TEŻ MOŻE BYĆ AKTOREM

Przedstawienia teatralne odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu osobowości dziecka, a mimika i gest stanowią jeden z najważniejszych czynników gry aktorskiej. W połączeniu z żywym słowem dają pełnię środków ekspresji.
Chcąc twórczo wychować dzieci, pozwolić im na odkrycie własnych, indywidualnych cech, należy tworzyć sytuacje, które dadzą im możliwość zrozumienia własnych reakcji i zachowań, by umiały dokonać ich oceny oraz potrafiły korzystać z wiedzy o sobie. Punktem wyjścia są sytuacje prowokowane przez nauczyciela, w których daje on dziecku możliwość bycia kimś innym np. wybraną postacią z bajki, czy ulubionym zwierzątkiem. W różne zajęcia można wplatać małe przedstawienia wykorzystując m.in. odpowiednie utwory literackie. Przykładem może być wiersz Heleny Bechlerowej "Makówkowy teatrzyk". Dzieciom można przeczytać wiersz i krótko go omówić. Innego dnia powtórzyć czytanie i zaproponować, aby przedstawiły ruchami to, o czym mowa w wierszu (podkręcanie wąsów taty Maka, zakładanie na głowę chusteczki mamy, pokazywanie różnic we wzroście córek, sianie maku). Jeśli dzieci polubią wiersz i zabawę przy nim można im zaproponować, aby przygotowały do inscenizacji najprostsze kostiumy np. kapelusz i wąs dla taty, chusteczkę w kwiaty dla mamy, czerwone spódniczki dla córek. Aby dodać słowa do dotychczasowego teatrzyku pantomimy można na początek włączyć krótką śpiewankę:

"Siała baba mak
nie wiedziała jak.
Dziadek wiedział
nie powiedział,
a to było tak..."

Później dzieci same wymyślą nowe przygody bohaterów wiersza oraz dialogi i wtedy powstanie prawdziwy teatr. Można również zachęcić dzieci do stworzenia z makówek, szyszek, żołędzi i kasztanów teatrzyku kukiełkowego.
W czasie takich przedstawień uczymy dzieci współdziałania, zgodnej zabawy, a nade wszystko pozwalamy na rozwijanie własnej inwencji twórczej, pomysłowości, wyobraźni. Dla dzieci nieśmiałych jest to okazja do swobodnego bycia sobą lub kimś wymarzonym oraz do wyrażania drzemiących w nim emocji.
Po pewnym czasie, gdy dzieci zdobędą już wiarę w siebie i we własne możliwości same będą decydowały, kto w danym dniu będzie aktorem, a kto widzem, co będzie treścią ich przedstawień i jakich użyją rekwizytów. Same będą reżyserowały własne spektakle.
Musimy jednak pamiętać, że podstawą powodzenia działalności dramatycznej jest "otwarcie się", a dziecko "otworzy się" tylko wobec osób bliskich i sprawdzonych. A więc to od nas zależy, czy zdobędziemy zaufanie dzieci, ich przywiązanie i przyjaźń.
Aby stworzyć solidne podstawy przyszłego spektaklu musimy podczas codziennych zajęć dydaktycznych położyć nacisk na następujące formy pracy:

1. wzbogacanie słownictwa dzieci;

2. inscenizowanie sytuacji z użyciem dialogu;

3. ruch (należy tu zaznaczyć, że dzieci mają wspaniałą intuicję motoryczną i gestykulacyjną; jeżeli widzimy je na scenie "sztywne" lub poruszające się nieudolnie, jest to tylko wina osoby pracującej z małymi aktorami; na przykład ucząc dzieci tańca według fachowych układów choreograficznych próbujemy nauczyć je nienaturalnego dla nich ruchu zamiast wykorzystać ich predyspozycje; taniec uda się znakomicie, jeżeli metodą prób i błędów wykluczymy z fachowych układów niektóre kroki i figury, i zastąpimy je propozycjami dzieci);

4. ćwiczenie właściwej wymowy (dzieci powinny mówić starannie i wyraźnie);

5. ćwiczenie prawidłowego oddechu (wdychanie powietrza przez nos, a wydychanie ustami);

6. ćwiczenie pamięci.

W codziennej pracy z dziećmi powinniśmy stopniować wymagania tzn. przechodzić od form prostych związanych z mimiką, gestem, słowem do form bogatszych tj. dialogowych i scen improwizowanych - wieloosobowych.

Propozycje zabaw ćwiczących umiejętności, jakie powinien zdobyć mały aktor:

1. Zabawy oddechowe
   mecz w piłkę dmuchaną, "taniec serwetki na wietrze"- utrzymywanie serwetki w powietrzu poprzez dmuchanie, "latające piórka", "falująca chustka", "nadmuchiwanie gumowej zabawki"- jedno dziecko dmucha na drugie znajdujące się w siadzie skulnym, które bardzo wolno przechodzi do pozycji stojącej;

2. Zabawy pantomimiczne wykorzystujące mimikę twarzy, gest i ruch

• technika "rzeźby"
  dziecko po skończonym ruchu np. lotu ptaka staje w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyraża uczucie, postawę lub sytuację; "rzeźbiarz"- wybrany "rzeźbiarz" wydaje dyspozycje "rzeźbie", które ona wykonuje np. podnieś rękę, oprzyj głowę na prawym ramieniu itp.

• taniec przy muzyce różnych gatunków, dający dziecku swobodę i płynność ruchu;

• "taniec węży" rozwijający świadomość własnego ciała - dziecko powoli wykonuje ruchy wężowe do dźwięków muzyki;

• "maski" - dzieci podzielone są na małe zespoły, nauczyciel podchodzi do każdej grupy i szeptem przydziela jej zadanie, czyli wyrażenie gestem uczucia, pozostałe dzieci rozwiązują zagadkę;

• etiudy pantomimiczne "pokaż, co widzisz" - dziecko losuje obrazek i pokazuje ruchem czynność, którą on przedstawia;

• sztuka pantomimiczna - przedstawienie znanych dzieciom bajek w wersji skróconej.

3. Zabawy wzbogacające słownictwo, uczące prawidłowej budowy wypowiedzi oraz wyrażania emocji intonacją głosu

• tworzenie synonimów wyrazów;

• gromadzenie rodziny wyrazów wokół wyrazu podstawowego;

• scenki monologowe: "czarodziejski kij" - dziecko bierze do ręki kij i demonstruje, czym on stał się w jego rękach np. miotłą, strzelbą itp.; monologi np. "zabłąkany piesek"; "zaczarowana skrzynka" - dziecko losuje przedmiot i utożsamiając się z nim mówi o nim;

• zabawa w kole "Co można pomyśleć" - chusta krążąca pomiędzy dziećmi daje prawo do odpowiedzi np. "Co pomyślał Czerwony Kapturek, gdy zobaczył wilka?", "Co pomyślał Kopciuszek, gdy wybiła północ?"

• przedstawianie uczuć i nastrojów za pomocą słowa "woda" wypowiedzianego ze smutkiem, z radością, z wściekłością, ze zdziwieniem, z groźbą, z bólem;

• dialogi - inscenizacja sytuacji: "dwie mamy rozmawiają o kłopotach z dziećmi", "dwóch mężczyzn rozmawia o awarii auta", "kilka osób rozmawia o pogodzie"; zabawa "Telefon" - dzieci siedzą tyłem do siebie i prowadzą rozmowę telefoniczną; "Uparty osiołek" - jedno dziecko zamienia się w osiołka, drugie we właściciela, który używa argumentów, aby przekonać osiołka, by szedł dalej;

• scenki improwizowane: " W pociągu" - po 3 krzesełka z obu stron tworzące przedział; nauczyciel wybiera podróżnych: mamę z niegrzecznym dzieckiem, wesołą osobę, lekarza, babcię, człowieka z bólem głowy; dzieci utożsamiają się z tymi osobami i wchodzą w role, odgrywają ich zachowanie (motyw dramowy);

• "Wywiad" - jedno z dzieci przyjmuje rolę reportera i zadaje pytania, drugie dziecko udziela odpowiedzi np. wywiad z gwiazdą filmową, ze znanym sportowcem, z Kopciuszkiem itp.

4. Zabawy ćwiczące poprawną wymowę

1. Artykulacja

1. ćwiczenia szczęki

• zabawa w rybę - szerokie otwieranie i zamykanie ust;

• ryba wirtualna - kciuki dotykają zagłębień pod uszami, opierając się o kość szczękową; palce zaciskają się coraz mocniej, w miarę jak usta otwierają się, ruchem robota, jak najszerzej;

• żucie gumy bez gumy;

• ka-szyfry - do dowolnie wybranych zdań dodaje się przed każdą sylabą w wyrazie sylabę "ka"; zdania wymawia się coraz szybciej, otwierając jak najszerzej usta na sylabie "ka";

1. ćwiczenia języka

• wąż-konspirator - poruszanie języka w prawo i w lewo przy zamkniętych ustach;

• nieśmiały wąż - naprzemienne podwijanie języka i dotykanie końca podniebienia miękkiego przy zamkniętych ustach;

• śniadanie dietetyczne - wypychanie językiem na przemian prawego i lewego policzka;

• dziwne dźwięki - jedna osoba, ruszając odpowiednio językiem w ustach, wydaje wymyślony dźwięk, a grupa powtarza go, np. stukot kopyt po bruku, dzwonek, wyciąganie korka z butelki, świsty, gwizdy;

1. ćwiczenia warg

• uśmiech pajaca - naprzemienne cofanie prawego i lewego kącika ust przy zaciśniętych zębach; wykonywanie różnych uśmiechów;

• kanar - jedna osoba trzyma wargami kawałek papiery (bilet), a druga próbuje go wyciągnąć;

• dmucham na to - dmuchanie na wyobrażane rzeczy (świecę, piórko, samochód, bałwana);

• spadaj - górna warga dotyka nosa, po czym dolna brody;

1. Dykcja

1. wymawianie głosek ustnych

• rączka do buzi - dziecko układa usta do wymowy "a", po czym otwiera je na szerokość dwóch palców ręki wkładanej do buzi; uświadomiwszy sobie szerokość otwarcia buzi i położenia języka wymawia "a" pełnym głosem; powtórzenie czynności dla "o" - buzia otwarta na dwa palce; "u" - buzia otwarta na jeden palec;

1. wymawianie głosek nosowych

• nie ja - jedna grupa zadaje pytania, druga odpowiada: - Wziąłeś? - Nie wziąłem, oni wzięli itp.

1. wymawianie spółgłosek

• życząc połamania języka: "Chrząszcz brzmi w trzcinie w Szczebrzeszynie", "Przestań mnie się ciągle czepiać, lepiej idź dywany trzepać".

5. Ćwiczenie pamięci odbywa się przy okazji opanowywania wierszy, wyliczanek, rymowanek, treści piosenek.


PRACA ZE SCENARIUSZEM

Przed rozpoczęciem pracy ze scenariuszem należy zapoznać dzieci z treścią przedstawienia w sposób atrakcyjny, aby wzbudzić w nich chęć do uczestnictwa w inscenizacji. Następnie dokonujemy z dziećmi charakterystyki poszczególnych postaci, oceny ich postępowania, ustalamy logiczny ciąg wydarzeń oraz sens (morał, wnioski itp.). Określenie charakteru postaci pomaga w doborze dzieci, które mogłyby wcielić się w odgrywaną postać. Dziecko bowiem nie jest aktorem. Ono bawi się w teatr, a więc zadania aktorskie nie mogą wykraczać poza jego możliwości.
Drugim etapem jest "budowanie" niektórych scen z poznanej bajki. Wykorzystujemy do tego głównie dzieci zgłaszające się same. Stosujemy częstą zmianę ról i interpretacji proponowanego tekstu. Etap ten musi mieć formę zabawową, nie obiecującą dzieciom konkretnej roli w spektaklu. Często dopiero po tym etapie udaje się dobrać dzieci do głównych ról. Od tej pory należy również zwracać uwagę dzieci na sposób ustawienia postaci na scenie, tzn. wskazujemy sposób zapełnienia sceny - z jednej strony tłok, z drugiej "dziury". W ten sposób kształtujemy w dzieciach nawyk takiego poruszania się na scenie, aby mogły uniknąć błędów, a same były widoczne podczas działania, czy wypowiadania kwestii.
Kolejnym etapem jest systematyczne budowanie poszczególnych scen spektaklu z konkretnymi dziećmi, obsadzonymi w poszczególnych rolach. Na jedną próbę przeznaczamy jedną nową scenę. Zanim jednak rozpoczniemy nad nią pracę powtarzamy poznane wcześniej sceny.
Spektakl jest gotowy do pokazania, gdy dzieci bez trudu przechodzą ze sceny do sceny, w każdej chwili pamiętają, co będzie dalej i są w stanie zapomniane kwestie zstąpić własnymi słowami oraz bawią się spektaklem, tzn. są rozluźnione, dobrze czują się na scenie, a w razie pomyłki nie denerwują się lecz poprawiają lub zaczynają jeszcze raz kwestię.

Uwaga !
Nigdy nie należy dawać dzieciom tekstu do pamięciowego opanowania w domu. Wszystkie kwestie są przyswajane poprzez działania. Taki system pracy powoduje lepsze zrozumienie przyswajanych sytuacji, umożliwia posługiwanie się własnymi słowami w razie zapomnienia tekstu, a ponadto ułatwia nagłe zastępstwa, gdyż wszystkie dzieci znają tekst przez osłuchanie.



---