budowa banków rozwoju, budowa ośrodków pomocy technicznej.

Typ: Planowanie rozwoju.

Funkcja: Tworzenie koncepcyjnych podstaw rozwoju przestrzennego, kreowanie wizji, strategii rozwoju, a także konkretyzowanie decyzji operacyjnych, które zawsze służą realizacji celów taktycznych i strategicznych.

Przykłady: Plany i programy regionalne, strategie rozwoju, plany tematyczne. Strategie rozwoju są bardzo ważnym instrumentami. Zawierają one diagnozę prospektywną stanu zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem bilansu potencjałów rozwojowych, z uwzględnieniem analizy SWOT zagospodarowania przestrzennego i z uwzględnieniem identyfikacji problemów, które muszą być rozwiązane w różnych horyzontach czasowych. Stąd też diagnoza ta ma charakter diagnozy prospektywnej, która różni się tym od diagnozy zwyczajnej, że diagnoza zwyczajna mówi o tym, jaki jest stan, a diagnoza prospektywna mówi, co wynika z tego stanu dla przyszłości, jakie mogą być problemy i jakie mogą być sposoby rozwiązywania tych problemów.

Następnym instrumentem jest określanie pól strategicznych, które mają szczególne znaczenie dla rozwoju. W ramach każdego pola wyznacza się priorytety, następnie cele, kierunki działań, no i wreszcie określa się programy, które zawierają zarówno cele, jak i kierunki działań. Końcowa część każdej strategii to jest monitoring przebiegu jej realizacji i tablice finansowe zawierające środki, które są niezbędne dla realizacji określonych celów strategicznych. Każda strategia zawiera również sformułowanie misji. Misja to jest cel nadrzędny nad wszystkimi innymi celami, które chce się osiągnąć. Budowa strategii może wiązać się albo z tzw. rozwojem od góry, albo z tzw. rozwojem od dołu, tj. tzw. rozwój endogeniczny, rozwój przy pomocy własnych potencjałów, przy pomocy wykorzystania twardych i miękkich czynników rozwoju. W literaturze nazywa się to rozwojem o własnych siłach. Wobec tego strategia rozwoju będzie wyglądać inaczej w przypadku rozwoju od góry i w przypadku rozwoju od dołu.

Następny instrument to marketing urbanistyczny. Co to jest marketing urbanistyczny? Po wylosowaniu tego pytania zalega cisza, włącznie do wyjścia z oceną niedostateczną :-> Marketing urbanistyczny to jest tworzenie analitycznej i strategicznej bazy dla stymulowania rozwoju przestrzennego od dołu i od góry, pojmowanego w kategoriach marketingu miast, regionów czy innych jednostek, które stanowią elementy struktury przestrzennej.

Przykłady: Analizy rynkowe (to nam się kojarzy z normalnym marketingiem), segmentacje rynku, strategie rynkowe (które związane są zarówno z marketingiem tradycyjnym, jak i nowoczesnym), kształtowanie produktu miejskiego (to jest coś nowego), kształtowanie produktu turystycznego, promocja, reklama, oferty lokalizacyjne, ale także wszystko to, co sprzyja podnoszeniu atrakcyjności inwestycyjnej danego miasta, danego regionu. Zaliczymy tutaj więc: dostępność terenów, ułatwienia w tym względzie, ułatwienia w dostępie do mediów (prąd, gaz, woda, oczyszczalnie ścieków). Do tego marketingu będziemy również zaliczać grę podatkową, prowadzoną przez podmioty gospodarki przestrzennej. Przypomnijmy, że tymi podmiotami są: władza rządowa, władza samorządowa, wszelkie podmioty gospodarcze, niegospodarcze, zasilania zwrotnego, bezzwrotnego, losowego. Podmiotami tymi są również gospodarstwa domowe i układ mikro mikro, czyli poszczególni ludzie, którzy są zainteresowani nabyciem poszczególnych gruntów czy też zagospodarowaniem tych gruntów. Atrakcyjność inwestycyjna powinna służyć przyciąganiu kapitału zewnętrznego.

Typ: Komunikacja i informacja.

Funkcje: Tutaj funkcje są szerokie. Mamy tutaj na uwadze gromadzenie, porządkowanie, kodowanie, przechowywanie, upowszechnianie informacji istotnych dla sterowania rozwojem określonego obszaru, miast, gmin czy innych jednostek przestrzennych. Ten instrument jest najbardziej uniwersalny, stosują go wszystkie podmioty gospodarcze, we wszystkich skalach.

Przykłady: Rejestry, katastry, monitoring rozwoju przestrzennego, budowa baz danych, stosowanie różnych systemów informacji o terenie czy wreszcie analiza skutków podejmowanych decyzji dotyczących określonej przestrzeni.

Przedostatni instrument to są działania bezpośrednie. Wiążą się one z rozwojem od góry. Funkcją tych działań jest bezpośrednie oddziaływanie na fizyczne okoliczności rozwoju przez inwestycje władzy publicznej. Chodzi tu więc o bezpośrednią budowę przez państwo urządzeń infrastruktury, która ma znaczenie dla realizacji określonych celów w skali mezo. Będą to więc - wchodząc do przykładów - specjalne projekty inwestycyjne, programy - jak już mówiliśmy - infrastruktury czy też tzw. dostrajanie terenu do potrzeb inwestycyjnych.

No i wreszcie ostatni rodzaj instrumentu. TARK - techniki alternatywnego rozwiązywania konfliktów. W gospodarce przestrzennej zakres tych konfliktów jest bardzo szeroki. Są to więc konflitky między władzą publiczną a obywatelami, pomiędzy podmiotami gospodarczymi działającymi na danym obszarze. Te liczne konflikty, które występują w zależności od różnego punktu widzenia ładu przestrzennego (inny jest punkt widzenia ekologa, inny - przedsiębiorcy, inny - administracji i inny - obywateli), mogą być rozwiązywane drogą dysput, negocjacji, stąd też przykłady tego instrumentu to właśnie negocjacje, mediacje, arbitraż i tzw. minirozprawy.

Co nazywamy metodą w gospodarce przestrzennej i jakie rodzaje metod mają zastosowanie w gospodarce przestrzennej?

Pod pojęciem metody rozumiemy tok postępowania, a także działania, które prowadzą do określenia stanu zagospodarowania przestrzennego danego obszaru z uwzględnieniem identyfikacji szans i zagrożeń, mocnych i słabych stron, a także identyfikacji problemów, które występują na danym obszarze, a następnie tok postępowania i działania zmierzający do rozwiązywania występujących problemów w różnych horyzontach czasowych w kierunku zachowania lub też przywrócenia ładu przestrzennego. Stąd też metoda wiązać się będzie w szerokim tego słowa znaczeniu ze sposobem zarządzania w skali mezo albo w skali makro. Chodzi więc o podejmowanie trafnych decyzji, o ustalenie zadań, których realizacja umożliwiłaby rozwiązywanie problemów i zbliżenie stanu zagospodarowania przestrzeni do potrzeb mieszkańców dla realizacji celów rządowych i celów samorządowych. Tak określona jest pojęciem szerokim. Można powiedzieć, że mieszczą się tu wszystkie funkcje klasycznego zarządzania, tj. planowanie, podejmowanie decyzji, decydowanie, motywowanie, kontrolowanie itd. Jednakże celem naszego wykładu jest podkreślenie, że istnieją specyficzne cechy zarządzania firmą, zarządzania gminą, powiatem czy zarządzania regionem. W licznych pracach magisterkich na ten temat często powiada się, że benchmarking to jest tak samo naśladownictwo dobrych firm przez złe firmy, jak i naśladowanie dobrych regionów przez złe regiony. Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że inny jest przedmiot, materia, elementy, złożoność tych elementów, inne sposoby, inny charakter, inna specyfika. Nie możemy porównać budowy strategii przedsiębiorstwa z budową strategii jakiegoś innego podmiotu.

Jeśli chodzi o rodzaje tych metod, to tutaj sama klasyfikacja nie jest dla Państwa rzeczą nową. Metody dzielimy na dwie grupy: metody uniwersalne i metody specyficzne. Metody uniwersalne to są takie, które są stosowane wszędzie, w każdej dziedzinie. A metody specyficzne to takie, które stosuje się tylko w danej dziedzinie.

Jeśli chodzi o metody uniwersalne, to w gospodarce przestrzennej stosuje się metody: analizy, syntezy, ekstrapolacji, co wiąże się z materią, z przedmiotem gospodarki przestrzennej. Systemy przestrzenne rozwijają się w długim okresie czasu i tendencje rozwojowe przenoszą się na okres następny. Plany zagospodarowania przestrzennego dotyczą okresu 30-50 lat. Tak samo szeroko stosuje się metodę burzy mózgów, metodę delficką (metodę szacunku ekspertów).

Jeśli chodzi o metody specyficzne, to coraz szerzej ma tutaj zastosowanie heurystyka, mają zastosowanie metody sieciowe, ma zastosowanie programowanie liniowe i mają zastosowanie tablice nakładów i przepływów (input/output analysis Leontiefa). Te tablice mają bardzo szerokie zastosowanie, to rozwiązywania konfliktów miejskich, do zagospodarowania miast, regionów itd. Następne metody specyficzne wiążą się z przedmiotem gospodarki przestrzennej, który jest szeroki i obejmuje:

- sieć osadniczą (wszystkie metody urbanistyczne, które dotyczą sieci osadniczej);

- systemy ochrony środowiska naturalnego i kulturowego (metody nauk biologicznych, metody badań dotyczące zabytków, ochrony tych zabytków), systemy obszarów ochronnych - parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty itd.;

- infrastruktura techniczna - w tym: drogi, linie przesyłowe wysokiego napięcia, gazociągi, wodociągi (metody techniczne - 30-osobowy zespół inżynierów).

---

Temat II. Teorie gospodarki przestrzennej.

1. Thuenen.

2. Weber.

3. Palander.

4. Predohl.

5. Christaller.

6. Loesch.

7. Isard.

Ad.1. Thuenen jest znany w gospodarce przestrzennej z tego, że zajmował się on strefami rolniczymi. W toku swoich badań poszukiwał racjonalnego układu stref rolniczych wokół miast, które są rynkiem zbytu dla produktów rolnych. Uważał on, że taki układ stref powstanie wówczas, gdy każdy kawałek ziemi użytkowany jest w taki sposób, że daje dochód w postaci renty. W teorii ekonomicznej wyróżnia się 3 rodzaje rent: rentę absolutną, rentę różnicową pierwszą i rentę różnicową drugą.

Renta absolutna to jest dochód z takiej działki ziemi, która jest najgorsza w stosunku do innych pod względem urodzajności i pod względem rynku zbytu, ale mimo to przynosi minimalny dochód, który nazywa się rentą absolutną. Renta różnicowa pierwsza, czyli dochód, powstaje z ziemi, która jest lepsza od tej najgorszej pod względem urodzajności i pod względem dostępu do rynku zbytu. Ona to właśnie przynosi dochód nie tylko w postaci renty absolutnej, ale jeszcze w postaci dodatkowej renty różnicowej pierwszej. No i wreszcie, jeśli właściciel działki lepszej od tej najgorszej włoży w tę ziemię określone kapitały w postaci mechanizacji, chemizacji itd., to otrzyma on jeszcze jeden dochód dodatkowy w postaci renty różnicowej drugiej, w postaci wyłożonych kapitałów. W rolnictwie działa prawo malejących przychodów, którego treścią jest to, że przychody z ziemi nie rosną proporcjonalnie do przyrostu włożonych kapitałów.

Thuenen przyjął następujące założenia abstrakcyjne:

1) Istnienie jednego ośrodka konsumpcji produkcji rolniczej, tj. miasta, bez powiązania z innymi ośrodkami.

2) Istnienie jednolitych cen sprzedaży dla wszystkich produktów danego rodzaju.

3) Koszty transportu są funkcją odległości i masy ładunków.

4) Kryterium lokalizacji danej działalności gospodarczej powinno się wiązać tylko z minimalizacją kosztów transportu.

Ad.2. Weber zajmował się lokalizacją pojedynczego przedsiębiorstwa i zakładał, że:

- znana jest lokalizacja miejsc konsumpcji i źródeł surowcowych,

- są jednolite koszty transportu za tonokilometr,

- są stałe techniczne współczynniki produkcji.

Wychodząc z twierdzenia Thuenena, że optymalna lokalizacja działalności gospodarczej wiąże się z minimalizacją kosztów transportu, rozbija to założenie i uwzględnia koszty pracy, porównuje więc poziom kosztów pracy z poziomem kosztów transportu i stwierdza, że czynnikami oddalającymi lokalizację od minimalizacji kosztów transportu mogą być właśnie koszty pracy oraz korzyści aglomeracji. Korzyści mogą być tak duże, że mogą zniwelować wzrost kosztów i pracy, i wzrost kosztów transportu. Lokalizuje się więc w dużych aglomeracjach, w dużych metropoliach dlatego, że korzyści wynikające z tych aglomeracji, z tych metropolii są tak duże, że niwelują one ewentualny wzrost kosztów transportu i nawet wzrost kosztów pracy.

I tu odpowiadamy sobie na to pytanie, które mamy: Jakie czynniki wpływają na oddalenie lokalizacji od minimalnych kosztów transportu?

Dwa czynniki:

- Koszty pracy;

- Korzyści aglomeracji, lokalizacji i urbanizacji.

Ad.3. Teoria Palandera. Autor rozwinął teorię gospodarki przestrzennej poprzez analizę obszarów rynkowych. Założył on, że lokalizacja przedsiębiorstwa rynkowego i obszaru rynkowego to są wielkości współzależne.

Mamy więc pytanie: Na czym polega ta współzależność?

Lokalizacja określa rozciągliwość obszarów rynkowych, a wielkość tych obszarów jest współwyznacznikiem optymalnej lokalizacji przedsiębiorstwa. Analiza obszarów rynkowych według Palandera zmierza do znalezienia handlowego zasięgu poszczególnych przedsiębiorstw. Obszar rynkowy jest to więc obszar sprzedaży towarów przez danego producenta, jest przedmiotem jego marketingu (tradycyjnego czy też nowoczesnego). Jest to obszar zbytu. Tak rozumiany obszar rynkowy może być różny pod względem wielkości. Może więc to być maleńki obszar, obejmujący jedną ulicę czy jedną wieś, ale może to być obszar całego świata, jeśli właśnie cały świat jest tym rynkiem zbytu. Wielkość danego obszaru rynkowego ma wpływ na koszty, na ceny. Im większy obszar, tym większa masowość produkcji, co - jak mówiliśmy - powoduje spadek kosztów, spadek cen, a spadek cen jest czynnikiem do zwiększania obszaru.

Ad.4. Przestrzenna substytucja Predohla. Predohl wprowadził do analizy przestrzennej zasadę substytucji. Chodzi o zastępowanie jednego dobra innym. W przypadku gospodarki przestrzennej chodzi o substytucję czynników produkcji i miejsca produkcji, tzn. zastępowanie jednego czynnika drugim i zastępowanie tego miejsca drugim miejscem. Predohl uważał, że zasada substytucji stanowi podstawę teorii równowagi przestrzennej. Substytucja więc oprócz mobilności czynników produkcji i konkurencyjności, stanowi podstawowy warunek równowagi przestrzennej.

Predohl koncentruje swoje zainteresowania naukowe na rezultatach zmian w lokalizacji procesu produkcyjnego. Chodzi tutaj o znalezienie optymalnej kompozycji nakładów i ich struktury na wytworzenie określonego wyrobu końcowego. Uważa on, że lokalizacja jest problemem po prostu racjonalnego wyboru. Wszystkie zmiany w lokalizacji są po prostu związane z substytucją czynników produkcji występujących w różnych miejscach. Czynniki występujące w różnych miejscach mają jednakowe właściwości, ceny i stąd też proporcje między tymi czynnikami są odmienne. Zastępując czynniki mniej wydajne przez czynniki bardziej wydajne można po prostu obniżyć koszty produkcji w różnych miejscach. Do tego celu może służyć rachunek różniczkowy, którego zadaniem jest określić, jaką efektywność przyniesie jeden czynnik, a jaką - drugi. Jeśli jeden przyniesie większa wydajność, to zastępuje się nim drugi. Po ustaleniu miejsc najefektywniejszych kombinacji czynników produkcji można obniżyć koszty uzyskania określonej produkcji w każdym z miejsc. Miejsca o jednakowych kosztach łączą tzw. linie obojętności. Lokalizacja w tych miejscach jest jednakowo korzystna dla danego przedsiębiorstwa. Predohl stworzył więc pomost między teorią równowagi przestrzennej a teoriami lokalizacyjnymi.

[2003.04.01]

Ad.3. Palander był twórcą teorii obszarów rynkowych. Założył, że w lokalizacji każdego przedsiębiorstwa obszary rynkowe odgrywają istotną rolę. Obszar rynkowy to obszar zbytu towarów, badań marketingowych przedsiębiorstwa (marketing tradycyjny i nowoczesny). Im większy obszar, tym większa możliwość stworzenia produkcji masowej, niższe koszty, niższe ceny i większy popyt. Te zjawiska są powiązane sprzężeniem zwrotnym. Można powiedzieć o wzajemnych zależnościach pomiędzy obszarem rynkowym a lokalizacją. Lokalizacja określa rozciągliwość obszaru rynkowego, a wielkość obszaru jest współwyznacznikiem optymalnej lokalizacji.

Analiza obszarów rynkowych zmierza do znalezienia handlowego zasięgu poszczególnych przedsiębiorstw i ten zasięg handlowy może być tak różny, jak różne mogą być pod względem rynkowym różne obszary.

Jaki może być obszar rynkowy?

Może być bardzo mały, np. ulica, dom. Może być to region, kraj, a nawet cały świat. Może być więc bardzo mały, średni albo duży.

Ad.5. Christaller poszukuje praw wyjaśniających formowanie jednego z elementów struktur przestrzennych, czyli systemu osadniczego. W szczególności, wyjaśnia zależności między wielkością i rozmieszczeniem miast stosując tutaj metodę dedukcyjną. Miasto jest aglomeracją punktową, o charakterze nierolniczym. Jest to centrum społeczności regionalnej. Jest to ośrodek pośrednictwa w handlowej obsłudze tej społeczności. Ten ośrodek centralny może być różny pod względem wielkości i pod względem rangi. Czyli miasta układają się według hierarchii. Są to więc albo ośrodki wysoko w hierarchii umieszczone, albo niżej. Miasta położone wyżej w hierarchii sieci osadniczej obejmują większe obszary i przysługuje im większa centralność. Ośrodki wyższego rzędu oferują dobra wyższego rzędu, a ośrodki niższego rzędu oferują dobra niższego rzędu. Zasięg poszczególnych ośrodków centralnych, czyli miast, jest wyznaczony przez maksymalną odległość, którą rozproszona ludność gotowa jest pokonać, aby nabyć dobra oferowane przez dany ośrodek centralny. Odległość ta rozumiana jest w sensie ekonomicznym, tj. w kategoriach kosztów i w kategoriach czasu. Ranga ośrodka jest funkcją rozległości obsługiwanego obszaru, liczby ludności i wysokości jej dochodów netto. System ośrodków ma układ hierarchiczny, jak już mówiliśmy. Relacja między liczbą ośrodków ma charakter postępu geometrycznego. Jeśli ośrodek centralny jest duży, to otaczają go ośrodki mniejsze. Jeśli ośrodek centralny jest średni, to otaczają go także ośrodki średnie.

Reasumując, możemy powiedzieć, że na hierarchiczny układ sieci osadniczej mają wpływ określone funkcje miast i natężenie tych funkcji. Miasta spełniają dwie podstawowe funkcje - funkcję endogeniczną i funkcję egzogeniczną.

Która z funkcji miast decyduje o jego miejscu w hierarchii sieci osadniczej?

Egzogeniczna. Funkcja endogeniczna tj. funkcja wewnętrzna, to jest zapewnienie funkcjonowania miasta od strony wewnętrznej, od strony jakości ulic, czystości i pod tym względem miasta się nie różnią między sobą. Usługi endogeniczne różnią się tylko co do skali, a nie co do istoty. Natomiast o miejscu w hierarchii sieci osadniczej decydują funkcje egzogeniczne. To są funkcje zewnętrzne. To są usługi zewnętrzne na rzecz otoczenia. Im większy rząd, zakres tych usług, tym wyższe miejsce w hierarchii sieci osadniczej. Są to usługi lecznictwa wyspecjalizowanego, szkolnictwa wyższego, usługi w zakresie kultury wyższego rzędu itd. Biorąc pod uwagę te funkcje egzogeniczne, wyróżniamy w sieci osadniczej Europy następujące miasta:

1) Miasta metropolis.

2) Miasta europolis.

3) Miasta eurocity.

4) Miasta o znaczeniu krajowym.

5) Miasta o znaczeniu ponadregionalnym.

6) Miasta o znaczeniu regionalnym.

7) Miasta o znaczeniu ponadlokalnym.

8) Ośrodki o znaczeniu lokalnym (mogą to być również wsie).

9) Tzw. wsie podstawowe, które świadczą usługi na rzecz innych wsi.

Oprócz hierarchii sieci osadniczej Christaller zajmuje się również hierarchią obszarów, które są zróżnicowane pod względem innowacji, poziomu rozwoju, oddziaływania na rzecz sąsiednich obszarów pod względem ich aktywizacji. I to oddziaływanie nazywa się dyfuzją. W Europie wyróżniamy takie obszary, jak:

1) Banan niebieski, tj. centralny obszar Europy, w którym innowacje powstają codziennie, obszar najbardziej rozwinięty - od Londynu po północne Włochy, układa się w kształcie banana;

2) Obszary interakcji, też rozwinięte, ale o mniejszym natężeniu rozwoju;

3) Obszary pierwszych peryferii, drugich peryferii i dalszych peryferii.

Występują tu także tzw. korytarze transeuropejskie, w których mieszczą się autostrady, drogi szybkiego ruchu, drogi ekspresowe, a także światłowody o wysokiej wydajności oraz wiązka sieci infrastrukturalnej - energetycznej (elektrycznej i gazowej) i inne. Na tych korytarzach położone są węzły, miasta, które nazywają się tzw. biegunami wzrostu.

Christaller wprowadził znak gospodarki przestrzennej. Jest nim sześciobok.

Ad.6. Loesch jest jednym z twórców gospodarki przestrzennej jako nauki. Dwa akcenty, na które zwrócimy uwagę to teoria lokalizacji Loescha i teoria regionu ekonomicznego Loescha.

Loesch był twórcą nowoczesnej teorii lokalizacji, przede wszystkim działalności produkcyjnej, ale także usługowej. W teorii lokalizacji wyróżniliśmy przed Loeschem Thuenena. Później mówiliśmy o Weberze. Loesch uznaje, że o lokalizacji przedsiębiorstwa decyduje maksymalizacja korzyści, jaką jest zysk i maksymalizacja zysku. Przyjmuje za orientację jednostronną zysk i maksymalizację zysku. Następnie: minimalizację kosztów całkowitych, tj. produkcji, transportu i ubezpieczeń. Przyjmuje również za kryterium lokalizacji maksymalizację sprzedaży. Ponieważ jednak zarówno koszty produkcji, jak i sprzedaż są czynnikami, które wpływają na zysk, to z tych czynników uważa, że najważniejszym czynnikiem jest zysk. W gospodarce rynkowej zysk jest podstawowym czynnikiem, który decyduje o lokalizacji. Takie określenie, że zysk jest jedynym celem lokalizacji, jedynym celem działalności gospodarczej, jest sprawą dość dyskusyjną współcześnie. W teorii przedsiębiorstwa powiemy sobie, że takich celów możemy wyartykułować 20.

Teoria lokalizacji Loescha jest jedną z orientacji jednostronnnych lokalizacji.

Teoria regionu ekonomicznego. Loesch wprowadził pojęcie regionu ekonomicznego. W artykule "Region, regionalizacja, regionalizm", który koniecznie trzeba sobie przeczytać, mówi się o definicji regionu. Z tych wszystkich definicji interesują nas tylko 2 pojęcia: region ekonomiczny i region działań.

Region ekonomiczny jest to część obszaru kraju, którego granice kształtują się jak gdyby w sposób naturalny, w sposób obiektywny, w wyniku procesów obiektywnych. Co może być takim procesem obiektywnym? Industrializacja, która zachodzi na niektórych obszarach. Industrializacji towarzyszy określony rozwój infrastruktury technicznej, tj. dróg, różnych sieci powiązań, energetycznych i innych, ale także towarzyszą powiązania kooperacyjne w produkcji i towarzyszą również powiązania międzyludzkie. Powstawanie takiego regionu ekonomicznego jest procesem obiektywnym. Jest on wynikiem procesów prowadzonych przez ludzi, ale także procesów przyrodniczych, a w tym przede wszystkim określonych warunków przyrodniczych. Tak określony region jest kategorią ekonomiczną. Kategoria ekonomiczna jest abstraktem określonych zjawisk, jest uogólnieniem.

Czym charakteryzuje się taki region według Loescha?

1) Posiada specyficzne cechy przyrodnicze, społeczno-ekonomiczne, które różnią go od otoczenia, od obszarów go otaczających.

2) Na obszarze, który nazywa się regionem ekonomicznym, występują więzi kooperacyjne między zakładami produkcyjnymi, usługowymi i innymi.

3) Na tym obszarze kształtują się więzi między społecznościami, ludźmi, o określonym charakterze.

4) Na tym obszarze występuje centrum - miasto, metropolia, różnej rangi - które posiada bezpośrednie połączenia komunikacyjne z innymi obszarami, z całością danego regionu i która pełni różne funkcje wyższego rzędu dla całego obszaru. Taka metropolia jest otaczana przez małe ośrodki, jeśli jest duża, przez średnie ośrodki, jeśli sama jest nieduża. Takie są prawidłowości.

Czym różni się region ekonomiczny od regionu działania?

W odróżnieniu od regionu ekonomicznego region działania nie jest kategorią ekonomiczną. Region działania jest to obszar, którego granice są ustalane przez organ władzy, który bierze pod uwagę przede wszystkim zdolność danego obszaru, danej jednostki do świadczenia różnego typu usług dla mieszkańców, bierze pod uwagę przesłanki polityczne, a więc - można powiedzieć - przede wszystkim czynniki subiektywne. I w ten sposób powstaje województwo, które jest właśnie regionem działania.

Ad.7. Isard jest twórcą nauki, która nazywa się regionalistyką (regional science). W tej nauce zajmował się problematyką środowiska przyrodniczego, zagadnieniami nauk społecznych, gospodarczych. Zastosował podejście opisowo-wyjaśniające, dedukcyjne i normatywne. Znany był z zastosowania metody nakładów i wyników do rozwiązywania wszystkich problemów miast, regionów, modelowania miast i regionów, optymalizacji układów przestrzennych, optymalizacji decyzji w sprawach środowiskowych, użytkowania ziemi, mieszkalnictwa, dojazdów do pracy, a przede wszystkim - procedur rozwiązywania konfliktów regionalnych, międzyregionalnych itd. Na bazie rozwiązań Isarda powstały następne współczesne teorie rozwoju regionalnego, które tworzą przesłanki do określenia przy pomocy wskaźników syntetycznych i strukturalnych stopnia zróżnicowania rozwoju społeczno-gospodarczego, w tym poziomu i jakości życia poszczególnych krajów. Chodzi również o poznanie przyczyn obiektywnych i subiektywnych tego zróżnicowania oraz znalezienia instrumentarium, przy pomocy którego można zmniejszyć różnice w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów. Te teorie rozwoju regionów możemy podzielić na teorie rozwoju od góry i teorie rozwoju od dołu. Wcześniejsze historycznie, bardziej liczne i mające podstawę, bazę klasycznej czy neoklasycznej ekonomii, są teorie rozwoju od góry.

Twórcami tej teorii rozwoju od góry byli: Hirchman, Myrdal, Perroux, Friedman. Jakie są poglądy tych autorów teorii rozwoju od góry? Wg Hirchmana, rozwój w pierwszej kolejności winien się koncentrować w wybranych sektorach, biegunach wzrostu, które w wyniku korzyści skali, urbanizacji i lokalizacji będą przyciągać inwestorów. Ten wzrost wybranych sektorów, biegunów wzrostu, będzie się następnie rozprzestrzeniał na regiony słabo rozwinięte poprzez inwestycje prywatne, wspierane i uzupełniane inwestycjami publicznymi. Podobnie Myrdal uważa, że rozwój z rozwiniętego centrum rozprzestrzenia się następnie na słabo rozwinięte obszary, przy czym centrum w pierwszej fazie przyciąga z obszarów zacofanych dynamiczne jednostki, ściąga materiały, surowce, a dopiero w następnej fazie - rozprzestrzenia się na obszary słabo rozwinięte. Perroux zajmuje się problematyką innowacji, które - jak mówiliśmy - powstają w wielkich ośrodkach, wysoko rozwiniętych technicznie, a następnie - w drodze dyfuzji - rozprzestrzeniają się na obszary sąsiednie, słabo rozwinięte. Jako czynniki rozwoju obszarów słabo rozwiniętych przyjął on powstawanie filii dużych zakładów, które mieszczą się w dużych metropoliach. No i wreszcie Friedman opracował model centrum-peryferia. W tym modelu regiony peryferyjne są uzależnione od terenów centralnych, a to uzależnienie pogłębia się stale w wyniku efektów dominacji, efektów informacji, efektów psychologicznych, modernizacyjnych oraz reakcji łańcuchowych.

Praktyka wykazała, że wdrożenie koncepcji rozwoju od góry nie przyniosło w efekcie spodziewanych efektów w postaci zmniejszenia się międzyregionalnych dysproporcji rozwojowych. Wprost przeciwnie - następuje stałe pogarszanie się warunków materialnych ludności regionów peryferyjnych. Teorie rozwoju od góry są ściśle związane z hipotezą spolaryzowanego rozwoju zagospodarowania przestrzennego i związane są ściśle z mechanizmami rynkowymi.

Co to jest polaryzacja?

Polaryzacja oznacza dwa bieguny. Jeden się rozwija, a drugi ubożeje. Dotyczy to regionów, jednostek ludzkich itd.

Ponieważ te teorie rozwoju od góry nie przyniosły spodziewanych efektów, pojawiły się teorie rozwoju od dołu, jako najbardziej nowoczesne. Teoria rozwoju od dołu jest uzupełnieniem teorii rozwoju od góry i polega na pełnym wykorzystaniu zasobów naturalnych danego regionu, potencjałów ludzkich, w wyniku inicjatyw społeczności lokalnych dla zaspokojenia potrzeb miejscowej ludności. Rozwój od dołu wymaga podjęcia konkretnych działań, które by sprzyjały przyspieszeniu rozwoju regionów słabo rozwiniętych. Chodzi przede wszystkim o decyzje infrastrukturalne. Nadwyżka wypracowana w danym regionie powinna zostać w tym regionie. Współcześnie najczęściej na teorię rozwoju od dołu mówi się: teoria rozwoju endogenicznego, o własnych siłach. Za główne czynniki rozwoju o własnych siłach uznano powstawanie nowych firm, przyswajanie innowacji, stwarzanie szans rozwojowych przedsiębiorstwom i zapewnienie konkurencyjności firmom z regionów słabo rozwiniętych na rynkach międzynarodowych.

W obu rodzajach rozwoju ważną sprawą jest wykorzystanie tzw. twardych i miękkich czynników rozwojowych.

Co obejmują twarde czynniki rozwojowe, a co obejmują miękkie czynniki rozwojowe?

Do twardych czynników rozwoju zaliczamy:

1) Położenie geograficzne, cechy topograficzne oraz zasoby naturalne.

2) Dostęp do sprawnej infrastruktury społecznej (edukacja, kultura, ochrona zdrowia i badania naukowe).

3) Dostęp do sprawnej infrastruktury technicznej (transport, łączność, elektroenergetyka, gospodarka wodna oraz obieg pieniądza).

4) Wielkość i jakość zasobów ludzkich, strukturę branżową, rozmiary i typy podmiotów gospodarczych.

Do miękkich czynników rozwoju można zaliczyć m.in.:

- Intensywność, różnorodność, jakość działań środowiskowych, jakość środowiska naturalnego i kulturowego, klimat twórczy, przedsiębiorczość, przyswajalność innowacji, uczestnictwo obywateli w działalności publicznej, czyli upodmiotowienie społeczeństw lokalnych, poczucie obywatelskiej identyfikacji społeczeństw lokalnych z regionem, pobudzanie patriotyzmu lokalnego, kreatywności ekonomicznej i kapitału intelektualnego mieszkańców.

---

Temat III. Przestrzenne wymiary gospodarki.

1. Zróżnicowanie warunków naturalnych.

2. Zróżnicowanie popytu, podaży i cen.

3. Zróżnicowanie kosztów.

4. Zróżnicowanie obszarów pod względem występujących korzyści skali, urbanizacji i lokalizacji.

Ad.1. W zakresie lokalizacji zasadnicze znaczenie ma rozmieszczenie na danym obszarze surowców, siły roboczej, jej kwalifikacji, ale także zróżnicowanie pod względem fizjograficznym (góry, doliny, rzeki, lasy). My zajmiemy się tylko surowcami.

Które surowce mają istotne znaczenie dla przyciągania lokalizacji zakładów przetwórczych?

Pierwszy podział surowców to jest podział na 2 grupy:

1) Surowce występujące wszędzie, powszechnie, które nazywają się ubikwitetami. Są to surowce, które występują we wszystkich regionach - piaski, kamienie, żwiry itd.

2) Surowce występujące w specjalnych miejscach - ropa naftowa, gaz, węgiel, siarka, anhydryt i inne wyszukane surowce.

Surowcami, które przyciągają lokalizację działalności przetwórczej są surowce występujące w specjalnych miejscach. W większości przypadków surowce te determinują lokalizację określonych zakładów - kopalni, zakładów przetwórczych itd. Jest to lokalizacja zdeterminowana. Natomiast znaczenia lokalizacyjnego nie posiadają ubikwitety, dlatego, że wszędzie jest ich pod dostatkiem. One są obojętne pod względem lokalizacyjnym.

Drugi podział:

1) Surowce czyste.

2) Surowce tracące na wadze.

Surowce czyste to takie, które w całości przechodzą na gotowy wyrób. Przykładem takiego surowca może być np. bawełna. I surowce tracące na wadze to takie, które w procesie produkcji tracą na wadze (np. burak cukrowy). Lokalizację zakładów przetwórczych przyciągają surowce tracące na wadze, a nie surowce czyste.

Siłę przyciągania przemysłu przetwórczego przez surowce występujące w specjalnych miejscach i surowce tracące na wadze wyraża indeks materiałowy. Określa on stosunek wagi zużywanych surowców do wagi produktu końcowego. Im wartość tego indeksu jest wyższa, tym większa jest siła przyciągania przemysłu przetwórczego, tym bardziej przemysł ciąży do źródeł surowcowych.

Co może zmienić lokalizacyjne oddziaływanie popytu na surowce?

Lokalizacyjne oddziaływanie popytu na surowce może się zmienić wskutek zmian w popycie na określone towary, wyroby oraz wskutek zmian technologii. Zmiana popytu na określone towary, wyroby może wpłynąć na zarzucenie eksploatacji złóż, a nowe technologie ogólnie rzecz biorąc zmieniają indeks materiałowy. Postęp techniczny w swojej definicji ma zakodowane 2 zjawiska, o czym mało kto wie: zmiana, unowocześnienie procesów wytwórczych i obniżenie kosztów materiałowych. To są dwa zapisy, dwie istoty postępu technicznego. Czyli w pojęciu postępu technicznego mieści się również postęp ekonomiczny. W związku z tym każdemu postępowi technicznemu musi towarzyszyć zmiana indeksu materiałowego.

Ważną rolę odgrywają też czynniki ekonomiczne. Trzeba sięgać coraz głębiej do złóż, co jest coraz trudniejsze, coraz niebezpieczniejsze. Względy ochrony środowiska (rozwój podtrzymywalny), względy opłacalności mają wpływ niekiedy na zaniechanie eksploatacji określonych złóż. W Polsce mamy największe zasoby rudy żelaza na świecie. Znajduje się ona na terenie suwalszczyzny. Na razie nie eksploatuje się tych złóż masowo ze względu na problem ochrony środowiska.

Jaką rolę mają surowce w kształtowaniu określonej struktury przestrzennej?

Surowce kształtują określoną strukturę przestrzenną, ale także działają na jej ewolucję. Istnieje również przekonanie w teorii i w praktyce gospodarki przestrzennej, że w późniejszym okresie czasu w dalszym ciągu surowce będą stanowić trwałe impulsy rozwojowe poszczególnych regionów czy poszczególnych obszarów. Zmiana technologii wpływa na zmianę znaczenia poszczególnych surowców, które są podstawą poszczególnych gałęzi przemysłowych. Szczególnie od warunków naturalnych uzależnione jest rolnictwo. Wpływają one na użytkowanie ziemi, intensywność produkcji rolniczej, koszty, przychody oraz zyski.

Gospodarkę przestrzenną interesują odchylenia rzeczywistego rozmieszczenia produkcji od układu regularnego, wymodelowanego przy założeniu jednolitości warunków przyrodniczych, zmienność produkcji zależna od odległości rynków zbytu.

[2003.04.15]

Przestrzenne zróżnicowanie kosztów.

Produkcja polega zawsze na łączeniu i przetwarzaniu czynników produkcji. W tradycyjnej ekonomii mamy 4 rodzaje czynników produkcji. Są to: ziemia, kapitał, praca, a także wiedza techniczna, organizacyjna, a więc wiedza ludzka jako bardzo ważny nowy czynnik produkcji. Adamiecki za taki czynnik produkcji uważał również czas. Jeśli sprowadzimy te wszystkie czynniki do dwóch czynników - z jednej strony do pracy ludzi, a z drugiej strony do środków pracy, to każda produkcja jest efektem powiązania dwóch czynników:

|Z

P|

|T

Te dwa czynniki występują w przestrzeni z różnym natężeniem, w różnych wielkościach i w sumie wpływa to również na sposób ich powiązania ze sobą. Samo powiązanie środka pracy z konkretną pracą ma wpływ na rodzaj techniki. Technika wytwarzania to jest sposób powiązania Z i T. W zależności od przewagi jednego z tych dwóch czynnikiów występują różne techniki (pracochłonne, pracooszczędne, kapitałochłonne, kapitałooszczędne). W każdym społeczeństwie występują różne sytuacje, biorąc pod uwagę powiązania tych dwóch czynników. Są kraje o dużych zasobach pracy, są kraje o małych zasobach pracy, są regiony o dużych zasobach pracy, regiony o małych zasobach pracy, są regiony o dużych zasobach kapitałowych, a są regiony o braku tych kapitałów. W związku z tym w przestrzeni występują różne techniki, różne powiązania konkretnej pracy z konkretnym środkiem pracy.

Co wpływa na wielkość czynnika pierwszego, na wielkość pracy?

Na wielkość pracy mają wpływ:

- liczba ludności,

- udział ludności w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie ludności,

- stopień aktywności zawodowej ludności, który może być bardzo zróżnicowany, ale także

- mobilność siły roboczej, jej przedsiębiorczość, kreatywność ekonomiczna, a przede wszystkim umiejętność wykorzystania sposobności produkcyjnej.

Natomiast jeśli chodzi o drugi czynnik, czyli środki pracy, kapitały, to na wielkość tych kapitałów mają wpływ:

- zasoby naturalne, które - jak mówiliśmy - przyciągają lokalizację w sposób zdeterminowany,

- wyposażenie danego obszaru, określone infrastrukturą techniczną, społeczną i ekonomiczną,

- jego atrakcyjność inwestycyjna,

- umiejętność wykorzystania środków z funduszy strukturalnych,

- umiejętność przyciągania inwestorów z zewnątrz (np. w Burgundii - specjalni pracownicy do przyciągania inwestorów z zewnątrz)

- umiejętność motywowania własnej ludności w zakresie aktywności gospodarczej.

A więc na atrakcyjność inwestycyjną wpływają różne czynniki, ale wpływa także aktywność podmiotów gospodarczych, urzędów, instytucji w zakresie ułatwień dla inwestorów w nabyciu terenu, ułatwień w dostępie do infrastruktury, a nawet prowadzonej gry podatkowej, która stwarza preferencje podatkowe dla inwestorów, którzy lokują się na danym terenie.

Te czynniki mają wpływ na zróżnicowanie rozmiarów tych dwóch czynników produkcji, tj. pracy i kapitału. W zakresie gospodarki przestrzennej interesują nas nie tylko wielkości tych czynników, ale interesują nas również zróżnicowania w zakresie nakładów jednostkowych tych czynników, tzn. nakładów na jednostkę produkcji.

| |Z11/P Z12/P ..... Z1n/P

| |Z21/P Z22/P ..... Z2n/P

|Z|..... ..... ..... .....

| |Zn1/P Zn2/P ..... Znn/P

P| |-----------------------

| |T11/P T12/P ..... T1n/P

|T|T21/P T22/P ..... T2n/P

| |..... ..... ..... .....

| |Tn1/P Tn2/P ..... Tnn/P

Z/P - nakłady jednostkowe pracy

Axy - poszczególne techniki łączenia Zxy z Txy

|a11 a12 ... a1n|

A = |a21 a22 ... a2n|

|... ... ... ...|

|an1 an2 ... ann|

Macierz technicznych współczynników kosztów produkcji (macierz technik wytwarzania).

[wykres - gp-w-rys002.doc: krzywa na wykresie jest izokwantą]

Pochodną zużycia czynników produkcji są koszty produkcji. O kosztach produkcji decydują:

- koszty pracy i

- koszty kapitału.

Ceną pracy jest płaca, a ceną kapitału jest stopa procentowa w banku.

Co wpływa na zróżnicowanie stopy procentowej?

- popyt i podaż kredytów,

- ogólne ustalenia banku centralnego i Rady Polityki Pieniężnej.

Dlaczego płaca jest zróżnicowana w gospodarce przestrzennej, w gospodarce rynkowej?

Płaca jako koszt pracy jest zróżnicowana. Wynika to ze zróżnicowań w sytuacji na rynku pracy, który jest różny. W szczególności jedne regiony posiadają dużą podaż siły roboczej. Brak jest niestety na niej popytu, ponieważ jest mało firm albo te, które działają, nie rozwijają się i w takiej sytuacji z reguły płaca będzie niska. Inny przypadek: mamy dużą podaż ludzi o odpowiednich kwalifikacjach (odpowiednia struktura kwalifikacji), ale popyt na tę pracę jest niski, ponieważ nie rozwija się przedsiębiorczość, występuje marazm. Wszystkie czynniki, które wpływają na wzrost kapitału, nie są wykorzystywane, nie przyciąga się kapitału, jest niska atrakcyjność inwestycyjna, niewykorzystywanie funduszy strukturalnych itd.

Sytuację na rynku pracy ilustruje model rynku pracy według Antonio Passenttiego. A. Passentti to jest profesor uniwersytetu w Padwie. Napisał m.in. podręcznik do ekonomii politycznej.

[schemat - gp-w-rys003.doc: model Antonio Passenttiego]

W pytaniach mamy: co zawiera model Antonio Passenttiego?

W gospodarce rynkowej mamy pewien zasób siły roboczej (Z1). Co wchodzi w skład tego zasobu?

1) Liczba ludności.

2) Odsetek ludności w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie ludności.

3) Aktywność zawodowa ludności w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym.

4) Liczba absolwentów wszelkich szkół, którzy już nie podejmują dalszej nauki, tylko są gotowi podjąć pracę.

To nam określa Z1. Wielkość ta jest zróżnicowana w każdym regionie, w każdym kraju. Zależy od przyrostu naturalnego, migracji stałej, wahadłowej itd. Są to ludzie gotowi podjąć pracę. Część tego zasobu znajduje pracę i przechodzi do zatrudnionych, a część nie znajduje pracy i przechodzi do grupy bezrobotnych. W gospodarce rynkowej zawsze występują te dwie wielkości. Zawsze ludzie dzielą się na zatrudnionych i na bezrobotnych. Jak jest dobra koniunktura, to liczba zatrudnionych wynika nie tylko z zasobów siły roboczej aktywnej zawodowo, ale wiąże się również z zatrudnieniem części bezrobotnych. 3% to tzw. bezrobocie higieniczne - czynnik motywacyjny, czynnik oddziaływania na tych, którzy pracują. Zła koniunktura to jest proces odwrotny. Liczba osób, które znajdą pracę jest niewielka. Reszta przechodzi do bezrobocia, a to bezrobocie jest jeszcze powiększane ze względu na upadek przedsiębiorstw.

Z2 to liczba zgonów. To są ci, którym praca nie będzie już potrzebna :-}

Ten rysunek ilustruje nam różne sytuacje na rynku pracy, które mają wpływ na płace.

Korzyści skali, aglomeracji i lokalizacji.

Problem rozwoju małych i średnich firm.

W ekonomii, w gospodarce przestrzennej na ten temat wystąpiła pewna ewolucja poglądów. Wiadomo, że fordyzm wiązał się z hasłem "duże jest piękne". Jak nie będziesz szybko rósł, toś przepadł. Wiązało się to oczywiście z masowością produkcji, dużymi seriami, których koszty były stosunkowo niewielkie, ceny niewielkie, z uniwersalizmem produktów, zbytem. Przy dużej, masowej produkcji nawet ceny niskie dawały olbrzymie zyski.

Współcześnie występuje era postfordyzmu. Jedną z charakterystycznych cech ery postfordyzmu jest nawrót do produkcji jednostkowej, produkcji na indywidualne zamówienia i występowanie w szerokim zakresie zróżnicowanego popytu - nie tylko zróżnicowanego, ale również zmieniającego się bardzo elastycznie. W związku z tym nowa cecha zapotrzebowania, nowa cecha popytu, jaką jest jej elastyczność, powoduje konieczność produkowania w małej skali i produkowania przy zmieniających się gustach, potrzebach i zainteresowaniach konsumentów. I w związku z tym pojawiają się nowe hasła: "małe jest piękne, a duże jest właśnie be", bo duże nie jest w stanie szybko przezbroić maszyn, dostosować ich do nowych potrzeb. Mamy do czynienia ze zmianą korzyści. Korzyści skali - tradycyjne, które wiążą się z erą fordyzmu - kończą się, powstają nowe korzyści - korzyści elastyczności, tzn. możliwości szybkich zmian w zakresie aparatu wytwórczego w związku ze zmieniającym się popytem konsumentów, przy czym popyt ten jest ograniczony z uwagi na różne preferencje. W skali globalnej jest on taki sam albo jeszcze większy. Powstają nowe wyroby. Ale w strukturze jest on zmienny. Stąd też pojawił się fenomen małych i średnich firm.

Jak sobie wytłumaczyć fenomen ciągłej obecności małych firm w gospodarce?

Na to pytanie udziela odpowiedzi w swoich pracach Edyta Penrose, współcześnie uważana za najwybitniejszą znawczynię problematyki małych i średnich firm. E. Penrose wyróżniła 4 grupy odpowiedzi na to pytanie.

1) Do pierwszej grupy zaliczyła wypowiedzi ekonomistów twierdzących, że pewne rodzaje działalności, a przede wszystkim te, które wymagają szybkiej adaptacji do zmiennych warunków, nie odpowiadają dużym przedsiębiorstwom, ponieważ struktura ich aparatu wytwórczego jest statyczna, a w związku z tym jest trudność szybkich zmian, adaptacji, dostosowania się do zmieniających się warunków. Przez duże przedsiębiorstwa nie podejmowane są również te rodzaje działalności, gdzie koszty transportu są wysokie.

2) Zdaniem ekonomistów, w pewnych gałęziach duże przedsiębiorstwa mogą dopuszczać z własnej woli istnienie małych firm w odpowiedzi na zarzuty opinii publicznej dotyczących kartelizacji, monopolizacji. W związku z tym chronią ich egzystencję, trzymając nawet nad nimi pewien parasol cenowy.

3) Trzecia grupa przyczyn dotyczy gałęzi, gdzie można łatwo tworzyć nowe firmy, które przechodzą pewne etapy rozwojowe, takie, jak powstanie, przetrwanie, sukces, wzrost i dojrzałość. Znaczna część firm ulega szybkiej likwidacji.

4) W procesie rozwoju pewnych gałęzi powstaje wiele małych firm, które wykorzystują tzw. nisze rynkowe. Nisze te stwarzane są małym przedsiębiorstwom przez duże. Małe firmy je dostrzegają i wierzą, iż są w stanie wykorzystać nadarzające się im okazje. Te małe firmy istnieją do czasu, aż nie wytrzymają konkurencji z dużymi i po prostu upadają. We wczesnych stadiach rozwojowych na danym obszarze nisze mogą być bardzo obszerne i liczne. W miarę wzrostu gospodarki nisze te mogą się kurczyć. Szczególnie ma to znaczenie w przypadku wiedzy technologicznej. Jeśli występuje dyfuzja innowacji technologicznych, to występuje specjalizacja, która prowadzi do tego, że pewne rodzaje działalności podejmowane są przez małe firmy, a pewne przez duże firmy.

Na czym polega przewaga małych firm nad dużymi i odwrotnie?

Zjawisko to występuje w sposób zróżnicowany biorąc pod uwagę różne dziedziny zarządzania.

- W przypadku marketingu małe firmy posiadają możliwości szybkiej reakcji na zmieniające się wymagania rynku. Niezbiurokratyzowane struktury, przedsiębiorczy kierownicy reagują szybko, aby zdobyć przewagę konkurencyjną i skłonni są do podejmowania ryzyka. W przypadku dużych firm profesjonalne kierownictwo zdolne jest do kompleksowej kontroli. Mogą wystąpić straty z tytułu nadmiaru biurokracji. Menedżerowie mogą stać się administratorami bez niezbędnego dynamizmu.

- W zakresie przepływu informacji małe firmy charakteryzują się efektywnym, często nieformalnym przepływem informacji, co daje możliwość szybkiego rozwiązania wewnętrznych problemów. W dużych firmach wewnętrzny przepływ informacji jest często powolny, co może powodować opóźnione reakcje.

- W zakresie wykwalifikowanego personelu w małych firmach daje się odczuć brak wykwalifikowanych specjalistów, co powoduje, że prace badawcze często nie są w ogóle prowadzone. W dużych firmach istnieje możliwość zatrudnienia pracowników o wysokich kwalifikacjach, których zatrudniają istniejące ośrodki badawczo-rozwojowe czy też laboratoria badawczo-rozwojowe.

- Finanse. W małych przedsiębiorstwach mogą wystąpić trudności ze zdobyciem kapitału, szczególnie na ryzykowne przedsięwzięcia. W dużych firmach istnieją możliwości zaciągnięcia pożyczek i rozłożenia ryzyka między realizowane produkty.

- W zakresie korzyści skali. W pewnych przypadkach korzyści skali stwarzają barierę wejścia na rynek małych firm. Duże firmy mają możliwość zaoferowana szeregu komplementarnych produktów i realizacji kompleksowych projektów.

- W zakresie wzrostu. W małych firmach mogą wystąpić trudności ze zdobyciem kapitału niezbędnego do szybkiego wzrostu. Przedsiębiorcy nie mogą podołać rosnącym trudnościom organizacyjnym. Natomiast duże firmy mają możliwość sfinansowania rozwoju bazy produkcyjnej, możliwość produkcji nowych wyrobów w zakupionych lub wydzierżawionych zakładach.

Rozwój małych firm w gospodarce przestrzennej i ich koncentracja na określonej przestrzeni prowadzi do powstawania biegunów wzrostu, ośrodków przemysłowych czy też pasm uprzemysłowienia. Powstanie tych rodzajów koncentracji przestrzennej prowadzi do korzyści aglomeracji, korzyści lokalizacji i korzyści urbanizacji.

Korzyści aglomeracji uzyskuje firma dzięki przestrzennym i funkcjonalnym powiązaniom ze skupiskiem innych przedsiębiorstw, innych instytucji, innych organizacji. Korzyści aglomeracji mogą występować w formie korzyści lokalizacji albo urbanizacji.

Korzyści lokalizacji polegają na reputacji produkcji uzyskiwanej dzięki wysokiej jakości wyrobów, innowacyjności przedsiębiorstw w tej samej gałęzi, ale także gałęziach konkurujących ze sobą, powstawaniu wysoko wykwalifikowanej pracy, sprawności przedsiębiorstw obsługiwanych przez jednostki usługowe, pomocnicze i w związku ze specjalizacją.

Korzyści urbanizacji polegają m.in. na udogodnieniach transportowych i redukcji kosztów transportu, istnieniu zasobnego rynku pracy, możliwości skorzystania z infrastruktury technicznej, społecznej i ekonomicznej i istnieniu w wielkich miastach ośrodków badawczo-rozwojowych, parków technologicznych, które generują powstawanie innowacji.

Korzyści aglomeracji w postaci korzyści lokalizacji i urbanizacji występują do pewnego czasu, do pewnego stopnia. Później przeradzają się w niekorzyści. Wyrazem złej sytuacji w tym zakresie jest brak rynków budowlanych, rekreacyjnych, obniżenie rentowności przedsiębiorstw, obniżenie poziomu usług, a przede wszystkim - pogorszenie się jakości środowiska.

---

Temat IV. Równowaga przestrzenna.

1. Cechy ogólne modelu równowagi matematycznej szkoły lozańskiej.

2. Warunki równowagi (substytucyjność, mobilność i konkurencyjność czynników).

3. Formy równowagi przestrzennej.

4. Założenia równowagi przestrzennej.

Ad.1.

Zagadnieniami równowagi ekonomicznej, do której bezpośrednio nawiązuje teoria równowagi przestrzennej, zajmowali się przede wszystkim Vilfredo Pareo o Leon Walras, twórcy matematycznej ekonomii szwajcarskiej. W swoich licznych pracach przedstawiali zagadnienia równowagi przy pomocy równań, nierówności. Każde rozważania dotyczące równowagi zaczyna się od tej szkoły matematycznej. Jest ona dużym uproszczeniem, jednak w pewnym sensie oddaje istotę rzeczy. Walras i Pareto opracowali matematyczny model wyidealizowanej gospodarki rynkowej.

Na rynku występują producenci i konsumenci. Producenci posiadają środki produkcji oraz technologie wytwarzania i wytwarzają produkty. Konsumenci kupują towary przejawiając określone preferencje konsumpcyjne. Mechanizmy rynkowe regulują zarówno wytwarzanie, jak i podział produkcji, określają poziom sił wytwórczych, powodują przepływ kapitałów i ludzi pomiędzy poszczególne działy i gałęzie gospodarki. Zależności w tym modelu są opisane za pomocą funkcji. Funkcje te mają charakter liniowy albo też nieliniowy. Funkcje te służa do zapisów następujących zależności:

1) Zależność między podażą czynników takich, jak kapitał, ziemia i praca a ich cenami, tj. stopą procentową, rentą gruntową i płacą.

2) Zależności między nakładami czynników produkcji a wielkością produkcji. Ta zależność - jak wiadomo - nazywa się funkcją produkcji.

3) Zależności między popytem na towary produkcyjne i konsumpcyjne a cenami na te towary oraz dochodami i preferencjami ludności.

Wszystkie te zależności tworzą zwarty układ. Zmiany poszczególnych wielkości prowadzą do zmian pozostałych wielkości. Równowaga występuje wówczas, jeśli do określonych zasobów środków produkcji, technologii przetwarzania i preferencji konsumenckich następuje przystosowanie się cen towarów konsumenckich i środków produkcji, popytu na towary oraz ilości wytwarzanych towarów. W efekcie przystosowania się podaży do popytu na środki produkcji i środki konsumpcji wszyscy uczestnicy rynku otrzymują określone dochody, ale polepszenie się sytuacji jakiejś jednostki musi prowadzić do pogorszenia się sytuacji innej. Rozwój jednego regionu musi prowadzić do upadku drugiego. Ogólnie więc, jak się jednemu polepszy, to drugiemu się musi pogorszyć. Z mechanizmu rynkowego wyraźnie wynika problem polaryzacji.

Taki model równowagi jest oczywiście modelem wysoce abstrakcyjnym. Tylko w części przypomina rzeczywistość. Dlatego też w gospodarce przestrzennej tworzone są nowe konstrukcje równowagi, a w szczególności powstają tzw. równowagi cząstkowe. Są to więc równowagi poszczególnych rynków, równowagi regionów, przedsiębiorstw, równowaga poszczególnych urzędów, szkół, instytucji, równowaga gospodarstw domowych, a więc równowaga w różnych skalach:

1) w skali makro-marko, tj. w skali międzynarodowej,

2) w skali makro, tj. w skali krajowej,

3) w skali mezo, tj. równowaga regionalna,

4) w skali mikro, tj. równowaga gospodarstw domowych, instytucji,

5) w skali mikro-mikro, co się tyczy jednoosobowego gospodarstwa domowego.

Czynnik przestrzeni został włączony zarówno do tej równowagi ogólnej, jak i równowagi cząstkowej. Rozwinęły się więc teorie równowagi ogólnej i równowag cząstkowych, równowag lokalizacyjnych. Ogólna więc teoria równowagi obejmuje współzależności przestrzenne między przedsiębiorstwami, gospodarstwami domowymi, instytucjami, urzędami w różnych skalach.

[2003.04.29]

Czynnik przestrzeni został włączony do formuły równowagi ogólnej i równowagi cząstkowej. W wyniku łączenia czynnika przestrzennego rozwinęła się teoria równowagi ogólnej, cząstkowej i teoria równowagi lokacyjnej. Ogólna teoria obejmuje współistnienie elementów przestrzennych przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, instytucji, urzędów.

Czym różnią się teorie ogólne od cząstkowych?

Teorie ogólne obejmują dużą liczbę elementów i zależności, jakie między tymi elementami zachodzą. Teorie cząstkowe obejmują niewielką liczbę elementów, stąd prawidłowości między tymi elementami można badać dokładniej. Bada się, jak przedsiębiorstwo bada lokalizację względem rynków zbytu i surowcowych, jak wykorzystuje się grunty [...], jak i dlaczego wybiera się w określonym miejscu lokalizację ośrodków handlowych, jakie są skutki tej lokalizacji (dla ochrony środowiska, dla społeczności, mieszkańców).

Jakie formy może przyjąć równowaga przestrzenna?

1) Międzyregionalne wyrównywanie się poziomu cen na towary konsumpcyjne i środki produkcji.

2) Regionalna równowaga między popytem rozumianym bardzo szeroko (na towary, usługi, ulice, domy kultury, ochronę zdrowia oświatę itd.) a podażą tych towarów i podażą usług rozumianych tak szeroko. Inaczej: równowaga między potrzebami na określone dobra i rzeczywiście oferowanymi dobrami czy też usługami.

3) Pojedyncza równowaga między przedsiębiorstwem, gospodarstwem domowym, urzędem i pojedyncza równowaga rynkowa gospodarstwa domowego, urzędu, instytucji, przedsiębiorstwa. W tym przypadku za zrównoważone gospodarstwo domowe będziemy uważali sytuację, w której dochody pieniężne są równe wydatkom tegoż gospodarstwa przy uwzględnieniu określonego kredytu czy też określonych oszczędności. Przedsiębiorstwo będziemy uważać za zrównoważone, gdy jest ono rentowne, a więc przychody pokrywają ponoszone koszty.

4) Taki rozkład użyteczności miejsc w systemie przestrzennym, iż nie można poprawić użyteczności jakiegoś miejsca bez pogorszenia innego.

5) W układzie interregionalnym formą równowagi jest taki międzyregionalny podział zasobów dokonywany w wyniku mechanizmów rynkowych, ale w wyniku również określonego, celowego działania państwa, który przynosi w efekcie maksymalizację dochodu narodowego. Ta forma więc jest ściśle związana z mechanizmem rynkowym i z tzw. hipotezą spolaryzowanego rozwoju, a więc zasoby, kapitały lokalizuje się tam, gdzie przynoszą one największe efekty, a nie tam, gdzie by mogły wpłynąć na rozwój gospodarczy, realizację celów społecznych, aktywizację, zmniejszenie bezrobocia itd.

6) Maksymalne zbliżenie się poziomu gospodarczego kraju czy też regionu i jednocześnie dobrobytu ludności z uwzględnieniem czynników ograniczających.

Kiedy mamy do czynienia z równowagą, a kiedy z nierównowagą przestrzenną?

Ze zjawiskiem nierównowagi mamy do czynienia wówczas, jeśli wysokiemu poziomowi rozwoju gospodarczego nie towarzyszy wzrost dobrobytu społeczeństwa. Równowaga występuje wówczas, jeśli ten poziom życia rośnie równolegle do poziomu rozwoju gospodarczego. Z punktu widzenia gospodarki przestrzennej, przy uwzględnieniu elementów, mechanizmów rynkowych ten wzrost dobrobytu może kształtować się w sposób zróżnicowany w stosunku do wzrostu dochodu narodowego czy produktu globalnego przy uwzględnieniu zjawiska polaryzacji. Może się więc okazać, że wzrost dobrobytu jest proporcjonalny do poziomu wzrostu gospodarczego, ale tylko w regionach wysoko rozwiniętych. Może to nie dotyczyć regionów słabo rozwiniętych.

Kiedy, w jakiej sytuacji poziom życia regionów słabo rozwiniętych może się zbliżyć do poziomu rozwoju gospodarczego kraju i do poziomu dobrobytu regionów wysoko rozwiniętych?

Dopiero na wysokim poziomie rozwoju kraju i na wysokim poziomie dobrobytu regionów wysoko rozwiniętych może rozpocząć się proces zbliżenia poziomu życia regionów słabo rozwiniętych do poziomu życia regionów wysoko rozwiniętych.

Jakie instrumenty służą do zbadania, czy jest taka równowaga?

Metody badania równowagi przestrzennej.

Isard zastosował do gospodarki przestrzennej metody związane z badaniem nakładów i przepływów, jakie występują w gospodarce przestrzennej z tym, że odniósł tę analizę do wszystkich problemów gospodarki przestrzennej. Przed Isardem input/output analysis była stosowana tylko w skali kraju, w skali makro. Opracowano więc tablice nakładów i przepływów we wszystkich krajach przy pomocy polskich statystyków w wielu przypadkach. Pod wpływem badań Isarda tę analizę zastosowano w skali regionów, w skali mezo i mikro i wreszcie jako narzędzie pomocne w rozwiązywaniu wszystkich problemów gospodarki przestrzennej. Jednym z najważniejszych zastosowań tej analizy jest badanie, czy gospodarka w skali kraju, w skali regionu jest zrównoważona, czy nie jest zrównoważona.

Twórcą tablicy nakładów i przepływów jest Vasylij Leontief. Jest to uczony amerykański rosyjskiego pochodzenia. Z tą tablicą będzie związane jakieś 5 pytań na egzaminie.

---------------------------

|X1|x11 x12 x13 ... x1n|x1|

---------------------------

|X2|x21 x22 x23 ... x2n|x2|

---------------------------

|..|...................|..|

---------------------------

|xn|xn1 xn2 xn3 ... xnn|xn|

---------------------------

|V0|V01 V02 V03 ... V0n|XX|

---------------------------

|M0|M01 M02 M03 ... M0n|XX|

---------------------------

|XX|X1 X2 X3 ... Xn |XX|

---------------------------

W warunkach gospodarki scentralizowanej tablicę stosowano w skali makro. W warunkach gospodarki rynkowej tablicę przepływów stosuje się w skali mezo i mikro.

W każdej skali w gospodarce, w skali mezo przede wszystkim, ale nawet w skali mikro, występują określone działy w gospodarce, gałęzie, grupy, podgrupy, klasy. Wiadomo, że w gospodarce mamy n gałęzi. X1, X2, ..., Xn to są produkty globalne, końcowe danej gałęzi. V0, V1, ..., Vn to są zasoby siły roboczej. Nie przewiduje się bezrobocia. M0, M1, ..., Mn jest to nadwyżka finansowa, którą się uzyskuje w danej gałęzi. Kosztem pracy są płace. Jeśli płace dodamy do nadwyżki to mamy produkcję czystą. Jest to finansowy wyraz produktu końcowego danej gałęzi. Macierz x11 do xnn to są przepływy międzygałęziowe albo między jednostkami gospodarczymi albo między przedsiębiorstwami - w zależności od tego, co podstawimy pod tę tablicę.

Co to są przepływy międzygałęziowe?

To jest ilość produkcji z gałęzi jednej, która jest niezbędna dla zaspokojenia potrzeb gałęzi drugiej. xii jest to ta ilość produkcji, która pozostaje w danej gałęzi.

Ile powinna wynosić produkcja w gospodarce, w gałęzi, w regionie czy też w mniejszych jednostkach przestrzennych?

Powinniśmy produkować tyle, żeby była równowaga przestrzenna:

- aby zaspokoić własne potrzeby na określoną produkcję (x11, x22, ..., xnn),

- aby zaspokoić potrzeby wszystkich pozostałych gałęzi czy jednostek,

- abyśmy mogli uzyskać planowaną wielkość produktu końcowego w danej gałęzi.

Co się stanie, gdy produkcja w danej gałęzi jest albo za duża, albo za mała w stosunku do potrzeb gospodarczych w skali makro, mezo, mikro?

Jeśli ta produkcja jest za duża w stosunku do potrzeb i nie mamy możliwości jej zbytu za granicę, wówczas występuje zamrożenie majątku, co każdy ekonomista musi uznawać za stratę, której się nie da już nigdy odzyskać ze względu na czynnik czasu. Jeśli tej produkcji albo usług jest za mało w stosunku do potrzeb, a nie możemy ich importować, wówczas ta produkcja stanowi wąski przekrój, który hamuje rozwój innych gałęzi albo innych jednostek, a tym samym hamuje rozwój gospodarki narodowej, regionalnej czy lokalnej.

W jaki sposób sprawdzić, czy występuje równowaga na określoną produkcję czy na określone usługi w różnej skali (makro, mezo, mikro)?

W tym celu zachodzi konieczność zapisania n równań, równań przepływów dla każdej gałęzi i równań nakładów dla każdej gałęzi. Przykładowo, jeśli chodzi o równanie przepływów dla gałęzi nr 1 to będzie suma elementów wiersza pierwszego:

X1 = x11 + x12 + ... + x1n + x1

Dla tej samej gałęzi możemy zapisać równanie nakładów to będzie suma elementów kolumny drugiej:

X1 = x11 + x21 + ... + xn1 + V01 + M01

***

Systemy liczenia produktu globalnego.

SNA - System National Account - obejmuje wszystkie rodzaje działalności - działalność produkcyjną i nieprodukcyjną, stosowana w krajach kapitalistycznych, w Polsce od 1990 r.

MPS - Material Product System - stosowany w krajach tzw. demokracji ludowej, obejmuje tylko działalność produkcyjną, nie obejmuje sfery usług nieprodukcyjnych

Modele wzrostu gospodarczego.

- Harroda,

- Domara,

- Kaleckiego (model wzrostu gospodarczego w gospodarce socjalistycznej - oparty na równaniach matematycznych).

***

Jeśli równanie przepływów dla danej gałęzi jest zgodne z równaniem nakładów, to możemy powiedzieć, że układ jest zrównoważony.

Techniczny współczynnik kosztów produkcji.

aij = xij/xj

I o czym nam mówi ten techniczny współczynnik kosztów produkcji? Mówi nam, jakie są potrzeby przepływu produkcji, usług z gałęzi i-tej do gałęzi j-tej, ażeby zaspokoić potrzeby tej gałęzi j-tej. Wykorzystując ten wzór, możemy wypisać macierz technicznych współczynników kosztów produkcji:

|a11 a12 ... a1n|

A = |a21 a22 ... a2n|

|... ... ... ...|

|an1 an2 ... ann|

Nas interesuje macierz Leontiefa. Macierz Leontiefa możemy zapisać jako:

|1-a11 -a12 ..... -a1n|

J-A = | -a21 1-a22 ..... -a2n|

|..... ..... ..... .....|

| -an1 -an2 ..... 1-ann|

Do czego służy ta macierz Leontiefa?

Macierz Leontiefa służy do określenia optymalnych wielkości w gospodarce narodowej w skali makro, mezo, a nawet mikro produktu globalnego (X) czy też produktu finalnego (x) oraz określenia ceny (P).

X = x*(J-A)^(-1)

x = X*(J-A)

P = (J-A)*d

d - wartość dodana

Warunki równowagi przestrzennej. Wyróżniliśmy tu:

1. Mobilność czynników produkcji i towarów.

2. Substytucja czynników produkcji i miejsc produkcji.

3. Przestrzenna konkurencja przedsiębiorstw, regionów, gospodarstw domowych, instytucji itd.

Ad.1. Mobilność jest to zdolność do przemieszczania się, do przenoszenia się z jednego miejsca do drugiego. Okazuje się, że ta mobilność jest bardzo ważnym czynnikiem wielu krajów. Często mówi się, że rozwój Stanów Zjednoczonych jest związany z mobilnością ludności.

Mobilność czynników produkcji i towarów, ich przepływy, są ważnym sposobem, środkiem osiągania równowagi przestrzennej. Sprawa ta ma duże znaczenie w różnych skalach przestrzennych - w skali makro makro, czyli w skali międzynarodowej, w skali makro, w skali mezo, w skali mikro, ale także - co nas szczególnie interesuje - w skali mikro mikro, a więc w skali pojedynczych ludzi. Regiony słabo rozwinięte charakteryzują się bardzo małą mobilnością poszczególnych ludzi. Ludzie się przywiązują do górki, kościoła, teściowej :-) Występują tutaj poszczególne sytuacje (ograniczenia), w szczególności:

Równoważenie się cen na towary przez handel międzynarodowy może prowadzić do równoważenia się cen także na immobilne czynniki produkcji. Wynika to z określonej relacji między względnymi cenami czynników produkcji i towarów. Wolny handel towarami daje taki sam efekt równoważący, jak mobilność czynników produkcji. Natomiast immobilność czynników produkcji może powodować, że ich ceny będą się równoważyć, ale jednak na poziomie wyższym niż w przypadku mobilności. W skali makro występuje nie tylko wolny handel towarami, ale także mobilność czynników produkcji. Mobilność ta może być jednak ograniczona. Mobilność pracy jest zazwyczaj ograniczona z uwagi na preferowanie dotychczasowego miejsca zamieszkania, z uwagi na brak informacji o możliwościach zarobkowania gdzie indziej, w innych miejscach czy też z uwagi na koszty przeprowadzki oraz względy całkowicie pozaekonomiczne. Natomiast mobilność kapitałów może być ograniczona przez nieznajomość warunków inwestowania gdzie indziej, przez regionalne zróżnicowanie systemów podatkowych. Natomiast zasoby przyrodnicze oraz wyposażenie infrastrukturalne są immobilne. Nie da się ich przenieść, przewieźć gdzie indziej, są one przywiązane do określonego miejsca.

Z uwagi na powyższe ograniczenia mobilności, ograniczenia ceny w praktyce nie osiągają długookresowej równowagi międzyregionalnej. Na różnice w cenach ma wpływ wielkość zasobów regionalnych, ich wyczerpywanie się odkrywanie nowych, zmiana gustów i przyzwyczajeń ludzi, nierównomierny wzrost kapitałów i zasobów pracy. W układzie dynamicznym przepływy czynników produkcji oraz stopy wzrostu regionalnego wpływają na siebie w różny sposób, ale nie zawsze prowadzi to do równowagi. Różnice w stopie wzrostu regionów mogą wpływać na kształtowanie się alokacji kapitału w sposób jakościowo inny w odniesieniu do warunków układu statycznego. Dyfuzja innowacji jest zróżnicowana przestrzennie w odniesieniu do regionów, ale także poszczególnych gałęzi, które w tych regionach występują, mieszczą się. Zrównanie przez siły rynkowe cen czynników produkcji nie prowadzi do automatycznego wyrównania się poziomu dochodów ludności. Wpływ na ten poziom mają różnice w aktywności zawodowej, w kwalifikacjach, w przedsiębiorczości, kreatywności ekonomicznej itd. I dopiero na wysokim poziomie rozwoju gospodarczego kraju wobec występowania ograniczeń demograficznych i innych w regionach zasobnych, przy jednoczesnym podnoszeniu się atrakcyjności regionów słabo rozwiniętych różnice w poziomie dochodów zaczynają się zmniejszać.

Ad.2. Chodzi o substytucję czynników i miejsc produkcji. Możemy więc na wstępie powiedzieć, że do równowagi przestrzennej prowadzi nie tylko mobilność, czyli przemieszczanie się z miejsca na miejsce czynników produkcji i towarów, ale także substytucja czynników produkcji i miejsc produkcji, tzn. zastępowanie jednego czynnika drugim albo zastępowanie jednego miejsca drugim miejscem. Takim pojęciem substytucyjnym może być pojęcie nakładów transportowych. Nakładem transportowym nazywa się przemieszczenie jednostki wagi na jednostkę odległości np. tonokilometr. Oznacza on usługę względem czynników produkcji niezbędną do pokonania przestrzeni. Przestrzeń trzeba pokonać, ponieważ stwarza naturalny opór. Funkcje transportu stanowią ważny aspekt procesu produkcji na równi z pracą, kapitałem, ziemią i przedsiębiorczością. W procesie produkcji wszystkie te czynniki muszą znaleźć się na określonym miejscu.

W procesie produkcji mogą wystąpić następujące możliwości substytucji:

1) Substytucja między nakładami na transport a wydatkami i przychodami związanymi z użyciem różnych dóbr lub kombinacją tych dóbr w procesie produkcji.

2) Substytucja związana z wykorzystaniem różnych źródeł tego samego dobra.

3) Substytucja różnych miejsc, do których dobro może być przesyłane.

4) Substytucja obszarów jako miejsc produkcji.

Koszty transportu wywołują dwie tendencje:

1) Wzajemne przyciąganie się nabywców i konsumentów oraz nabywców i dostawców.

2) Wzajemne odpychanie się konkurencyjnych dostawców.

[2003.05.13]

Jakie tendencje wywołują koszty transportu jako czynnik lokalizacji?

Wywołują dwie tendencje:

1) Wzajemnego przyciągania się nabywców i dostawców.

2) Wzajemnego odpychania się konkurencyjnych dostawców.

Ad.1) Wzajemne przyciąganie jest zrozumiałe, gdyż zmniejszona odległość wymaga niższych kosztów transportu i redukuje ceny płacone przez nabywców. Koszty transportu, obok kosztów produkcji stanowią podstawowy element kosztów całkowitych, a w przypadku Thuenena i Webera koszty transportu stanowią jedyne kryterium lokalizacji. Zmniejszenie kosztów transportu może powodować spadek cen dla nabywców i produkcji dla dostawców.

Ad.2) Jeżeli chodzi o odpychanie, to to odpychanie jest przejawem dążności do rozszerzenia rynków zbytu. Każdy producent chciałby mieć rynek jak największy i z egoistycznych powodów kosztem drugiego producenta i w ten sposób chce zwiększyć przychody i zyski. Chodzi tu w tym przypadku o zwiększenie przestrzennego zasięgu rynku, które ograniczają inni dostawcy, inni producenci, a nawet pewne tendencje do monopolizacji tego rynku.

Założenia równowagi przestrzennej i budowy modelu tej równowagi.

1) Badany układ społeczno-gospodarczy ma wymiar przestrzenny i jest systemem regionów (chodzi tu zarówno o regiony działania, jak i regiony ekonomiczne), które są powiązane ze sobą stosunkami wymiennymi. Ale chodzi tu również o powiązanie podregionów. W ramach stosunków w Unii Europejskiej stworzono podregiony jako jednostki statystyczne, jako najważniejszy układ odniesienia. Te podregiony nazywają się w skrócie NUTS (NUTZ).

- NUTS-1 oznacza całe państwo.

- NUTS-2 to jest region (bardzo ważny). Nie ma relacji Burgundia-Paryż-Bruksela. Jest relacja Burgundia-Bruksela.

- NUTS-3 to są podregiony. W województwie podkarpackim są 2 podregiony: krośnieńsko-przmyski i rzeszowsko-tarnobrzeski. Są to oficjalnie zarejestrowane w UE.

- NUTS-5 to są powiaty.

- NUTS-6 to są gminy.

2) System (układ) ten poza dobrami ekonomicznymi produkuje i konsumuje dobra nieekonomiczne. Różnica między dobrami ekonomicznymi i pozaekonomicznymi dotyczy stopnia określoności. Dobra ekonomiczne są ściśle określone, a dobra nieekonomiczne nie są ściśle określone. Są to takie dobra, jak: władza, szacunek, przedsiębiorczość, kwalifikacje. W tym względzie badanie systemów regionalnych pod kątem równowagi przestrzennej obejmuje określenie warunków, jakie system musi spełnić, aby osiągnąć stan równowagi oraz przeprowadzić dowód, że dla systemu i dla układu określonego przez te warunki równowaga rzeczywiście istnieje.

3) Wprowadza się nowe podmioty gospodarcze - oprócz osób i przedsiębiorstw - organizacje zarządzane zbiorowo oraz instytucje, które kierują się nie dobrem w postaci zysku, ale dobrem publicznym. Możemy więc powiedzieć, że są to instytucje non-profit.

4) Dopuszcza się wpływ systemów wartości i norm społecznych na decyzje poszczególnych podmiotów gospodarczych, niegospodarczych w gospodarce przestrzennej. Tymi podmiotami są władze publiczne na różnych szczeblach, są podmioty gospodarujące różnych rzędów, są gospodarstwa domowe, są także pojedynczy ludzie, których gospodarka przestrzenna bezpośrednio dotyczy, których interes jest ujęty w gospodarce przestrzennej.

---

Temat V. Teoria lokalizacji.

1. Uwagi ogólne dotyczące teorii lokalizacji, w tym: rodzaje lokalizacji, ogólnogospodarcza teoria lokalizacji, wzajemne położenie obszarów i granice obszarów. Te podtytuły to są pytania, które będziemy mieli w naszym zestawie.

2. Orientacje jednostronne lokalizacji produkcji, w tym: orientacje jednostronne Thuenena i Webera, orientacja jednostronna Loescha i orientacja jednostronna oparta na kosztach całkowitych oraz jej implikacje - to też tematy naszego egzaminu.

3. Lokalizacja mieszkań.

Ad.1. Człowiek nie ma możliwości wyboru czasu, w którym żyje, ale może suwerennie decydować o miejscu swojego pobytu. Wybór tego miejsca ma zasadnicze znaczenie w życiu jednostki, dla powodzenia firmy, dla egzystencji grup społecznych, a także dla zakładania osiedli mieszkaniowych czy też innych osiedli osadniczych, ogólnie rzecz biorąc. Wybór tej lokalizacji może mieć dwa charaktery: albo jest to wybór rzeczywisty, albo jest to wybór racjonalny. Trzeba jednak pamiętać, że wybór rzeczywisty nie jest automatycznie wyborem racjonalnym.

Rzeczywista lokalizacja może dotyczyć indywidualnego przypadku z uwzględnieniem reguł, którymi kieruje się przedsiębiorca, a które nie zawsze są racjonalne. Zasady racjonalności różnią się tutaj w zależności od tego, czy tę lokalizację rozpatruje się z punktu widzenia jednostki gospodarczej, przedsiębiorcy, czy rozpatruje się z punktu widzenia społeczności lokalnej, każda lokalizacja przynosi bowiem dodatnie efekty, ale również ujemne. Planista musi uwzględnić zarówno przewidywane korzystne efekty, jak i występujące zagrożenia, wyciągnąć saldo z tych dwóch tendencji i dopiero wówczas podjąć decyzje odnośnie zgody na lokalizację takiego czy innego przedsięwzięcia. Planista musi uwzględnić wszystkie siły, wszystkie tendencje.

Indywidualny przedsiębiorca szuka lokalizacji dla siebie najbardziej korzystnej. Oznacza to znalezienie najbardziej korzystnego punktu w środku jakiegoś obszaru produkcji, jakiegoś obszaru zbytu, czy jakiegoś obszaru zaopatrzenia. Dla znalezienia takiej lokalizacji korzystnej niezbędna jest znajomość wielu danych - chodzi o:

- dane geograficzne dotyczące aktualnych i prognozowanych stosunków ludnościowych, demograficznych, czyli powinien doskonale znać prognozę demograficzną na okres co najmniej 30 lat,

- dane dotyczące rozmieszczenia środków produkcji, surowców, zasobów i siły roboczej,

- dane dotyczące działania już istniejących producentów, ich asortymentu i skali produkcji,

- szczegółowe dane dotyczące rynków zbytu.

Badanie wielkości rynku jest sprawą podstawową, najważniejszą. Badanie to jest zgodne z interesem zarówno podmiotów gospodarki przestrzennej, którymi są władze lokalne, ale przede wszystkim - podmiotu, który lokalizuje swój zakład, gdyż to od tego zależy wielkość produkcji, wielkość przychodów, wielkość zysków i opłacalność całego przedsięwzięcia.

Znaczenie tych czynników może być różne. Dla zlokalizowania gospodarstwa rolnego istotne znaczenie ma to, że produkcja rolna wymaga znacznego obszaru, podczas gdy rynek może być rozpatrywany jak gdyby był położony w jednym punkcie. Dla przedsiębiorstwa przemysłowego sytuacja jest odwrotna. Obszar produkcji jest niewielki, wręcz punktowy, rynek zbytu - duże obszary. Natomiast lokalizacja konsumpcji zależy od lokalizacji innych ośrodków konsumpcyjnych oraz od rozmieszczenia producentów.

Konsekwencja wyboru lokalizacji może być różna, biorąc pod uwagę różne punkty widzenia. Z punktu widzenia jednostki gospodarczej lokalizacja ma na uwadze konkurentów. Kiedy nowy przedsiębiorca dokonał wyboru lokalizacji, jego konkurenci, którzy już tam pracują, produkują, mogą zrewidować swoją lokalizację. Jeśli przy podziale ogólnej produkcji między różne firmy powstaje część niepodzielona, to może być ona niedostatecznie wielka, aby umożliwić egzystencję jeszcze jednej, dodatkowej firmy.

Lokalizacja ma także wpływ na klientów i dostawców. Wpływ ten dotyczy formy i treści działalności gospodarczej klientów i dostawców. I są tutaj następujące tendencje. Jeśli weźmiemy pod uwagę formę konsumpcji jako funkcję odległości, to przyjmując określoną lokalizację produkcji, konsumpcja tego samego produktu może przybierać rozmaite formy i zależności od miejsca produkcji. Jeśli natomiast bierzemy pod uwagę formę produkcji jako funkcję odległości, to w przypadku określenia miejsca konsumpcji pewnego produktu forma jego wytworzenia może ulec zmianom w zależności od odległości od miejsca konsumpcji.

Problem ogólnogospodarczej teorii lokalizacji. Występuje wtedy, gdy rozpatruje się wpływ wyboru jakiejś lokalizacji na wszystkie pozostałe lokalizacje. Chodzi o wzajemne zależności wszystkich lokalizacji i wzajemne na siebie oddziaływanie, które tworzą system równowagi lokalizacji. System ten możemy przedstawić przy pomocy systemu równań, które w praktyce są nierozwiązywalne. Równania te wyrażają warunki i przesłanki funkcjonowania całego systemu, warunki tej przesłanki są zawarte w szczegółowej teorii lokalizacji. Podstawową siłą, która określa lokalizację, są dwie tendencje:

1) Tendencja do wyrównywania się korzyści jednostek gospodarczych.

2) Zwiększenie do maksimum liczby jednostek, które są zdolne samodzielnie egzystować.

Teoria regionu gospodarczego czy też ekonomicznego znajduje swoje miejsce w środku, pomiędzy teorią lokalizacji jednostki gospodarczej a teorią ogólnogospodarczą lokalizacji. Ta teoria regionów rozpatruje stosunki pomiędzy wszystkimi producentami, konsumentami o ile stosunki te mają znaczenie dla ukształtowania się większych miast, głównych arterii transportowych czy innych jeszcze przejawów koncentracji przestrzennej.

Istnieją określone kombinacje miejsc wytwarzania oraz miejsc konsumpcji. W ramach rynku te kombinacje mogą się dzielić na mniejsze grupy, dla których korzystne jest dokonywanie obrotu we własnym zakresie. Każda taka grupa tworzy rynek cząstkowy. Rynek tworzy obszar rynkowy, który może być kompletny, niekompletny. Charakter tego obszaru ma znaczenie dla kupujących i sprzedających i określa formę rynku.

Jak określamy formę rynku?

Forma rynku to jest metoda i wyniki kształtowania się cen uwzględniająca i kupujących, i sprzedających oraz określone struktury lokalizacyjne. Wyróżniamy następujące formy rynkowe pod względem stopnia koncentracji, a więc mogą to być aglomeracje lokalizacji o charakterze punktowym albo przestrzennym. Teoria aglomeracji punktowej odpowiada na następujące pytanie:

Dlaczego najlepsze lokalizacje dla wielu producentów i konsumentów często grupują się w jednym miejscu, czyli dlaczego powstają miasta? Sytuacja w tym zakresie może być odmienna dla aglomeracji lokalizacji przedsiębiorstw wytwarzających podobne towary oraz różne towary. Aglomeracja przestrzenna tym różni się od punktowej, że obszary rynkowe aglomeracji przestrzennych lub ośrodki tych obszarów leżą blisko siebie, ale nie pokrywają się tak, jak to ma miejsce w przypadku aglomeracji punktowej, jak to ma miejsce w przypadku miast. Konsekwencją tej różnicy jest to, że w przypadku aglomeracji przestrzennej obszary rynkowe poszczególnych lokalizacji są od siebie oddzielone, chociaż ściśnięte, podczas gdy w aglomeracji punktowej właśnie w pobliżu jednego ośrodka obszary rynkowe pokrywają się i tworzą aglomerację o charakterze punktowym, czyli miasto. Przy lokalizacji przestrzennej oddzielają poszczególne obszary, a przy lokalizacjach punktowych - obszary wpływów ich punktów - linie graniczne. W ten sposób odpowiadamy sobie na pytanie: Co to są linie graniczne?

Można wyróżnić następujące granice:

1) Granice pomiędzy obszarami różnorodnych dóbr.

2) Granice pomiędzy obszarami różnorodnych rynków.

Ad.1) Granice pomiędzy obszarami różnorodnych dóbr albo różnorodnych form rozdzielają obszary konsumpcji, produkcji.

Istnieją systemy, w których obszary różnorodnych dóbr są wyraźnie od siebie oddzielone albo takie systemy, które na siebie zachodzą. Linie graniczne wiążą się ze specyfiką systemu, podobnie jak i strefy graniczne. Linie graniczne zakreślają granice między obszarami zwykłymi oraz przy wewnętrznym podobieństwie miast i regionów oddzielają obszary rynkowe dla tego samego dobra krańcowego. Różnice między liniami granicznymi a strefami granicznymi są następujące:

- Linie graniczne stanowią wyraźnie zakreśloną granicę pomiędzy - na przykład - dwoma miastami. Natomiast strefy graniczne istnieją między głównymi miastami danego obszaru i wyznaczają obszar graniczny, w którym znajdują się tzw. rynki szczelinowe. Mamy takie pytanie: Co to są rynki szczelinowe?

Rynki szczelinowe nie należą w pełni do żadnego z okręgów. Rynki szczelinowe powstają w przypadku, gdy obszary rynków stykają się na granicy okręgów pojawiają się martwe pola, które są zbyt małe, aby stanowiły same rynek dla jakiegoś przedsiębiorstwa. W wyniku połączenia się tego rynku z innymi rynkami szczelinowymi może zwiększyć się łącznie ten obszar do takiego rynku, który może stanowić podstawę lokalizacji nowego przedsiębiorstwa.

Ad.2. Orientacje jednostronne przedsiębiorstw produkcyjnych.

Lokalizację swojego przedsiębiorstwa wybiera przedsiębiorca. Wybór ten może opierać się na przesłankach subiektywnych albo przesłankach obiektywnych. Jeśli chodzi o te przesłanki - jedne i drugie - to chodzi o znalezienie takiego miejsca, które przyniosłoby w efekcie najlepsze korzyści. Miarą tych korzyści może być maksymalizacja zysku, ale nie tylko. Wybór lokalizacji, nawet najbardziej dojrzały i przemyślany, może jednak nie dać założonego celu. Może nie przynieść zysku. Może przynieść straty. Stąd też uważa się powszechnie, że przy wyborze lokalizacji jest potrzebne coś bardzo nieekonomicznego - łut szczęścia i żadna kalkulacja, żadne badania nie dają na 100% maksimum zysku i maksimum korzyści. Jeśli chodzi o orientacje jednostronne, to wyróżnimy tu:

1) Thuenen przyjął jako jednostronną orientację lokalizacji minimalizację kosztów transportu. Jeśli sprawę odniesie się do rolnictwa, to koszt transportu jest tym większy, im większa jest odległość produkcji rolniczej od rynku zbytu, a tym rynkiem zbytu jest miasto jako punkt.

2) Weber przyjmuje jako orientację jednostronną lokalizacji produkcji również minimalizację kosztów produkcji za Thuenenem, ale wprowadza tutaj jeszcze dwa elementy dodatkowo:

- minimalizację kosztów pracy i

- korzyści skali, aglomeracji i lokalizacji.

Co oddala lokalizację produkcji od minimalnych kosztów transportu według Webera?

Lokalizację od minimalnych kosztów transportu oddalają dwa czynniki:

- koszty pracy i

- korzyści aglomeracji, lokalizacji i urbanizacji.

3) Jednostronna orientacja lokalizacji Loescha. Oparł całą teorię lokalizacji na kryterium maksymalizacji zysku. Lokalizuje się produkcję w tym miejscu, w którym przynosi to maksymalizację zysku. Taka orientacja jest podstawą innych, ponieważ - jak wiadomo:

ZYSK = sigma q*(p-j)

q - rozmiar produkcji

p - cena jednostkowa

j - koszt jednostkowy

Może być orientacja na:

- zysk,

- maksimum sprzedaży,

- na koszty (minimum q*j) produkcji, transportu.

W zależności od tego, który element weźmiemy pod uwagę, możemy wyróżnić orientacje oparte na:

- maksymalizacji zysku,

- minimalizacji kosztów całkowitych,

- minimalizacji kosztów produkcji,

- maksymalizacji sprzedaży.

Jakie są implikacje (problemy) oparcia lokalizacji na kosztach całkowitych?

1) Poziom kosztów całkowitych może stanowić element atrakcyjny dla lokalizacji produkcji, chociaż w tym miejscu ani koszty produkcji, ani przewozu (czyli transportu) nie znajdują się na najniższym poziomie. Po prostu suma tych kosztów jest najniższa.

2) Gdy orientacja dotycząca technicznych możliwości samej produkcji nie jest jasno zarysowana, to koszty całkowite pozwalają podjąć decyzję co do tego, w którym miejscu - jeśli ma dojść do uruchomienia produkcji - osiąga się szczególnie korzystne warunki lokalizacji.

3) Jeśli produkcja, ze względów technicznych, może być uruchomiona jedynie w jednym określonym miejscu i gdy wybór tego miejsca według kryterium częściowych kosztów produkcji to zalety tego wybranego miejsca będą niewątpliwie potwierdzone również jego wpływem na kształtowanie się kosztów całkowitych.

4) Jeśli same koszty transportu w sposób niedwuznaczny wskazują zalety jakiejś lokalizacji, może ona być po rozpatrzeniu kosztów całkowitych przesunięta do innego, również korzystnego punktu, skoro weźmie się pod uwagę ceny tych czynników produkcji, które można znaleźć w różnych miejscach.

5) We wszystkich tych przypadkach, gdy koszty produkcji same przez się wskazują w sposób niedwuznaczny jakąś specjalną lokalizację, z uwzględnieniem względów technicznych i ekonomicznych, jednoczesne rozpatrzenie zarówno kosztów produkcji, jak i kosztów transportu, może spowodować przesunięcie lokalizacji do miejsca bardziej korzystnego.

Wszystkie wymienione orientacje mają wpływ na prawidłową lokalizację. Ostatecznie chodzi o SALDO tych orientacji.

Jak nauka może pomóc w znalezieniu tego miejsca?

1) Nauka może wskazać błędy wynikające z orientacji jednostronnej.

2) Nie wskazuje wprawdzie dokładnego miejsca, ale może wskazać okolicę, w której należy szukać nowej lokalizacji.

3) Może dostarczyć listę punktów szczególnie korzystnych, które obok przybliżonego punktu ciężkości rynku zbytu należy w każdym przypadku zbadać.

4) Nauka może wykazać skutki działania poszczególnych czynników lokalizacji poszczególnych orientacji oraz współzależności pomiędzy tymi orientacjami.

[2003.05.27]

---

Temat VI. Miasta i pasma.

1. Co to jest miasto? Co to jest pasmo? Jakie są czynniki wpływające na rozwój miast i pasm?

2. Nowe impulsy powstawania miast. Jakie to są impulsy techniczne rozwoju miast i jaki te impulsy mają wpływ na rozwój miast?

3. Wymień impulsy społeczne (upodmiotowienie społeczeństwa, wzbudzenie patriotyzmu lokalnego, umocnienie samorządów terytorialnych, tworzenie nowych organizacji regionalnych, lokalnych itd.).

4. Impulsy ekologiczne (teoria rozwoju podtrzymywalnego, antropocentryzm i witacentryzm).

Ad.1. Co to jest miasto i jakie czynniki wpływają na powstawanie miast?

Miastem nazywamy aglomerację punktową o charakterze nierolniczym. Aglomeracje w postaci miasta mogą tworzyć się swobodnie, gdziekolwiek albo w określonej miejscowości. Aby miasto się rozwijało, konieczne są czynniki miastotwórcze.

Co wpływa na powstawanie miast?

- Korzyści masowej produkcji jednego dobra albo powiązanej ze sobą produkcji wielu towarów, które wiążą się z oszczędnościami wszystkich przedsiębiorstw działających w danym punkcie.

- Korzyści wynikające ze wzajemnego powiązania lokalizacji, przy czym wytwórczość może gromadzić się w pewnych miejscach, gdy technicznie związana jest lokalizacją surowców albo konsumentów, albo nęci ją wielki rynek pracy, albo znaczny popyt lokalny, albo linie komunikacyjne (bardzo istotne), albo kontakt z władzami administracyjnymi, albo bliskość innych miast.

Dla rozwoju miasta korzystne jest występowanie różnorodnych działalności, różnorodnych przemysłów. Wystąpienie tych różnorodnych zjawisk gospodarczych i społecznych powoduje osłabienie niekorzystnych działań sezonowych oraz stwarza warunki do wyrównania strukturalnych zmian w gospodarce. Na takim gruncie różnorodności rozkwita pomysłowość i umiejętność przystosowania się ludzi do nowych sytuacji.

Szkodliwym zjawiskiem jest (odwrotnie) monoprodukcja, tj. oparcie funkcjonowania miasta na jednym wielkim zakładzie. Upadek tego zakładu oznacza upadek tego miasta.

Reasumując, można stwierdzić, że aglomeracja lokalizacji, która nazywa się miastem, może być przypadkowa albo związana jest z korzyściami, które są związane z wielkością produkcji, z potrzebami geograficznymi, z istnieniem zasobów, zalet gleb, klimatu, ze źródłami zaopatrzenia, ze sprzedażą czy też wytwarzaniem.

Przyczyny powstawania pasm są takie same, jak miast i wynikają z położenia geograficznego, zasobów zaopatrzeniowych i z masowości produkcji.

Ad.2. Nowe impulsy rozwoju miast. Najważniejszym impulsem rozwoju miast są innowacje. Badania wzrostu gospodarczego w USA wykazały, że tylko w 40% wzrost dochodu narodowego jest zasługą pracy i kapitału, natomiast aż 60% jest wynikiem innowacji technicznych, usprawnień organizacyjnych i organizacyjno-technicznych.

Postęp techniczny prowadzi do zmian przestrzennych w sposób bezpośredni i pośredni. Bezpośrednią konsekwencją postępu jest powstawanie nowych zakładów, które powodują zmianę przestrzennego układu produkcji, a pośrednie to zmiany w innych dziedzinach gospodarki, przemysłach, warunkach życia ludzi, procesach społecznych, kulturalnych i środowiskowych.

I tutaj występują takie tendencje:

Innowacje techniczne - nowe technologie wzbudzają następujące zmiany regionalne:

- aglomeracje o młodszej strukturze przemysłu są bardziej prawdopodobnym miejscem innowacji;

- co 40-50 lat można oczekiwać wytwarzania się kolejnych generacji aglomeracji, przy czym powstawaniu nowych towarzyszy słabnięcie starych (efekt drzewa jawajskiego - im drzewo jest starsze, tym większe jest niebezpieczeństwo przebywania pod nim ludzi);

- istniejąca lokalizacja wykazuje zdolność to zatrzymywania się w starym miejscu - nowe przeplatają się ze starymi;

- następuje zmiana przestrzeni produkcyjnej wywołana nową organizacją produkcji;

- nowoczesna komunikacja integruje miejsca o różnych funkcjach i redukuje bliskość jednostek gospodarczych;

- innowacje techniczne odgrywały zawsze istotną rolę w funkcjonowaniu miast i życiu mieszkańców.

Ad.3. Innowacje społeczne. Innowacje społeczne są wzajemnie uwarunkowane z innowacjami technicznymi. Jest tu sprzężenie zwrotne. Innowacje społeczne odpowiadają na takie trendy społeczne, jak przemiany demograficzne, rosnąca skala działalności ludzkiej, niepewność rozwoju systemów technicznych i zmiany systemu wartości.

Czym różnią się innowacje społeczne od technicznych? Innowacje społeczne nie mają rynku i charakteryzują się innym cyklem. Innowacje społeczne podejmowane są często intencjonalnie w celu poprawy stanu gospodarki przestrzennej i warunków rozwoju.

Co zaliczamy do innowacji społecznych?

- Uznanie podmiotowości społeczności lokalnych i regionalnych i rozwój samorządu lokalnego.

- Oparcie gospodarki gruntami na zasadach ekonomicznych.

- Podnoszące rangę środowiska naturalnego regulacje prawne.

- Upowszechnienie etyki użytkowania ziemi.

- Ulepszenie metod rozwiązywania konfliktów.

- Zapewnienie ładu przestrzennego.

Ad.4. Innowacje ekologiczne. Wyróżniamy tutaj 2 podejścia: antropocentryzm i witacentryzm. Antropocentryzm różni się od witacentryzmu stosunkiem człowieka do innych form życia, stosunkiem człowieka do potrzeb i ich zaspokajania, przy czym koncepcja antropocentryczna zakłada mnożenie potrzeb człowieka i ich zaspokajanie drogą korzystania ze środowiska przyrodniczego. Natomiast koncepcja witacentryzmu albo ekologizmu zakłada zapewnienie godziwych warunków przetrwania ludzi, jak i ich ochronę, jak i ochronę wszystkich gatunków pozaludzkich.

---

Temat VII. Polityka przestrzenna.

1. Pojęcie polityki przestrzennej (przestrzeń jest dobrem rzadkim, dlatego należy nim gospodarować), jej źródła (mechanizmy rynkowe).

2. Wymień części składowe zasad polityki przestrzennej (kierunki, reguły, normy itd.).

3. Wymień zasady polityki przestrzennej (około 180, zasady Karty Ateńskiej, trzeba zapamiętać przynajmniej 6).

Najważniejszy instrument polityki przestrzennej - planowanie przestrzenne.

4. Na czym polega nowy paradygmat planowania przestrzennego?

5. Dychotomia czy integracja w planowaniu przestrzennym?

6. System planowania przestrzennego w Polsce (w skali makro - [...]; mezo - plan zagospodarowania przestrzennego województwa; mikro - studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miast i gmin, plan miejscowy zagospodarowania przestrzennego).

a) Z jakich elementów składa się koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju?

b) Co obejmuje część pierwsza koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju?

c) Co obejmuje część druga koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju?

d) Co obejmuje część trzecia koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju?

e) Co obejmuje plan zagospodorowania przestrzennego województwa (infrastruktura techniczna, społeczna, ochrona środowiska i struktury przestrzenne - obecnie 8 pozycji - 27.03.2003 Dz.U. nr 80)?

f) Co obejmuje studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miast i gmin?

g) Co obejmuje plan miejscowy zagospodarowania przestrzennego (Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym)?

h) Monitor Polski nr 26 z 2001 r - spis treści - co zawiera część pierwsza, druga i trzecia?

Ad.1. Polityka przestrzenna to działania państwa przy pomocy szerokiego instrumentarium zmierzające do realizacji celów społeczności w różnej skali, realizację różnych funkcji ograniczonej przestrzeni przy zachowaniu ładu przestrzennego, czyli pożądanej struktury przestrzennej. Chodzi więc o spełnianie różnych funkcji tych przestrzeni, estetycznych, realizację celów jednostki, celów społeczności lokalnej i celów państwa przy realizacji praw własności, jako jednego z ważniejszych praw gospodarki rynkowej.

Źródła polityki przestrzennej. Jest ona pochodną polityki regionalnej państwa, a polityka regionalna państwa wynika z określonej orientacji co do doktryny ekonomicznej - fizjokratyzm, merkantylizm, ekonomia klasyczna, matematyczna itd. One ostatecznie sprowadzają się dzisiaj do dwóch teorii. Jedna to jest neoliberalizm monetarystyczny Miltona Friedmana i druga teoria to jest neokeynesizm. Pierwsza zakłada, że mechanizmy rynkowe same potrafią rozwiązywać problemy ekonomiczne i społeczne. Mechanizm rynkowy rozwiązuje wszystkie problemy. W długim okresie łagodzi on dysproporcje itd. Druga orientacja to jest neokeynesizm, który też wyrósł z gospodarki rynkowej. Lord John Maynard Keynes uważał, że mechanizmy rynkowe prowadzą do biegunów polaryzacji - wzrostu i upadku. Państwo powinno oddziaływać na te dysproporcje tak, żeby były one coraz mniejsze poprzez zwalczanie bezrobocia, poprzez wpływanie na popyt itd.

W układzie mikroekonomicznym źródłem polityki przestrzennej jest niedoskonałość mechanizmów rynkowych w dziedzinie gospodarki przestrzennej, której przejawem są:

- spekulacja gruntami,

- bezplanowa zabudowa,

- uciążliwe sąsiedztwo kopalń, hut,

- tworzenie dzielnic ubóstwa,

- uciążliwe warunki dojazdu do pracy,

- niedostatek terenów zielonych,

- dewastacja gleb itd.

Uważa się, że mechanizmy rynkowe nie są w stanie uporać się z tymi negatywnymi zjawiskami, stąd też zaczęto stosować różne formy regulacji prawnej. Jest to zespół nakazów, zakazów, decyzji administracyjnych. Wśród tych instrumentów są również plany zagospodarowania przestrzennego.

Ad.2. Części składowe zasad polityki przestrzennej. Możemy je sprowadzić do:

- racji,

- kierunków,

- prawideł i

- reguł.

Racje to są idee uznawane przez społeczeństwo za słuszne, a także argumenty na rzecz tej słuszności, systemy wartości, założenia, zweryfikowane hipotezy, konkretyzowanie celów, ich korygowanie, organizowanie inicjatyw społecznych i społecznej energii do działań.

Kierunki są wyrazem dążeń lub wytycznych działań. Są to więc tendencje, prognozy, ograniczenia, określenie dróg dochodzenia do celów, wariantowanie i planowanie.

Prawidła to normy postępowania i struktury prawno-instytucjonalne, a więc: regulacje prawne, zakazy, nakazy, system decyzyjny, rozwiązywanie konfliktów, egzekwowanie ładu przestrzennego i tworzenie warunków do sprawnego działania podmiotów.

Reguły są przepisami normującymi postępowanie lub zachowanie się podmiotów gospodarczych, niegospodarczych, ludzkich itd. Są to więc normy, standardy, parametry, instrumenty, tworzenie mechanizmów działań, sterowanie, gromadzenie zasobów itd.

Ad.3. Zasady polityki przestrzennej. Wymienimy sobie tu 6 zasad ze 180 z Karty Ateńskiej:

1) Przestrzenna dostępność ludzi do szans życiowych może być efektywnie zwiększona przez umiarkowaną, policentryczną koncentrację osadnictwa.

2) Przestrzenna struktura zagospodarowania kraju, regionu, winna zapewnić wiele stopni swobody i być adaptatywna dla różnych programów rozwojowych.

3) Ograniczenia środowiskowe, demograficzne, strukturalne, sprawiają, że realna liczba atrakcyjnych lokalizacji jest ograniczona.

4) Przestrzenna struktura oraz funkcjonowanie miast winny być ściśle zharmonizowane z dziennym cyklem życia ludzi.

5) Regiony zwiększają odporność na perturbacje gospodarcze przez zróżnicowanie struktur gospodarczych.

6) Relacje między przedsiębiorstwami produkcyjnymi lub usługowymi a gospodarką miast i regionów winny zapewnić ciągłe odnawianie i rozwój zasobów miejskich i regionalnych.

Ad.4. Co to jest w ogóle paradygmat? Jest to system wartości, system teorii, które we wzajemnym powiązaniu dominują w danym państwie. Ten nowy paradygmat polega na:

- umacnianiu dotychczasowych i rozwoju nowych funkcji planowania;

- zmianie akcentów na poszczególnych funkcjach;

- zmianie charakteru i miejsca planowania;

- zapewnieniu warunków przestrzennego udziału wszystkich podmiotów gospodarczych (państwo, województwo, samorządy lokalne, przedsiębiorstwa, osoby fizyczne) we właściwym kształtowaniu ładu przestrzennego oraz wychodzeniu naprzeciw zmianom społeczeństwa i kreowaniu nowych zmian w pożądanym kierunku;

- zmiana planowania hierarchicznego na planowanie autonomiczne;

- zmiana dychotomii w planowaniu na planowanie zintegrowane.

W planowaniu hierarchicznym decyzje gospodarcze, społeczne, przestrzenne zapadają na szczeblu centralnym i rachunek ekonomiczny dotyczy tego szczebla. Zadaniem niższych szczebli jest realizacja zadań planów, które zostały ustalone na szczeblu centralnym. Pozostałe szczeble nie mają prawa wyboru. Szczebel mezo realizuje zadania ustalone przez makro, a szczebel mikro realizuje zadania ustalone przez mezo.

Natomiast planowanie autonomiczne polega na tym, że na każdym szczeblu każdy wybiera sam, określa swoje cele, misje, środki i sposoby realizacji tych celów na każdym poziomie. Czyli każdy planuje dla siebie - dla swojego miasta, dla swojego regionu i dla całego kraju.

Ten nowy paradygmat polega na tym, że w gospodarce rynkowej umacniają się funkcje nakazowe, zakazowe, stanowiące planowania przestrzennego. W odróżnieniu od wszystkich innych działalności gospodarczych, w których mamy do czynienia z wolnością, tutaj nie ma swobody. Plany przestrzenne mają najwyższy stopień stanowczości.

Powstają zupełnie nowe funkcje, których nie było w gospodarce nakazowo-rozdzielczej, czyli w gospodarce scentralizowanej. Funkcji jest dużo, ale ja tu chciałem wymienić kilka:

- informacyjna,

- marketingowa,

- koordynująca,

- promocyjna,

- ofertowo-negocjacyjna,

- pobudzająca,

- porządkująca,

- oddziaływania indykatywnego pośredniego itd.

Funkcja informacyjna.

- Plany przestrzennego zagospodarowania informują podmioty gospodarcze o uwarunkowaniach przestrzennych, jakie występują w skali kraju, w skali regionu czy w skali mikro.

- Informują o swoich zamierzeniach w zakresie inwestycji publicznych, w szczególności o rodzaju tych inwestycji i lokalizacji tych inwestycji. Nieuwzględnienie przez te podmioty tych informacji przesądza o ich bankructwie.

Marketing urbanistyczny.

Polega na tworzeniu analitycznej i strategicznej bazy dla wspierania rozwoju przestrzennego, pojmowanego w kategoriach marketingu miast i regionów poprzez analizy rynkowe, kształtowanie produktu miejskiego, promocję reklamy i ofertę lokalizacyjną. Najważniejszym elementem marketingu terytorialnego jest przygotowanie i prezentowanie na zewnątrz atrakcyjnego produktu marketingowego - dla inwestorów, instytucji, dla turystów i dla ludności. Przez te działania następuje zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej i pomnażanie wszystkich korzyści dla użytkowników poprzez

- łatwe udostępnienie terenu,

- łatwą dostępność infrastruktury,

- ułatwienie zakupu ziemi,

- prowadzenie tzw. gry podatkowej.

Ad.5. Co to znaczy: dychotomia? Dychotomia to - jak wiadomo - są dwa bieguny. W tym przypadku chodzi o dwa tory odrębne planowania. Jeden tor to jest planowanie społeczno-gospodarcze, tj. budowa strategii i drugi tor to jest planowanie przestrzenne. Istnienie tych dwóch torów oznacza dychotomię.

Natomiast integracja polega na budowie jednego planu dla poszczególnych obszarów dla miast, gmin, województw, kraju, który by zawierał elementy społeczno-gospodarcze, cele, misję, priorytety, pola strategiczne i jednocześnie przełożeniu tych celów, misji, priorytetów poszczególnych polach strategicznych na grunt przestrzenny. W praktyce gospodarczej do nowej ustawy z 27.03.2003 r. mieliśmy tendencję dychotomiczną. Przed wojną był Urząd Planowania Przestrzennego. Pierwsza ustawa była w 1961 r. Kolejne ustawy pogłębiały dychotomię. Przejawem obecnej integracji jest, aby:

- Plany przestrzenne były ściśle związane ze strategiami rozwoju gospodarczego miast, regionów czy kraju.

- Ścisłe powiązanie między różnego rodzaju planami przestrzennymi.

W ten sposób następuje zbliżenie planowania społeczno-gospodarczego z planowaniem przestrzennym i tworzą się przesłanki do powstawania jednych planów, ale w pełni autonomicznych, przy czym istnieją pewne zależności pomiędzy szczeblami wyższych szczebli a planami niższych szczebli. Cele makro powinny być planowanie przez instytucje w skali mezo itd.

Ad.6. System planowania przestrzennego obejmuje:

W skali kraju - koncepcję przestrzennego zagospodarowania kraju.

W skali mezo - plan przestrzennego zagospodarowania województwa, który obejmuje:

- podstawowe elementy sieci osadniczej i powiązań komunikacyjnych, w tym powiązań transgranicznych,

- system obszarów chronionych,

- rozmieszczenie inwestycji celu publicznego,

- określenie obszarów problemowych,

- określenie obszarów wsparcia, narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, granice terenów zamkniętych i obszary udokumentowanych złóż kopalni.

Studium zawiera:

- dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu,

- stan ładu przestrzennego,

- stan środowiska,

- stan dziedzictwa kulturowego,

- warunki i jakość życia mieszkańców,

- występowanie obszarów chronionych i zagrożeń geologicznych,

- występowanie terenów górniczych i

- ocenę stanu komunikacji infrastruktury technicznej.

Ustalenia dotyczą:

- kierunków zmian w strukturze,

- obszarów ochrony środowiska i dziedzictwa kulturowego (ustala się kierunki komunikacji i infrastruktury technicznej i obszary, na których będą ustalone inwestycje publiczne).

W planie miejscowym określa się obowiązkowo:

- przeznaczenie terenu (działki pod budowę) linie rozgraniczające poszczególne tereny,

- zasady kształtowania i ochrony ładu przestrzennego,

- zasady ochrony środowiska, przyrody i ładu [...],

- parametry i wskaźniki kształtowania zabudowy, gabaryty obiektów, wskaźniki intensywności zabudowy itd.

- szczegółowe zasady i warunki scalania i podziału nieruchomości,

- szczegółowe ograniczenia w zakresie użytkowania terenu, w tym zakazy zabudowy,

- zasady modernizacji, rozbudowy systemów komunikacyjnych i infrastruktury technicznej.

---------------

end of document

---