PODSTAWY PRAWA I POSTĘPOWANIA KARNEGO
1. Pojęcie prawa karnego (funkcje, dziedziny wyspecjalizowane, źródła prawa).
Prawo karne to nauka normatywna tworząca zespół norm badających co to jest przestępstwo, określających sankcje, czyli katalog kar grożących sprawcy czynu zabronionego oraz określający zasady ich orzekania. Prawo karne w szeroko pojętym znaczeniu prawa karnego, to wszystko to, co wiąże się z pojęciem przestępstwa i wymierzaniu kary: materialne -zespół norm określających przestępstwo, procesowe - zespół norm regulujących postępowanie karne, czy i przez kogo zostało popełnione przestępstwo i doprowadzenie do ukarania, wykonawcze - szerokie normy wykonawcze orzeczonych sankcji).
Kryteria prawa karnego:
- kryterium formalne - budowa przepisu karnego (jednoczłonowe definicje), w części szczególnej (dyspozycje i sankcje),
- kryterium funkcjonalne - czym się zajmuje, czego te normy dotyczą, sprawców,
- dyspozycja,
- sankcja.
Cechy prawa karnego:
- uniwersalizm - wyraża się w tym, że prawo karne wnika w życie społeczne, są to czyny zakazane i należy je piętnować,
- subsydiarność - wkraczanie w sferę ochrony relacji pewnych stosunków społecznych, które generalnie są regulowane w innych dziedzinach prawa,
- powszechność - dotyczy wszystkich podmiotów, nikt nie jest wyłączony spod tego prawa.
Funkcje prawa karnego: to skutki społeczne, jakie ma wywoływać prawo karne:
- funkcja sprawiedliwościowa - stosowanie prawa karnego powinno zaspokajać społeczne poczucie sprawiedliwości, to reakcja organów na naruszenie dobra prawnie chronionego. Organami wymierzającymi karę są sądy. Poszczególnymi organami uczestniczącymi w postępowaniu są: policja, prokuratura,
- funkcja ochronna - chroni dobra uznane jako dobra społeczne przed zamachami,
- funkcja gwarancyjna - gwarantuje, że nie będzie na gruncie prawa karnego naruszeń wobec jednostki i musi być czytelność i jasność reguł, jest ściśle związana z funkcją sprawiedliwościową i ochroną,
- funkcja prewencyjno - wychowawcza - głównym celem jest pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sprawcy,
- funkcja kompensacyjna - dotyczy problemu ofiary przestępstwa, rekompensata za poniesione krzywdy. Prawo karne ma bronić interesów pokrzywdzonych.
Podział prawa karnego - mamy wiele dziedzin prawa karnego:
Specyfika podmiotu, przedmiotu, odmienność sposobu regulacji.
- prawo karne - skarbowe -dotyczy podmiotu, którym jest podatnik, ta osoba ma pewne zobowiązania wobec Urzędu Skarbowego. Formowane są przestępstwa celne, dewizowe, dotyczące gier zakładowych. Osoba musi udowodnić, że jest uczciwa,
- prawo karne - wojskowe - dotyczy specyficznego podmiotu i zakresu ich działania. Żołnierze wykonujący zawody służby wojskowej. Osoby te uczestniczą w układzie wzajemnych relacji,
- postępowanie ws nieletnich - specyfika podmiotu - nieletni, dotyczy sytuacji, gdy nieletni swoim zachowaniem coś ujawnia i to musi być czyn zabroniony. Specyfika podmiotu, przedmiotu i regulacji - odrzucony czy winien czy nie. Wymyka się spod reguł dotyczących prawa karnego.
Źródła prawa to zespół norm - akt prawa organu państwa, czyli władzy stanowiącej, który zawiera akty prawa karnego, ale zawsze rangi ustawowej:
- konstytucja - nie zawiera żadnych treści dotyczących nakazów lub zakazów, zawiera zasady, które są wyznacznikami w jego stosowaniu,
- zwykłe ustawy: kodeks karny cz. ogólna, kodeks karny cz. szczególna, kodeks karny cz. wojskowa, inne ustawy tworzące pozakodeksowe prawo karne,
- umowy międzynarodowe - aby taka konwencja mogła być ratyfikowana, musi być ogłoszona w Dzienniku Ustaw i podpisana przez Prezydenta RP, regulowana jest w konstytucji.
2. Charakterystyka dwóch głównych szkół prawa karnego (XVIII - XIX w.).
Szkoła klasyczna - koniec XVIIIw. Celem tej szkoły była reforma prawa karnego. Ze szkoły klasycznej wyszła definicja przestępstwa: Nullum crimen, Nulla poeno sine lege, co znaczy nie ma przestępstwa, nie ma kary bez ustawy. Ujmowanie przestępstwa wyraża się w: indeterminizmie w oparciu na tzw. złej woli, swobodzie wyboru zachowania człowieka, odpowiedzialności karnej na zasadzie winy. Przestępstwo zwalcza się poprzez: prewencję generalną, kara to sprawiedliwa odpłata proporcjonalna do stopnia winy i ciężkości czynu, sprawca musi się liczyć z ukaraniem.
Szkoła pozytywistyczna - połowa XIXw. Głównym celem tej szkoły było stosowanie naukowych metod przy badaniu przestępstwa i przestępcy. Przestępca różni się od innych członków społeczeństwa, należy wykryć cechę różniącą, liczy się społeczne niebezpieczeństwo sprawcy, zakwestionowanie winy, determinizm. Ze szkoły pozytywistycznej wyszło eksponowanie społecznego niebezpieczeństwa, środki zabezpieczające. Zwalczanie przestępstwa poprzez: prewencję indywidualną, badanie i izolacja sprawcy, zamiast kary - środki zabezpieczające.
3. Główne zasady prawa karnego (wymienić, podać istotę).
To kluczowe kwestie, które mają znaczenie przy budowie prawa karnego i instytucji:
- zasada odpowiedzialności karnej za czyn - jest konsekwencją popełnienia przez człowieka czynu w rozumieniu prawa karnego. Czynem nie jest zachowanie człowieka, ale zachowanie zależne od jego woli, wywołujące odpowiednie skutki prawne i społeczne.
Wg jakich kryteriów mamy określać, że dane zachowanie jest czynem w prawie karnym?
* teoria grup naturalistycznych - kompleks ruchów, zmiana w świecie zewnętrznym,
* celowościowych - eksponuje element, że zachowanie człowieka jest celowe,
* socjologicznych - zachowanie istotne społecznie, w tym wypadku jest eksponowana ujemna wartość skutków społecznych,
- zasada winy - zasada wskazująca na podstawowe kryterium możliwości pociągnięcia sprawcy czynu do odpowiedzialności, jest to odpowiedzialność subiektywna. Rozróżniamy dwa ujęcia winy:
* funkcja legitymująca - aby czyn był przestępstwem musi być wina,
* funkcja limitująca - wina stopniowalna.
Teorie podejścia do winy:
* teorie psychologiczne - podstawą jest badanie stosunku psychicznego sprawcy do czynu. Wadliwość procesu psychicznego,
* teorie normatywne - możliwość postawienia zarzutu sprawcy, że w konkretnej sytuacji tak się zachował. Zarzucalność określonego zachowania się tej osoby w konkretnej sprawie,
- zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej - każdy sprawca czynu zabronionego odpowiada za to, co sam uczynił i sam ponosi konsekwencje zachowania, czyli nie ma odpowiedzialności zbiorowej i nie można za kogoś ponosić odpowiedzialności karnej lub odbywać karę,
- zasada humanitaryzmu - jest to nakaz traktowania w ramach prawa karnego człowieka z przysługującą mu godnością. Zasada ta ma na celu ochronę jednostki przed jurysdykcją państwa,
- zasada nullum crimen Nulla poena sine lege - nie ma przestępstwa, nie ma kary bez ustawy. Rozkłada się na cztery dyrektywy:
- nakaz, aby prawo było prawem pisanym i rangi ustawy,
- nakaz maksymalnego i dokładnego określenia czynu zabronionego, odpowiedzialności karnej i grożącej sankcji,
- zakaz stosowania analogi na niekorzyść sprawcy czynu zabronionego,
- prawo nie działa wstecz - lex retro non agitt.
4. Omówienie dokładne zasady „nullum crimen sine lege" (gdzie sformułowana, co obejmuje i co oznacza w poszczególnych dyrektywach).
Zasada nullum crimen Nulla poena sine lege - nie ma przestępstwa, nie ma kary bez ustawy.
Ukształtowanie tej zasady jest związane z okresem Oświecenia, niektórzy autorzy początki widzą już u Cycerona i u średniowiecznych prawników włoskich. Została uroczyście sformułowana w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789r. W prawie polskim jest sformułowana w art. 42 Konstytucji RP i w art. 1 kodeksu karnego. Wymogi formy ustawowej, określoności, zakaz analogii i zakaz wydawania ustaw o mocy wstecznej odnoszą się również do ustanawiania i stosowania kary za przestępstwo. Oznaczenie kary za dany typ przestępstwa w postaci tzw. sankcji bezwzględnie oznaczonej uniemożliwia sędziemu wymierzenie kary sprawiedliwej, dostosowanej do wagi i okoliczności konkretnego czynu.
Rozkłada się na cztery dyrektywy:
- nakaz, aby prawo było pisane i zawarte w ustawie (nullum crimen sine lege scripta): odpowiedni organ, odpowiednia procedura, odpowiednie ogłoszenie. To co nie jest zapisane nie ma rangi prawnej. Przepis ma być konkretny, ale jako norma ogólna ma być abstrakcyjny. Z zasady tej wynika, że prawo karne nie tylko musi być prawem pisanym, ale musi to być prawo zapisane w specyficznym akcie normatywnym, w ustawie.
- nakaz maksymalnego i dokładnego określenia czynu zabronionego, odpowiedzialności karnej i grożącej sankcji (nullum crimen sine lege certa): z zasady tej wynika postulat określoności ustawowego opisu przestępstwa adresowany do ustawodawcy, który powinien tak sformułować przepis, aby jego odbiorca mógł go zrozumieć i przestrzegać.
- zakaz stosowania analogii na niekorzyść sprawcy czynu zabronionego: juris - stosowanie ogólnego ducha praw, legis - odwołanie się do przepisu podobnego regulującego podobną sytuację. Gdyby analogia była dopuszczalna, oznaczałoby to, że jednostka mimo przestrzegania obowiązujących przepisów, może narazić się na odpowiedzialność karną, jeżeli popełni czyn analogiczny, podobny do czynu zabronionego pod groźbą kary. Oznaczałoby to znaczne osłabienie bezpieczeństwa prawnego, gdyż reakcja organów państwowych w zakresie ścigania przestępstw stałaby się znacznie mniej przewidywalna.
- prawo nie działa wstecz (lex retro non agitt): dla stwierdzenia naruszenia zasady istotna jest data faktycznego ogłoszenia ustawy, a nie data Dziennika Ustaw. Przy wydawaniu ustaw karnych ważne jest posługiwanie się ustaleniem okresu między ogłoszeniem ustawy a wejściem jej w życie, gdyż umożliwia to faktyczne zapoznanie się obywateli z nową ustawą. Zasada ta zabrania również stosowania wstecz ustaw zaostrzających odpowiedzialność karną. Nie ma natomiast zakazu nadawania mocy wstecznej ustawom łagodzącym odpowiedzialność karną lub znoszącym przestępność czynu, a nawet jest to regułą.
5. Omówienie dokładne dyrektywy „lex retro non agit" (gdzie sformułowana, co obejmuje i oznacza) łącznie z omówieniem obowiązywania ustawy karnej w czasie.
Prawo nie działa wstecz (lex retro non agitt): dla stwierdzenia naruszenia zasady istotna jest data faktycznego ogłoszenia ustawy, a nie data Dziennika Ustaw. Przy wydawaniu ustaw karnych ważne jest posługiwanie się ustaleniem okresu między ogłoszeniem ustawy a wejściem jej w życie, gdyż umożliwia to faktyczne zapoznanie się obywateli z nową ustawą. Zasada ta zabrania również stosowania wstecz ustaw zaostrzających odpowiedzialność karną. Nie ma natomiast zakazu nadawania mocy wstecznej ustawom łagodzącym odpowiedzialność karną lub znoszącym przestępność czynu, a nawet jest to regułą.
6. Omówienie dokładne zasady „odpowiedzialności za czyn" (pojęcie czynu, czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego). Art. 6
Zasada odpowiedzialności za czyn - jest konsekwencją popełnienia przez człowieka czynu w rozumieniu prawa karnego. Dopóki zamiary nie wejdą w czyn nie jest to karalne. Czyny dla prawa istotne to czyny zabronione. Znaczenie czynu decyduje o pociągnięciu osoby do odpowiedzialności. Na czyn składa się wiele czynności jednostkowych. Może ich być bardzo dużo, mogą być różne, a czyn jest jeden.
Co stanowi podstawę podjęcia takiego a nie innego działania?
Ta zasada wynika z norm ogólnych, konwencji, prawa człowieka, z konstytucji. Czynem jest zewnętrzne zachowanie człowieka, sprawcy zależne od jego woli wywołujące określone skutki społeczne. Prawo dzieli na dwie grupy:
- przymus bezwzględny - wyłącza możliwość realizacji niezgodnie z wolą człowieka,
- przymus względny - to oddziaływanie odpowiednimi środkami przymusu fizycznego lub psychicznego na wolę człowieka,
- obok przymusów może być również inne działanie np. czynności bezwarunkowe, odruchy fizjologiczne np. atak epileptyczny; oraz czynności zautomatyzowane,
- każde zachowanie wywołuje określone skutki.
Wg jakich kryteriów mamy określać, że dane zachowanie jest czynem w prawie karnym?
- teoria grup naturalistycznych (kompleks ruchów, zmiana w świecie zewnętrznym);
- celowościowych eksponuje element, że zachowanie człowieka jest celowe;
- socjologicznych zachowanie istotne społecznie, w tym wypadku jest eksponowana ujemna wartość skutków społecznych. Z tą zasadą wiąże się rozróżnienie między czynem a czynnością.
7. Omówienie dokładne zasady winy (gdzie jest sformułowana, co obejmuje i oznacza) z ogólnym omówieniem teorii winy (psychologiczna, normatywna) oraz wskazania miejsc gdzie jest brana pod uwagę.
Zasada winy - zasada wskazująca na podstawowe kryterium możliwości pociągnięcia sprawcy czynu do odpowiedzialności, jest to odpowiedzialność subiektywna. Rozróżniamy dwa ujęcia winy:
- funkcja legitymująca - aby czyn był przestępstwem to musi być wina,
- funkcja limitująca - wina stopniowalna, wina wyznacza granice represji karnej.
Teorie podejścia do winy:
* teorie psychologiczne - podstawą jest badanie stosunku psychicznego sprawcy do czynu. Wadliwość procesu psychicznego,
* teorie normatywne - możliwość postawienia zarzutu sprawcy, że w konkretnej sytuacji tak się zachował. Zarzucalność określonego zachowania się tej osoby w konkretnej sprawie.
Możliwość przypisania osobie winy (przesłanki):
- określony wiek,
- możliwość rozpoznawalności bezprawności czynu (niepoczytalność),
- wymagalność określonego zachowania się. Elementy te musimy badać w momencie popełnienia czynu.
8. Obowiązywanie polskiej ustawy karnej wobec obywatela polskiego. Art. 5, 111, 112, 114.
Obywatel polski może podlegać odpowiedzialności karnej na zasadzie:
- terytorialności - jeśli czyn zabroniony popełniony został na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym ,chyba że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną stanowi inaczej (art. 5),
- obywatelstwa - jeśli obywatel polski popełnił przestępstwo za granicą (art. 109), warunkiem jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia (art., 111), brak odpowiedzialności u funkcjonariusza (art. 111),
- narodowości przedmiotowej obostrzonej - stosuje się do obywatela polskiego w razie popełnienia przestępstwa przeciwko: bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP, polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym , istotnym polskim interesom gospodarczym, z którego została osiągnięta korzyść majątkowa na terytorium RP (art. 112),
- represji wszechświatowej - stosuje się do obywatela polskiego, którego nie postanowiono wydać w razie popełnienia przez niego przestępstwa za granicą, do którego ścigania RP jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych (art. 114).
9. Obowiązywanie polskiej ustawy karnej wobec obcokrajowca lub bezpaństwowca. Art. 5, 110, 114
Obcokrajowiec może podlegać odpowiedzialności karnej na zasadzie:
- terytorialności - jeśli czyn zabroniony popełniony został na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną stanowi inaczej (art. 5),
- narodowości przedmiotowej ograniczającej - stosuje się do cudzoziemca, który popełnił czyn zabroniony za granicą, skierowany przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej mniemającej osobowości prawnej oraz do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym (art. 110),
- narodowości przedmiotowej obostrzonej - stosuje się do cudzoziemca w razie popełnienia przestępstwa przeciwko: bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP, polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym , istotnym polskim interesom gospodarczym, z którego została osiągnięta korzyść majątkowa na terytorium RP (art. 110),
- narodowości podmiotowej - stosuje się do cudzoziemca, który popełnił czyn zabroniony zagrożony karą przekraczająca 2 lata pozbawienia wolności, a sprawca przebywa na terytorium RP i nie postanowiono go wydać (art. 110),
- represji wszechświatowej - stosuje się do cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać w razie popełnienia przez niego przestępstwa za granicą, do którego ścigania RP jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych (art. 114).
10. Pojęcie przestępstwa (cechy generalne i indywidualne, podstawowy podział na zbrodnie, występki, wykroczenia). Art. 1
Przestępstwo to czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, szkodliwy społecznie w
stopniu większym niż znikomy, zawiniony. Szkodliwość społeczna związana jest z negatywnością czynu. Na podstawie określonych
znamion następuje typologia przestępstwa. Czyn zabroniony pod groźbą kary jest czynem bezprawnym.
Ze względu na znaczenie, elementy dzielimy na:
- cechy generalne przestępstwa:
*wyróżnione w ustawie, ogólne cechy jakim musi odpowiadać każdy czyn by był uznany za określonego rodzaju przestępstwo,
* brane pod uwagę w każdym abstrakcyjnym przypadku,
*jest to tzw. formalna definicja przestępstwa.
- cechy indywidualne przestępstwa
* nie są wyróżniane w opisie przestępstwa,
* brane pod uwagę w konkretnym przypadku (czy zachowanie odpowiadające ogólnemu opisowi, w tym konkretnym przypadku stanowi przestępstwo),
*nawiązanie do elementu materialnego przestępstwa ( dlaczego czyn jest zabroniony).
Istnieją trzy grupy teorii tłumaczących co to jest czyn:
- grupa teorii pluralistycznych (kazuistycznych) tłumaczą one, że czynem prawnie istotnym jest kompleks ruchów,
- grupa teorii tzw. finalna, baczymy tu na finał, jaki powoduje człowiek (jaki miał cel; procesy psychiczne, co sprawca chciał osiągnąć), ocenimy tutaj właśnie zachowanie człowieka,
- grupa teorii socjologicznych czy społecznych, ona bierze pod uwagę nie tylko zmiany w świecie zewnętrznym, ale element subiektywny zachowania i stawia generalną kwestię, jakie to miało skutki społeczne.
Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Art. 7
11. Zbieg przestępstw - pojęcie, rodzaje - pozorny i rzeczywisty, sposoby rozwiązywania (kara łączna, czynność współukarana, przestępstwo trwałe, przestępstwo wieloczynowe, czyn ciągły, ciąg przestępstw).
Zbieg przestępstw to sytuacja, w której sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie, tzn. przed wydaniem pierwszego z
wyroków, nawet nieprawomocnego, za którekolwiek z tych przestępstw.
Pozorny zbieg przestępstw - (pomijalny) dot. sytuacji, które mają pewne podobieństwo do zbiegu przestępstw, ale przy bliższej analizie okazuje się, że
tego zbiegu nie ma. Jako jeden czyn, a nie zbieg przestępstw traktujemy sytuację, gdy sprawca jednym zachowaniem się powoduje kilka skutków np.
rzucając granat w tłum ludzi - zabija 10 osób, to będzie to traktowane jako jedno zabójstwo 20 osób, a
nie 20 zabójstw pozostających w zbiegu,
Rzeczywisty zbieg przestępstw - sąd skazuje na postawie wszystkich zbiegających się przepisów.
Przestępstwa wieloczynowe - do uznania czynu potrzeba wiele czynności, np. znęcanie się to wiele zachowań, traktowane jako jeden czyn.
Szczególną odmianą przestępstw wieloszynowych są takie, które muszą polegać na pewnej działalności tzn. pojedyncze zachowanie się sprawcy nie
wyczerpuje znamion przestępstwa np. rozpijanie małoletniego, znęcanie się - jest t szereg zachowań. Szczególną formą czynu jest zaniechanie.
Przestępstwo złożone - to ustawowy zespół znamion konkretnego czynu zabronionego, które obejmują odrębne czyny, a jedno przestępstwo,
Przestępstwo trwałe - to wytworzenie stanu czynem zabronionym i bezprawia lub zatrzymanie go. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w
dwóch labo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. W tym
przypadku sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków
przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Art. 11.
Czynność współukarana - aby doprowadzić do określonego przestępstwa muszą przejść przez określone zachowania.
Czyn ciągły - dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony. Jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość
pokrzywdzonego. Art. 12.
Ciąg przestępstw - zamiar jest jeden, ale sposób działania jest taki, że popełnia kilka przestępstw w podobny sposób, w krótkim odstępie czasu. Jeżeli zachodzi ciąg przestępstw, sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, nie przekraczając jednak 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności. Kara łączna grzywny - jeżeli jest związana z zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności - nie może przekraczać 180 stawek dziennych oraz nie może przekraczać 90 stawek dziennych - jeżeli jest ona związana z zawieszeniem wykonania kary ograniczenia wolności. Art. 85, 86.
Sumowanie kar
- system kumulacji - kary sumuje się np. w USA łączna kara za kilka, za pojedyncze jest nie więcej niż 5 i sprawca może wyjść np. po trzech latach za dobre sprawowanie.
- system absorpcji - sankcja jest za najcięższe przestępstwo,
- system modyfikacji - różne wymiary kar np. 3 i 4 lata za dwa przestępstwa a sąd orzeka 5 lat.
12. Pozorny i realny zbieg przepisów - istota i sposoby rozwiązywania zbiegu.
Pozorny zbieg przestępstw - (pomijalny) dot. sytuacji, które mają pewne podobieństwo do zbiegu przestępstw, ale przy bliższej analizie okazuje się, że
tego zbiegu nie ma. Jako jeden czyn, a nie zbieg przestępstw traktujemy sytuację, gdy sprawca jednym zachowaniem się powoduje kilka skutków np.
rzucając granat w tłum ludzi - zabija 10 osób, to będzie to traktowane jako jedno zabójstwo 20 osób, a nie 20 zabójstw pozostających w zbiegu, (
zasada specjalności, zasada pochłaniania art. 207, zasada subsydiarności).
Zbieg rzeczywisty - sąd skazuje na postawie wszystkich zbiegających się przepisów.
13. Bezprawność czynu i ustawowe znamiona przestępstwa.
Zestawienie konkretnego czynu wypełniającego znamiona z całym systemem prawa, może prowadzić do wniosku, że czyn jest bezprawny. Niektóre typy przestępstw są tak ujęte w ustawie, że wypełnienie ich znamion będzie miało zawsze charakter bezprawny np. znęcanie się. Osobnym problemem są tu przestępstwa nieumyślne. Kto nieumyślnie spowodował śmierć człowieka lub nieumyślnie popełnił paserstwo nie może powoływać się na prawny charakter swego działania. Przestępstwa nieumyślne są przestępstwami z nieostrożności tzn. jako przestępstwo nieumyślne może być ocenione tylko takie wypełnienie znamion przestępstwa, które było rezultatem nieostrożnego zachowania się sprawcy.
Ustawowe znamiona przestępstwa mogą dotyczyć różnych elementów jego struktury: podmiotu, przedmiotu, strony przedmiotowej, podmiotowej. Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną, musi odpowiadać opisowi ustawowemu określonego typu przestępstwa. Podział znamion:
- opisowe - to takie, których stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo wyraźny,
- ocenne - wymagają przy ustalaniu ich występowania w czynie, posługiwania się różnego rodzaju ocenami. Używanie w opisie tego typu przestępstwa znamion cennych powoduje, że zakres zakazu ustanawianego przez dany przepis jest mniej wyraźny.
14. Omówienie cech indywidualnych w definicji przestępstwa (ich rola, charakterystyka).
Przestępstwa indywidualne to te, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie pewnej dodatkowej cechy. Dzielimy je na:
- właściwe - to takie, przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa, brak tej cechy powoduje więc brak przestępstwa,
- niewłaściwe - szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego. Brak tej cechy nie powoduje więc wyłączenia przestępności czynu, lecz tylko jego wyższą lub niższą karalność.
Cechy indywidualne przestępstwa
* nie są wyróżniane w opisie przestępstwa,
* brane pod uwagę w konkretnym przypadku (czy zachowanie odpowiadające ogólnemu opisowi, w tym konkretnym przypadku stanowi przestępstwo),
* nawiązanie do elementu materialnego przestępstwa ( dlaczego czyn jest zabroniony).
Elementy indywidualne:
- szkodliwość społeczna - na płaszczyźnie określonych zachowań kryminalizacji i penalizacji. Nawiązanie do materialnej treści przestępstwa. Przy ocenie sąd bierze pod uwagę okoliczności o charakterze przedmiotowym i podmiotowym. Stopnie szkodliwości:
- znikomy - na poziomie pierwotnym, poniżej nie ma przestępstwa,
- nieznaczny - brany pod uwagę przy wymiarze kary.
Koncepcje oceny szkodliwości społecznej czynu:
- o wysokości decyduje obiektywna szkoda,
- przedmiotowo - podmiotowe podejście:
* koncepcja kompleksowa - za mierniki bierzemy elementy przedmiotowe i podmiotowe,
* koncepcja całościowa - wszystko co bierze się z zachowania sprawcy.
- zawinienie - nie jest stopniowana jak szkodliwość społeczna:
* funkcja legitymująca - aby czyn był przestępstwem to musi być wina,
* funkcja limitująca - wina wyznacza granice represji karnej.
To subiektywna przesłanka, ściśle związana z osobą, zwrócenie uwagi na elementy tkwiące w osobie. Podmiot musi być zdolny do odpowiedzialności karnej: gdy osoba osiąga dojrzałość (od 17 lat), związane ze stanem psychicznym (poczytalność), związane z błędem (nieprawidłowe ocenienie rzeczywistości)
15. Ogólna charakterystyka struktury przestępstwa.
Podmiot przestępstwa .
Wiek sprawcy:
Podmiotowa zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej - osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat. Od tej zasady istnieją dwa wyjątki: nieletni, który ukończył 15 lat może ponieść odpowiedzialność karną w przypadku: zamachu na życie prezydenta RP, zabójstwo umyślne, morderstwo, umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślne spowodowanie niebezpieczeństwa powszechnego, umyślne spowodowanie katastrofy w komunikacyjnej, zgwałcenie zbiorowe lub ze szczególnym okrucieństwem, potraktowanie dorosłego sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jako nieletniego, odnosi się to do sprawcy występku, wobec którego można zastosować zamiast kary środki poprawcze lub wychowawcze, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, a także stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy.
Nieletni:
Nieletnim jest osoba:
- do lat 18, wobec której stosuje się środki wychowawcze w związku z jej demoralizacją,
- między 13, a 17 rż, wobec której toczy się postępowanie o czyny karalne wypełniające znamiona przestępstw lub niektórych wykroczeń,
- wobec której wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze, określane są przez ustawę jako nieletni do czasu ukończenia przez nie 21 lat.
Zasadą jest stosowanie wobec nieletnich środków wychowawczych:
- upomnienie,
- zobowiązanie do określonego postępowania np. do podjęcia nauki,
- nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,
- nadzór kuratora,
- umieszczenie w rodzinie zastępczej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym.
Młodociany.
Sprawca młodociany to taki, który nie ukończył 21 lat w chwili czynu, ani 24 lat w chwili orzekania w I instancji. Jest to szczególna kategoria sprawcy dorosłego, który w związku ze swoim wiekiem traktowany jest w szeregi sytuacji odmiennie niż inni sprawcy.
Strona podmiotowa przestępstwa.
Stosunek psychiczny sprawcy do jego czynu (zjawiska psychiczne towarzyszące sprawcy czynu zabronionego):
- problem umiejscowienia winy (obecnie odrębna przesłanka przestępności czynu art. 1 §3, art. 8, 9),
- rozróżnienie przestępstw ze względu na kategorię,
- problem tzw. winy kombinowanej,
- konsekwencje dla kwalifikacji prawnej zachowania (uprzywilejowane typy przestępstw).
Strona przedmiotowa przestępstwa.
Brane pod uwagę elementy charakteryzujące czyn zabroniony przez sprawcę:
- problem przedmiotu wykonawczego (to coś w co godził, np. głowa człowieka, torebka, portfel),
- elementy brane pod uwagę (nie zawsze muszą być)
* forma czynu (czynności sprawczej) i konsekwencje (przestępstwa: trwałe, wieloczynowe, wieloosobowe, sposób realizacji <działanie lub zaniechanie>)
* skutek i konsekwencje (sedno to podział na przestępstwa formalne - materialne): związek przyczynowy, teorie związku przyczynowego,
* czas i miejsce czynu (gdy szczególnie zwraca na to uwagę ustawodawca),
* okoliczności dokonania czynu,
- konsekwencje dla kwalifikacji prawnej zachowania (uprzywilejowane typy przestępstw).
Przedmiot przestępstwa.
Dobro, w które godzi czyn zabroniony
- problem przedmiotu wykonawczego,
- rozróżnienie przedmiotu (dobra),
- bliższy i dalszy przedmiot ochrony,
- konsekwencje dla kwalifikacji prawnej uwzględniania przedmiotu ochrony ( przestępstwa naruszające, narażające lub abstrakcyjne narażające prawnie chronione).
16. Omówienie dokładne podmiotu przestępstwa.
Podmiot przestępstwa .
Wiek sprawcy:
Podmiotowa zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej - osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat. Od tej zasady istnieją dwa wyjątki: nieletni, który ukończył 15 lat może ponieść odpowiedzialność karną w przypadku: zamachu na życie prezydenta RP, zabójstwo umyślne, morderstwo, umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślne spowodowanie niebezpieczeństwa powszechnego, umyślne spowodowanie katastrofy w komunikacyjnej, zgwałcenie zbiorowe lub ze szczególnym okrucieństwem, potraktowanie dorosłego sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jako nieletniego, odnosi się to do sprawcy występku, wobec którego można zastosować zamiast kary środki poprawcze lub wychowawcze, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, a także stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy.
Nieletni:
Nieletnim jest osoba:
- do lat 18, wobec której stosuje się środki wychowawcze w związku z jej demoralizacją,
- między 13, a 17 rż, wobec której toczy się postępowanie o czyny karalne wypełniające znamiona przestępstw lub niektórych wykroczeń,
- wobec której wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze, określane są przez ustawę jako nieletni do czasu ukończenia przez nie 21 lat.
Zasadą jest stosowanie wobec nieletnich środków wychowawczych:
- upomnienie,
- zobowiązanie do określonego postępowania np. do podjęcia nauki,
- nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,
- nadzór kuratora,
- umieszczenie w rodzinie zastępczej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym.
Młodociany.
Sprawca młodociany to taki, który nie ukończył 21 lat w chwili czynu, ani 24 lat w chwili orzekania w I instancji. Jest to szczególna kategoria sprawcy dorosłego, który w związku ze swoim wiekiem traktowany jest w szeregi sytuacji odmiennie niż inni sprawcy.
Rozróżnienie przestępstw ze względu na podmiot:
- ogólno sprawcze - gdy występuje zwrot każdy,
- indywidualne - pewna grupa ludzi, która posiada pewne cechy np. funkcjonariusz publiczny, matka dziecka:
* właściwe - gdzie cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa np. żołnierz który dezerteruje, matka która zabija dziecko,
* niewłaściwe - cechy podmiotu nie są warunkiem odpowiedzialności karnej, wystąpienie ich wpływa na zaostrzenie lub złagodzenie (przestępstwo kwalifikowane lub uprzywilejowane),
17. Omówienie dokładne strony podmiotowej przestępstwa.
Strona podmiotowa przestępstwa.
Stosunek psychiczny sprawcy do jego czynu (zjawiska psychiczne towarzyszące sprawcy czynu zabronionego):
- problem umiejscowienia winy (obecnie odrębna przesłanka przestępności czynu art. 1 §3, art. 8, 9),
- rozróżnienie przestępstw ze względu na kategorię,
- problem tzw. winy kombinowanej,
- konsekwencje dla kwalifikacji prawnej zachowania (uprzywilejowane typy przestępstw).
Rozróżnienie przestępstwa ze względu na kategorie:
- umyślność - tu występuje zamiar bezpośredni i ewentualny np. zbrodnię można popełnić tylko umyślnie a więc umyślność, i zamiar bezpośredni bo kto wszczyna,
- nieumyślność - tu występuje nieostrożność i może to być niedbalstwo lub lekkomyślność.
18. Omówienie dokładne przedmiotu przestępstwa.
Przedmiot przestępstwa.
Dobro prawne, w które godzi czyn zabroniony tj. życie, własność, bezpieczeństwo, wolność.
Podział przestępstw ze względu na przedmiot ochrony:
- przestępstwa polegające na naruszeniu dobra prawnego - np. zabójstwo, zgwałcenie, oszustwo,
- przestępstwa polegające na narażeniu dobra prawnego na konkretne niebezpieczeństwo - np. spowodowanie niebezpieczeństwa pożaru, udział w bójce lub pobiciu,
- przestępstwa abstrakcyjnego narażenia dobra prawnego - używanie broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu przez uczestnika bójki lub pobiciu.
Indywidualny, rodzajowy i ogólny przedmiot ochrony:
Dobro prawne będące przedmiotem ochrony pojedynczego przepisu karnego nazywamy indywidualnym przedmiotem ochrony. Wyróżnia się rodzajowy i ogólny przedmiot przestępstwa. Przedmiot rodzajowy to dobro prawnie chronione przez grup przepisów karnych. Przedmiot ogólny to dobro, którego ochrona jest zadaniem całego prawa karnego.
Znaczenie przedmiotu ochrony przy interpretacji:
Wiąże się nie tylko z jego normalną funkcją jako jednego ze znamion przestępstwa, które musi być udowodnione w procesie karnym dla przypisania komuś popełnienia danego przestępstwa.
19. Omówienie dokładne strony przedmiotowej przestępstwa.
Strona przedmiotowa przestępstwa.
Brane pod uwagę elementy charakteryzujące czyn zabroniony przez sprawcę:
- problem przedmiotu wykonawczego (to coś w co godził, np. głowa człowieka, torebka, portfel),
- elementy brane pod uwagę (nie zawsze muszą być)
* forma czynu (czynności sprawczej) i konsekwencje (przestępstwa: trwałe, wieloczynowe, wieloosobowe, sposób realizacji <działanie lub zaniechanie>)
* skutek i konsekwencje (sedno to podział na przestępstwa formalne - materialne): związek przyczynowy, teorie związku przyczynowego,
* czas i miejsce czynu (gdy szczególnie zwraca na to uwagę ustawodawca),
* okoliczności dokonania czynu,
- konsekwencje dla kwalifikacji prawnej zachowania (uprzywilejowane typy przestępstw).
Okoliczności towarzyszące popełnieniu przestępstwa (działanie, zaniechanie, skutek), są to przestępstwa:
- formalne - nie występuje skutek np. fałszywe zeznanie,
- materialne - skutkowe - musi wystąpić skutek np. zniszczenie rzeczy.
20. Charakterystyka form popełnienia przestępstwa (dwie grupy form: istota, sens, co w ich skład wchodzi).
Forma - nadanie pewnego kształtu. Przestępstwo ma taki kształt jaki mu nadany:
- formy zjawiskowe - potraktowanie pewnych zachowań mających ścisły związek z ewentualnym dokonaniem przestępstwa przez drugą osobę, forma udziału
w cudzym czynie zabronionym; mój udział w czyimś czynie zabronionym. Wyróżniamy:
pomocnictwo, podżeganie, sprawstwo, które dzieli się na: indywidualne, współsprawstwo, kierownicze. z polecenia. Formy zjawiskowe są zawsze powiązane z ewentualną realizacją czynu zabronionego, przez inną osobę. Karalność nie zależy od dokonania czynu i odpowiedzialności osoby, która uczestniczy w czynie zabronionym, karalność jest w granicach odpowiedzialności za dokonanie zabronionego czynu,
- formy stadialne - trzeba reagować wcześniej, przed przestępstwem, dot. takiej sytuacji gdy przestępstwo się rozpoczęło i trzeba określić od kiedy jest to przestępstwo. Wyróżniamy:
Przygotowanie, usiłowanie, dokonanie. Formy stadialne realizuje jedna osoba, ich następstwa są zależne od jej woli, to ona ma władztwo nad przebiegiem czynu, nigdy nie stanowią odrębnych czynów zabronionych, nie są odrębnymi przestępstwami. Formy stadialne są zawsze umyślne. Istnieje ścisła zależność między czynem, a karą.
21. Omówienie form popełnienia przestępstwa: przygotowania i usiłowania (w tym kiedy odpowiedzialność karna).
Przygotowanie:
Wyróżniamy dwie formy przygotowania:
- przygotowanie w sensie ścisłym - polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności, gdy w tym celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Art. 16. Nie podlega za przygotowanie ten, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości, podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu. Art. 16. Karalne jest przygotowanie do niektórych przestępstw przeciwko pokojowi i ludzkości, bezpieczeństwu publicznemu.
Usiłowanie:
Odpowiada za usiłowanie ten, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego. Art. 13. Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa. Art. 14
Usiłowanie:
- sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego, swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do dokonania czynu, jednak dokonanie czynu nie następuje. Wyróżniamy teorie: obiektywne, subiektywne, mieszana. Rodzaje usiłowania:
- chybione - chciał zabić strzelając, ale chybił,
- zatamowane - przeszkodzenie sprawcy przez osoby trzecie,
- kwalifikowane - zmierzał do zabicia, a osiągnął uszczerbek na zdrowiu,
- ukończone - wykonał wszystkie czynności, ale skutku nie ma,
- nieukończone - wykonane tylko pewne czynności,
- nieudolne - wszystkie elementy usiłowania są dokonane, ale sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie tego czynu jest niemożliwe np. z powodu braku przedmiotu wykonawczego lub braku ostatecznego środka do dokonania czynu zabronionego
22. Omówienie form popełnienia przestępstwa: podżegania i pomocnictwa.
Podżeganie:
Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Podżegacz musi chcieć nakłonić podżeganego i chcieć, by popełnił on czyn zabroniony. Podżeganiem nie jest nakłanianie osoby, która ma już zamiar popełnienia przestępstwa. Za podżeganie odpowiada ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, a także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu. Art. 18. Sąd wymierza karę za podżeganie w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Art. 19
Pomocnictwo:
Za pomocnictwo odpowiada ten, kto w zamiarze aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia popełnienie czynu, w szczególności dostarczając narzędzie - pomocnictwo fizyczne, środek przewozu, udzielając rady lub informacji - pomocnictwo psychiczne. Art. 18. Sąd wymierza karę za pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Wymierzając karę za pomocnictwo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Art. 19.
23. Omówienie form popełnienia przestępstwa: sprawstwa i współsprawstwa.
Sprawstwo:
Za sprawstwo odpowiada nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystuje uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu. Art. 18.
Współsprawstwo:
Polega na wykonaniu przestępstwa z inną osobą. Działania dwóch lub więcej osób objęte są ich porozumieniem - element subiektywny i są pewnym działaniem wspólnym, składają się na pewną całość wypełniającą znamiona określonego przestępstwa - element obiektywny. Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności i nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających. Art. 20. Okoliczności osobiste, wyłączające, łagodzące lub zaostrzające odpowiedzialność karną, uwzględniają się tylko co do osoby, której dotyczą. Jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła. Wobec współdziałającego, którego nie dotyczy ta okoliczność, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Art. 21.
24. Ogólna charakterystyka grup okoliczności uchylających odpowiedzialność karną.
Grupy okoliczności uchylających odpowiedzialność karną:
- okoliczności uchylające bezprawność czynu: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, uzasadnione ryzyko, uzasadniona krytyka, ostateczna potrzeba wojskowa, dozwolona absorpcja, zabiegi lecznicze, uprawnienia i obowiązki, zgoda pokrzywdzonego, karcenie nieletnich, ryzyko sportowe,
- okoliczności uchylające winę: działanie w warunkach rozkazu, stan wyższej konieczności.
Okoliczności wyłączające winę: ze wzglądu na specyficzne okoliczności nie ma podstawy, aby sprawcy przypisać winę. Okoliczności są ściśle określone w kk, brak tych okoliczności nie oznacza, że sprawca nie poniesie żadnych konsekwencji, można go odseparować od społeczeństwa np., gdy ktoś symuluje, że jest umysłowo chory to należy go umieścić w szpitalu psychiatrycznym.
Nie ma podstawy by sprawcy przypisać winę: brak odpowiedzialności karnej nie powoduje, że sprawca nie poniesie żadnej odpowiedzialności.
- okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu.
25. Dokładne omówienie kontratypu - obrony koniecznej (w tym przekroczenia jej granic).
Obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego , bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, a w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu. Art. 25.
Odparcie zamachu - to pewne ukierunkowanie na naruszenie dobra prawnie chronionego, jest to zachowanie wyłącznie człowieka, to zachowanie może być dokonane w dowolnej formie np. poprzez działanie lub zaniechanie, ten zamach musi być zamachem realnym - rzeczywistym.
Zamach bezprawny - zmierza do naruszenia dobra prawnie chronionego bez podstawy prawnej, zamach musi naruszać przepisy prawa i nie musi to być czyn wyrażony przez prawo karne, zamach nie musi być przestępstwem np. nie jest przestępstwem zamach, gdy dokona go osoba chora psychicznie, zamach może polegać na zaniechaniu.
Zamach bezpośredni - gdy występuje sytuacja niebezpieczeństwa naruszenia dobra prawnie chronionego, która może być natychmiast urzeczywistniona, o bezpośredniości decyduje zachowanie się sprawcy.
Zamach na jakiekolwiek dobro chronione - dobro własne.
Współmierny do niebezpieczeństwa zamachu - zasada proporcjonalności - obrona konieczna musi być współmierna do zamachu, ta współmierność nie może być większa niż bronionych dóbr, zasada subsydiarności - dotyczy zastosowania innego środka.
W przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej mówimy wtedy, gdy sprawca naruszenia przekracza jeden z wymogów obrony koniecznej:
- ekscesy intensywne - to świadome użycie obrony i środków niewspółmiernych lub sposobów obrony do niebezpieczeństwa zamachu i dotyczy to zarówno proporcjonalności dóbr i subsydiarności,
- ekscesy ekstensywne - sąd uchyla orzeczenie kary osobie, która działała pod wpływem strachu lub szoku usprawiedliwionych okolicznościami zamachu. Osoba, która przekracza granice obrony koniecznej popełnia przestępstwo. Osoba ta zostaje pociągnięta do odpowiedzialności karnej.
26. Dokładne omówienie kontratypu - stanu wyższej konieczności (w tym: przekroczenia jej granic, kiedy okoliczność taka wyłącza tylko winę).
Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem,
jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego. W razie
przekroczenia stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Art. 26.
Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności zachodzi, gdy: niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie, niebezpieczeństwa można było uniknąć,
nie zachowano zasady proporcjonalności. Jest to niebezpieczeństwo, stan zagrożenia dla dobra prawnie chronionego i jest to: działanie
czegokolwiek: zwierząt, człowieka, sił przyrody, chodzi o dobro jakiekolwiek własne i cudze, a nawet w imieniu interesu społecznego, zasada
subsydiarności - nie możność uchylenia lub usunięcia dobra w inny sposób, wymóg generalny - dobro poświęcane nie może przedstawiać
wyższej wartości od wartości dobra chronionego, wartość musi być określona na zasadach obiektywnych. Jeżeli dobro poświęcone przedstawia
wartość równą dobru ratowanemu to mamy do czynienia ze stanem wyższej konieczności wyłączającym winę.
27. Porównanie kontratypów obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności.
Te dwa kontratypy łączy:
- fakt bezpośredniości i rzeczywistości określonego stanu,
- musi być jakiekolwiek dobro prawnie chronione,
- oba rodzaje kontratypów uchylają przestępczość czynu,
- oba sankcjonują, czyli posiadają pewne konsekwencje przekroczenia.
Różnicuje je:
- obrona konieczna - punktem wyjścia jest bezprawny zamach, stan wyższej konieczności - niebezpieczeństwo. Każdy zamach na jakieś dobro jest niebezpieczeństwem dla tego dobra, ale nie odwrotnie.
- obrona konieczna - jest źródłem niebezpieczeństwa wszystko to, co nas otacza w tym działanie lub zaniechanie, stan wyższej konieczności - źródłem zamachu jest człowiek,
- różne podejście do zasady subsydiarności i proporcjonalności dóbr, w obronie koniecznej nie jest ona wymieniona, w stanie wyższej konieczności jest ona jedną z przesłanek,
- jej zakres przedmiotowy, w obronie koniecznej - powszechność, w stanie wyższej konieczności - istotne wykluczenie np. strażacy, narażając swe życie ratują innych.
28. Ogólna charakterystyka grup okoliczności uchylających winę.
Niepoczytalność:
Oznacza brak możliwości rozpoznania znaczenia swego czynu lub pokierowania swym postępowaniem, który spowodowany jest upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych. Art. 31. . Choroba psychiczna - zaburzenia psychiki człowieka, które charakteryzują się pewnymi zmianami psychicznymi, obejmują np. wolę, świadomość, pamięć. Upośledzenie umysłowe - wrodzone lub nabyte obniżenie sprawności umysłowej. Psychopatia - człowiek w tych stanach jest poczytalny. Inne zakłócenia czynności psychicznych - śpiączka, zatrucia toksynami, psychoza spowodowana np. bardzo wysoką gorączką. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Przepisów tych nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć.
Poczytalność ograniczona:
Sprawca działający w stanie poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej popełnia przestępstwo i ponosi odpowiedzialność karną. Ograniczenie poczytalności wpływa na stopień winy, powodując jego obniżenie. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Wprawienie się w stan odurzenia:
W takim przypadku sprawca ponosi odpowiedzialność wg ogólnych zasad, tak jakby był w pełni poczytalny w chwili czynu. Muszą być spełnione dwa warunki: sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, sprawca przewidywał lub mógł przewidzieć, że wprawiając się w taki stan wywoła u siebie niepoczytalność lub znaczne ograniczenie poczytalności.
Błąd co do faktu:
Błąd - to pewna zaistniała rozbieżność między rzeczywistością, a odbieraniem przez zawinionego. Wyraża się w dwóch stanach: urojenie - wytworzenie pewnego fikcyjnego świata, nieświadomość - brak wyobrażenia. Istotny jest zakres i granice błędu,
* błąd co do znamion przestępstwa - nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię. Art. 28
* błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność lub winę - nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę, jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony są może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, art. 29,
* błąd jako nieświadomość bezprawności czynu - nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości bezprawności , jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Art. 30.
Nieświadomość bezprawności czynu:
Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności, jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
29. Dokładne omówienie niepoczytalności.
Niepoczytalność - nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenie umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. Art. 31. Choroba psychiczna - zaburzenia psychiki człowieka, które charakteryzują się pewnymi zmianami psychicznymi, obejmują np. wolę, świadomość, pamięć. Upośledzenie umysłowe - wrodzone lub nabyte obniżenie sprawności umysłowej. Psychopatia - człowiek w tych stanach jest poczytalny. Inne zakłócenia czynności psychicznych - śpiączka, zatrucia toksynami, psychoza spowodowana np. bardzo wysoką gorączką. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Przepisów tych nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć.
30. Dokładne omówienie błędu jako okoliczności uchylającej winę.
Błąd - to pewna zaistniała rozbieżność między rzeczywistością, a odbieraniem przez zawinionego. Wyraża się w dwóch stanach: urojenie - wytworzenie pewnego fikcyjnego świata, nieświadomość - brak wyobrażenia. Istotny jest zakres i granice błędu,
* błąd co do znamion przestępstwa - nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię. Art. 28
* błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność lub winę - nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę, jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony są może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, art. 29,
* błąd jako nieświadomość bezprawności czynu - nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości bezprawności , jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Art. 30.
31. Pojęcie, teorie, funkcje kary kryminalnej.
Kara kryminalna - to przewidziane przez prawo karne konsekwencje w postaci pewnej dolegliwości, która wyraża dezaprobatę dla czynu sprawcy uznanego za przestępstwo. Kara jest orzekana w imieniu państwa, orzekają ją wyspecjalizowane organy, odbywa się to w ramach wymiaru sprawiedliwości. Treścią kary jest pewna dolegliwość - reakcja na czyn przestępny osoby; oparta na odpowiedzialności osobistej, indywidualnej.
Wyróżniamy teorie:
- teorie sprawiedliwościowo - odwetowe - kara to odpłata za przestępstwo, jest zbrodnia to musi być kara, proporcjonalna do winy,
- teorie racjonalizacji celowościowej - kara ma czemuś służyć - wyeksponowanie elementu społecznej użyteczności kary, kara to prewencja ogólna i indywidualna - działa na samego sprawcę i na społeczeństwo. Kara musi być racjonalna, szukamy jej w sprawiedliwości lub celowości,
- teorie absolutne - kara to odpłata sprawiedliwa, wymóg moralny, jest zło - musi być kara, proporcjonalność kary do winy sprawcy,
- teorie względne - uwypuklenie elementów użyteczności kary, czemu kara ma służyć, prewencja indywidualna i ogólna, przeciwdziałanie.
Cele i funkcje kary - to efekty jakie zamierza się osiągnąć i co osiągamy.
- funkcja sprawiedliwościowa - kara to odpowiedź na przestępstwo osoby, ma być współmierna do winy sprawcy i szkodliwości jego czynu,
- funkcja prewencyjna:
* prewencyjna indywidualna - zapobiegawcza i wychowawcza rola kary wobec sprawcy,
* prewencyjna ogólna - zapobiegawcze oddziaływanie kary na społeczeństwo
*prewencyjna pozytywna - kształtowanie zgodnego z prawem i oczekiwanego społecznie postępowania, przestrzeganie prawa popłaca.
- funkcja kompensacyjna - prowadzi do naprawienia szkody, danie satysfakcji pokrzywdzonemu.
32. Omówienie kar kryminalnych.
W rozumieniu kodeksu karnego karami są:
- grzywna - wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe, stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł ani przekraczać 2000zł, art. 33.
- ograniczenie wolności - jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy, wymierza się ja w miesiącach. W czasie odbywania kary pozbawienia wolności skazany: nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu, jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd, ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary. Obowiązek ten polega na wykonywaniu nieodpłatnej pracy na cele społeczne wskazane przez sąd w wymiarze od 20 do 40 godzin w miesiącu. W stosunku do osoby zatrudnionej sąd może orzec potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę, art.34
- pozbawienie wolności - trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat, wymierza się ją w miesiącach i latach. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności. art. 37,
- 25 lat pozbawienia wolności , dożywotnie pozbawienia wolności - jeżeli ustawa przewiduje obniżenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, kara wymierzona za przestępstwo zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności nie może przekroczyć 25 lat pozbawienia wolności, a za przestępstwo zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności nie może przekroczyć 15 lat pozbawienia wolności. Art. 38
33. Pojęcie, funkcje środków karnych.
Środki karne uzupełniają lub modyfikują kary karne. Można zawsze się od nich odwołać, nie są konieczne do orzekania, dostosowują sankcję, czemuś mają służyć - prewencja, nie trzeba ich orzekać.
34. Omówienie środka karnego: pozbawienia praw publicznych.
Pozbawienie praw publicznych obejmuje utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego, utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie. Art. 40.
35. Omówienie środka karnego: zakazu prowadzenia pojazdów.
Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji. Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia. Sąd może orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia. Art. 42.
36. System środków probacyjnych.
Poddanie sprawcy próbie, dać szansę i nie popełniać zła.
37. Warunkowe umorzenie postępowania.
Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie ą znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności. W przypadku, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Art. 66.
Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. (okres próby - art. 67),
38. Warunkowe zawieszenie wykonania kary (łącznie z okolicznościami warunkującymi wykonanie kary oraz skutki pozytywnego przejścia próby).
Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny
orzeczonej jako kara samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi
do przestępstwa. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste,
dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa. Zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności lub grzywny nie
stosuje się wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim, sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności w
szczególnie uzasadnionych wypadkach. Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się
orzeczenia i wynosi:
- od 2 do 5 lat w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,
- od roku do 3 lat w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności. W wypadku zawieszenia wykonania
kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego, okres próby wynosi od 3 do 5 lat. Pomyślny przebieg okresu próby powoduje, że po 6 m
cach od jego zakończenia skazanie ulega z mocy prawa zatarciu, jeżeli jednak warunkowe zawieszenie wykonania kary połączone było z
orzeczeniem grzywny lub środka karnego, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich
wykonania.
39. Warunkowe przedterminowe zwolnienie (łącznie z okolicznościami warunkującymi wykonanie kary oraz skutki pozytywnego przejścia próby).
Polega na skróceniu okresu pobytu skazanego w zakładzie karnym, gdy dalszy powód nie jest już konieczny. Skazanego można warunkowo zwolnić
po odbyciu przez niego co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 m-cach. Skazanego w warunkach recydywy można zwolnić po upływie
dwóch trzecich kary, ale nie wcześniej niż po roku, w warunkach recydywy wielokrotnej po odbyciu trzech czwartych kary, ale nie wcześniej niż po
roku. Skazany na 25 lat pozbawienia wolności może być warunkowo zwolniony po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazany na karę dożywotniego
pobawienia wolności po odbyciu 25 lat kary. Warunkowe zwolnienie następuje na okres próby, który równy jest części kary pozostałej do odbycia, ale
nie może być krótszy niż 2 lata i dłuższy niż 5 lat, w przypadku recydywistów okres próby nie może być krótszy niż 3 lata, w przypadku skazanego na
dożywotnie pozbawienie wolności okres próby wynosi 10 lat.
40. Pojęcie, rodzaj i istota środków zabezpieczających.
Istotą środków zabezpieczających ma być zabezpieczenie społeczeństwa przed niebezpieczeństwem ze strony osób naruszających prawo karne.
Kodeks karny przewiduje dwa rodzaje środków zabezpieczających:
- środki izolacyjno - lecznicze - Sąd może orzec środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym tylko wtedy gdy jest to niezbędne aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Przed orzeczeniem tego środka są wysłuchuje lekarz psychiatrów oraz psychologa. Art. 93. W stosunku do sprawcy, który popełnił przestępstwo w stanie poczytalności o w znacznym stopniu ograniczonej i został za nie skazany na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się środki lecznicze lub rehabilitacyjne. Izolacyjno - leczniczy charakter ma też środek tj. umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, może on być orzeczony wobec skazanych na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo związane z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego, jeżeli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa związanego z tym uzależnieniem. Środka tego nie orzeka się, gdy kara przekracza 2 lata pozbawienia wolności,
- środki o charakterze administracyjnym - wobec sprawcy, który dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności, sąd może orzec zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności gospodarczej lub zakaz prowadzenia pojazdów oraz przepadek przedmiotów.
41. Dyrektywy i zasady sądowego wymiaru kar i środków karnych.
Sądowy wymiar kary (sędziowski wymiar kary) - to orzeczenie kary przez sąd konkretnemu sprawcy w konkretnej sprawie karnej. Sądowym wymiarem kary rządzą pewne zasady, zaliczamy do nich:
- zasadę swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy - sąd wymierza karę wg swojego uznania w granicach przewidzianych przez ustawę, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu, biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego. Wymierzając karę, sąd uwzględnia sposób zachowania się sprawcy, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i sposób zachowania się po jego popełnieniu. art. 53,
- zasadę indywidualizacji kary - okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą. Art. 55, np. jeśli jeden z oskarżonych w czasie procesu przejawia skruchę lub podkreśla, że nie żałuje popełnionego czynu, nie ma to wpływu na wymiar kary drugiemu oskarżonemu,
- zasadę oznaczoności kary - kara wymierzana przez sąd musi być oznaczona co do rodzaju i wysokości.
Sędzia wymierzając karę kieruje się nie tylko określonymi zasadami, ale również dyrektywami sądowego wymiaru kary. Dyrektywy te można podzielić na:
- ogólne - stopień winy sprawcy, humanitaryzm kary, stopień szkodliwości społecznej czynu, cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do skazanego, potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, art. 53, 1
- szczegółowe - wymierzając karę, sąd uwzględnia sposób zachowania się sprawcy, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i sposób zachowania się po jego popełnieniu. Art. 53, 2, 3.
42. Okoliczności wpływające na wymiar kary.
43. Zaostrzenie wymiaru kary.
Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary polega na stworzeniu możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych niż przewidziane w sankcji przepisu określającego dane przestępstwo albo ograniczenie wymierzenia kary łagodniejszej (ma to miejsce w określonych sytuacjach, np. ciąg przestępstw, recydywa specjalna, popełnienie przestępstwa w zorganizowanej grupie). W przypadku recydywy specjalnej sąd może wymierzyć karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, jeżeli sprawca popełnia umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już wcześniej skazany. Warunkiem tego zaostrzenia jest sytuacja, gdy sprawca po odbyciu co najmniej 6 m-cy kary pozbawienia wolności popełnia przestępstwo przed upływem 5 lat od odbycia tej kary.
44. Nadzwyczajne złagodzenie wymiaru kary.
Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo wymierzeniu kary łagodniejszej. Szczegółowe zasady wymierzania kary złagodzonej:
- jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia,
- jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności,
- jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.
Nadzwyczajne złagodzenie kary może być zastosowane:
- w wypadkach przewidzianych w ustawie np. przekroczenie granic obrony koniecznej, popełnienie czynu w stanie poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej,
- w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawczego oddziaływania kary,
- w szczególnie uzasadnionych przypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za dane przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa w szczególności:
* jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,
* ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza, gdy czynił starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenie,
* jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem. Art. 60
W szczególnych przypadkach sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. Na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzeni kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykiwanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotąd temu organowi, przestępstwa zagrożonego kara powyżej 5 lat pozbawienia wolności.
45. Odstąpienie od wymiaru kary.
Sąd może odstąpić od wymierzenia kary w wypadkach przewidzianych w ustawie, zwłaszcza, gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa. Art. 61. Jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione. Art. 59.
46. Recydywa w polskim kodeksie karnym.
Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślnie na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 m-cy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Jeżeli sprawca uprzednio skazany, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu , przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej u życia , sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidziana za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy zwiększonego o połowę. Przewidziane podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni.
47. Przedawnienie karalności.
Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:
- 30 - gdy czyn stanowi zbrodnie zabójstwa,
- 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,
- 15 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,
- 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lata,
- 5 - gdy chodzi o pozostałe występki.
Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie późnie jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia. Jeżeli dokonanie przestępstwa należy następstwa określonego w ustawie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił.
48. Zatarcie skazania.
Z chwilą zatarcia skazania skutki uznaje się za niebyłe, wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych. Nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15. W razie skazania na karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat. W razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. W razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary labo od przedawnienia jej wykonania. Na wniosek skazanego sąd może zarządzić zatarcie skazania już po upływie 3 lat. W razie odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia. Jeżeli orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania. Jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu przestępstw, jak również jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań. Art. 106, 107, 108.