Rachunkowość Zarządcza

(dr W. Ciseł)

Wykład 1 (5.10.2010)

Funkcje zarządzania: planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrolowanie.

Rachunkowość zarządcza - system identyfikacji, pomiaru, gromadzenia, agregacji, klasyfikacji i prezentowania informacji finansowych i nie finansowych wspomagających kierownictwo przedsiębiorstwa w podejmowaniu decyzji i kontroli ich realizacji

System zarządzania przedsiębiorstwem, a system rachunkowości zarządczej

zapotrzebowanie na informacje

Zarządzanie strategiczne	System zarządzania
Zarządzanie operacyjne

System rachunkowości	Rachunkowość zarządcza strategiczna
		Rachunkowość zarządcza operacyjna

Rachunkowość zarządcza strategiczna - dział rachunkowości zarządczej włączony w proces strategicznego zarządzania przedsiębiorstwem.

Rachunkowość zarządcza operacyjna - dział rachunkowości zarządczej włączony w proces operacyjnego zarządzania przedsiębiorstwem.

Cechy charakterystyczne rachunkowości zarządczej strategicznej i operacyjnej

Kryterium	dział rachunkowości zarządczej
		strategiczna	operacyjna
szczebel zarządzania	zarządzanie strategiczne	zarządzanie operacyjne
horyzont czasowy	długi okres	krótki okres
odbiorcy informacji	naczelne kierownictwo	Kierownictwo niższego szczebla
kryterium optymalizacji	pozycja przedsiębiorstwa, wartość przedsiębiorstwa	zysk przedsiębiorstwa, nadwyżka pieniężna
przedmiot zadań	rozwój przedsiębiorstwa	efektywne wykorzystanie zasobów
charakter zadań	warianty działalności	bieżące zadania
rodzaj uwarunkowań	zewnętrzne	wewnętrzne
wymiar czasowy informacji	perspektywiczność	teraźniejszość
zaangażowanie środków	na długi okres	na krótki okres
orientacja decydentów	rynek	produkcja
wymiar zadań	zadania jakościowe	zadania ilościowe

Rachunkowość finansowa, a rachunkowość zarządcza

kryterium	rachunkowość
		finansowa	zarządcza
główni odbiorcy informacji	inwestorzy, kredytodawcy, kontrahenci, konkurencja, agendy rządowe, władze lokalne	kierownicy różnych szczebli i ogniw firmy
regulacje prawne	ustawa o rachunkowości, kodeks spółek handlowych, prawo podatkowe, przepisy Ministra Finansów i Komisji Papierów Wartościowych, standardy krajowe i międzynarodowe	zarządzanie wewnętrzne kierownictwa przedsiębiorstwa
stopień ujednolicenia	jednolity system dla różnych jednostek	w dużym stopniu zindywidualizowana
zasady rachunkowości	zasada wiernego obrazu jako narzędzia i inne zasady	zasady przydatności informacji w zarządzaniu
cechy informacji	dokładność, rzetelność, wiarygodność, ciągłość, sprawiedliwość, kryterium prawdy absolutnej	istotność, szybkość, ekonomiczność, kryterium prawdy względnej
wymiar czasowy	ex post	ex ante, ex post
terminy	obowiązuje periodyczność	stosownie do potrzeb
ujęcie informacji	wartościowe	ilościowe, jakościowe, wartościowe
zakres sprawozdań	cała jednostka gospodarcza	cała jednostka, jednostki wewnętrzne, określone zadania
kontrola	zewnętrzna i wewnętrzna	kierownicza
stopień pewności	determinizm	determinizm, probabilizm

Wykład 2 (12.10.2010)

Koszty wyrażają w pieniądzu zużycie - w toku normalnej działalności gospodarczej w pewnym okresie - rzeczowych składników majątku, usług obcych oraz pracy ludzkiej, przynoszące efekty w postaci wytworzonych wyrobów lub świadczonych usług.

Koszty - uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli

Klasyfikacja kosztów:

kryterium podziału	pozycje kosztów
charakter działalności	koszty podstawowe działalności operacyjnej, pozostałe koszty operacyjne, koszty finansowe
rodzaj kosztu (odnoszą się do działalności podstawowej)	amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, pozostałe koszty rodzajowe
stopień złożoności	koszty proste, koszty, złożone
miejsce powstawania kosztów	koszty wydziałów podstawowych, koszty wydziałów pomocniczych, koszty zarządu, koszty zakupu, koszty sprzedaży
związek z nośnikiem kosztów	koszty bezpośrednie, koszty pośrednie
związek z przychodami ze sprzedaży	koszty produktów, koszty okresu
związek z osiągniętymi przychodami według przepisów o podatku dochodowym	koszty stałe, koszty zmienne
związek z rozmiarami produkcji	koszty stałe, koszty zmienne
rola w rozwiązywaniu problemu decyzyjnego	koszty istotne, koszty nieistotne
możliwość kształtowania	koszty kontrolowane, koszty niekontrolowane

Koszty produktów - rozliczane są na produkty i biorą udział w wycenie zapasów produktów pracy (mogą być zaprezentowane zarówno w bilansie jak i rachunku zysków i strat).

Koszty okresu - nie są brane pod uwagę przy wycenie zapasów i traktowane są jako koszty dane okresu sprawozdawczego (zaprezentowane będą tylko w rachunku zysków i strat).

Koszty bezpośrednie - ich pomiar i odniesienie na produkty lub działalności w oparciu o dowody źródłowe jest możliwy, istotny i opłacalny.

Koszty pośrednie - nie wykazują ścisłego związku z efektami pracy lub przyporządkowanie tych kosztów na podstawie dowodów źródłowych do produktów jest nieopłacalne lub nieistotne (rozliczanie na produkty za pomocą tzw. kluczy rozliczeniowych).

Koszty zmienne - to koszty, których wysokość zmienia się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji

a) Koszty zmienne proporcjonalne - z kosztami zmiennymi proporcjonalnymi mamy do czynienia wówczas, gdy wzrostowi wielkości produkcji towarzyszy proporcjonalny wzrost kosztów.

b) Koszty zmienne degresywne - koszty zmienne degresywne występują wtedy, kiedy wraz ze wzrostem wielkości produkcji następuje przyrost kosztów, ale w stopniu wolniejszym od przyrostu produkcji.

c) Koszty zmienne progresywne - koszty zmienne progresywne rosną szybciej od wzrostu wielkości produkcji

Koszty stałe - to koszty, które nie reagują na zmiany rozmiarów produkcji.

a) koszty stałe względne

b) koszty stałe bezwzględne - są całkowicie niezależne od skali produkcji. Nie podlegają więc żadnym zmianom przy zmianach wielkości produkcji. W praktyce kosztów bezwzględnie stałych jest niewiele; przykładem jest koszt amortyzacji ustalony metodą liniową.
c) Koszty skokowo stałe - zachowują jednakowy poziom tylko w pewnym przedziale wielkości produkcji, po przekroczeniu którego następuje ich skok na wyższy poziom, na którym znowu występuje pewna ich stabilizacja do określonej wielkości produkcji. Takim kosztem jest koszt wynajmu pomieszczeń produkcyjnych

Koszty istotne (zależne) - koszty związane z określoną decyzją, których poniesienie uzależnione jest od podjętej decyzji.

Koszty nieistotne (niezależne) - należy je ponieść bez względu na podjętą decyzję, np. koszty wynikające z wcześniej podjętych decyzji (koszty zapadłe) lub przyszłe koszty, których wysokość będzie taka sama dla rozpatrywanych alternatyw.

Koszty kontrolowane - na ich wysokość nie ma wpływu ośrodek odpowiedzialności. Zależą od decyzji kierownika

Koszty niekontrolowane - na ich wysokość nie ma wpływu ośrodek odpowiedzialności. Nie zależą od decyzji kierownika, np. amortyzacja, ubezpieczenia.

Rozmiary produkcji i koszty zmienne

Produkcja (w szt.)	Całkowite koszty zmienne (w zł)	Jednostkowe koszty zmienne (w zł)
10 20 30 40 50	200 400 600 800 1000	20 20 20 20 20

całkowite

koszty

zmienne

Rozmiary produkcji i koszty zmienne degresywne

Produkcja (w szt.)	Całkowite koszty zmienne degresywne(w zł)	Jednostkowe koszty zmienne degresywne(w zł)
10 20 30	600 1000 1200	60 50 40

całkowite

koszty

zmienne

degresywne

Rozmiary produkcji i koszty zmienne progresywne

Produkcja (w szt.)	Całkowite koszty zmienne progresywne(w zł)	Jednostkowe koszty zmienne progresywne(w zł)
10 20 30	600 1400 2400	60 70 80

całkowite

koszty

zmienne

progresywne

Rozmiary produkcji i koszty stałe

Produkcja (w szt.)	Całkowite koszty stałe(w zł)	Jednostkowe koszty stałe (w zł)
10 20 30	600 600 600	60 30 15

całkowite

koszty

stałe

Rozmiary produkcji i koszty skokowo stałe

Produkcja (w szt.)	Całkowite koszty skokowo stałe(w zł)	Jednostkowe koszty skokowo stałe (w zł)
10 20 30	600 600 1200	60 30 40

całkowite

koszty

skokowo

stałe

Wykład 3(19.10.2010)

Analiza progu rentowności

Próg rentowności przy produkcji jednorodnej

S = Q · p , gdzie:

S - przychody ze sprzedaży

Q - liczba sprzedanych produktów

p - cena sprzedaży

, koszty całkowite = koszty stałe + koszty zmienne

, gdzie
to ilościowy próg rentowności

, gdzie
to wartościowy próg rentowności

Jednostkowa marża pokrycia:

Całkowita marża pokrycia:

Wskaźnik marży pokrycia:

Marża bezpieczeństwa:

Wskaźnik marży bezpieczeństwa:

Przykład:

Dane dotyczące firmy wytwarzającej jeden rodzaj wyrobu:

- koszty stałe w roku 60.000zł

- cena wyrobu 20zł

- jednostkowy koszt zmienny 10zł

- planowana sprzedaż na rok następny 8.000 sztuk

1. Ilościowy i wartościowy próg rentowności

2. Marżę bezpieczeństwa i wskaźnik marży bezpieczeństwa

3. Wielkość sprzedaży, która przyniesie 30.000zł zysku

4. Zysk na planowanej sprzedaży przy założeniu, że firma obniży koszty stałe o 10.000zł , a zmienne o 10%

5. Cenę wyrobu, która przy planowanej sprzedaży i nie zmienionych kosztach przyniesie zysk równy 30.000zł

6. Dodatkową wielkość sprzedaży, która pokryłaby dodatkowy wzrost kosztów stałych wynoszący 4.000zł

Ad 1.

Ad 2.

Ad 3.

Ad 4.

Ad 5.

Ad 6.

Analiza wrażliwości

Wariant I

Określ maksymalną zmianę wybranego elementu analizy (cena, liczba sprzedanych wyrobów, koszty zmienne, koszty stałe), przy niezmienności pozostałych, nie powodującą jeszcze poniesienia straty. Dane należy wziąć z poprzedniego przykładu.

1. Zmiana ceny

2. Zmiana wielkości sprzedaży

3. Zmiana jednostkowych kosztów zmiennych

4. Zmiana kosztów stałych

Przedsiębiorstwo jest najbardziej wrażliwe na cenę, gdyż już 12,5% zmiana ceny powoduje pojawienie się straty w firmie.

Wykład 4 (26.10.2010)

Model ekonomiczny

Próg płynności

- koszty stałe zrównane z wydatkami

Przykład:

Przyjmijmy, że w naszym przykładzie z 60.000zł kosztów stałych 15.000zł to amortyzacja. Ile będzie wynosił próg płynności (
) ?

Wpływ inflacji na próg rentowności

, gdzie

i - stopa inflacji

Przykład:

i = 10%

Wzrost ogólnego poziomu cen
wzrost ceny danego produktu

gdzie:

- stopa wzrostu ceny rozpatrywanego produktu

- stopa inflacji w gospodarce

Przykład:

= 10%

= 5%

Przykład:

= 10%

= 15%

Analiza progu rentowności w organizacjach non-profit.

Przykład.

Ilu pacjentów (x) może objąć opieką dom pomocy społecznej, jeśli:
- roczne koszty stałe - 560 000zł
- miesięczne koszty zmienne na jednego pensjonariusza - 600 zł
- miesięczna wpłata od jednego pensjonariusza - 500zł
- Dotacja roczna - 800 000 zł
Przychody ogółem = koszty ogółem
Dotacja + wpłaty = koszty zmienne + koszty stałe

800 000 + 500 * 12 * x = 600 * 12 * x + 560 000
1200 * x = 240 000
x = 200

Ile osób (y) będzie można objąć opieką w przyszłym roku, jeśli dotacja zostanie obniżona o 7,5%?

740 000 + 500 * 12 * y = 600 * 12 * y + 560 000
1200 * y = 180 000
y = 150

O ile musiałaby wzrosnąć miesięczna wpłata od jednego pensjonariusza (z), aby obniżona dotacja nie spowodowała redukcji liczby osób objętych opieką?

740 000 + z * 12 * 200 = 600 * 12 * 200 + 560 000
2400 * z = 1 260 000
z = 525

Analiza progu rentowności przy produkcji wieloasortymentowej

, gdzie

- udział danego asortymentu w ogólnej liczbie wyrobów

, gdzie

- udział danego asortymentu w przychodach ogółem

Treść	Wyroby			Razem
		A	B		C
Liczba wyrobów (szt.)	1.500	2.500	1.000	5.000
Struktura asortymentowa ilości wyrobów (%)	30	50	20	100
Cena (zł)	20	24	10	-
Przychody ze sprzedaży (zł)	30.000	60.000	10.000	100.000
Struktura asortymentowa wartości wyrobów (%)	30	60	10	100
Jednostkowy koszt zmienny (zł)	16	16	5	-
Koszty zmienne (zł)	24.000	40.000	5.000	69.000
Jednostkowa marża pokrycia (zł)	4	8	5	-
Marża pokrycia (zł)	6.000	20.000	5.000	31.000
Wskaźnik marży pokrycia (%)	20	33,(3)	50	31
Koszty stałe (zł)	-	-	-	18.600
Zysk (zł)	-	-	-	12.400

Wariant I

Średnia ważona marży pokrycia: 4 · 0,3 + 8 · 0,5 + 5 · 0,2 = 1,2 + 4 + 1 = 6,2

Wariant II

Tworzymy najmniejszy zestaw wyrobów zachowujący proporcje planowanej produkcji. Obejmuje on 3 wyroby A, 5 wyrobów B i 2 wyroby C. Marża pokrycia dla tego zestawu wynosi 62, gdyż:

A = 4 · 3 = 12

B = 8 · 5 = 40

C = 5 · 2 = 10

Łącznie: 62

Próg wartościowy
wynosi 60.000 zł

Wariant III

Analiza wrażliwości

Wariant II

Jak zmieni się próg rentowności pod wpływem określonych zmian poszczególnych czynników kształtujących ten próg.

1. Zmiana ceny

a) wzrost do 22 zł

b) spadek do 18 zł

2. Zmiana jednostkowego kosztu zmiennego

a) wzrost do 12zł

b) spadek do 8zł

3. Zmiana kosztów stałych

a) wzrost do 70.000zł

b) spadek do 50.000zł

Wykład 5 (9.11.2010)

Budżet to wyrażony w jednostkach ilościowych i wartościowych plan przydzielony jednostce do realizacji w danym okresie obrachunkowym.

Budżetowanie to proces opracowania serii szczegółowych budżetów i łączenia ich w jeden spójny budżet przedsiębiorstwa

Proces budżetowania

Funkcje:

- pomoc zarządzającym w skoncentrowaniu się na przyszłości

- wymuszanie koordynacji działań i współpracy

- umożliwienie komunikowania zamierzeń

- dostarczenie podstaw do kontroli i oceny dokonań

- dostarczenie danych do opracowania systemów motywacyjnych

Metody budżetowania:

Według kryterium częstotliwości tworzenia budżetu:

- budżetowanie kroczące

- budżetowanie konwencjonalne

Według podstawy przyjętej do ustalania wielkości budżetowych:

- budżetowanie przyrostowe

- budżetowanie od zera

Według zakresu uczestnictwa pracowników w budżetowaniu:

- budżetowanie odgórne

- budżetowanie partycypacyjne

Powiązania w budżecie głównym

Przykład:

Bilans firmy na 31.12

Aktywa	Pasywa
Środki trwałe 600	Kapitał podstawowy 1.000
Towary 600	Zysk niepodzielony 426
Należności 576	Zobowiązania wobec dostawców 360
Środki pieniężne 60	Zobowiązania wobec pośredników 50
Aktywa ogółem 1.836	Pasywa ogółem 1.836

Dane uzupełniające:

- w listopadzie sprzedaż wyniosła 275 sztuk, a w grudniu 250 sztuk

- w lipcu sprzedaż osiągnie 350 sztuk, a w sierpniu 400 sztuk

- cena jednego wyrobu wynosi 2

- 20% przychodów ze sprzedaży to wpływy bieżącego miesiąca, 48% następnego miesiąca, a 32% kolejnego miesiąca

- marża handlowa liczona w rachunku „w stu” wynosi 40%

- na koniec miesiąca firma utrzymuje zapasy na poziomie planowanej sprzedaży w 2 następnych miesiącach

- odroczenie terminu zapłaty zobowiązań wobec dostawców wynosi 1 miesiąc

- koszty zmienne dotyczą prowizji dla pośredników i stanowią 15% przychodów ze sprzedaży (1/3 tych kosztów to wydatki bieżącego miesiąca, a 2/3 następnego)

- połowa kosztów stałych wynoszących 40 miesięcznie przypada na amortyzację

- minimalny poziom środków pieniężnych w firmie wynosi 50

- firma może korzystać z kredytu obrotowego stanowiącego wielokrotność kwoty 10, o oprocentowaniu 12% rocznie

Budżet sprzedaży

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Liczba wyrobów	200	300	400	500	600	400	2.400
Cena jednego wyrobu	2	2	2	2	2	2	2
Przychody ze sprzedaży	400	600	800	1.000	1.200	800	4.800

Wpływy pieniężne ze sprzedaży

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Przychody ze sprzedaży	400	600	800	1.000	1.200	800	4.800
20% przychodów danego miesiąca	80	120	160	200	240	160	960
48% przychodów poprzedniego miesiąca	240	192	288	384	480	576	2.160
32% przychodów jeszcze wcześniejszego miesiąca	176	160	128	192	256	320	1.232
Wpływy	496	472	576	776	976	1.056	4.352

Budżet zakupu towarów

Zakupy = towary sprzedane w okresie + zapas końcowy towarów - zapas początkowy towarów

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Wartość zakupu sprzedanych towarów	240	360	480	600	720	480	2.880
Zapas końcowy	840	1.080	1.320	1.200	900	900	900
Ogółem zapotrzebowanie	1.080	1.440	1.800	1.800	1.620	1.380	3.780
Zapas początkowy	600	840	1.080	1.320	1.200	900	600
Konieczne zakupy	480	600	720	480	420	480	3.180

Wydatki na zakup towarów

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Konieczne zakupy	480	600	720	480	420	480	3.180
Wydatki	360	480	600	720	480	420	3.060

Budżet kosztów zmiennych

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Przychody	400	600	800	1.000	1.200	800	4.800
Koszty zmienne	60	90	120	150	180	120	720

Wydatki z tytułu kosztów zmiennych

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Koszty zmienne	60	90	120	150	180	120	720
1/3 kosztów danego miesiąca	20	30	40	50	60	40	240
2/3 kosztów z poprzedniego miesiąca	50	40	60	80	100	120	450
Wydatki	70	70	100	130	160	160	690

Wydatki z tytułu kosztów stałych

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Koszty stałe	40	40	40	40	40	40	240
Wydatki	20	20	20	20	20	20	120

Wydatki ogółem

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Zakup towarów	360	480	600	720	480	420	3.060
Koszty zmienne	70	70	100	130	160	160	690
Koszty stałe	20	20	20	20	20	20	120
Wydatki ogółem	450	570	720	870	660	600	3.870

Budżet środków pieniężnych

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Saldo początkowe środków pieniężnych	60	106	8	(136)	(230)	86	60
Wpływy	496	472	576	776	976	1.056	4.352
Razem środki pieniężne	556	578	584	640	746	1.142	4.412
Wydatki	450	570	720	870	660	600	3.870
Saldo końcowe środków pieniężnych	106	8	(136)	(230)	86	542	542

Zweryfikowany budżet środków pieniężnych

Miesiąc	1	2	3	4	5	6	1 - 6
Saldo początkowe środków pieniężnych	60	106	58	54	50	78	60
Wpływy pieniężne	496	472	576	776	976	1.056	4.352
Razem środki pieniężne	556	578	634	830	1.026	1.134	4.412
Wydatki	450	570	720	870	660	600	3.870
Saldo końcowe środków pieniężnych	106	8	(86)	(40)	366	534	542
Minimum	50	50	50	50	50	50	50
Nadwyżka/Deficyt	56	(42)	(136)	(90)	316	484	280
Kredyt obrotowy	-	50	140	90	-	-	280
Zwrot kredytu	-	-	-	-	(280)	-	(280)
Odsetki	-	-	-	-	(8)	-	(8)
Saldo końcowe środków pieniężnych	106	58	54	50	78	534	534
Wielkość kredytu	-	50	190	280	-	-	-

Bilans pro forma na 31.06

AKTYWA		PASYWA
Środki trwałe	480	Kapitał podstawowy	1000
Towary	900	Zysk	1378
Należności	1024	Zobow. Wobec dostawców	480
Środki pieniężne	534	Zobow. Wobec pośredników	80
AKTYWA OGÓŁEM	2938	PASYWA OGÓŁEM	2938

Rachunek zysków i strat pro forma

	1	2	3	4	5	6	1-6
Przychody	400	600	800	1000	1200	800	4800
Wartość zakupu sprzedanych towarów	240	360	480	600	720	480	2880
Marża handlowa	160	240	320	400	480	320	1920
Koszty zmienne	60	90	120	150	180	120	720
Marża pokrycia	100	150	200	250	300	200	1200
Koszty stałe	40	40	40	40	40	40	240
Zysk operacyjny	60	110	160	210	260	160	960
Koszty finansowe	-	0,5	1,9	2,8	2,8	-	8
Zysk	60	109,5	158,1	207,2	257,2	160	952

Wykład 6 (16.11.2010)

Tradycyjny rachunek kosztów

Tradycyjne systemy kosztowe alokują koszty pośrednie do produkcyjnych ośrodków kosztów, a następnie do produktów.

Rachunek kosztów działań

Rachunek kosztów działań wykorzystuje nośniki kosztów zasobów do przypisania kosztów zasobów poszczególnym działaniom realizowanym w przedsiębiorstwie oraz umożliwia za pomocą nośników kosztów działań przypisanie obiektom kosztowym odpowiedniej porcji kosztów działań.

Zasób - czynnik ekonomiczny, wykorzystywany lub zużywany w przedsiębiorstwie w trakcie realizacji działań wykonywanych w celu wytworzenia produktów i obsługi klientów.

Nośnik kosztów zasobów - miernik zużycia zasobu na realizację działań w przedsiębiorstwie.

Przykłady nośników kosztów zasobów

Zasoby	Nośniki kosztów zasobów
Zasoby ludzkie	Liczba pracowników, liczba godzin pracy
Pomieszczenia produkcyjne i biurowe	Powierzchnia pomieszczeń
Magazyny	Kubatura pomieszczeń
Maszyny i urządzenia	Czas pracy maszyn i urządzeń
Środki transportu	Przejechane kilometry
Energia elektryczna	Liczba kWh zużytej energii

Nośniki kosztów działania - główny czynnik powodujący powstawanie kosztów działania, służący za klucz rozliczeniowy kosztów tego działania na produkty i inne obiekty.

Rodzaje nośników kosztów działań:

- ilościowe nośniki operacji

- nośniki czasu

- nośniki intensywności

Działanie - wyodrębniona część procesu gospodarczego, która obejmuje powiązane ze sobą czynności lub zdarzenia niezbędne do wytworzenia i sprzedaży produktów.

Proces - zbiór wzajemnie powiązanych działań wykonywanych w celu przetworzenia stanu wejściowego w określony stan wyjściowy.

Łańcuch wartości przedsiębiorstwa (działania podstawowe i wspomagające)

Hierarchia działań wykonywanych w przedsiębiorstwie:

1. Działania na poziomie pojedynczych produktów

2. Działania na poziomie partii produktów

3. Działania na poziomie asortymentu produktów

4. Działania na poziomie przedsiębiorstwa

Przykłady nośników kosztów działań

Działania	Nośniki kosztów zasobów
Przygotowanie maszyn do produkcji	Liczba uruchomionych maszyn, liczba serii produkcyjnych
Zaopatrzenie materiałowe	Liczba dostaw
Opis techniczny wyrobów	Czas przygotowania dokumentacji
Kontrola jakości wyrobów	Liczba sprawdzonych wyrobów, liczba godzin czynności kontrolnych
Przygotowanie wyrobów do wysłania	Liczba partii do wysłania, liczba wystawionych faktur
Obsługa techniczna produkcji	Liczba zleceń produkcyjnych, liczba konserwacji

Etapy rachunku kosztów działań:

1. Identyfikacja istotnych działań występujących w firmie

2. Ustalenie kosztów działań na podstawie kosztów zasobów

3. Określenie nośników kosztów działań i kalkulacja kosztu na jednostkę nośnika

4. Rozliczenie kosztów poszczególnych działań na produkty np. gospodarka magazynowa

Przykład:

Działania, ich koszty i nośniki kosztów

Działanie		Koszty działań	Nośniki kosztów
Dotyczące jednostki wyrobu	Gospodarka magazynowa	16.000	Liczba zamawianych części
		Montaż wyrobów	33.000	Liczba maszynogodzin
	Dotyczące partii wyrobu	Przygotowanie produkcji	19.800	Liczba partii produkcyjnych
		Kontrola jakości	6.000	Liczba kontroli
		Transport wewnętrzny	7.200	Liczba pojemników
Dotyczące asortymentu	Nadzór technologiczny	8.400	Liczba składników
Dotyczące zakładu	Nadzór ogólny	2.000	-

Charakterystyka wyrobów wytwarzanych w zakładzie

Wyrób	Złożoność produkcji	Liczba składników (szt.)	Typ produkcji	Wielkość produkcji (szt.)	Wielkość jednej partii (szt.)
A	Mała	10	Wielkoseryjna	800	100
B	Średnia	20	Średnioseryjna	240	20
C	|Duża	40	Małoseryjna	80	5

Rozliczenie kosztów gospodarki magazynowej

Koszt na jednostkę nośnika= liczba części(szt)/podział kosztów działania na wyroby (zł)

Rozliczenie kosztów gospodarki materiałowej

Wyrób	Liczba części na 1 wyrób (szt.)	Planowana produkcja (szt.)	Liczba części (szt.)	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	10	800	8.000	8.000
B	20	240	4.800	4.800
C	40	80	3.200	3.200
Razem	-	-	16.000	16.000

Koszt na jednostkę nośnika: 16.000zł : 16.000 sztuk = 1 zł/szt.

Rozliczenie kosztów montażu

Wyrób	Liczba mh na 1 wyrób	Planowana produkcja (szt.)	Planowana liczba mh	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	1	800	800	20.000
B	1,5	240	360	9.000
C	2	80	160	4.000
Razem	-	-	1.320	33.000

Koszt na jednostkę nośnika: 33.000zł : 1.320mh = 25 zł/mh

Koszt na jednostkę nośnika= planowana liczba(mln)/podział kosztów działania na wyroby (zł)

Rozliczenie kosztów przygotowania produkcji

Wyrób	Wielkość produkcji (szt.)	Wielkość partii (szt.)	Liczba partii	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	800	100	8	4.400
B	240	20	12	6.600
C	80	5	16	8.800
Razem	-	-	36	19.800

Koszt na jednostkę nośnika: 19.800zł : 36 partii = 550 zł/partię

Koszt na jednostkę nośnika= podział kosztów działania na wyroby (zł)/liczba partii

Rozliczenie kosztów kontroli jakości

Wyrób	Kontrole jakości	Planowana liczba partii produkcyjnych	Liczba kontroli	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	5	8	40	3.000
B	2	12	24	1.800
C	1	16	16	1.200
Razem	-	-	80	6.000

Koszt na jednostkę nośnika: 6.000zł : 80 testów = 75 zł/test

Koszt na jednostkę nośnika= podział kosztów działania na wyroby (zł)/ liczba kontroli

Rozliczenie kosztów transportu wewnętrznego

Wyrób	Planowana wielkość produkcji (szt.)	Liczba wyrobów w skrzyni (szt.)	Planowana liczba skrzyń (szt.)	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	800	4	200	3.600
B	240	2	120	2.160
C	80	1	80	1.440
Razem	-	-	400	7.200

Koszt na jednostkę nośnika: 7.200zł : 400 skrzyń = 18zł/skrzynię

Koszt Ne jednostkę nośnika= podział kosztów działania na wyroby (zł)/planowana liczba skrzyń (szt)

Rozliczenie kosztów nadzoru technologicznego

Wyrób	Liczba składników na 1 wyrób (szt.)	Podział kosztów działania na wyroby (zł)
A	10	1.200
B	20	2.400
C	40	4.800
Razem	70	8.400

Koszt na jednostkę nośnika: 8.400zł : 70 części = 120zł/część

Karta działania
Działanie: Kontrola jakości Poziom: Partia produktu Ośrodek odpowiedzialności: Wydział Montażu: a)przygotowanie stanowiska b)wykonywanie kontroli c)sporządzenie raportu Nośnik kosztów
Zasoby	Koszty
Materiał pomocnicze Pracownicy pośrednio produkcyjni (1,5 etatu ∙ 1.600) Mistrzowie zmianowi Urządzenia specjalne Hala wydziału montażu (100 m² ∙ 6zł/m²)	500 2.400 700 1.800 600
Razem koszty kontroli Liczba kontroli Koszt jednej kontroli	6.000 80 75

Wynik brutto ze sprzedaży przy zastosowaniu rachunku kosztów działań

Wyszczególnienie	Wyrób A	Wyrób B	Wyrób C	Razem
Przychody ze sprzedaży	132.000	68.400	38.400	238.800
Koszty dotyczące jednostki wyrobu: - materiały - robocizna - gospodarka magazynowa - montaż	40.000 4.000 8.000 20.000	24.000 2.400 4.800 9.000	16.000 1.600 3.200 4.000	80.000 8.000 16.000 33.000
Koszty dotyczące partii wyrobu: - przyrost produkcji - kontrola jakości - transport wewnętrzny	4.400 3.000 3.600	6.600 1.800 2.160	8.800 1.200 1.440	19.800 6.000 7.200
Koszty dotyczące asortymentów: - nadzór technologiczny	1.200	2.400	4.800	8.400
Koszty dotyczące zakładu: - nadzór ogólny	1.000	600	400	2.000
Koszty wytworzenia	85.200	53.760	41.440	180.400
Wynik brutto ze sprzedaży	46.800	14.640	(3.040)	58.400
Rentoność sprzedaży	35,45%	21,40%	(7,92%)	24,46%

Wynik brutto ze sprzedaży przy zastosowaniu rachunku kosztów pełnych

Wyszczególnienie	Wyrób A	Wyrób B	Wyrób C	Ogółem
Przychody ze sprzedaży	132.000	68.400	38.400	238.800
Koszty bezpośrednie - materiały - robocizna	40.000 4.000	24.000 2.400	16.000 1.600	80.000 8.000
Koszty pośrednie	56.000	25.200	11.200	92.400
Koszty wytworzenia	100.000	51.600	28.800	180.400
Wynik brutto ze sprzedaży	32.000	16.800	9.600	58.400
Rentowność sprzedaży	24,24%	24,56%	25,00%	24,46%

Klucz obliczeniowy kosztów wydziałowych - maszynogodziny związane z montażem wyrobów:

Wykład 7 (23.11.2010)

Koszty w systemie rachunku kosztów pełnych:

KOSZTY

Koszty produkcji

Koszty zarządu i koszty sprzedaży

-koszty bezpośrednie

-koszty wydziałowe

Produkcja niezakończona wyroby gotowe rachunek zysków i strat

Bilans

Nadrzędne zasady rachunkowości

1. Memoriałowa

2. Współmierności

3. Ostrożnej wyceny

Koszty w systemie rachunku kosztów zmiennych

Koszty dzielą się na koszty produkcyjne

1. koszty wydziałowe

• Koszty wydziałowe zmienne

• Koszty wydziałowe stałe

2. koszty bezpośrednie

Koszty nieprodukcyjne dzielą się na

1. koszty zarządu

2. koszty sprzedaży

przykład

Do przedsiębiorstwa wytwarzające wyrób A odnoszą się dane:

Cena sprzedaży 800

Jednostkowy koszt materiałów bezpośrednich 200

Jednostkowy koszt robocizny bezpośredniej 130

Jednostkowy zmienny koszt pośredni sprzedaży 30

Jednostkowy koszt zmienny pośredni produkcji 40

Koszty stałe produkcyjne 180 000

Koszty stałe sprzedaży 50 000

Koszty stałe ogólnego zarządu 100000

wyszczególnienie	Okres I	Okres II	Okres III
Zapas początkowy	0	0	200
produkcja	1000	1000	1000
sprzedaż	1000	800	1200
Zapas końcowy	0	200	0

RACHUNEK WYNIKÓW PRZY WYKORZYSTANIU RACHUNKU KOSZTÓW PEŁNYCH

Przychody ze sprzedaży- koszty produkcyjne wyrobów sprzedanych= wynik brutto ze sprzedaży - koszty sprzedaży i ogólnego zarządu= wynik finansowy ze sprzedaży

RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH

Przychody ze sprzedaży-koszty zmienne wyrobów sprzedanych-koszty zmienne sprzedaży i ogólnego zarządu= marża pokrycia- koszty stałe sprzedaży i ogólnego zarządu= wynik ze sprzedaży

Dolne granice cen

Dolna granice ceny to najniższa cena sprzedaży, której obniżenie spowodowałoby zmniejszenie globalnego zysku

1. Dodatkowe zamówienie może być zrealizowane w ramach posiadanych zdolności produkcyjnych

DGC= kz

DGC- dolna granica ceny

KZ- koszty zmienne jednostkowe

2. Zrealizowanie dodatkowego zamówienia wymagać będzie poniesienia dodatkowych kosztów stałych

DGC=kz+ Ks/Q

Ks- przyrost kosztów stałych

Q- wielkość dodatkowego zamówienia

3. Dodatkowe zamówienie spowoduje zmniejszenie produkcji wyrobów ujętych w planie produkcji

DGC=kz+MP/Q

MP- utracona marża pokrycia liczona jako z=p-DGC

Przykład

A	B
Liczba sprzedanych wyrobów	20		10
Jednostkowy koszt zmienny	60		78
Jednostkowa marża pokrycia	48		66
Koszty stałe	960		660
Całkowita marża pokrycia	1020		1020

1. Dodatkowe zamówienie na produkcję 5 sztyk wyrobu C, którego jednostkowy koszt zmienny wyniesie 55 zł, a cena sprzedaży 80 zł zostanie wykazane w ramach posiadanych zdolności wytwórczych.

DGC=55 zł

Zamówienie=5 80zł-55 zł=125 zł

2. Przyjęcie dodatkowego zamówienia spowoduje zwiększenie kosztów stałych o 130 złotych.

DGC=55+130/5=81 złotych

3. Z dodatkowego zamówienia, 2 sztuki wyrobu C zostanie wytworzone w ramach wolnych mocy produkcyjnych a pozostałe 3 sztuki w miejsce 2 sztuk wyrobu A.

MP=2*48=96 zł

GDC=55+96/5=74,2 zł

Z= 80-74,2=29 złotych

27

Zarząd

Informacje decyzyjne z systemu informowania kierownictwa (MIS) lub systemu wspomagania decyzji (DSS)

Sprawozdania z systemu rachunkowości zarządczej

otoczenie

otoczenie

otoczenie

Pozafinansowe informacje o jednostce

Wielkości planowane (system planowania)

Sprawozdania z systemu rachunkowości

Informacje nie objęte systemem przetwarzania danych

Informacje z dziedzinowych systemów przetwarzania danych

Informacje rynkowe do wyceny majątku

Informacje o elementarnych zdarzeniach gospodarczych

jednostkowe

koszty

zmienne

progresywne

wielkość produkcji

wielkość produkcji

jednostkowe

koszty

zmienne

degresywne

wielkość produkcji

wielkość produkcji

jednostkowe

koszty

zmienne

wielkość produkcji

wielkość produkcji

wielkość produkcji

wielkość produkcji

jednostkowe

koszty

stałe

wielkość produkcji

wielkość produkcji

jednostkowe

koszty

skokowo

stałe

budżet

Realizacja budżetu

Kontrola

budżetu

Tworzenie budżetu

działania

pomiar

dokonań

korygujące

Budżet sprzdaży

Budżet produkcji

Prognozy sprzedaży

Budżet
materiałow bezpośrednich

Budżet
robocizny bezpośredniej

Budżet pośrednich kosztów
produkcji

Budżet zapasów wyrobów gotowych

Budżet kosztów wytworzenia wyrobów sprzedanych

Planowany rachunek zysków i strat ze sprzedaży

Budżet kosztów sprzedaży i ogólnego zarządu

Budżet środków pieniężnych

Budżet nakładów kapitałowych

Planowany rachunek zysków i strat

Planowany
bilans

Planowany rachunek przepływów pieniężnych

Obsługa posprzedażowa

Marketing i sprzedaż

Logistyka zewnętrzna

Produkcja

Logistyka wewnętrzna

Zarządzanie logistyczne

Badania i rozwój

Zarządzanie zasobami ludzkimi

Infrastruktura

nośniki kosztów działań

nośniki kosztów zasobów

Robocizna bezpośrednia

Materiały bezpośrednie

Obiekt kosztowy N

Obiekt kosztowy 2

Obiekt kosztowy 1

Działanie M

Działanie 2

Działanie 1

Koszty zasobów K

Koszty zasobów 2

Koszty zasobów 1

…

…

…

klucze podziałowe

alokacje

Robocizna bezpośrednia

Materiały bezpośrednie

Produkt S

Produkt 2

Produkt 1

Wydział produkcji podstawowej R

Wydział produkcji podstawowej 2

Wydział produkcji podstawowej 1

Ośrodek kosztów pośrednich P

Ośrodek kosztów pośrednich 2

Ośrodek kosztów pośrednich 1

…

…

…

---