1. Polityka ludnościowa - kompleks zagadnień dotyczących postawy państwa i jego oddziaływania na zjawiska związane z liczbą i wzrostem ludności oraz (rzadziej) jej cechami strukturalnymi. Mamy z nią do czynienia gdy zachodzi celowe oddziaływanie (lub celowy brak oddziaływania) państwa na zasoby, struktury lub procesy demograficzne.
Najsilniej związana jest z polityką socjalną, też polityką ochrony zdrowia, rynku pracy, edukacyjną, regionalną i innymi.
2. Współczesne procesy demograficzne (przede wszystkim eksplozja ludnościowa) spowodowały, że polityka ludnościowa poszczególnych państw skupiła się na wysiłkach zmierzających do kontroli wzrostu demograficznego, państwa dążą do zrównoważenia swoich zasobów ludnościowych z potencjałem materialnym, finansowym i technologicznym, który posiadają
3. Cel polityki ludnościowej podlega specyfikacji i konkretyzacji na poziomie zjawisk demograficznych; jego istotę stanowi osiągnięcie pożądanego stanu danego zjawiska.
skonkretyzowanie polityki ludnościowej (sformułowane jej celów) → porównanie celów ze stanem rzeczywistych zjawisk demograficznych → zidentyfikowanie zadań polityki → zdecydowanie czy ma być pasywna (niewymagająca podjęcia nowych działań/zastosowania dodatkowych instrumentów) czy aktywna → ocena czy zadanie jest wykonalne (za pomocą jakich instrumentów i za jaką cenę)
Przykład polityki pasywnej:
- utrzymanie status quo - stan pożądany nie różni się od oczekiwanego → nie trzeba podejmować nowych środków
Przykłady polityk aktywnych:
osłabienie tempa wzrostu demograficznego |
podwyższenie tempa wzrostu demograficznego |
- dążenie do obniżenia rozrodczości - osłabienie imigracji netto - wzmocnienie emigracji netto
|
- zwiększenie rozrodczości - wzrost imigracji - osłabienie emigracji - obniżanie umieralności
|
4. Współcześnie polityka ludnościowa zmierza najczęściej do osłabienia wzrostu demograficznego przez ograniczenie rozrodczości → polityka antynatalistyczna → program regulacji urodzeń (planowania rodziny).
Przeciwieństwem polityki antynatalistycznej jest polityka pronatalistyczna (dąży do zwiększenia rozrodczości).
5. Podjęcie polityki aktywnej wymaga:
a) analizy różnic między stanem pożądanym a oczekiwanym
b) ocena wykonalności zadań polityki
- zbadanie zgodności pożądanych zmian zasobów, struktur lub procesów demograficznych z właściwymi dla nich obiektywnymi prawidłowościami
- określenie obszaru zmienności, w ramach którego zjawiska demograficzne w konkretnej populacji mogą być modyfikowane
- ograniczenia czasowe, koszty bezpośrednie (finansowe) i pośrednie
c) dobór najbardziej odpowiednich instrumentów oraz zaprojektowanie otoczenia instytucjonalnego procesu
Pośrednie koszty określonego zadania polityki ludnościowej:
a) realizacja danego zadania w danym okresie może zwiększyć trudności/uniemożliwić osiągnięcie zadania (tej samej natury lub innego) tej polityki w innym okresie
b) utrudnianie realizacji zadań innej polityki państwa
M.O. podaje przykład złej polityki pronatalistycznej wprowadzonej w Rumunii w 1966 r.
Instrumenty polityki ludnościowej:
a) bezpośrednie - normy (prawne) nakazujące/ zakazujące określone zachowania
b) pośrednie - bodźce (gratyfikacje finansowe, rzeczowe, symboliczne) zachęcające/zniechęcające do określonych zachowań
c) instrumenty zmian strukturalnych - oddziałują na wspólne otoczenie, w jakim są kształtowane zachowania jednostek
Marek Okólski, 3.13 „POLITYKA LUDNOÅšCIOWA”