Logistyczna funkcja opakowań
Przepływ fizyczny produktów w gospodarce jest często warunkowany zastosowaniem odpowiednich opakowań. Wymienia się między innymi następujące funkcje opakowań:
Produkcyjne,
Marketingowe,
Użytkowe,
Logistyczne
Funkcje marketingowe i użytkowe opakowań są powszechnie znane. Opakowanie wymienia się zwykle jako podstawowy instrument strategii marketingowej przedsiębiorstwa. Z punktu widzenia interesującego nas tematu, szczególnie ważne są funkcje logistyczne. To one często warunkują sprawność czynności transportowych, manipulacyjnych, magazynowania itp.
Zróżnicowanie funkcji opakowań wskazuje na ich znaczenie w procesie dystrybucji. Optymalnie dobrane opakowania indywidualne i zbiorcze przyczyniają się do przyspieszenia przepływu towarów na wszystkich szczeblach dystrybucji, a tym samym wpływają na obniżenie kosztów dystrybucji.
Właściwe użycie opakowań powinno następować możliwie najwcześniej w procesie logistycznym, tj. przedsiębiorstwach produkcyjnych w celu uniknięcia procesów przepakowywania i dla optymalnego wykorzystania przestrzeni magazynowych i pojemności środków transportowych.
Towar i jego opakowanie tworzą integralną całość, przy czym odbiorcy mogą stawiać im określone wymagania.
Funkcje logistyczne opakowań to przede wszystkim funkcje:
Ochronne,
Magazynowe,
Transportowe,
Manipulacyjne,
Informacyjne,
Recyclingowe,
Kasacyjne
Ochrona produktów to niewątpliwie podstawowa funkcja opakowań w całym przepływie tych produktów. Zniszczenie bądź uszkodzenie produktu, jest często stratą niewspółmierną do wartości opakowania. Stąd funkcja ochronna opakowania powinna być w pełni dostosowana do charakterystyki technicznej i użytkowej produktu, a także do jego „cenności”.
Funkcje magazynowe, transportowe, oraz manipulacyjne opakowania wiążą się z jego podatnością na procesy mechanizacji i automatyzacji. Opakowania powinny być dostosowane do obowiązującego , znormalizowanego systemu wymiarowego, ułatwiać składowanie, formowanie jednostek ładunkowych itp.
Opakowanie jest także nośnikiem informacji, które mają nie tylko charakter marketingowy. Są także wykorzystywane w procesach manipulacyjnych i magazynowych, np. masa jednostkowa, liczba produktów zawartych w opakowaniu, kod kreskowy, indeks jako klasyfikator wewnętrzny. Informacje te ułatwiają, a często wręcz warunkują, sprawne magazynowanie, manipulację, oraz sterowanie przepływem. Istotnym zagadnieniem dla przebiegów logistycznych jest odpowiednie znakowanie , etykietowanie opakowań, które powinno ułatwiać identyfikacje towarów, a w konsekwencji automatyzację sterowania przepływami dóbr w łańcuchu zaopatrzenia. W tym względzie podkreślić należy znaczenie wdrażania kodów kreskowych- EAN kodów. Do najważniejszych efektów stosowania kodów kreskowych w dystrybucji należą:
przyspieszenie obsługi klientów (np. w handlu detalicznym automatyczne czytniki w kasach),
automatyczne sygnalizowanie braków towarowych,
usprawnienie prac rozliczeniowych i ewidencyjnych,
systematyczna obserwacja i analiza popytu i podaży na poszczególne towary,
racjonalizacja gospodarki zapasami i gospodarki magazynowej,
usprawnienie procesu realizacji umów,
usprawnienie procesu informacyjnego o strumieniach towarów,
automatyzacja przepływów towarowych,
komputerowa obsługa strumieni informacyjnych i fizycznych.
4.Funkcje utylizacyjne opakowań także mają swój związek z procesami logistycznymi, gdyż recycling i utylizacja wykorzystywanych wielokrotnie opakowań to także składnik logistyki, zwanej niekiedy logistyką odpadów . Szczególnie w ostatnim czasie zwraca się coraz większą uwagę na problem wielokrotnego wykorzystywania, a gdy to jest niemożliwe , na problem kasacji zużytych opakowań. Stwarza to duże wymagania w zakresie funkcji recyclingowych i kasacyjnych. Chodzi tu przede wszytkim o maksymalne ograniczenie powiększenia wysypisk odpadów nie podlegających biologicznemu rozkładowi. W ten sposób zakres logistyki powiększył się o zagospodarowywanie i kasację odpadów , a szczególnie opakowań( między innymi problem folii z tworzyw sztucznych nie ulegających degradacji)
Największy niepokój posiały zanieczyszczenia środowiska odpadami promieniotwórczymi, a także transportowanie kontenerów z toksycznymi odpadami . Problematyka ta została wyodrębniona jako podsystemy logistyczne czy końcowe ogniwo łańcuchów będącej jednocześnie początkiem nowych, zagospodarowujących te produkty i opakowania.
W niedalekiej przyszłości będzie można orzec, że logistycy mają faktyczny wpływ na środowisko naturalne. To nie tylko wpływ na emisje spalin, lokalizację magazynów, czy wolny ruch samochodów na drogach, ale także zagadnienia pakowania, powtórne wykorzystanie czy usunięcie odpadów itp. Dla logistyków- profesjonalistów - środowisko naturalne musi być stałą troską i odgrywać zasadniczą rolę w decydowaniu o kierunkach podejmowanych działań . Kompleksowo muszą być rozważone główne elementy łańcucha dostaw , współczesne prawodawstwo i najlepsze dotychczasowe doświadczenia praktyczne. W Polsce problematyka ta znalazła już wyraz w założeniach polityki przemysłowej, dla ich realizacji niezbędne jest lepsze przygotowanie tych założeń.
Wymienione funkcje logistyczne opakowań a także inne funkcje , jakie one spełniają , wskazują na systemowe ujęcie w procesach logistycznych wszystkich elementów logistyki, w tym opakowań. Takie podejście oznacza że opakowania nie mogą być rozpatrywane tylko z jednego punktu widzenia , np. marketingu. Muszą one sprostać całemu zbiorowi wymagań. Stąd dobór i optymalizacja opakowań mogą nastąpić tylko przy uwzględnieniu wszystkich ich podstawowych funkcji, zwłaszcza użytkowych, marketingowych, oraz logistycznych.
Opakowania mają różne konstrukcje, są wytworzone z różnorodnych materiałów, ścisłość ich związku z produktem jest odmienna, a czas użytkowania krótszy lub dłuższy itp.
Możemy więc zastosować różne kryteria podziału opakowań. Podziały te mogą mieć pewne znaczenie porządkujące. Dobór zaś odpowiedniego kryterium musi uwzględniać przeznaczenie opakowania.
Kryterium podziału |
Podstawowe rodzaje opakowań |
Rodzaj tworzywa |
Drewno Metal Szkło Tworzywo papierowe Tworzywo sztuczne Tkaniny Kompozycja materiałów |
Forma konstrukcyjna |
Skrzynie Klatki Pudła Beczki Butle Worki |
Podatność na składanie i rozbieranie |
Nierozbieralne Składane Składane gniazdowo |
Związek z produktem |
Bezpośredni ( stykają się z produktem) Pośredni( nie stykają się z produktem) |
Przeznaczenie |
Jednostkowe( np. pudełko) Zbiorcze( np. skrzynia) Transportowe ( np. kontener) |
Trwałość |
Jednorazowego użytku Wielokrotnego użytku |
Forma rozliczeń |
Sprzedawane Pożyczone Zwrotne |
Tab. 1 Przykładowa klasyfikacja podziału opakowań wg podstawowych kryteriów
Opakowalnictwo należy do tych dziedzin gospodarki , które się bardzo szybko rozwijają. Powstają coraz to nowe konstrukcje opakowań, stosuje się nowoczesne tworzywa, zwłaszcza będące kombinacją różnych rodzajów materiałów, np. papieru, metalu i tworzyw sztucznych. Szczególne znaczenie przypisuje się funkcjom marketingowym opakowań, ale trzeba wyraźnie zaznaczyć ważność funkcji logistycznych. Rozwój opakowań i doskonalenie ich funkcji logistycznych zwiększają bowiem sprawność i niezawodność procesów logistycznych, a także umożliwiają redukcję kosztów tych procesów . Wydaje się uzasadnione, aby koszty zużycia opakowań, które nie mają bezpośredniego związku z produktem, zaliczyć w pełni do kosztów procesów logistycznych. Przemawia za tym fakt, że właśnie podstawowe funkcje logistyczne opakowań dotyczą w zasadzie opakowań nie związanych integralnie z produktem, a więc nie będących opakowaniami jednostkowymi.
Ciekawostki
Wyrzucane w ciągu roku butelki z politereftalanu etylenu (PET), ustawione jedna na drugiej - jak wyliczyli Anglicy - utworzą wieżę o wysokości 28 mln km (73-krotna odległość Ziemia - Księżyc)!
W minionej dekadzie światowa produkcja tworzyw sztucznych wzrosła o 62%, gdy produkcja stali... zmalała o 21%. W krajach Unii Europejskiej 40% tworzyw sztucznych wykorzystuje się na opakowania; 20% - w budownictwie; 12% - w elektronice i elektrotechnice i 7% w motoryzacji.
Lekkie i wygodne
Światowy rynek opakowań z tworzyw sztucznych rośnie w tempie powyżej 5% rocznie. Największym ich odbiorcą jest przemysł spożywczy, który zużywa ok. 60% wszystkich opakowań. Zdaniem Tadeusza Romanowicza, prezesa Stowarzyszenia Producentów i Użytkowników Materiałów Opakowaniowych i Opakowań "Propak", o zachodzących zmianach decydują walory jakościowe, higieniczno-sanitarne, ekonomiczne i ekologiczne opakowań.
- Opakowania z tworzyw sztucznych spełniają coraz wyższe wymagania pod względem przydatności do recyklingu i nieszkodliwości dla środowiska - mówi nasz "Złoty Inżynier '99", Stefan Kołakowski , dyrektor generalny firmy Masko-Graham. - W ostatnich 15 latach obniżono masę kubka do jogurtu z 12,5 do 4,5 g, torby "supermarket"- z 20 do 6,5 g, a 4-litrowej butelki do detergentów - z 300 do 105 g!
Trudna utylizacja
Obecnie - zdaniem specjalistów z Centralnego Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Opakowań - ok. 30% objętości odpadów komunalnych to zużyte opakowania, trudne do utylizacji; zajmują na wysypiskach ok. 40% ich objętości i tylko10 % masy.
Obecnie stosowane są trzy procesy utylizacji odpadów z tworzyw sztucznych.
Przetwórstwo materiałowe (recykling) daje regranulat, który jest 2-3-krotnie droższy od nowego surowca. Ponadto jest on gorszy jakościowo, gdyż tworzywo się starzeje (tzw. sieciowanie) i w obróbce plastycznej nie jest w pełni wartościowe.
O ile nie słychać o masowej produkcji elementów tzw. małej architektury (barierki, słupki, altanki itp.) z odpadów z tworzyw sztucznych, to już dość powszechne jest ich wykorzystanie w motoryzacji. W kolejnych etapach wytwarza się coraz "gorsze" elementy, np. tworzywo ze zderzaków jest przerabianej na dywaniki.
Choć recykling to mniejsze zużycie ropy naftowej i oszczędności na składowaniu, to segregacja odpadów jest droga.. Opróżnienie jednego pojemnika to dla warszawskiego Zakładu Oczyszczania Miasta wydatek 22-26 zł. W ub.r. w trzech gminach współpracujących z ZOM zebrano ponad 25 tys. t wyselekcjonowanych odpadów, w których tworzywa sztuczne stanowiły... 0,4%. W dodatku praktycznie nie nadają się one do produkcji regranulatu. Jest ona opłacalna w zakładach, w których powstają jednolite odpady z tworzyw sztucznych. Może dlatego na świecie tylko 7% tworzyw sztucznych poddawanych jest recyklingowi materiałowemu.
Technologia recyklingu odpadów z tworzyw sztucznych oraz zmiany właściwości użytkowych tworzyw sztucznych po recyklingu to temat projektu Ecological aspects of plastic watse management. Był on realizowany przez uczonych z Włoch, Portugalii i Polski, pod przewodnictwem prof. dr. hab. inż. Jerzego Zwoźniaka i dr. inż. Marka Kozłowskiego z Politechniki Wrocławskiej, w ramach programu TEMPUS-PHARE.
Przetwórstwo termiczne to spalanie i piroliza z odzyskiem energii (na świecie utylizuje się w ten sposób 16% odpadów z tworzyw sztucznych) lub bez odzysku energii (4%). Nie powinno spalać się - chyba że w odpowiednich spalarniach - odpadów z zawierającego chlor PVC, gdyż powstają dioksyny i furany. Ale spalanie ma sens w dużych miastach - w odpadach wiejskich praktycznie nie ma tworzyw, które są traktowane jako materiał opałowy. Tylko do spalania nadają się opakowania wielomateriałowe (kartony typu tetra pak).
Na świecie jest składowanych 73% odpadów z tworzyw sztucznych. Zdecydowaną większość z nich stanowią opakowania, więc by zmienić tę sytuację, 31 grudnia 1994 r. Parlament Europejski przyjął Dyrektywę 94/62/EEC. Zgodnie z nią gospodarka opakowaniami i odpadami opakowaniowymi powinna uwzględniać wymagania ekologiczne, a z drugiej strony - nie stwarzać przeszkód we wzajemnej wymianie handlowej między krajami UE.
Do 2001 r. kraje UE powinny stworzyć system zbierania i powtórnego wykorzystania wprowadzonych na rynek opakowań. Dyrektywa ta zapoczątkowała rozwój recyklingu. Najdroższą jego formę mają Niemcy. Jest to Duales System Deutschland (DSD), w którym wyroby poddawane recyklingowi są oznaczane tzw. Zielonym Punktem. Wprowadzenie DSD zmniejszyło masę wytwarzanych opakowań o ponad 14% oraz sprawiło, że wtórnie przerabianych jest ponad 86% opakowań (w 1997 r. z ponad 6,3 mln t wprowadzonych do obrotu opakowań przetworzono ponad 5,4 mln t).
Po 5 latach od ustanowienia tej Dyrektywy prawodawstwo w poszczególnych krajach UE powinno zapewniać 50-65% (wagowo) odzysk i wykorzystanie odpadów opakowaniowych. Jednocześnie, w tym samym czasie, 25-45% odzyskanych surowców będzie wykorzystanych powtórnie (materiałowo). Minimalny poziom dla każdego materiału określono na 15%, choć dla Grecji, Irlandii i Portugalii, ze względu na ich specyficzne położenie geograficzne, uczyniono wyjątek i przyjęto niższe poziomy odzysku.
Jednocześnie Dyrektywa wprowadziła jednolity europejski system identyfikacji materiału opakowaniowego. Kodowanie ułatwi zbiórkę, ponowne użycie i odzysk, w tym recykling. Dla opakowań z tworzyw sztucznych zarezerwowano liczby 1-19 (obecnie wykorzystano tylko 6).
Bibliografia
1.Systemy logistyczne w przedsiębiorstwie, Stefan Abt, 1997
2.Economic instruments in Environmental Policy, Europen Publications,1997
3.Przegląd techniczny, nr14/00, Jerzy Bojanowicz
4.Report on Packaging Waste and the Environment: Econimics and Policy, CSERGE, 1995