KALKULACJA KOSZTÓW – USTALENIE KOSZTU JEDNOSTKOWEGO

Metoda

1. PODZIAŁOWA – podzielenie sumy podzielonych kosztów przez ilość wytworzonych produktów. W praktyce występuje w 3 odmianach :

Kalkulacja podziałowa prosta

$$k_{j} = \frac{K_{o}}{X}$$

k_j – koszt jednostkowy

K_o - koszty okresu (miesiąca)

X – ilość wytworzonych produktów gotowych

Koszty okresu żeby dotyczyły tylko produktów gotowych

$$k_{j} = \frac{{Sp + K}_{o} - \text{Sk}_{\text{pn}}}{X}$$

Sp – stan początkowy produkcji w toku na początku miesiąca

Sk_pn – stan końcowy produktów niegotowych – wartość produkcji w toku na koniec miesiąca

$$k_{j} = \frac{K_{o}}{X + pXn}$$

pxn – ilość produktów niegotowych (w toku) przeliczona na produkty gotowe współczynnikiem przerobu (gotowości)

Zadanie

Przedsiębiorstwo produkujące w ramach jednego procesu jeden rodzaj wyrobu wykazywało w bieżącym miesiącu następujące koszty produkcji:

Materiały bezpośrednie 480 000 zł

Płace bezpośrednie z narzutami 44 000 zł

Koszty wydziałowe 66 000 zł

Dane ilościowe o produkcji:

• W bieżącym okresie przekazano do magazynu 2000 sztuk wyrobów gotowych,

• Stan końcowy produkcji w toku stanowiło 400 sztuk wyrobów przerobionych w 50%

Materiały są wydawane i zużywane w całości z chwilą rozpoczęcia produkcji. (na wartość produkcji w toku składa się cała wartość materiałów;)

Polecenie:

1. Przeprowadzić kalkulację kosztu jednostkowego

2. Obliczyć wartość produkcji w toku na koniec okresu

x = 2000 szt

pXn = 400 szt × 50%=200 szt

$$\text{kj}_{m} = \frac{480\ 000}{2400} = 200\ zl$$

$$\text{kj}_{p} = \frac{44\ 000}{2200} = 20\ zl$$

$$\text{kj}_{w} = \frac{66\ 000}{2200} = 30\ zl$$

Jednostkowy koszt wytworzenia: kjw = 200 + 20 + 30 = 250 zl

Oblicz wartość produkcji w toku.

Ko = 590 000

Kwwg = 2000szt  × 250 zl = 500 000 zl

Kwwg – koszt wytworzenia wyrobów gotowych

Kpn = 90 000 zl

Kpn – koszty produkcji niegotowej

Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami (przy produkcji różnorodnej)

Etapy sporządzenia kalkulacji podziałowej ze współczynnikami są następujące:

1. ustalenie sumy poniesionych kosztów w danym okresie sprawozdawczym

2. określenie ilości wyprodukowanych wyrobów w ciągu okresu sprawozdawczego

3. wyznaczenie współczynnika dla każdego wyrobu

4. ustalenie łącznej liczby jednostek przeliczeniowych

5. ustalenie sumy poniesionych kosztów w przekroju poszczególnych pozycji kalkulacyjnych

6. określenie kosztu wytworzenia jednostki przeliczeniowej (współczynnikowej – umownego przedmiotu kalkulacji)

7. obliczenia jednostkowego kosztu wytworzenia wyrobów, który uzyskuje się w rezultacie pomnożenia kosztu jednostki współczynnikowej przez współczynnik kalkulowanego wyrobu

Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami

Przedmiot kalkulacji (wyrób)	Jednostki fizyczne (wytworzona ilość)	Współczynnik	Liczba jednostek współczynnikowych (kol. 2 x 3)	Koszt jednostki współczynnikowej (koszty ogółem / kol. 4)	Rzeczywisty koszt jednostkowy (kol. 3 x 5)	Koszt wytworzenia produktu (kol. 2 x 6)
1	2	3	4	5	6	7

Koszty wytworzenia produktu – pozycja kontrolna

Zadanie

Jednostka gospodarcza produkuje z tego samego materiału i w tej samej technologii dwa rodzaje wyrobów A i B o wadze odpowiednio 4 i 7 kg. Poniesione w ciągu miesiąca i zaewidencjonowane na koncie „Produkcja podstawowa” koszty wynoszą:

• materiały bezpośrednie 373 200 zł

• płace bezpośrednie 104 800 zł

• koszty wydziałowe 65 000 zł

Razem koszt wytworzenia 543 000 zł

W bm. Wyprodukowano:

• wyrobów A – 20 000 szt. wyrobów gotowych, rozpoczęto produkcję 800 szt. przerobionych z punktu widzenia poniesionych kosztów w 50 %

• wyrobów B – 13 200 szt. wyrobów gotowych, rozpoczęto produkcję 1 250 szt. przerobionych z punktu widzenia poniesionych kosztów w 80 %.

Polecenie:

Obliczyć koszt jednostkowy wytworzenia wyrobów A i B przyjmując wagę wyrobów jako współczynniki. Przeprowadzić obliczenia kontrolne.

Przedmiot kalkulacji (wyrób)	Jednostki fizyczne (wytworzona ilość)	Współczynnik	Liczba jednostek współczynnikowych (kol. 2 x 3)	Koszt jednostki współczynnikowej	Rzeczywisty koszt jednostkowy (kol. 3 x 5)	Koszt wytworzenia produktu (kol. 2 x 6)
1	2	3	4	5	6	7
A	20 400 szt	4	81 600	3 zł	12 zł	244 800
B	14 200 szt	7	99 400	3 zł	21 zł	298 200
RAZEM	X	X	181 000	X	X	543 000

A = 20 000 szt + (800×50%) = 20 400 szt

B = 13 200 szt + (1 250×80%) = 14 200 szt

$$Koszt\ jednostki\ wspolczynnikowej = \frac{543\ 000}{181\ 000} = 3\ zl$$

Kalkulacja podziałowa procesowa (fazowa)

Istota kalkulacji podziałowej procesowej polega na ujmowaniu kosztów nie tylko według nośników, ale również według poszczególnych elementów procesu produkcyjnego. Kalkulacja podziałowa procesowa (fazowa) jest stosowana w przypadku produkcji masowej i wieloseryjnej, przechodzącej przez wiele następujących po sobie faz procesów produkcyjnych, np.: w przemyśle cukierniczym, włókienniczym, odzieżowym itp.

W produkcji procesowej każda faza produkcyjna kończy się przekazaniem wytworzonego półfabrykatu do kolejnej fazy lub do międzywydziałowego magazynu półproduktów, skąd do następnej fazy jest przekazywana ilość półfabrykatów potrzebna do dalszego przerobu.

Kalkulacji kosztu jednostkowego przy produkcji fazowej można dokonać dwoma metodami (odmianami)

• metodę półfabrykatową (będziemy kalkulować koszt wytworzenia danego półfabrykatu w danej fazie – nośnikiem kosztów między fazami jest półfabrykat)

• metodę bezpółfabrykatową

W metodzie półfabrykatowej dokonuje się obliczenia narastającego kosztu jednostkowego na koniec każdej fazy produkcyjnej. W związku z tym do kosztów każdej fazy (za wyjątkiem pierwszej) dolicza się koszt półfabrykatów pobranych z poprzedniej fazy (iloczyn ilości pobranych półfabrykatów i narosłego kosztu jednostkowego na konie poprzedniej fazy). Narosły koszt jednostkowy ostatniej fazy jest jednocześnie kosztem jednostkowy wytworzenia danego produktu.

W metodzie bezpółfabrykatowej koszt jednostkowy wytworzenia produktu oblicza się dla każdej fazy osobno. Jednostkowy koszt całkowity wytworzenia produktu wszystkich faz jest sumą jednostkowych kosztów wytworzenia produktu wszystkich faz produkcyjnych.

Dzięki kalkulacji metodą półfabrykatową uzyskać można informacje o kosztach wytworzenia zapasów półproduktów występujących na koniec poszczególnych faz, natomiast kalkulacja metodą bezpółfabrykatową dostarcza informacji jedynie o udziale kosztów danej fazy w koszcie wytworzenia produkcji nie zakończonej.

1. DOLICZENIOWA

Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa

Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa ma zastosowanie w przypadku produkcji jednostkowej i małoseryjnej, która nie jest powtarzana w długich odstępach czasu. Polega ona na odrębnym kalkulowaniu kosztów wytworzenia przedmiotu kalkulacji objętego oddzielnym zleceniem produkcyjnym. Przedmiotem kalkulacji może być seria, partia, sztuka wyrobu, roboty, usługi lub zespół części składowych wyrobu gotowego

Zastosowanie kalkulacji doliczeniowej jest możliwe, jeżeli w przedsiębiorstwie SA spełnione następujące warunki:

• Dokumentacja jest sporządzona w taki sposób, aby możliwe było odniesienie kosztów bezpośrednich na poszczególne obiekty kalkulacyjne

• Jest zapewniony właściwy obieg dokumentów

• Ewidencja analityczna kosztów bezpośrednich jest dokładna i szczegółowa

Na kartach kalkulacyjnych są ujmowane wszystkie koszty bezpośrednie na bazie dokumentacji źródłowej. Aby otrzymać koszt wytworzenia, do kosztów bezpośrednich należy dodać koszty wydziałowej, których wielkość przypadająca na określone zlecenie produkcyjne jest obliczana przy użyciu odpowiednich kluczy podziałowych kosztów.

Zadanie

Przedsiębiorstwo produkcyjne „Delta Z” wytworzyło w bm. Dwa rodzaje wyrobów S: w ilości 8 szt. i P: w ilości 12 szt. Produkcja w toku nie wystąpiła. Produkcja tych wyrobów odbywa się w dwóch wydziałach:

• W wydziale obróbki

• W wydziale montażu

Tabela przedstawia koszty wytworzenia oraz pracochłonność wyrobów S i P:

Wyszczególnienie	Zlecenie 1 (wyrób S)	Zlecenie 2 (wyrób P)	RAZEM
Materiały bezpośrednie	1540	1 460	3 000
Płace bezpośrednie z narzutami:	480	820	1 300
Wydziału obróbki	220	580	800
Wydziału montażu	260	240	500
Koszty wydziałowe:	2136	1764	3 900
Wydziału obróbki	1 200	900	2 100
Wydziału montażu	936	864	1 800
Czas pracy maszyn wydziału obróbki	80 mh	60 mh	140 mh
Razem koszty wytworzenia (1+2+3)	4156	4 044	8200
Jednostkowy koszt wytworzenia (5/ilość)	519,50	337	410

Polecenie:

Na podstawie podanych informacji rozliczyć koszty wydziałowe na wyroby narzutem zróżnicowanym:

• Koszty wydziału obróbki w stosunku do czasu pracy maszyn

• Koszty wydziału montażu w stosunku do płac bezpośrednich poniesionych na tym wydziale.

Wskaźnik narzutu dla wydziału obróbki:

$$Wn = \frac{2100\ zl}{140\ mh} = 15\ zl/mh$$

Narzut na zlecenie 1 i zlecenie 2:

N_zl 1  = 80 mh  × 15 zl = 1 200 zl

N_zl 2  = 60 mh  × 15 zl = 900 zl

RAZEM :  2 100

Wskaźnik narzutu dla wydziału montażu:

$$Wn = \frac{1\ 800\ zl}{500\ zl} \times 100 = 360\ \%$$

Narzut na zlecenie 1 i zlecenie 2:

$$N_{zl\ 1\ } = \frac{260\ zl\ \times 360}{100} = 936$$

$$N_{zl\ 2\ } = \frac{240\ zl\ \times 360}{100} = 864$$

RAZEM : 1 800

Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa

W jednostkach gospodarczych, w których występuje produkcja średnio- i wieloseryjna należy otwierać karty kalkulacyjne nie dla serii wyrobów, ale dla danego asortymentu lub nawet grupy asortymentowej produktów. Ten rodzaj kalkulacji nazywa się kalkulacją asortymentową. Przedmiotem kalkulacji nie jest konkretne zlecenie, lecz produkcja danego asortymentu wyrobów.

Na karcie kalkulacyjnej ewidencjonuje się koszty poniesione w związku z produkcją poszczególnych asortymentów lub ich grup według zasada stosowanych w kalkulacji zleceniowej. Koszty danego asortymentu produkcji, zgrupowane według pozycji kalkulacyjnych są dzielone w końcu miesiąca na koszty dotyczące wyrobów gotowych i produktów nie zakończonych.

Rzeczywisty koszt wytworzenia produktów gotowych i produktów w toku

W ramach kalkulacji kosztów suma kosztów ujętych na koncie „koszty działalności produkcyjnej” polega rozliczeniu na koniec okresu sprawozdawczego na:

• Koszt wytworzenia produktów gotowych

• Koszt wytworzenia produktów nie zakończonych

Za produkty gotowe uznawane są produkty pracy przedsiębiorstwa (wyroby lub usługi), które przeszły wszystkie fazy cyklu produkcyjnego. Po zakończeniu produkcji produkty gotowe bądź usługi są przeznaczane do sprzedaży.

Produkcja niezakończona z kolei obejmuje efekty działalności przedsiębiorstwa, w stosunku do których proces produkcyjny nie został skończony. Do produkcji niezakończonej zalicza się:

• Półprodukty (półfabrykaty), czyli produkty pracy będące wynikiem poszczególnych etapów procesu produkcji. Po zakończeniu kolejnych faz są one przekazywane do magazynu, a następnie wykorzystywane w przedsiębiorstwie do dalszej produkcji mogą też być przeznaczone na sprzedaż odbiorcom zewnętrznym:

• Produkty w toku, tzn. produkty pracy będące w trakcie obróbki w procesie produkcyjnym, nie są one magazynowane i nie są przeznaczone na sprzedaż.

Końcowe efekty procesu rozliczania kosztów należy także odpowiednio ująć na kontach księgowych.

EWIDENCJA PRODUKTÓW PRACY

1) PW - Przyjęcie wyrobów do magazynu wycena po cenie na poziomie kosztu planowanego

2) Mnożymy ilość wytworzonych i przyjętych do magazynu wyrobów

3) odchylenia od cen ewidencyjnych

a) debetowe

b) kredytowe

KOSZT PLANOWANY < KOSZT RZECZYWISTY = ODCHYLENIA DT

KOSZT PLANOWANY > KOSZT RZECZYWISTY = ODCHYLENIA CT

Po zaksięgowaniu operacji konto „rozliczenie kosztów produkcji” nie powinno wykazywać salda.

Koszt planowany (Dt konta „produkty gotowe”) + odchylenia Dt = koszt rzeczywisty

Koszt planowany (Dt konta „produkty gotowe”) – odchylenia Ct = koszt rzeczywisty

Ewidencja sprzedaży produktów

1. WZ –

2. FA VAT:

   1. Netto

   2. VAT

3. Odchylenia od cen ewidencyjnych

   1. Narzut odchyleń Dt przypadający na sprzedane wyroby

   2. Narzut odchyleń Ct przypadający na sprzedane wyroby

$$Wno = \frac{\text{So}}{Skp + Rp} \times 100$$

So – saldo odchyleń

Skp – Sk konta „produkty gotowe”

Rp – rozchód produktów

$$N(Rp) = \frac{Wno \times Rp}{100}$$

Zysk brutto ze sprzedaży produktów = przychody ze sprzedaży – koszt wytworzenia produktów sprzedanych

Zysk brutto – koszty = zysk netto