Wykład 1 21.02.2008

dr Ryszard Dębski - dyżur czwartek po wykładzie, Uniwersytecka 3 pokój 28

egzamin pisemny testowy na początku sesji

zerówka ustna - indywidualnie się umówić w razie silnej potrzeby

LITERATURA

• stare:

• J. Waszczyński, Ustrój organów ochrony prawnej, Łódź 1971

• S. Włodyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975

• prof. Z. Resich, Nauka o organach ochrony prawnej, Warszawa 1973

• nowe:

• B. Szmulik, Serafin, Organy ochrony prawnej, Warszawa 2007, Beck

• S. Sagan, W. Sersinowa, Organy i korporacje ochrony prawnej, Warszawa 2001, Lexis Nexis

• K. Piasek, Organizacja wymiaru sprawiedliwości, Kraków 2005, Kluwer (Zakamycze)

• K. Sitkowska, Ustrój organów ochrony prawnej, Toruń 2008

• J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej część szczegółowa, Kraków 2007, Kluwer

• F. Prusak, Organy ochrony prawnej, Warszawa 2002

• B. Szmulik, M. Żmigrocki, Ustrój organów ochrony prawnej, Lublin 2005

Pojęcia podstawowe

Pojęcie ochrony prawnej

Często mówi się o ochronie prawnej konkretnego przedmiotu (rodziny, mienia społecznego, itd.).

ochrona prawna - pojęcie ogólne: stała i zorganizowana działalność podejmowana dla ochrony porządku prawnego oraz (lub) indywidualnych praw podmiotowych jednostki.

Elementy definicji:

• ochrona porządku prawnego - ochrona prawa w znaczeniu przedmiotowym,

• indywidualne prawa jednostek - ochrona w znaczeniu podmiotowym.

Te dwa aspekty ochrony prawnej są ze sobą ściśle powiązane. Istnieją organy, które nastawione są na ochronę prawnego porządku (np. prokuratura, policja) i takie, które nastawione są na ochronę indywidualnych praw podmiotowych jednostek (np. adwokatura). Adwokat chroni bezpośrednio prawa podmiotowe jednostek, a pośrednio porządek prawny. Natomiast prokurator chroni prawa przedmiotowe bezpośrednio, a prawa podmiotowe pośrednio. A więc ochrona praw podmiotowych jednostek i porządku prawnego są nierozerwalnie związane.

Zasada zakazu uciekania się do samopomocy oraz zasada obligatoryjnego udzielania ochrony prawnej przez odpowiednie organy

Zasady te są ze sobą ściśle powiązane. Zasada obligatoryjnego udzielania ochrony prawnej jest komplementarna wobec zasady zakazu uciekania się do samopomocy.

Zasada zakazu uciekania się do samopomocy

Rewolucja francuska zmieniła bardzo wiele na dobre w dziedzinie nauk prawnych.

Przez długi czas samopomoc, czyli ochrona swoich praw przy pomocy własnych działań była stosowana w szerokim zakresie (np. instytucja zajazdów) - nawet sądy sugerowały takie rozwiązania. Jeszcze kodeks cywilny z 1825r. odmawiał sędziom prawa do zabraniania wzięcia spraw we własne ręce. W XIX w. ustaliła się zasada, ze obywatel, który został pokrzywdzony nie wymierza sprawiedliwości na własną rękę lecz zwraca się do odpowiednich organów ochrony prawnej. Pozostały tylko nieliczne wyjątki, których nie wolno jednak interpretować rozszerzająco, takie jak:

• obrona konieczna

• (ma charakter wyjątkowy - nie może być tak, że traktujemy obronę konieczną jako możliwość samodzielnego wymierzenia sprawiedliwości)

• powinno się ostrożnie podchodzić do rozszerzenia i tak szerokich w Polsce możliwości obrony koniecznej

• stan wyższej konieczności

• wąsko zakreślone wyjątki wynikające z prawa cywilnego (prawo hotelarza do zatrzymania rzeczy gościa dopóki nie uregulował należności za wynajem)

Nie mamy prawa zwalczać czynów zabronionych przy pomocy czynów zabronionych.

Zakres sytuacji w których możemy korzystać z zasady samopomocy jest bardzo wąski, ograniczony odpowiednimi przepisami. Z tego wynika, że musi istnieć zasada obligatoryjnego udzielania pomocy prawnej przez odpowiednie organy.

Zasada obligatoryjnego udzielania ochrony przez odpowiednie organy

Jeszcze w XIX w. zasada obligatoryjnego udzielania pomocy nie była oczywista. Zasada obligatoryjnego udzielania ochrony prawnej polega na tym, że sąd musi rozstrzygnąć sprawę nawet jeśli jest ona bardzo trudna do rozstrzygnięcia. Ochrona prawna udzielana jest obecnie nawet wtedy, gdy nikt o to nie prosi.

Zasada legalizmu

Organy ścigania (np. policja, prokuratura) muszą wszcząć postępowanie karne, gdy przestępstwo jest ścigane z urzędu w sytuacji, gdy dotrze do nich wiadomość o popełnieniu przestępstwa. Nawet jeśli pokrzywdzony nie życzy sobie wszczęcia postępowania odpowiednie organy muszą sprawę wyjaśnić jeśli dowiedziały się o sprawie. Zasada ta ma zapobiec samosądom, które są niesprawiedliwe i bezprawne.

Zasada oportunizmu

Prokuratura nie musi wszcząć postępowania, gdy nie ma interesu publicznego w ściganiu danego czynu. Zasada oportunizmu istnieje tylko w niektórych krajach.

Wykład 2 28.02.2008

Cele wymiaru sprawiedliwości (ochrony prawnej)

Cele wymiaru sprawiedliwości są ze sobą związane. Realizując jeden osiąga się drugi.

• represyjny - wyciąganie konsekwencji z naruszenia prawa

• karnoprawne - wiążą się z naruszeniem prawa karnego lub wykroczenie

• cywilnoprawne - wiążą się z naruszeniem majątku osoby poszkodowanej - zobowiązuje się tego który uczynił szkodę do jej naprawienia

• prewencyjny - zapobieganie naruszeniom prawa, nakierowane zwłaszcza na te osoby, które są na to naruszenie narażone

Represje także zapobiegają naruszeniu prawa.

Organy ochrony prawnej działają w sytuacjach

• konfliktowych - pomiędzy różnymi podmiotami prawa zachodzi spór co do ich wzajemnych praw i obowiązków.

• niekonfliktowych - mamy do czynienia z okolicznościami, w których niejasne jest rozstrzygnięcie prawne np. zwracamy się od adwokata o poradę

Ochrona prawa sensu stricto i sensu largo

• sensu stricto - jest to działalność specjalnych organów państwowych lub społecznych polegająca na orzekaniu.

Orzekanie polega na wydawaniu wiążącej decyzji co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą środków określonych przez prawo.

Wiążąca decyzja jest wiążąca nie tylko dla stron konfliktu ale również dla podmiotów trzecich (ludzi i instytucji z zewnątrz konfliktu).

Środki określone przez prawo mają najczęściej charakter środków przymusu państwowego. Od tej reguły są wyjątki np. środki wychowawcze.

Etapy procesu orzekania

1. ustalenie stanu faktycznego - ustalenie co się faktycznie stało w danym wypadku pod względem przepisów

2. dokonanie oceny prawnej stanu faktycznego - subsumpcja (podciągnięcie) pod odpowiedni przepis. Opisuje się stan faktyczny przy pomocy słów zaczerpniętych z ustawy.

3. ustalenie konsekwencji prawnych wobec sprawcy naruszenia prawa - są one przewidziane w przepisie (ale mają w nim charakter zgeneralizowany). Organ orzekający konkretyzuje konsekwencje.

• sensu largo - obejmuje nie tylko orzekanie ale również inne rodzaje działalności:

• pojednawcza - polega na podejmowaniu starań zmierzających do ugodowego załatwienia konfliktu prawnego.

Działalność pojednawcza jest to inna działalność niż polubowne załatwienie sprawy gdyż polubowne załatwienie sprawy jest to orzeczenie przez sąd polubowny, dopuszczony w naszym prawie do rozstrzygania sporów cywilno-prawnych np. w sprawach majątkowych. Sąd polubowny różni się tym od sądu powszechnego, że sąd powszechny jest zorganizowany przez państwo a sąd polubowny, który działa szybciej i taniej, może być powołany przez strony w ten sposób, że strony wybierają arbitrów a arbitrzy wybierają superarbitra, który będzie im przewodniczył. Akta postępowania przed sądem polubownym są przesyłane do sądu powszechnego, który stwierdza ważność lub nieważność orzeczenia sądu polubownego.

mediacja (pośrednictwo) - osoba trzecia (podmiot, który nie jest stroną w sporze) podejmuje się stworzyć warunki do bezpośrednich stron. Mediator ma często duży udział w poszukiwaniu formy ugody.

koncyliacja (rozjemstwo) - działalność specjalnie do tego przygotowanego organu polegającą na opracowaniu i przedstawieniu stronom sporu propozycji co do sposobu jego rozstrzygnięcia. Rozjemstwo od orzekania różni się tym, że projekt rozstrzygnięcia jest tylko propozycją dla stron.

• opiniodawcza i pomocnictwo prawne - polega na tym, że organy ochrony prawnej wydają opinie prawne dotyczące jakiegoś stanu pod kątem przepisów prawnych.

pomocnictwo prawne - podmiot udzielający pomocy prawnej udziela opinii jednokrotnie jednemu podmiotowi

obsługa prawna - podmiot udzielający pomocy prawnej udziela opinii wielokrotnie jednemu podmiotowi

obsługa legislacyjna - ma pomóc w skonstruowaniu norm prawnych i sprawdzić, czy nie ma kolizji z normami prawa krajowego i międzynarodowego.

• zapobiegawcza - polega na zapobieganiu naruszeniu prawa

generalno-prewencyjna - organy ochrony prawnej mają zabezpieczać przed naruszeniem prawa ze strony wszystkich podmiotów tego prawa

indywidualno-prewencyjna - zabezpiecza przed powtórnym naruszeniem prawa przez podmioty, które już to prawo naruszyły

• kontrola przestrzegania prawa - kontrola legalności

sensu stricto - podmiot kontrolujący bada działalność podmiotu poddanego kontroli w celu sprawdzenia czy nie doszło do naruszenia prawa. Wymaga, ażeby organ, który ma prawo do kontroli, miał środki ujawniania czyli środki pozwalające na zbadanie danego organu poddawanego kontroli. Środku ujawniania to np. prawo do zażądania dokumentów, prawo do obecności na rozprawie toczącej się przy drzwiach zamkniętych.

sensu largo - polega na tym, że organ kontrolujący ma nie tylko środki ujawniania ale także zespół środków reagowania. Jeśli organ kontrolujący stwierdzi, że w działaniu podmiotu kontrolowanego nastąpiły naruszenia prawa może zareagować.

nadzoru - kontrola najdalej idąca - organ kontrolujący ma prawo do wydawania wiążących decyzji organowi kontrolowanemu.

Wykład 3 6.03.2008

Wymiar sprawiedliwości

Definicje wymiaru sprawiedliwości

def. przedmiotowa

wymiar sprawiedliwości - ochrona prawna sprawowana w zakresie prawa sądowego (czyli prawa cywilnego i prawa karnego)

def. podmiotowa

wymiar sprawiedliwości - rozstrzyganie konfliktów prawnych przez sądy

def. modalna

wymiar sprawiedliwości - takie orzekanie, które odbywa się w specjalnych warunkach gwarantujących bezstronność i wysoką jakość rozstrzygania konfliktów prawnych

Warunki wysokiej jakości orzekania

• niezawisłość - sądy muszą mieć zagwarantowaną niezawisłość orzekania

• specjalna procedura rozstrzygania - sądy muszą mieć specjalne procedury rozstrzygania dające stronom wzmożone gwarancje ochrony ich praw

organy ochrony prawnej

Organem ochrony prawnej są ustawowo zorganizowane grupy ludzi mające za zadania urzeczywistnianie ochrony prawnej, wymiaru sprawiedliwości. Organy ochrony prawnej rządzą się zasadą odrębności.

zasada odrębności

• organizacyjnej - organy ochrony prawnej nie powinny być częścią organów ustawodawczych czy wykonawczych

• funkcjonalnej - nie powinno być możliwości odwołania się do organów ustawodawczych czy wykonawczych

Podział organów ochrony prawnej

państwowe, społeczne i mieszane

• państwowe - takie, które mają charakter urzędniczy, zasiadają w nich funkcjonariusze państwowi np. prokuratura

• społeczne - takie, które rozstrzygają problemy prawne powierzone im przez ustawę ale składają się z niezawodowego personelu, mieszkańców danej społeczności etc.

• mieszane - np. Izba Morska (orzekają sędziowie oraz ławnicy), sąd powszechny I instancji (orzekają sędziowie i ławnicy)

orzekające i nieorzekające

• orzekające - wydają decyzje w sprawie konfliktów prawnych np. sądy, Izby Morskie. Jest to najważniejsza grupa organów ochrony prawnej. Od ich jakości zależy jakość demokracji w państwie.

• sądowe - sądy, czyli najważniejsza grupa - powołuje się je do rozstrzygania w sprawach gdzie ważna jest jakość rozstrzygania a nie szybkość

• pozasądowe - organy quasi-sądowe - powołane do rozstrzygania konfliktów prawnych, podobnie jak sądy mają ukształtowaną strukturę i organizację ale nie posiadają wszystkich gwarancji niezawisłości i zasad proceduralnych sądów. Nie orzekają one w imieniu państwa.

• niesądowe - dr Dębski nie wyróżnia tej grupy - nie zajmują się na co dzień ochroną prawną ale niejako przy okazji sprawują takie same funkcje np. Administracja Lasów Państwowych, która przede wszystkim zajmuje się administracją lasów ale mają też prawo nakładania kar

• nieorzekające - współdziałają w orzekaniu z sądami np. prokuratura

• Izby Morskie

• Sądy polubowne

• Samorządowe Kolegium Odwoławcze

Orzekające organy sądowe

sąd w znaczeniu materialnym i formalnym

• znaczenie materialne - organ powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, orzeka w imieniu państwa, jest wyposażony w specjalne gwarancje ustrojowe i procesowe prawidłowego rozstrzygania

• znaczenie formalne - każdy organ, który ustawa nazywa sądem

Trybunał Stanu - sąd w znaczeniu materialnym ale nie formalnym

Sądy powszechne, szczególne, Sąd Najwyższy - sądy w znaczeniu i formalnym i materialnym

Trzy grupy sądów

• powszechne - … (???)

• szczególne - mają szczególnie zakreślone kompetencje, rozpatrują sprawy przekazane im do rozpatrzenia. W Polsce są to sądy wojskowe (są to sądy karne rozstrzygające sprawy o przestępstwa popełnione w wojsku) i sądy administracyjne (zajmują się kontrolą nad wykonywaniem administracji publicznej przez organy państwowe).

• Sąd Najwyższy

Właściwość organów ochrony prawnej i spory kompetencyjne

Właściwość organów ochrony prawnej

właściwość organów ochrony prawnej - uprawnienie do rozpatrywania określonej grupy spraw

Organy ochrony prawnej mogą działać tylko w sposób, do którego zostały upoważnione i w sprawach określonych przez ustawy.

Trzy płaszczyzny kompetencji organów ochrony prawnej

• właściwość rzeczowa (przedmiotowa) - jakie kategorie praw należą do danego organu

• właściwość miejscowa (terytorialna) - sprawy z jakiego obszaru należą do danego organu

• właściwość funkcjonalna (czynnościowa) - jakie czynności w danych sprawach może podejmować dany organ

Wykład 4 13.03.2008

organy ochrony prawnej c.d.

Trzy płaszczyzny kompetencji organów ochrony prawnej

• właściwość rzeczowa (przedmiotowa) - jakie kategorie praw należą do danego organu np. sprawa o zbrodnie trafia od razu do Sądy Okręgowego

• właściwość miejscowa (terytorialna) - sprawy z jakiego obszaru należą do danego organu

• właściwość funkcjonalna (czynnościowa) - jakie czynności w danych sprawach może podejmować dany organ np. Sąd I i II Instancji (apelacja).

Każdy organ ochrony prawnej jest zobowiązany do przestrzegania swojej właściwości.

Gdy organ stwierdza swoją niewłaściwość

• zasada - organ zwraca sprawę z pouczeniem do kogo się skierować

• wyjątek - organ przekazuje z urzędu sprawę organowi właściwemu - sprawy ważne, doniosłe np. sprawy karne

Spory kompetencyjne

spór kompetencyjny - powstaje gdy po przekazaniu przez jeden organ sprawy drugiemu ten drugi uznaje się również za niekompetentny. Decyzja drugiego organu powoduje, że powstaje spór.

• spór kompetencyjny negatywny - jeżeli dwa organy kolejno uznają się za niewłaściwe

• spór kompetencyjny pozytywny - dwa organy kolejno stwierdzają swoją wyłączną kompetencje

Rodzaje sporów

• między organami sądowymi - art. 38 KPK, …

• między innymi organami niż sądy - np. spory między terenowymi organami administracji rządowej a organami samorządowymi rozstrzyga Naczelny Sąd Administracyjny

• między organami sądowymi a pozasądowymi - nie istniejące już Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym (trzyosobowe, zwoływane przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego). Kolegium wzywało Ministra MSWiA i właściwego ministra np. Ministra Gospodarki i w pięcioosobowym składzie rozstrzygało ono spory kompetencyjne.

Następstwo orzekania

• jeżeli orzeka sąd cywilny a wcześniej rozpatrzył sprawę sąd karny to sąd cywilny jest związany tylko rozstrzygnięciem co do faktu popełnienia przestępstwa jeżeli zapadł wyrok skazujący

• jeżeli orzeka sąd karny a wcześniej rozpatrzył sprawę sąd cywilny to dla sądu karnego wiążące są orzeczenia konstytutywne (prawotwórcze) czyli takie, które kształtują stosunek prawny (np. sąd orzeka rozwód, adopcję) a nie są wiążące orzeczenia deklaratoryjne sądu cywilnego

• jeżeli orzeka organ administracji a wcześniej sprawę rozpatrzył sąd to organ administracji jest związany postanowieniami sądu

• sądowa kontrola decyzji administracyjnej

• bezpośrednia (samoistna) - następuje w wyniku zaskarżenia do sądu decyzji administracyjnej - sąd albo stwierdza że decyzja administracji nie narusza prawa i pozostaje w mocy albo że jest niezgodna z prawem i traci moc obowiązywania. Gdy sąd uchyla decyzję (korzysta z uprawnień kasatoryjnych) administracji nie wydaje nowej, jest to jedynie sygnał dla administracji, że musi ponownie zająć się sprawą). Kontrola bezpośrednia musi być przewidziana odpowiednimi przepisami.

Dwa modele kontroli samoistnej:

• angielski - sądy powszechne mają prawo samoistnie kontrolować decyzje administracji a więc można każdą decyzję administracji zaskarżyć

• francuski - min. w Polsce - kontrola sprawowana jest przez sądy szczególne (najczęściej sądy administracyjne) i do tych sądów należy się zwracać o dokonanie samoistnej kontroli

• okazjonalna (pośrednia) - przy okazji rozpatrywania konkretnej sprawy cywilnej i karnej (np. przy sprawie o niepłacenie czynszu sąd sprawdza czy czynsz był naliczony zgodnie z prawem). Możliwość kontroli okazjonalnej wynika z zasady niezawisłości sądów.

• rozstrzygnięcie administracji było sprzeczne z prawem - sąd nie zastosuje rozstrzygnięcia administracji w danej sprawie (ale go nie uchyla)

• rozstrzygnięcie administracji było zgodne z prawem - sąd zastosuje rozstrzygnięcie administracji we własnym orzeczeniu

Sąd nie może zajmować się administrowaniem państwem. Kontrola decyzji administracyjnej jest to tak naprawdę kontrola legalności tych decyzji.

Wykład 5 20.03.2008

Sądy Administracyjne

Historia Sądów Administracyjnych w Polsce

• 31.01.1980 - ustawa o NSA, wprowadzono ją do KPA. Ustawa wprowadzała możliwość kontroli sądowej małej części decyzji administracyjnych (w 19 przypadkach).

• 11.05.1995 - ustawa. NSA miał nie tylko kontrolować decyzje administracyjne ale także wykonywanie administracji publicznej (także bezczynność administracji).

• 25.07.2002 - Prawo Ustroju Sądów Administracyjnych - kompetencje takie same ale powołano dwa szczeble sądownictwa administracyjnego na skutek postanowień Konstytucji (która wskazywała, że sądownictwo musi być co najmniej dwuszczeblowe).

Kontrola wykonywania administracji publicznej

• akty o charakterze indywidualno-konkretnym

• decyzje administracyjne

• postanowienia wydawane w postępowaniu administracyjnym

• postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym

• inne akty czy czynności z zakresu administracji publicznej, które dotyczą przyznania, stwierdzenia lub uznania obowiązku lub uprawnienia wynikającego z przepisów prawa

• generalne

• uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego stanowiących przepisy np. gminne czy prawa miejscowego

• akty nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego

• bezczynność organu administracji

• spory kompetencyjne pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego a jednostkami terenowej administracji rządowej

• sądy administracyjne udzielają odpowiedzi na pytania stawiane przez Samorządowe Kolegia Odwoławcze

Samorządowe Kolegia Odwoławcze

12.10.1994r - ustawa - powołanie SKO.

• organ odwoławczy w ramach administracji rządowej

• procedura rozpatrywania spraw upodobniono do procedury w ramach organów sądowych

• specyficzny kształt personalny

• na potrzeby wykładu zaliczamy SKO do pozasądowych organów kontroli

Kompetencje

• rozpatrywanie odwołań w indywidualnych sprawach związanych z działalnością organów administracji publicznej

Osoby działające w SKO

• etatowi członkowie - powoływani przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Prezesa danego SKO

• pozaetatowi członkowie - powoływani w ten sam sposób, na 6 letnią kadencję

• Prezes SKO - powoływane przez Premiera na wniosek zgromadzenia ogólnego danego SKO

Działają w składzie 3-osobowym. Decyzje zapadają na rozprawie, w sposób charakterystyczny, większością głosów.

Działanie Sądów Administracyjnych

Do Sądu Administracyjnego można się odwołać gdy wyczerpie się całą drogę odwoławczą. Skargę może wnieść każdy, kto ma w tym interes prawny. Skarga rozpatrywana jest w I instancji przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w składzie 3 sędziów. Orzeczenia WSA mają najczęściej charakter kasatoryjny (uchylają zaskarżoną decyzję).

Organizacja Sądów Administracyjnych

• Wojewódzkie Sądy Administracyjne - dzielą się na wydziały

• Naczelny Sąd Administracyjny

Sędzia WSA musi mieć co najmniej 35 lat, a NSA musi mieć co najmniej 40 lat i mieć 10 letnie doświadczenie w zawodach prawniczych.

Dwa organy administracji sądowej

• zgromadzenie ogólne sędziów - zbiera się raz do roku

• kolegium administracyjne sądu - wyłaniany przez zgromadzenie ogólne

Prezes NSA wybierany jest przez Prezydenta na 6 letnią kadencję (przez ten czas jest nieodwoływalny z wyjątkiem okoliczności ukazanych w ustawie) spośród 2 kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie ogólne NSA, którzy są wyłaniani na drodze głosowania.

Trzy Izby NSA

• Izba Finansowa - sprawuje nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach zobowiązań podatkowych, świadczeń pieniężnych, przepisów o egzekucji

• Izba Gospodarcza - sprawuje nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach budżetu, dewizowych, bankowości, ubezpieczenia, ceł, taryf

• Izba Ogólno-administracyjna - sprawuje nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, samorządu terytorialnego, prywatyzacji mienia, spraw wewnętrznych - jest to kompetencja dopełniająca, jeśli coś nie podlega pod pierwsze dwie izby to podlega pod tą.

Przewodniczącymi poszczególnych Izb są wiceprezesi NSA

Trybunał Stanu

Historia Trybunału Stanu

Zaczął istnieć już przed wojną ale po wojnie został powołany dopiero w latach 80 tych.

26.03.1982 - Ustawa o Zmianie Konstytucji PRL (wprowadzono dwa trybunały - stanu i konstytucyjny) oraz Ustawa o Trybunale Stanu

Rodzaje odpowiedzialności przez Trybunałem Stanu

• konstytucyjna - można ją realizować wyłącznie przez Trybunałem Stanu. Jest to odpowiedzialność polegającą na tym, że wysoki funkcjonariusz państwowy odpowiada za czyn zawiniony umyślnie nie będący przestępstwem ale który w związku z zajmowanym stanowiskiem lub zakresem urzędowania narusza konstytucję lub ustawę.

• karna - jeżeli najwyższy funkcjonariusz państwowy popełni przestępstwo z wyjątkiem Prezydenta podczas trwania kadencji

Mocą uchwały sejmowej Trybunał Stanu może rozpatrywać łącznie i odpowiedzialność karną i konstytucyjną.

Odpowiedzialność konstytucyjną ponoszą

• Prezydent

• Prezes Rady Ministrów

• członkowie Rady Ministrów

• Prezes NBP

• Prezes NIK

• Członkowie KRRiTV

• osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie danym ministerstwem

• Posłowie i Senatorowie - w pewnym zakresie - w sytuacji kiedy prowadzą oni wbrew art. 107 Konstytucji, czyli gdy prowadzą działalność gospodarczą z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa

Skład

• Przewodniczący - I Prezes Sądu Najwyższego

• 2 zastępców

• 16 członków - wybieranych przez Sejm na czas kadencji Sejmu

Połowa członków Trybunału Stanu musi mieć kwalifikacje sędziowskie.

Procedura

Postawienie Prezydenta przed Trybunałem Stanu wymaga:

• wniosku ¼ ogólnej liczby Posłów i Senatorów

• 2/3 głosów Zgromadzenia Narodowego

Pozostali

• wniosek Prezydenta lub Sejmowej Komisji Śledczej lub ¼ Posłów

• wniosek trafia do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która podejmuję uchwałę o postawieniu przed Trybunałem Stanu albo o umorzeniu postępowania. Uchwała ta trafia do Sejmu.

• Sejm podejmuje uchwałę o postawieniu przed Trybunałem (3/5 dla członka Rady Ministrów, ½ +1 dla innych)

Instancyjność pozioma

• I instancja - 1 Przewodniczący + 4 członków

• II Instancja - 1 Przewodniczący + 6 członków

Wykład 6 27.03.2008

Środki

• odpowiedzialność karna - jak w kodeksie karnym

• odpowiedzialność konstytucyjna

• utrata czynnego lub biernego prawa wyborczego na urząd prezydenta, sejmu, senatu, organów samorządowych, Europarlamentu na okres od 2 do 10 lat.

• zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk czy pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością na okres od 2 do 10 lat.

• utrata wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych na okres od lat 2 do 10

Trybunał Stanu może jedynie orzec winę ale nie zastosować żadnego ze środków.

Sądowa kontrola aktów prawnych

• incydentalna - okazjonalna - sądy odmawiają zastosowania aktu prawnego (niższego niż ustawa), na podstawie którego powinny wydać rozstrzygnięcie, gdyż jest on sprzeczny z ustawą lub konstytucją. Nie prowadzi to do uchylenia aktu, po prostu akt nie będzie brany pod uwagę przy orzekaniu.

• samoistna - bezpośrednia, abstrakcyjna - można zaskarżyć akt prawny do sądu i będzie on przedmiotem badania sądu. Sąd uznaje zgodność lub niezgodność z aktami wyższego rzędu. Jeśli uzna niezgodność następuje uchylenie aktu(???).

Kontrola legalności aktów prawnych

• formalny - czy akt prawny wydano w oparciu o właściwą podstawę prawną

• merytoryczna - czy akt prawny jest zgodny z aktami wyższego rzędu

Dwa modele kontroli samoistnej

amerykański - kontrola legalności aktów prawnych należy do Sądu Najwyższego

europejski - tworzy się specjalne organy do kontroli np. Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny

Historia Trybunału Konstytucyjnego

1920 Austria, Czechosłowacja

1931 Hiszpania

26.03.1982 - ustawa o zmianie Konstytucji PRL

1985 - ustawa precyzująca zakres działania Trybunału

Trybunał Konstytucyjny kontrolował

• akty prawne rangi ustawowej - jeśli Trybunał Konstytucyjny uzna niezgodność ustawy z Konstytucją to Sejm odnosił się do orzeczenia Trybunału i mógł je odrzucić lub zaakceptować

• akty prawne rangi podustawowej - Trybunał Konstytucyjny gdy orzekał o niezgodności danego aktu z aktami wyższego rzędu przestawał on obowiązywać po 3 miesiącach

Kompetencje

• kontrola aktów prawnych

• zgodność ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją

• zgodność ustaw z ratyfikowanymi ustawami międzynarodowymi, które dla swej ratyfikacji wymagały zgody ustawowej

• zgodność przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ustawami i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

• skargi konstytucyjne

• bada zgodność z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej

• rozpatruje spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

• orzeka o przeszkodzie w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta

• odpowiada na pytania prawne

Do 1997 - Trybunał Konstytucyjny był uprawniony do podawania legalnej powszechnie obowiązującej interpretacji ustaw. Było to jednak wkroczenie w niezawisłość sędziowską.

Kontrola aktów prawnych oraz celów i działalności partii politycznych

Z wnioskiem o zbadanie zgodności przepisów prawa, działalności i celów partii politycznej z Konstytucją mogą wystąpić

• Prezydent

• Marszałek Sejmu

• Marszałek Senatu

• Prezes Rady Ministrów

• 50 posłów

• 30 senatorów

• I Prezes Sądu Najwyższego

• NSA

• Prokurator Generalny

• Prezes NIK

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• inne

• inne organy w sprawach ich dotyczących

Skarga konstytucyjna

Każdy, kogo wolności lub prawa konstytucyjne zostały naruszone ma prawo wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego na akt prawny lub organ, który wydał ostateczne rozstrzygnięcie krzywdzące dla poszkodowanego.

Pytania Prawne

Sąd może wystąpić z pytaniem o sprawdzenie zgodności z konstytucją do Trybunału Konstytucyjnego

Trzy rodzaje składu

• pełny - co najmniej 9 sędziów

• rozpatrywanie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

• stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta

• badanie zgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją

• uprzedniej kontroli aktów prawnych - jeśli Trybunał Konstytucyjny uzna zgodność z Konstytucją Prezydent musi akt podpisać

• 5 sędziów

• zgodność ustaw z Konstytucją

• zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi których ratyfikacja wymagała upoważnienia ustawowego

• 3 sędziów

• zgodność innych aktów prawnych ratyfikowanymi umowami, Konstytucją, ustawami

Jeżeli Prezes Trybunału Konstytucyjnego uzna, że sprawa jest szczególnej wagi może zarządzić jej rozpatrywanie w pełnym składzie.

Kontrola następcza i uprzednia

następcza - kontrola aktu prawnego który już wszedł w życie

uprzedni - kontrola aktu prawnego na wniosek Prezydenta przed podpisaniem przez niego tego aktu.

Skład

• 15 sędziów wybieranych na 9 letnią kadencję, bez możliwości ponownego wyboru, przez Sejm w odrębnych głosowaniach (na każdego sędziego osobne głosowanie)

• Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent z dwóch kandydatów przedstawionych w wyniku tajnego głosowania Trybunału Konstytucyjnego

Pozasądowe organy orzekające

Cztery modele kontroli

• zaskarżanie orzeczeń organów pozasądowych do sądu (organ pozasądowy to I instancja)

• jeżeli któraś ze stron jest niezadowolona z rozstrzygnięcia to sprawę przekazuje się do sądu i postępuje się tak jakby wcześniej nie była rozpatrywana przez organ pozasądowy

• zaskarżenie orzeczeń organów pozasądowych poza tokiem instancji

• żeby można było przymusowo wykonać orzeczenie organu pozasądowego trzeba zdobyć sądową klauzulę wykonalności

Część szczególna wykładu

def. sądu powszechnego

taki organ ochrony prawnej w którym orzekanie powierzono niezawisłym sędziom, odbywa się ono w imieniu państwa przy zachowaniu szczególnej formy procesowej

niezawisłość sędziowska

sędziowie w orzekaniu podlegają jedynie ustawom i własnemu przekonaniu

szczególna forma procesowa

Przepisy postępowania sądowego regulują w sposób drobiazgowy prawa i obowiązki wszystkich uczestników procesów sądowych.

Wykład 7 3.04.2008

Gwarancje procesowe prawidłowego rozstrzygnięcia (zasady postępowania sądowego)

Wyjątki wprowadza się jedynie gdy są wyraźnie zakreślone w przepisach tak aby nie było najmniejszych wątpliwości czy ten wyjątek wprowadzono.

Zasada wolności stron

Każda ze stron postępowania ma równe prawa i obowiązki.

Każda ze stron może w równym stopniu

• składać dowody

• zgłaszać środki odwoławcze

• brać udział w rozprawie

• ustosunkowywać się do wniosków dowodowych

Zasada kontradyktoryjności (sporności)

Postępowania sądowe toczy się przed bezstronnym arbitrem, którym jest sąd np. jeżeli jedna strona przedstawi argumenty to sąd musi zapytać drugą stronę jak ona odpowie na te argumenty.

Zasada skargowości

Postępowanie może być wszczęte dopiero po złożeniu wniosku przez uprawnioną osobę lub odpowiedni organ. Od tej zasady istnieją wyjątki ale są one głęboko uzasadnione np. w sprawach nieletnich.

Z zasady skargowości wynika, że sąd nie orzeka ponad żądania stron np. jeśli sąd uważa, że należy zasądzić 200tys. ale obywatel wnosi o 100tys. to sędzia może zasądzić jedynie 100tys chociaż od tego są wyjątki np. można zasądzić więcej niż zażąda strona gdy szkoda powstała na skutek czynu zabronionego.

Zasada inkwizycyjna

zasada inkwizycyjności= zasada śledcza = zasada postępowania policyjnego.

Jeden sędzia w imieniu sądu zbiera dowody i oskarża.

Jest to kontr-zasada wobec zasady skargowości.

Jest to zasada historyczna, w tej chwili mamy do czynienia z niewielkimi jej „odpryskami”. Zasada skargowości ma chronić przed niebezpieczeństwami, jakie wynikały ze stosowania zasady inkwizycyjności.

Jeżeli dziś słyszymy, że są w procesie pewne elementy inkwizycyjności to chodzi o to, że sędzia może żądać wezwania świadków, przeprowadzenia badania psychiatrycznego oskarżonego mimo, że żadna ze stron o to nie wnosiła. Tutaj dotykamy szybkości działania sądów. Im mniej elementów inkwizycyjności tym postępowanie szybsze ale mnie skuteczne z punktu widzenia dążenia do jak najbardziej sprawiedliwego i odpowiadającego rzeczywistości wyroku.

Dwuaspektowa zasada bezpośredniości

• wyrok powinien zapaść w oparciu o materiał dowodowy, z którym sędzia zapoznał się sam podczas rozprawy - wyjątkiem jest np. sytuacja w której świadek jest sparaliżowany i mieszka 600km od miejsca rozprawy. Występuje się wtedy o pomoc sądową i świadka przesłuchuje najbliższy świadkowi sąd i przesyła protokół do sądu przed, którym toczy się postępowanie. Dowód taki ma jednakże mniejszą wartość, bo nie było możliwości zadania świadkowi więcej pytań niż te przesłane do sądu który przeprowadzał przesłuchane.

• sąd powinien oprzeć swoje orzeczenie na dowodach pierwotnych a nie wtórnych - sąd powinien zobaczyć dowody, przesłuchać świadków osobiście, nawet jeśli ich zeznania są spisane wcześniej bo były złożone np. w prokuraturze ponieważ na papierze nie widać, czy świadek się waha, zeznania mogły być świadkowi podsunięte w trakcie postępowania przygotowawczego, świadek z czasem mógł przypomnieć sobie nowe szczegóły

Zasada swobodnej oceny dowodów

Ocena wiarygodności dowodów pozostawiona jest doświadczeniu życiowemu, logice i sumieniu sędziego.

Zasada ta urzutowała się w Europie przeszło 200 lat temu w okresie Rewolucji Francuskiej.

Zasada legalnej oceny dowodów

W aktach prawnych istniały reguły dowodowe, które narzucały sądowi w różny sposób, który dowód jest mocniejszy a który słabszy np. jeśli szlachcic zeznaje inaczej niż kmieć to daje się wiarygodność kmieciom, jeśli zeznaje ich 6 przeciwko jednemu szlachcicowi. Jest to oczywiście zasada historyczna i kontr-zasada wobec zasady swobodnej oceny dowodów.

Dwu aspektowa zasada jawności postępowania sądowego

= zasada publiczności

• zewnętrzna - na rozprawie może bez ograniczeń przebywać publiczność, rozprawa jest dostępna dla każdego kto chce się jej przysłuchiwać - oczywiście nie każda sprawa lub nie w całości jest jawna ze względu na ważny interes państwa (zachowanie tajemnicy) lub ważny interes prywatny jednakże sąd powinien decydować o wyłączeniu jawności tylko w wyraźnie uzasadnionych okolicznościach - generalnie zasada jawności zewnętrznej ma na celu ochronę niezawisłości sądu.
  Z zasadą jawności zewnętrznej wiążą się następujące kwestie:

• dopuszczalność krytyki orzeczeń sądowych - występuje rzeczywista kolizja interesów - sądy tak jak wszystkie inne organy państwowe nie mogą być całkowicie wyjęte spod krytyki. - takiej krytyki powinny unikać organy władzy wykonawczej, osoby publiczne, politycy. -w ustawie o prawie prasowym zaznacza się, że nie można formułować sądów jakie powinno być orzeczenie sądu przed orzeczeniem sądu pierwszej instancji. Po orzeczeniu sądu pierwszej instancji opinie formułować już można mimo, że może być to pewna forma nacisku na sąd drugiej instancji.

• dopuszczalność sprawozdań z przebiegu procesu

• wewnętrzna

Wykład 8 10.04.2008

Gwarancje procesowe prawidłowego rozstrzygnięcia (zasady postępowania sądowego) cd.

• Wewnętrzna

Wymiar sprawiedliwości nie powinien być widowiskiem. Decyzje dotycząca utrwalanie rozpraw na obrazie i wizji podejmuje Sąd - zespół orzekający na Sali sądowej.

Przesłanki decyzji zezwalającej :

• Uzasadnia taka decyzje interes społeczny

• Nie będzie przeszkadzało to w prowadzeniu rozprawy

• …..

Jawność wewnętrzna - strona ma prawo zapoznać się z całym materiałem dowodowym zebranym w sprawie

Zasada kolegialności orzekania

Wynika ona z ustawy , jest zasada normatywną. Orzekanie powierza się składom orzekającym - najczęściej 3 osoby

Sądy I instancji - sędzia zawodowy + 2 ławników

Sprawy rozstrzygane zespołowy byłyby kosztowniejsze oraz spowalniały orzekanie

Są jednak pewne wyjątki -

- w sprawach karnych dokonuje się zespołowego orzekania

- w sprawach cywilnych :

- sprawy orzekane zespołowo - prawo pracy, stosunków rodzinnych, ubezpieczeń społecznych

- sprawy rozstrzygane jednoosobowo - reszta

Skład orzekający 3 osobowy jest lepszy od orzekania jednoosobowego ponieważ:

• Zmniejszone jest ryzyko błędu, pomyłki

• Zespołowość utrudnia wywoływanie nacisku na sędziego; zespół jest mniej podatny na nacisk

• Zespołowość zmniejsza ryzyko orzekania pod wpływem emocji, kompleksów, uprzedzeń

Niekiedy tworzy się składy 5 osobowe - w przypadku gdy czyn zagrożony jest kara dożywotniego pozbawienia wolności ( 2 sędziów + 3 ławników)

Skład zawodowy - 3 sędziów zawodowych

Występują także składy 7 osobowe - w pełni zawodowe

Czasem daje się Ławnika dodatkowego/ zapasowego w razie jakiegoś wypadku ławnika podstawowego

Zasada tajności narady sędziowskiej

W czasie narady sędziowskiej mogą być na Sali jedynie członkowie składu orzekającego i za zgoda przewodniczącego protokolant. Z narady nie sporządza się protokołu, notatek. Cała ta procedura jest tajna

Protokolant :

• Często jest to aplikant - uczestniczy w naradzie w celach szkoleniowych

• Od razu po naradzie spisuje wyrok i tezy uzasadnienia go

Z przebiegu narady i głosowania nie sporządza się protokołu.

Votum separatum - głos odrębny - przy wyroku mniejszość sędziów może mieć inne zdanie i przy nim obstaje, ale nie wpływa to na wyrok bo większość decyduje. Mniejszość ta powinna nzpisac uzasadnienie swojego stanowiska.

Votum - prawo orzekania

Niezawisłość sędziowska

Zakres podmiotowy - sędziowie zawodowi, na czas orzekania - ławnicy( wybierani spośród obywateli na 4 letnią kadencje), asesorzy( stażysta w sądzie ) w czasie orzekania - ale nie mają wszystkich gwarancji niezawisłości

Zakres przedmiotowy - proces rozstrzygania konfliktów prawnych -> orzekania. Sędziowie podlegają tylko ustawom ( rozporządzeniom z mocą ustawy tez ) Nie wiążą ich żadne akty niższego rzędu.

Administrowanie Sądami nie należy do niezawisłości

Wątpliwości sędziów:

• Wiążące się z oceną dowodów ( „ luz dowodowy”)

• Co do rozumienia prawnego ( „luz interpretacyjny”)

• Co do sankcji

Modele sądowego stosowania prawa

1. Teoria związanej decyzji sądowej

2. Teoria swobodnej decyzji sądowej

3. Teoria praworządnej decyzji sądowej

Teoria związanej decyzji sądowej

Jest nierealistyczna. Wywodzi się z myśli Monteskiusza.

• Sędzia w zasadzie nie powinien sam rozstrzygać sporów ale powinien na konflikt znaleźć przepis rozstrzygający.

• Sędzia tylko odczytuje przepisy

• Klarowny podział władz

Teoria ta jest nierealistyczna ponieważ :

• Prawo jest pełne luk

• Sędzia ma rolę twórczą

• System prawny jest wielowarstwowy, ma wiele kolizji

Wykład 9 17.04.2008

Teoria związanej decyzji sądowej

Jest to teoria nierealistyczna.

Teoria swobodnej decyzji sądowej

Według tej teorii sędzia ma rolę twórczą. Jest to teoria kwestionująca teorię związanej decyzji sądowej.

• nurt umiarkowany - istnieje prawo ustawowe i prawo sędziowskie (bliższe obywatelowi, gdyż dla niego miarodajne są wyroki sądowe).

• nurt skrajny - istnieje tylko prawo sędziowskie. Sędzia może dokonać nawet wykładni contra lege.

Jest to także teoria nierealistyczna.

Teoria praworządnej decyzji

Decyzja sądowa powinna rządzić się obowiązującym prawem.

• wykładnia operatywna (niesamoistna) - interpretacja dokonywana jest zawsze przy stosowaniu przepisu. Sędzia chcąc zastosować przepis musi go zrozumieć, zinterpretować. My sami sięgając na własny użytek do przepisów np. przy wypełnianiu PIT dokonujemy interpretacji operatywnej.

• interpretacja samoistna - interpretacja dla samej interpretacji, dla kogoś innego, nie dla organu interpretującego. Jest to de facto wkroczenie w niezawisłość sędziego.

Ograniczenia niezawisłości sądowej

Sędziowie są niezawiśli, podlegają tylko ustawom. Niezawisłość nie oznacza jednak dowolności. Dowolność oznaczałaby niestabilność prawa i brak równości wobec prawa.

Sędzia jest związany

• regułami logicznego myślenia - sędzia musi wykazać w uzasadnieniu tok swojego rozumowania i jeśli nastąpi tam jakaś nielogiczność to jest to podstawa do zaskarżenia wyroku.

• brzmieniem ustaw

• ogólnie przyjętymi zasadami wykładni prawa - regułami interpretacyjnymi

• niektórymi orzeczeniami innych sądów (sąd karny jest związany orzeczeniem o charakterze konstytutywnym sądu cywilnego)

• wykładniami powszechnie wiążącymi

• wykładnia autentyczna - wykładnia dokonana przez samego ustawodawcę. Ustawodawca często wyjaśnia pojęcia zawarte w akcie prawnym.

• wykładnia legalna - wykładnia dokonana przez podmiot upoważniony do dokonywania wykładni. W Polsce do 1997 wykładni legalnej dokonywał Trybunał Konstytucyjny.

• wykładniami sądowymi - jest to wykładnia dokonywana przez same sądy - jest to wykładnia dokonywana przez jeden sąd dla drugiego sądu np. wytyczne Sądu Najwyższego do 1989r.

• sąd odwoławczy w motywach wyroku uchylającego orzeczenie i przekazującego sprawę do ponownego rozpatrzenia wskaże wykładnię przepisów

• pytania prawne konkretne - zadawane Sądowi Najwyższemu przez sądy odwoławcze (II lub III instancji) - sąd zawiesza postępowanie, formułuje pytanie prawne i jest związany w tej konkretnej sprawie uzyskaną odpowiedzią

• pytania abstrakcyjne - mogą je zadawać:

• pierwszy prezes Sądu Najwyższego

• Prokurator Generalny Rzeczpospolitej

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Rzecznik Ubezpieczonych

Pierwsze trzy podmioty mają informacje o rozbieżności w orzekaniu i oceniają to jako niebezpieczne dla równości wobec prawa i widzą potrzebę ujednolicenia orzecznictwa. Odpowiedź Sądu Najwyższego zapada w składzie:

• 7 sędziów SN

• Izby

• 2 izby połączone - np. Izba karna łączy się z Izbą wojskową

• pełny skład SN - 4 izby

Uchwał a trzech największych składów orzekających (Izby, 2 Izb, pełnego składu) jest zasadą prawną Sądu Najwyższego. Żaden skład sądzący Sądu Najwyższego nie może odstąpić od tej zasady.

Gdy zasada prawna Sądu Najwyższego traci na aktualności Sąd Najwyższy w składzie co najmniej tak szerokim jak w momencie powstawania zasady prawnej może uchylić jej obowiązywanie.

Uchwała składu 7 sędziów nie ma mocy zasady prawnej. Ale wpływa ona na uczestnictwo z mocy autorytetu. Skład 7 sędziów może jednak mocą odrębnej uchwały nadać rozstrzygnięciu moc zasady prawnej.

Gwarancje niezawisłości sędziowskiej

• gwarancje prawne

• gwarancje faktyczne

Spełniają dwa zadania

• zabezpieczenie sędziego przed presją, różnymi formami nacisku, lub represjonowaniem w związku z formułowanymi przez niego rozstrzygnięciami

• zapobieganie sytuacjom w których sędzia byłby narażony na pokusę stronniczego sądzenia

Wykład 10 24.04.2008

Gwarancje niezawisłości sędziów

• Faktyczne

• Prawne

• Procesowe ( zasady postępowania sędziego)

• Ustrojowe

Gwarancje ustrojowe

Gwarancje faktyczne

Posiadanie ustawowo określonych kwalifikacji sędziowskich Nieusuwalność sędziów Nieprzenaszalność sędziów Niepołączalność zawodu sędziowskiego Immunitet sędziowski Zakaz karania sędziego za przewinienia służbowe w drodze innej niż dyscyplinarna( wyłączność drogi dyscyplinarnej) Apolityczność sędziów Równość wynagrodzeń sędziowskich

Stanowią pewne okoliczności faktyczne nie dające się skodyfikować. Jest ich sporo 2 główne materialna niezależność sędziego - sędzia powinien zarabiać tyle, aby nie można było go przekupić. Ma być zabezpieczony przed otrzymywaniem łapówek, powinien pracować na 1 etat Sędzia musi mieć określony zespół właściwości psychicznych - musi mieć odwagę do podejmowania decyzji, musi być opanowany, musi mieć świadomość odpowiedzialności moralnej, musi być skrupulatny. W związku z tym nie każdy ma predyspozycje do bycia sędzią.

Gwarancje ustrojowe

1. Posiadanie ustawowo określonych kwalifikacji sędziowskich

Jest to bardzo ważna gwarancja - im wyższych kwalifikacji wymaga się od sędziego tym wyższej można się spodziewać niezawisłości

Wymagania kwalifikacyjne :

• Kwalifikacje etyczne - sędzia powinien być nieskazitelnego charakteru oraz musi posiadać obywatelstwo polskie, korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich

• Kwalifikacje polityczne - dziś już nie istnieje - obowiązywała w PRL)- sędzia ma dawać rękojmie należytego wykonywania obowiązków sędziowskich

• Kwalifikacje zawodowe - wymaga się aby ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce, albo zagraniczne ale uznawane w Polsce, złożył egzamin sędziowski albo prokuratorski, musi pracować minimum 3 lata jako asesor, musi mieć ukończony 29 rok życia -> są to podstawowe kwalifikacje sędziowskie =>Wymagane są od sędziów Sądu Rejonowego

Sądy wyższe niż rejonowe wymagają dodatkowych kwalifikacji :

• Sąd Apelacyjny - wymagany jest 6-letni staż, w tym, co najmniej 3 lata w sądzie okręgowym lub prokuraturze.

• Sąd Najwyższy - 10 lat stażu

• NSA - 10 lat stażu, ukończone 40 lat

1. Nieusuwalność sędziów

• Wynikają z Konstytucji ( art.180). Sędzia w okresie kadencji nie może być usunięty ze stanowiska ( poza zdarzeniami przewidzianymi w ustawie ) , sędziowie sądzą do 65 roku życia, a mogą do 70 roku jeśli chcą (muszą wystąpić do Ministra Sprawiedliwości, a on musi się zgodzić). Potem sędzia przechodzi w stan spoczynku.

Rozwiązanie stosunku prawnego z sędzią

• Jeżeli zrzecze się stanowiska

• Gdy traci obywatelstwo polskie

Utrata stanowiska sędziowskiego ( z mocy prawa)

• Jeżeli sędzia zostanie skazany najwyższą karą dyscyplinarną przez Sąd Dyscyplinarny - „złożenie sędziego z urzędu”

• Gdy Sąd Karny orzeknie wobec sędziego środek pozbawienia praw publicznych

• Gdy Sąd Karny orzeknie wobec sędziego środek „ zakaz zajmowania stanowiska sędziego”

Inne przypadki:

• Sędzia przechodzi w stan spoczynku ( choroba, wiek lub gdy odmówi poddania się badaniom lekarskim bez odpowiedniego uzasadnienia)

1. Nieprzenaszalność sędziów

Jest to cecha specyficzna, polega na tym że powołanie sędziego na inne stanowisko lub przeniesienie na inne stanowisko służbowe wymaga zgody sędziego

Są jednak wyjątki :

• Sędzia może być przeniesiony na inne miejsce służbowe jeśli zniesione zostało jego stanowisko podczas zmiany organizacji sądownictwa

• Niedopuszczalne jest zajmowanie stanowiska w jednym wydziale sędziów małżonków i powinowatych w prostej linii

• Przeniesienia wymaga wzgląd na powagę stanowiska sędziowskiego np. sędzia w danej miejscowości jest skompromitowany to można go przenieść. Orzeka o tym Sąd Dyscyplinarny

• Sędzia może być przeniesiony ze względu na orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego - kara przeniesienia na inne miejsce służbowe

Sędziego można delegować, ale są pewne ograniczenia

• Delegować można go zawsze, ale sędzia musi wyrazić zgodę na to

• Jeśli nie wyrazi zgody to nie można ale są pewne wyjątki :

• Delegacja ministerialna - Minister Sprawiedliwości może go delegować do 6 miesięcy, ale nie częściej niż co 3 lata

• Delegacja do ministerstwa - na 3 miesiące, nie częściej niż co 2 lata

• Delegacja prezesowska - Prezes Sądu Rejonowego może być delegowany na 1 miesiąc w roku w ramach danego Sądu Rejonowego

„ zakazu delegowania sędziów” nie można traktować dosłownie !

1. Niepołączalność zawodu sędziowskiego

Grupy zajęć ubocznych:

• Dodatkowe zatrudnienie - drugi etat - objęty jest zakazem, lecz jest jeden wyjątek - sędzia może podjąć dodatkowe zajęcie na stanowisku naukowym, dydaktycznym lub dydaktyczno-naukowym ale musi dostać na to zgodę od Prezesa odpowiedniego Sądu

• Zajęcie uboczne lub uboczny sposób zarobkowania - praca w ramach zlecenia

( np. wykłady)

Sędzia może podjąć pracę pod warunkiem, że :

• Praca nie będzie przeszkadzała w pełnieniu obowiązków sędziowskich

• Praca nie może uchybiać godności sędziowskiej

• Praca nie może zachwiać zaufania co do jego bezstronności

Przesłanki dodatkowe czy sędzia może pracować czy nie :

• Sędzia nie może uzależniać się od drugiego pracodawcy

• Sędzia ma oddawać się wyłącznie pracy w Sądzie

• Dodatkowe zajęcie musi sprzyjać zachowaniu powagi urzędu

Sędzia jeśli podejmie decyzję o dodatkowej pracy musi powiadomić Prezesa odpowiedniego Sądu. Prezes może sprzeciwić się - sędzia może się odwołać do odpowiedniego kolegium sądowego i to kolegium podejmuje decyzję ostateczną.

Wykład 11 08.05.2008

5) Immunitet sędziowski

Polega na tym, że ściganie sędziego za przestępstwo jak i zatrzymanie go w ramach postępowania wymaga uprzedniej zgody Sądu Dyscyplinarnego. Za wykroczenia sędzia odpowiada dyscyplinarnie.

Immunitet - to przywilej przysługujący pewnym kategoriom osób w celu zabezpieczenia pełnej możliwości pełnienia ich funkcji, zadań. Polega albo na ograniczaniu lub wyłączaniu ścigania tych osób.

Podziały immunitetów

Podział I

• Materialny - wyłączenie karalności czynów popełnionych przez te osoby (np. immunitet adwokacki - odpowiada dyscyplinarnie za nadużycie wolności słowa - zniesławienie, obraza, pomówienie)

• Formalny - niedopuszczalność ścigania karnego czynów popełnionych przez te osoby

Podział II

• Bezwzględny - nie może być uchylony przez nikogo

• Względny - może być uchylony przez odpowiednią władzę

Podział III

• Trwały - wyłącza odpowiedzialność karną czy dopuszczalność ścigania na zawsze - nigdy osoba ta nie będzie odpowiadała za czyn, nawet, gdy skończy pełnić funkcję objętą immunitetem

• Nietrwały - chroni tylko na czas pełnienia danej funkcji

Podział IV

• Całkowity( zupełny) - wyłączenie odpowiedzialności czy dopuszczalności ścigania za wszelkie czyny niedozwolone

• Ograniczony ( częściowy) - wyłącza odpowiedzialność lub dopuszczalność ścigania tylko za niektóre czyny (odpowiedzialność pewnego rodzaju)

Immunitet sędziowski (dotyczący przestępstw) :

• Formalny

• Względny

• Nietrwały

• Zupełny

Sędzia nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia odpowiedniego Sądu Dyscyplinarnego. Wobec sędziego nie można wszcząć postępowania bez zgody odpowiedniego Sądu Dyscyplinarnego. Jeśli sędzia jest złapany w momencie dokonywania przestępstwa to można go zatrzymać, lecz trzeba zawiadomić o tym Prezesa odpowiedniego sądu. Na tymczasowe aresztowanie trzeba dostać zgodę Sądu Dyscyplinarnego. Immunitet ma chronić sędziego przed pomówieniami, ale jeśli są dowody że sędzia popełnił przestępstwo to immunitet nie będzie go chronił.

Immunitet adwokacki :

• Materialny

• Trwały

• bezwzględny

• Częściowy

6) Zakaz karania sędziego za przewinienia służbowe w drodze innej niż dyscyplinarna

Ten zakaz oznacza, że niedopuszczalne jest nakładanie na sędziego kar służbowych w jakiejkolwiek formie przez organy administracji. Przełożony administracyjny nie może nałożyć kary dyscyplinarnej, może natomiast skierować sprawę na drogę dyscyplinarną.

Kary dyscyplinarne

• Upomnienie

• Nagana

• Złożenie z urzędu

• Usunięcie z funkcji

• Przeniesienie na inne miejsce (stanowisko) służbowe

Wnioski o wszczęcie postępowania przeciwko sędziemu mogą składać do Rzecznika Dyscyplinarnego :

• Minister Sprawiedliwości

• I Prezes SN

• Prezes Sądu Apelacyjnego

• Prezes Sądu Okręgowego

• Kolegium Sądu Apelacyjnego

• Kolegium Sądu Okręgowego

• Krajowa Rada Sądownictwa

• Rzecznik z własnej inicjatywy

7) Apolityczność sędziów

Sędzia nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego, działać w organizacji, która przeszkadza mu w pracy sędziowskiej, a także brać udziału w działalności politycznej w trakcie pełnienia funkcji. Sędziemu ubiegającemu się o stanowisko posła lub senatora daje się urlop bezpłatny na czas trwania kampanii wyborczej, a jeśli zostanie wybrany to udziela mu się urlopu na czas trwania kadencji. Jeśli sędzia zostanie wybrany na urząd państwowy (np. minister), to musi zrzec się stanowiska

8) Równość wynagrodzeń sędziowskich

Sędzia nie może liczyć na żadne uprzywilejowania płacowe aby nie byli skorzy na stronniczość. Wynagrodzenie zasadnicze sędziów jest w różnych sądach tego samego szczebla równe. Do wynagrodzenia dochodzą dodatki z tytułu sprawowania funkcji, stażu - to różnicuje wynagrodzenia sędziów.

Obsada stanowisk sędziowskich

Systemy obsady stanowisk sędziowskich :

1. Elekcyjny - oparty na wyborze

Występuje w 2 odmianach

• Wybór bezpośredni - wybiera ludność

• Wybór pośredni - wybierają kolegia wyborców

2. Nominacyjny - oparty na powołaniu

Jest to najczęściej spotykany system.

Rodzaje nominacji :

• Nieograniczona - władza nie jest ograniczona żadnymi barierami w obsadzie stanowisk, rodzi to protekcjonalizm

• Ograniczona - ograniczenie może mieć różne natężenie :

• Przez cenzus kwalifikacyjny- buduje się wymagania a potem spośród kandydatów wybiera się spełniających te kryteria

• Przez wynik egzaminu

• Przez wynik konkursu

• Przez rekomendację (kolegiów wyborczych lub gremiów sędziowskich)

3.Kooptacyjny - dołączenie do grona sędziów

Wybór sędziów następuje poprzez samych sędziów. Sędziowie danego sądu wybierają na wakat sędziego wybranego spośród kandydatów. Zaletą jest to, że wybierają osoby, które znają i wiedzą, kto jest dobry, odpowiedni.

ZE SKRYPTU

System obsadzania stanowisk sędziowskich współcześnie występujący w Polsce jest oparty na ustawie z 20.12.1989 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa.

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

Kompetencje:

• przedstawianie prezydentowi kandydatów na sędziów,

• stanie na straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów,

• przedstawianie wniosków o przedłużenie zajmowanego przez sędziego stanowiska i przenoszenia go w stan spoczynku,

• formułowanie wniosków do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności aktu prawnego z Konstytucją,

• ustalanie wzoru zasad etycznych, według których pracują sędziowie i czuwanie nad ich przestrzeganiem.

Skład:

1. sędziowie, którzy zasiadają w Radzie z tytułu sprawowanego urzędu:

• pierwszy prezes Sądu Najwyższego,

• prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,

2. 15 sędziów (są powoływani na okres kadencji Rady),

3. 4 posłów wybieranych przez Sejm i 2 senatorów wybieranych przez Senat na okres ich kadencji - reprezentują władzę wykonawczą,

4. osoba wskazana przez prezydenta oraz minister sprawiedliwości - reprezentują władzę wykonawczą.

Nowa ustawa o KRS z 27.07.2001 r. przyniosła niewiele zmian, głównie w zakresie przedstawiania kandydatów:

1. minister sprawiedliwości raz do roku w Monitorze Polskim przedstawia listę wolnych miejsc na stanowiska sędziowskie,

2. kandydaci mają czas miesiąca na zgłoszenie swoich kandydatur,

3. prezesi przedstawiają opinię zgromadzenia ogólnego kolegium sądu na temat kandydatury każdego kandydata,

4. minister opiniuje każdego kandydata (minister może też sam zgłaszać kandydatury na sędziów) oraz bierze późnij udział w głosowaniu już w KRS.

Zebrania KRS odbywają się nie rzadziej niż co 2 miesiące. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów. Gdy kandydat na sędziego otrzyma stanowisko, przedstawiany jest do nominacji prezydentowi.

18.05.2006

PORZĄDEK SĄDOWY

Gdy chodzi o orzekanie przez wymiar sprawiedliwości, sądy występują i wydają wyroki w imieniu państwa. Wymiar sprawiedliwości jest silny dzięki swojej powadze i autorytetowi. Są postanowienia, które zmierzają do utrzymania powagi sądu, np.: sale sądowe, specjalne ubrania. Występuje również policja sesyjna - jest to uprawnienie dla utrzymania porządku prawnego, przysługujące sędziemu, który jest przewodniczącym składu oraz składowi orzekającemu. Jeżeli sąd działa jednoosobowo, przewodniczący i skład orzekający skupiają się w jednej osobie. W ramach policji sesyjnej można użyć upomnienia wobec osoby, która podważa spokój i powagę obrady sejmowej, albo można taką osobę wydalić z sali. Jeżeli mamy do czynienia z osobą, która bierze udział w sprawie, wiąże się to z pewnymi problemami. Dlatego decyzja o wydaleniu z sali uczestnika postępowania należy do zespołu orzekającego, ale tylko w takiej sytuacji, gdy po uprzedzeniu ta osoba nadal zachowuje się niewłaściwie. Taka decyzja pociąga jednak za sobą określone skutki prawne. Jeżeli następuje ciężkie naruszenie powagi sądu, spokoju lub porządku powagi sądowej albo ubliżenie powagi sądowej, sąd może ukarać winnego:

• karą porządkową (jest to kara najsurowsza),

• grzywną do dwukrotnego najniższego wynagrodzenia w skali państwa,

• aresztem do 7 dni.

Surowość tej kary polega na tym, że jest wykonywana natychmiast. Poza tym sąd może wydalić publiczność z sali sądowej.

Te kary nie mają zastosowania do pewnych osób:

• ławników,

• sędziów należących do składu orzekającego,

• prokuratorów.

Adwokaci i radcy prawni nie podlegają karze porządkowej - sąd może jedynie powiadomić adwokaturę o niewłaściwym zachowaniu adwokata.

UDZIAŁ CZYNNIKA SPOŁECZNEGO (OBYWATELSKIEGO) W WYMIARZE SPRAWIEDLIWOŚCI

Od setek lat w wielu krajach do sądów próbowano wciągnąć obywateli - wynikały z tego korzyści:

• obywatele przynoszą do sądu społeczne poczucie sprawiedliwości,

• obywatele przekazują na zewnątrz, do swojego środowiska, informacje o funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Formy udziału czynnika obywatelskiego w wymiarze sprawiedliwości:

1. system sądów przysięgłych,

2. system sądów ławniczych.

Ad. 1

Jest to forma historycznie starsza.

Wsypują 2 odmiany tego systemu:

1. typ angielski,

2. typ francuski.

W XIX w. Anglia i Francja zajmowały się ,,eksportem” tych systemów do krajów kolonialnych.

Ad. 1)

Jest to forma, która powstała w wyniku wielowiekowej ewolucji. Kiedyś sędziami byli świadkowie-moraliści - wydawali opinię o oskarżonych. Ten system rozwinął się w pełni w XIX w. i do 1939 r. funkcjonował w pełnym rozkwicie.

Sąd przysięgłych zwołuje się, gdy chodzi o poważne sprawy karne na podstawie aktu oskarżenia. Sądy przysięgłe występowały w postaci dwóch ław: wielkiej ławy przysięgłych (23 osoby) oraz małej ławy przysięgłych (12 osób).

Wielka ława przysięgłych gromadziła się, gdy zebrano już dowody popełnienia przestępstwa Ława zbierała się by odpowiedzieć sędziemu śledczemu czy są wystarczające dowody, aby oskarżonemu postawić publicznie zarzut popełnienia przestępstwa. Decydowała większością głosów. Zniesiono ją w 1939 r. ponieważ zwoływanie jej było bardzo czasochłonne. Od tego czasu system angielski zaczął się upraszczać.

Mała ława przysięgłych istnieje do dziś. Jest to zespół, który w sali rozpraw przebywa z sędzią przewodniczącym, który prowadzi rozprawy, natomiast ława przysięgłych jest wybierana spośród obywateli według klucza losowego. Sędziowie przysięgli przysłuchują się rozprawie i na koniec sędzia zadaje im pytanie: winny czy niewinny. Ławnicy podejmują tę decyzję na naradzie, po wcześniejszym pouczeniu ze strony sędziego. Jest to zaleta tego systemy, wymagana jest bowiem jednomyślność. Sędzia zawodowy ogłasza tylko kwalifikację prawną i karę - występuje więc podział kompetencji.

Ten system uległ w każdym państwie pewnemu przeobrażeniu.

Ad. 2)

Ten system pojawił się we Francji nagle, w wyniku Rewolucji Francuskiej. Wprowadzono go w 1791 r. na podstawie systemu angielskiego. Uważano, że ten system odpowiada poglądowi sprawiedliwości według Rewolucji. Był to zatem system wykoncypowany, wymyślony. Ten system istniał do 1945 r. kiedy to zmieniono podstawowe zasady tego systemu, co zbliżyło go zasadniczo do systemu ławniczego.

W systemie francuskim nie było wielkiej ławy - od razu istniała 12-osobowa ława przysięgłych. Gdy sądzono najcięższe przestępstwa sąd składał się z 2 zespołów:

• trybunał (sędziowie zawodowi),

• ława (wylosowani mieszkańcy, przysłuchiwali się rozprawie, której przewodniczył przewodniczący trybunału).

Nie zadawano ławie pytania: winny czy niewinny, ponieważ postrzegano to jako problem prawniczy. Ławie przysięgłych zadawano więc szereg pytań dotyczących faktów w danej sprawie. Zatem zadanie ławy przysięgłych polegało na odtworzeniu stanu faktycznego. Ponadto ława podejmowała decyzję większością głosów, co znacznie ułatwiło i przyspieszyło przebieg sprawy. Ustalenie winy, kary i kwalifikacji prawnej należało do trybunału.

W Anglii gdy ktoś przyznał się do winy nie zwoływano ławy. Natomiast we Francji zwoływano ławę w każdej sytuacji. W Europie kontynentalnej wymiar sprawiedliwości postrzegany jest bowiem inaczej - jest bliski ustaleniom moralnym i nie przewiduje odpowiedzialności karnej dla niewłaściwej osoby.

Sądy przysięgłe rozpowszechniły się na całym świecie głównie w XIX w. Ich zmierz zaczyna się w XX w. w związku z konkluzją, że są ociężałe oraz emocjonalne. Zaczęto poszukiwać innego modelu. Znaleziono go w Niemczech w postaci sądów ławniczych.

Czy sądy przysięgłe mają coś wspólnego z Polską?

W okresie międzywojennym, do czasu ujednolicenia przepisów prawa, obowiązywało częściowo prawo zaborców. Do 1938 r. na terenie byłego zaboru austriackiego funkcjonowały sądy przysięgłe na poziomie sądów okręgowych, rozpatrujące ciężkie sprawy. Był to system zbliżony do modelu francuskiego. Składał się z 3-osobowego trybunału i 12-osobowej ławy przysięgłych. Decyzja zapadała większością głosów. Był to werdykt co do winy. Sądy te zlikwidowano w 1938 r. kiedy w Polsce panowało duże napięcie polityczne.

W 1944 r. władza ludowa postanowiła reaktywować sądy ludowe znosząc ustawę o sądach przysięgłych, ale nie zaczęły działać ponieważ nie było uregulowań ustawowych. W latach 1949-1950 zwyciężyła inna opcja - wprowadzono sądy ławnicze.

Ad. 2

Sądy ławnicze pojawiły się w XIX w. w Niemczech. Były one ewidentnie sprawniejsze i szybsze. Opierają się na równouprawnieniu sędziów zawodowych i sędziów społecznych. Tworzą oni jedno kolegium orzekające, nie ma zatem podziału kompetencji, każda kwestia jest wynikiem wspólnej decyzji w drodze głosowania. Formalne równouprawnienie polega na tym, ze każdy ma jeden głos, mimo że sędzia zawodowy ma przewagę nad ławnikami. Te sądy szybko rozpowszechniły się w XX w., a polskie orzecznictwo zdominowały po 1950 r.

25.05.2006

Skąd się biorą ławnicy?

Ławnicy są wybierani w kilku etapach:

1. ogólną liczbę łaników ustalają prezesi poszczególnych sądów wraz z kolegium sądu okręgowego lub rejonowego i występują do poszczególnych rad,

2. związki zawodowe wskazują kandydatów na ławników do poszczególnych rad,

3. (kiedyś kandydatów na ławników mogła zgłosić grupa 25 obywateli).

W prawie polskim regułą jest udział ławników w sądach pierwszej instancji (sądy rejonowe i okręgowe), lecz często od tej zasady czynione są wyjątki:

• postępowanie jednoosobowe w prawach karnych,

• w sadzie cywilnym w składzie 3-osobowym, gdy chodzi o szczególną zawiłość sprawy,

• 5-osobowy skład (3 ławników i 2 sędziów) gdy czyn zagrożony jest karą dożywotniego pozbawienia wolności.

W sprawach cywilnych rola ławników jest dużo mniej znacząca.

Sędzia jak i ławnik mogą zgłosić wotum separatum od orzekania sądowego, ale każdy z nich musi je pisemnie uzasadnić.

Kwalifikacje etyczne dla ławników są podobne do kwalifikacji na stanowisko sędziego. Inne wymogi to:

• wymóg zamieszkiwania lub pracowania na terenie, na którym ma zostać wybrany przez przynajmniej 1 rok,

• kandydat na ławnika nie może przekroczyć 65 roku życia.

Ławnik jest wybierany na 4-letnią kadencję. Nie powinien być powoływany na rozprawy sądowe więcej niż 12 dni w roku.

ORGANIZACJA SĄDÓW POWSZECHNYCH

Występują 3 szczeble:

1. sądy rejonowe,

2. sądy okręgowe,

3. sądy apelacyjne.

Właściwość miejscowa:

1. Sądy rejonowe tworzone są dla jednej lub większej ilości gmin w ramach jednego województwa. Czasem jest taka sytuacja, gdy w obrębie jednej gminy są 2 sądy okręgowe (tzw. sądy-giganty).

2. Sądy okręgowe tworzy się w obszarze działalności co najmniej 2 sądów rejonowych,

3. Sądy apelacyjne tworzy się w obszarze działalności co najmniej 2 sądów okręgowych. Jaki jest obszar apelacji określa rozporządzenie ministra sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa.

Sąd rejonowy dzieli się na wydziały:

1. Wydział cywilny,

2. Wydział karny (w niektórych sprawach sprawy rozpatruje sąd grodzki),

3. Wydział rodzinny i nieletnich (nie istnieje w każdym sądzie). Nazywany jest sądem rodzinnym. Zajmuje się sprawami:

• z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (sprawy cywilne),

• dotyczącymi odpowiedzialności nieletnich za swoje czyny (sprawy karne),

• związanymi z uzależnieniem od alkoholu i środków odurzających,

4. ● Wydział pracy, tzw. sąd pracy (szeroko rozumiane sprawy cywilne),

● Wydział pracy i ubezpieczeń społecznych (tworzony jest tam, gdzie są sądy rejonowe),

5. Wydział ksiąg wieczystych (sprawy dotyczące stanu prawnego nieruchomości),

6. Wydział gospodarczy, tzw. sąd gospodarczy. Tworzy się go w mieście będącym siedzibą sądu okręgowego lub w mieście na prawach powiatu.

7. Sąd grodzki (wydział lub wydział zamiejscowy sądy rejonowego). Zajmuje się drobnymi sprawami cywilno-karnymi, np.: sprawy o wykroczenia, przestępstwa z oskarżenia prywatnego, przestępstwa rozpoznawane w trybie uproszczonym, drobne sprawy cywilne.

Sąd okręgowy dzieli się na wydziały:

1. Wydział cywilny,

2. Wydział karny,

3. Wydział penitencjarny (w sprawach karnych),

4. Wydział nadzoru nad wydawaniem orzeczeń (w sprawach karnych),

5. Sąd pracy,

6. Sąd ubezpieczeń społecznych (rozpatruje skargi na organy administracji, np.: ZUS),

7. Wydział gospodarczy (zajmuje i sprawami między jednostkami społeczno-gospodarczymi),

8. Sąd antymonopolowy lub sąd ochrony konkurencji i konsumentów (jedynie w sądzie okręgowym w Warszawie).

Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały:

1. Wydział cywilny (rozpatruje w drugiej instancji sprawy cywilne, rodzinne i opiekuńcze oraz gospodarcze),

2. Wydział karny (rozpatruje w drugiej instancji sprawy karne),

3. Sad pracy i ubezpieczeń społecznych,

4. Wydział lustracyjny, tzw. sąd lustracyjny. Jest to wydział sądu apelacyjnego w Warszawie.

Wszystko co w sprawach cywilnych i karnych nie zostało przekazane nikomu innemu rozpatruje sąd rejonowy.

Sąd okręgowy jest sądem właściwym w niektórych sprawach - określają to przepisy kpk i kpc. Cechy tych spraw:

• sprawy o zbrodnie są cięższe niż sprawy o występek, dlatego zajmuje się nimi sąd okręgowy,

• sądy szczególnie zawiłe pod względem dowodowym i prawnym.

01.06.2006

Właściwość funkcjonowania sądu rejonowego:

• rozpatruje sprawy w I instancji, w sprawach szczególnej zawiłości czy szczególnej wagi.

Właściwość funkcjonowania sądu okręgowego:

• zajmuje się np. sprawą ekstradycji rozpoznania zażaleń na odmowę wykonania czynności notarialnej.

Właściwość funkcjonowania sądu apelacyjnego:

• rozpatrują sprawy II instancji (te, które w sądzie okręgowym były w I instancji).

NADZÓR JUDYKACYJNY I ZASADA INSTANCYJNOŚCI

Nadzór judykacyjny jest to nadzór nad orzecznictwem sądowym wykonywany przez właściwe instancje sądowe. Jest sprawowany za pośrednictwem orzeczeń sądowych. Jest specyficzny co do przedmiotu.

Cechy nadzoru judykacyjnego:

1. nadzorem judykacyjnym objęta jest działalność, która wiąże się z niezawisłością sędziowską,

2. co do podmiotu, nadzór wykonywany jest nad działalnością sądów przez same sądy,

3. zakres kształtowania orzeczeń sądów niższej instancji przez sądy wyższej instancji. Sądy wyższe nie mogą sądowi niższemu narzucić treści orzeczenia, oceny dowodów, bo obowiązuje zasada swobodnej oceny dowodów, nie może narzucić ustaleń faktycznych.

Wyrok kasacyjny - sąd wyższej instancji przekazując sądowi niższemu sprawę do ponownego rozpoznania może narzucić ocenią prawną (interpretację przepisów prawa) Interpretacja w sądzie wyższym z założenia jest lepsza (doświadczenie). Równość wobec prawa. Można udzielić wskazówek sądowi niższemu co do dalszego postępowania w sprawie.

Cele nadzoru judykacyjnego:

1. niedopuszczenie do uprawomocnienia się orzeczeń niesłusznych,

2. wyroków sprzecznych z obowiązującym prawem,

3. do rozbieżności wykładni przepisów prawa.

Nadzór judykacyjny może być:

• instancyjny ( w toku instancji),

• pozainstancyjny (niezależnie od toku instancji).

Nadzór ten w zasadzie prowadzony jest w toku instancji. Wyjątkowo sprawuje się nadzór pozainstancyjny (gdy brakuje III instancji - PRL). Nadzór pozainstancyjny sprawuje SN, a instancyjny sądy wyższe w stosunku do sądów niższych.

Zasada instancyjności zakłada, że każde rozstrzygnięcie sądów może być rozpatrzone przynajmniej przez jeden sąd wyższy. Wynika to z konstytucji. Na ogół są dwie instancji odwoławcze - system 3 instancyjny, gdy 1 instancja odwoławcza - system 2 instancyjny

Instancyjność pionowa - od sądu niższej instancji można się odwołać do sądu wyższego.

Instancyjność pozioma - ten sam sąd rozpatruje sprawę ponownie, ale w składzie rozszerzonym bądź wyżej kwalifikowanym (spotykana w TS)

Zasada instancyjności zakłada, że:

1. postępowanie w ramach kontroli instancyjnej odbywa się z inicjatywy samych stron,

2. postępowanie toczy się w formie procesowej.

Zasada instancyjności różni się od postępowania w trybie nadzoru, który występuje w różnych organach. Najważniejsza różnica to taka, że w organach opartych na hierarchicznym podporządkowaniu istnieje możliwość narzucenia jednostce niższej rozstrzygnięcia sprawy. Charakterystyczna jest tu dewolucja i substytucja (spotykane np. w prokuraturze)

Zasada substytucji - przełożony w każdej sprawie może przekazać kwestie do rozstrzygnięcia podwładnemu.

Zasada dewolucji - w każdej chwili organ wyższy może zabrać organowi niższemu sprawę i sam ją rozstrzygnąć.

W sądownictwie jest to absolutne wykluczone.

Występują 2 modele:

1. model działania w trybie nadzoru i hierarchicznego podporządkowania,

2. system oparty o zasadę instancyjności, który funkcjonuje w sądach.

Występuje również zasada niewzruszalności wyroków sądowych.

Przechodzenie spraw przez różne instancje sądowe tworzy tok instancyjny.

Najczęściej wyrok prawomocny uzyskuje się po wyczerpaniu toku instancji.

Wytworzyły się różne sposoby rozpatrywania sprawy przez sąd.

Sądy różnią się zakresem kognicji czyli uprawnień kontrolnych i nadzorczych.

Sąd II instancji jest zazwyczaj tzw. sądem merytorycznym, czyli bada całą sprawę raz jeszcze od nowa. Ma prawo do własnych ustaleń faktycznych, oceny dowodów itp. Ten sposób nazywamy apelacją.

II instancja funkcjonuje różnorodnie:

1. nie bada stanu faktycznego, ale może ocenić sprawę samodzielnie i merytorycznie rozstrzygnąć sprawę mimo, że sama nie ustala stanu faktycznego tzw. system rewizyjny (system niemiecki),

2. system francuski - system kasacyjny - sąd kasacyjny nie jest sądem merytorycznym, jest to sąd nad sądem, bada czy sąd niższej instancji rozpatrując sprawę nie naruszył prawa.

W poszczególnych krajach stosuje się system niemiecki lub francuski, ale z różnymi zmianami. U nas np.: sądy kasacyjne mają charakter rewizyjny itd.

Na systemie kasacyjnym ukształtowały się 3 tryby rozpatrywania spraw:

1. instancja apelacyjna - prowadzi do ponownego rozpatrzenia sprawy. Apelacja może być pełna bądź ograniczona. Apelacja musi się skończyć merytorycznym rozstrzygnięciem. Sąd apelacyjny ma uprawnienia retomoracyjne tzn. albo utrzymuje albo zmienia wyrok sądu niższej instancji,

2. kasacja - bada postępowanie przed sądem niższej instancji pod względem zgodności z prawem. Instancja kasacyjna może badać tylko ustalenia faktyczne pod jednym względem - czy stanowią logiczny wniosek wyciągnięty z dowodów. Bada się czy do ustaleń poczynionych przez sąd niższej instancji zastosowano właściwy przepis prawa materialnego i czy w czasie rozpatrywania sprawy nie dopuszczono się do uchybień, czy nie doszło do obrazy prawa materialnego czy procesowego (np.: wymyślenie kary surowszej niż przewidziana itp.). Na przykłąd sąd czyni coś do czego nie jest uprawniony, sąd nie czyni czegoś do czego nie jest zobowiązany, sąd nie czyni czegoś do czego jest uprawniony, ale w skutek błędu. Sąd kasacyjny może wydać wyrok:

• utrzymujący w mocy,

• uchylający, przekazując sprawę do ponownego rozpatrzenia (jest to uprawnienie kasatoryjne),

3. rewizja - sąd rewizyjny bada nie tylko prawną, ale i faktyczną zasadność wyroku. Sąd rewizyjny może sam wydać rozstrzygnięcie merytoryczne kończące.

W stosunku do postępowania w sprawie sąd rewizyjny może:

• utrzymać w mocy,

• uchylić i wydać własny,

• uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia.

Polskie sądownictwo na tle tych modeli:

Sądownictwo w okresie:

1. międzywojennym (do 1950r.),

2. PRL,

3. współczesnym (III RP).

Ad. 1

System 3-instancyjny, 4-szczeblowy, operacyjno-kasacyjny, wzorowany na systemie francuskim.

Sądy	Sprawy drobne	Sprawy poważne
Sądy grodzkie	I instancja	-
Sądy okręgowe	II instancja operacyjna	I instancja
Sądy apelacyjne	-	II instancja apelacyjna
Sąd Najwyższy	III instancja KASACJA

Każda sprawa, nawet najdrobniejsza mogła w ostatniej instancji trafić do SN.

Ad. 2

System 3-szczeblowy, 2-instancyjny, o charakterze rewizyjnym.

Sądy	Sprawy drobne	Sprawy poważniejsze
Sądy powiatowe	I instancja	-
Sądy wojewódzkie	II instancja	I instancja
Sąd Najwyższy	-	II instancja (rewizyjna)

Nie każda sprawa mogła trafić do SN.

SN sprawuje nadzór judykacyjny nad wszystkimi poważniejszymi sprawami.

Powstała potrzeba, by uposażyć SN w środki nadzoru pozainstanycjnego.

Ad. 3

Odmienny model w sprawach cywilnych i karnych.

Sprawy cywilne- model 3-instancyjny, 4-szczeblowy.

Sądy	Sprawy drobne	Sprawy poważne	Sprawy cywilne
Sądy rejonowe	I instancja	-
Sądy okręgowe	II instancja	I instancja
Sądy apelacyjne	-	II instancja
SN	III instancja	III instancja

Sądy	Sprawy drobne	Sprawy poważne	Sprawy karne 2 instancja - szybkości karania
Sądy rejonowe	I instancja	-
Sądy okręgowe	II instancja	I instancja
Apelacyjne	-	II instancja
SN	Kasacja poza tokiem instancji

ŚRODKI NADZORU JUDYKACYJNEGO

I

• instancyjne np. apelacja,

• poza instancyjne - skupione w SN np. kasacja w sprawach karnych, odpowiedź na pytania karne,

II

Kryterium cech:

• środki korygujące np. apelacja, kasacja,

• środki profilaktyczne np. zasady prawne, odpowiedzi na pytania prawne,

III

• środki konkretne stosowane w konkretnej sprawie,

• środki abstrakcyjne poza konkretną sprawą, odpowiedzi na pytania prawne.

Sądy wyższe mają na ogół środki instancyjne nadzoru judykacyjnego.

08.06.2006

ADMINISTRACJA SĄDOWA I NADZÓR ADMINISTRACYJNY W SĄDOWNICTWIE

Koncepcje administrowania sądami:

1. koncepcja samorządu sędziowskiego - samorząd kieruje sądami. Organy pochodzą z wyborów:

• zgromadzenie ogólne - wszyscy sędziowie danego sądu,

• kolegium sądu (wydział sądowy) - w całości pochodzi z wyborów (wybierani przez zgromadzenie ogólne),

• prezes sądu pochodzi z wyborów,

• koncepcja administracyjnego zarządu kierownictwa. Powołuje się specjalny organ (to robi minister sprawiedliwości).

Ta koncepcja grozi zarządzaniem w sposób wąsko biurokratyczny, naruszeniem niezawisłości sędziowskiej.

Wszystkie organy funkcjonujące w sądach podzielono na 2 grupy:

• organy o charakterze samorządu sędziowskiego (zgromadzenie ogólne),

• organy sądów:

• w sądach rejonowych - prezes sądu,

• w sądach okręgowych i apelacyjnych - prezes i kolegium sądu.

Prezes sądu apelacyjnego i okręgowego jest powoływany przez ministra sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego. Prezesów powołuje się na kadencję, co pozwala uniezależnić tych prezesów. Prezes i wiceprezes sądu apelacyjnego i okręgowego - 6 lat, sądu rejonowego - 4 lata. W pewnych przypadkach mogą być odwołani w toku kadencji, gdy dalsze pełnienie jego funkcji nie da się pogodzić z dobrem wymiary sprawiedliwości. Prezes kieruje sądem, reprezentuje sąd na zewnątrz, powierza pełnienie funkcji w sądzie itp.

Kolegium sądu wyraża opinię w wielu sprawach. Kolegium dokonuje podziału czynności w sądzie, określa przydział sędziów do poszczególnych wydziałów.

Kolegium sądu apelacyjnego - 3-5 członków (wybieranych przez zgromadzenie ogólne), prezes, wiceprezesi. Kadencja trwa 2 lata. Podejmują uchwały większością głosów (quorum 2/3 obecnych).

Kolegium sądu okręgowego - 4-8 członków (wybieranych przez zgromadzenie ogólne) prezes, wiceprezesi.

Zgromadzenie ogólne:

• sąd apelacyjny - wszyscy sędziowie,

• sąd okręgowy - sędziowie sądu okręgowego i delegaci sędziów rejonowych (2/3 sędziów sądu okręgowego).

Zgromadzenie ogólne powinno się odbyć raz do roku.

Sądy szczególne:

• administracyjne - WSA i NSA,

• wojskowe - garnizonowe i okręgowe. Sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych RP, sprawach karnych i wykroczeniach. Sprawy żołnierzy w czynnej służbie (karne), przestępstwa popełnione w czasie służby (od 01.01.2008 mają być rozpatrywane przestępstwa wiążące się z częścią wojskową kodeksu):

• sprawy karne związane z czynami pracowników cywilnych wojska (przestępstwa przeciwko mieniu wojskowemu),

• żołnierze państw obcych, którzy przebywają na terenie Polski.

Podział:

1. Wojskowy sąd garnizonowy - wszystkie sprawy, które nie podlegają innym sądom,

2. Wojskowy sąd okręgowy - sprawy poważniejsze I instancja, II instancja, środki odwoławcze od orzeczeń sądów garnizonowych,

3. Izba wojskowa sądu najwyższego - II instancja, środki odwoławcze od orzeczeń sądów okręgowych, rozpatruje kasacje.

W sądach wojskowych są ławnicy wybierani na 3 lata. Ławnik nie może być niższy stopniem niż oskarżony.

SĄD NAJWYŻSZY

Skład:

• pierwszy prezes SN,

• prezesi SN,

• sędziowie SN.

Są powoływani przez prezydenta na wniosek KRS.

Pierwszego prezes powołuje prezydent spośród 2 kandydatów przedstawionych mu przez zgromadzenie ogólne SN na 6-letnią kadencję. Jest organem wyposażonym we własne uprawnienia.

Prezesi SN są zastępcami pierwszego prezesa, kierują pracami izb SN.

Sędzia SN - co najmniej 10-letni staż.

Izby:

1. cywilna,

2. karna,

3. wojskowa,

4. pracy,

5. ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych.

POZASĄDOWE ORGANY ORZEKAJĄCE

1. Sąd Polubowny - zapis na sąd polubowny musi być na piśmie, można go dokonać w każdej sprawie o prawo majątkowe i niemajątkowe. Wyjątek - sprawy o alimenty. Arbitrem może być każda osoba z wyjątkiem sędziego sądu powszechnego.

1. sądy o charakterze stałym,

2. sądy powoływane ad hoc.

Sam sąd polubowny określa swoją procedurę. Można w wyjątkowych sytuacjach złożyć skargę do sądu powszechnego, by uchylić orzeczenie sądu polubownego. Wyroki tego sądu mają taka samą moc jak wyroki sądu powszechnego,

2. Izby Morskie - ustawa 01.12.1961 - podstawa działania izb. Najważniejsze zadanie - orzekanie w sprawach wypadków morskich:

• Izba Morska w Gdańsku i Izba Morska w Szczecinie - I instancja,

• Odwoławcza Izba Morska w Gdańsku - II instancja.

Skład:

• przewodniczący i wiceprzewodniczący - powoływany przez ministra sprawiedliwości w porozumieniu przez ministra gospodarki morskiej,

• ławnicy (3 lata) - znawcy spraw morskich - powoływani przez ministra spraw morskich.

I Instancja - skład 3 osobowy.

II Instancja - skład 5 osobowy.

Rola oskarżyciela - delegat ministra spraw morskich.

2

---